پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
کارت‌های بانکی در ایران پیشینه زیادی ندارند اما پرداخت با آنها به یکی از روش‌های محبوب تبدیل شده است. طبق آمار بانک مرکزی تا پایان شهریور سال گذشته ۳۴۰ میلیون و ۶۱۴ هزار و ۳۶۰ کارت بانکی در کشور صادر شده است. همچنین شاپرک در گزارش اقتصادی اردیبهشت ۹۸ اعلام کرد تنها ۱۰۲ میلیون کارت بانکی در این ماه تراکنش داشته‌اند.
هرکسی برای داشتن کارت‌های متعدد قصه‌ای دارد. نه تنها در بانک‌های مختلف بلکه در شعبه‌های مختلف هم ممکن است چند کارت داشته باشیم. الزام کارفرمایان به افتتاح حساب برای واریز حقوق، خدمات پرداختی سازمان‌ها که افراد را مجبور می‌کنند در بانک خاصی حساب باز کنند از دلایلی هستند که باعث شده تعداد این کارت‌ها روز به روز بیشتر شود؛ بنابراین محبوبیت پرداخت با کارت‌های بانکی نمی‌تواند دلیل این باشد که در کیف پول‌هایمان تعداد زیادی از آنها را با عملکرد یکسانی نگه داریم و بعد از مدتی رمز نیمی از آنها را به یاد نیاوریم؛ اما چه مساله‌ای باعث شده است که تعداد کارت‌های بانکی افزایش پیدا کند؟ آیا بانک‌ها مشتاق به صدور چندین کارت هستند؟ چرا بیشتر کارت‌های صادر شده تراکنشی ندارند؟ و آیا راه‌حل مناسبی برای کاهش تعداد کارت‌ها وجود دارد؟
در ادامه این گزارش و برای پاسخ به این پرسش‌ها درباره تعدد کارت‌های بانکی با مدیران فناوری اطلاعات بانک ملت و صادرات ایران و معاون فناوری اطلاعات پاسارگاد و مدیر بانکداری الکترونیکی بانک سامان گفت‌وگو کرده‌ایم.
تعدد کارت‌ها به نفع بانک‌هاست؟
بانک‌ها امکان دریافت کارت برای هر یک از حساب‌هایی جاری و کوتاه‌مدت را برای مشتریانشان دارند، یعنی شما می‌توانید از یک بانک چند کارت دریافت کنید. پویایی بانک‌ها در صدور کارت این سؤال را به وجود می‌آورد که آیا آنها از طریق صدور کارت کسب درآمد می‌کنند؟
مدیر امور فناوری اطلاعات بانک ملت در پاسخ به این سؤال گفت: «هزینه صدور کارت‌های بانکی از یک سال گذشته برای بانک‌ها دو تا سه برابر شده اما هزینه دریافتی از مشتریان مطابق دستورالعمل بانک مرکزی بدون تغییر باقی مانده است. این عدد در حال حاضر به طور میانگین حدود دو هزار و ۳۰۰ تومان به ازای هر کارت است؛ درصورتی‌که بانک باید بیش از چهار هزار تومان برای صدور هدیه کارت، هزینه کند؛ بنابراین بانک‌ها انگیزه‌ای برای صدور کارت با هدف کسب درآمد ندارند.»
زهرا میرحسینی مدیر امور فناوری اطلاعات بانک پاسارگاد نیز با بیان اینکه بانک‌ها بابت کارمزدهای پرداختی به شتاب و شاپرک، دچار زیان‌های سنگینی شده‌اند، افزود: «ایجاد تراکنش‌های صوری با کارت‌های بانکی به‌ویژه در صورت تعدد کارت برای مشتری در یک بانک، مبالغ زیان ناشی از این مساله را به زیان کارمزدها اضافه کرده است؛ بنابراین بانک‌ها هیچ جذابیت و اشتیاقی برای صدور کارت‌های متعدد ندارند. بانک پاسارگاد از چندین سال قبل صدور بیش از یک کارت نقدی بانکی برای هر حساب مشتری را در نرم‌افزار کارت‌بانک غیرمجاز کرده است.»
