چشم‌اندازی غبارآلود / جنگی که داشته‌ها را هم ویران کرد

ماهنامه عصرتراکنش / اقتصاد سوریه پیش از جنگ در شرایط نسبتاً پایداری بود و رشد سالانه تولید ناخالص داخلی به‌طور متوسط در این کشور پیش از جنگ حدود پنج درصد بود. تولید ناخالص داخلی سرانه سالانه مبلغی در حدود ۲.۸۳۵ دلار بود که مبلغی مشابه مصر و مراکش بود، اما به‌طور متوسط از سایر نقاط غرب آسیا کمتر بود. کشاورزی در سوریه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بود و ۱۹ درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌داد و ۲۶ درصد از جمعیت فعال اقتصادی را تا سال ۲۰۱۱ به کار گرفته بود. دولت به‌طور عمده کنترل چاه‌های نفت را بر عهده داشت که برای تولید و اشتغال بسیار مهم بود.

هرچند سوریه کشور نفت‌خیزی نیست، اما این کشور روزانه ۳۸۶ هزار بشکه نفت خام تا سال ۲۰۱۰ تولید می‌کرد، ولی در آخرین آمار سال ۲۰۱۴ این رقم به روزانه ۹ هزار بشکه رسید. همچنین تا سال ۲۰۱۰ استخراج از معدن و صنایع سوریه حدود ۲۸ درصد از تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص می‌داد که گفته می‌شود بخش عمده‌ای از محصولات آنها به کشورهای همسایه و به‌خصوص ترکیه صادر می‌شد. بخش صادرات معدنی سوریه ۷/۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۱ برای کشور درآمد داشت و در سال ۲۰۱۵ تقریباً به صفر رسید. از طرفی دیگر گردشگری زیارتی و سیاحتی بخش عمده‌ای از درآمد و اشتغال سوریه را تشکیل می‌داد که همه این درآمد اکنون از بین رفته و مدت‌زمان زیادی به طول خواهد انجامید تا شرایط به حالت سابق بازگردد.

.

بانک جهانی در سوریه؛ پیش و پس از جنگ

پیش از بحران و آغاز جنگ داخلی در سوریه، بانک جهانی از طریق کمک‌های فنی و مشاوره‌ای در زمینه توسعه بخش خصوصی، توسعه منابع انسانی و اجتماعی از این کشور پشتیبانی و به آن کمک می‌کرد. در آغاز سال ۲۰۱۱ هنگامی که جرقه‌های اولیه بحران در سوریه زده شد، حضور بانک جهانی در سوریه متوقف شد، اما در طول بحران بانک جهانی به‌دقت تأثیر جنگ بر اقتصاد سوریه را مورد بررسی قرار داد. این نهاد بین‌المللی بررسی آسیب و خسارت جنگ بر شرایط اجتماعی و اقتصادی سوریه را از طریق تصاویر ماهواره‌های، شبکه‌های اجتماعی و داده‌های در دسترس مورد ارزیابی قرار داد تا نشان دهد جنگ به‌طور ملموس تا چه حد به زیرساخت‌های این کشور آسیب وارد کرده است.

[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]

بحران دامنه‌دار

بحران سوریه از سال ۲۰۱۱ با اعتراضات مردمی آغاز شد اما رفته رفته خشونت آن افزایش یافت و شورشیان اسلحه به دست گرفتند و رفته رفته گروه‌های تروریستی وارد این بحران شدند تا عمق آن گسترش پیدا کند. اکنون اگرچه پس از ۸ سال جنگ فروکش کرده اما هنوز بحران در این کشور پایان نیافته است.

[/mks_pullquote]

ارزیابی‌ها نشان می‌دهد میزان خسارت واردشده به اقتصاد سوریه بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ چیزی در حدود ۲۲۶ میلیارد دلار بوده است که این شامل آسیب به مراکز مولد اقتصادی، فعالیت‌های اقتصادی و آسیب به سرمایه‌ها از جمله در بخش مسکن و امکانات بهداشتی و درمانی است که اکثر آنها نابود شده است، اما در این بین اختلالی که در ساختار اقتصادی و ریسک‌پذیری اقتصاد سوریه به وجود آمده، چیزی در حدود ۲۰ برابر تخریب فیزیکی است. زمانی که کشور دچار یک آسیب و بلای طبیعی می‌شود، سرمایه ممکن است بلافاصله جایگزین شود و پیامدهای آن کاهش پیدا کند؛ چراکه ریسک سرمایه‌گذاری بسیار کمتر خواهد بود، اما زمانی که یک بی‌نظمی اقتصادی و یک فروپاشی ساختار اقتصادی شکل بگیرد، اثرات آن به‌مراتب بیشتر خواهد بود و این فضا ریسک سرمایه‌گذاری را به‌شدت افزایش می‌دهد و اجازه نمی‌دهد حتی سرمایه برای بازسازی وارد کشور شود؛ چراکه هیچ‌گونه تضمینی برای امنیت سرمایه‌گذاری وجود ندارد. هرچه این مدت بیشتر شود، بازسازی نیز سخت‌تر می‌شود. طبق گزارش بانک جهانی، وقتی تاثیرات زوال اقتصادی مدت‌زمانی طول می‌کشد، پایداری آن بیشتر می‌شود.

اکنون جنگ در سوریه فروکش کرده و رفته‌رفته امنیت به مرزهای سوریه بازمی‌گردد، اما تاکنون هیچ چشم‌انداز روشنی در خصوص بازسازی وجود ندارد، ولی با این حال اکنون سوریه نیاز دارد برای خروج از شرایط و آغاز روند بازسازی ابتدا بحران در کشورش حل شود تا به شکل واقعی‌تر بتوان در راستای بهبود شرایط قدم برداشت.

از طرفی آسیب‌های جنگ سوریه تنها مختص این کشور نمی‌شود و این بحران در لبنان و اردن نیز تأثیرگذار بوده است. طبق گزارش بانک جهانی، این نهاد بیش از سه میلیارد دلار پروژه در اردن و لبنان که به‌طور مستقیم بهبوددهنده وضعیت پناه‌جویان است را اجرایی کرده که این پروژه‌ها بیشتر در حوزه‌های بهداشت، آموزش، خدمات اورژانسی، تطبیق‌پذیری اجتماعی و ایجاد زیرساخت بوده است.