نیری مدیر بانکداری الکترونیک بانک سامان نیز به ساختار کارمزدهای تعریف شده برای خدمات بانکداری الکترونیک اشاره کرد و گفت: «افزایش تعداد کارت صادر شده برای هر بانک به معنی پرداخت کارمزد بیشتر به شتاب، شاپرک و سایر بانک‌هایی است که دارندگان کارت‌بانک صادرکننده از کانال‌های آنان سرویس و خدمات دریافت می‌کند و این به معنی هزینه بیشتر است نه درآمد بیشتر.»
مدیر بانکداری الکترونیک بانک سامان یکی از دلایل تقاضای روزافزون کارت بانکی را محدودیت سقف مبلغ تراکنش‌ها دانست و در ادامه افزود: «تعداد معدودی از فعالیت‌های غیر مجاز باعث شده تا افراد از شبکه بانکی تعداد نامتعارفی کارت دریافت کنند تا به طور مثال از آنها برای واریز پول به حساب سایت‌های شرط‌بندی استفاده کنند. افزایش تراکنش‌های درآمدزای خودپردازهایی که با چرب‌زبانی به صاحبان کسب‌وکارها فروخته شده نیز یکی از دلایل دریافت چند کارت بانکی است. البته محدودیت اعمال شده در خصوص جمع کل مبلغ تراکنش مبتنی بر کد ملی تا حدودی بر کاهش این تقاضاها تأثیر داشته است.»
همچنین صدری مدیر امور فناوری اطلاعات بانک صادرات ایران عقیده دارد گردش مالی و رسوب پولی با افتتاح حساب فراهم و باعث رقابت برای جذب مشتری می‌شود. او در این باره گفت: «بانک‌ها در این رقابت سعی کرده‌اند تا با ارائه ابزارهای متنوع، امکان گردش مالی را برای مشتریان فراهم کنند. همراه با توسعه بانکداری الکترونیک کارت بانکی یکی از ابزارهایی است که باعث شده مشتریان بتوانند از حساب مالی خود در بسترهای مختلف استفاده کنند، بنابراین طبیعی است که بانک‌ها همراه با افتتاح حساب برای هر فرد کارت صادر کنند.»
چرا بیشتر کارت‌های بانکی تراکنش ندارند؟
صدری در ادامه درباره اینکه چرا بیشتر کارت‌ها تراکنشی ندارند، گفت: «افراد از کارتی استفاده می‌کنند که ورودی منابع بیشتری دارد، برای مثال اکثراً از کارتی استفاده می‌کنند که حقوق ماهیانه‌شان به آن واریز می‌شود. اگر سرویس‌های ارائه شده از سوی بانک‌ها مانند همراه بانک، اینترنت بانک و … به اندازه کافی کارآمد باشد که نیاز مشتری را برطرف کند طبیعی است فرد از خدمات همان بانک استفاده کند و پولی را میان حساب‌های خود در بانک‌های دیگر جابه‌جا نکند.»
کارت هدیه برای بانک‌ها سود دارد؟
طبق آمار اعلام شده از سوی بانک مرکزی کارت‌های هدیه بعد از برداشت، صدرنشین کارت‌های صادر شده از سوی بانک‌ها هستند.
ترک تبریزی درباره چرایی این موضوع گفت: «این کارت‌ها متصل به حساب نیستند و نرخ سودی که به آنها تعلق می‌گیرد صفر است. البته تعداد معدود و محدودی از بانک‌ها برای صدور کارت هدیه مبلغی را از مشتری دریافت می‌کنند. رسوب پول در هدیه کارت صفر است اما به دلیل تعداد مبالغ پایین و همچنین سرعت نقدشوندگی آنها بانک‌ها بابت این کارت‌ها در ناحیه ضرردهی هستند؛ درصورتی‌که برداشت مانده هدیه کارت‌ها به‌مرورزمان اتفاق بیفتد این امر به مزیت بالا و سوددهی برای بانک‌ها منتج می‌شود.»
هر بانک چند کارت صادر کرده است؟
جعفر صدری، مدیر امور فناوری اطلاعات بانک صادرات ایران درباره تعداد کل کارت‌های صادر شده توسط این بانک گفت: «بانک صادرات در کل حدود ۹۰ میلیون کارت تاکنون صادر کرده و در حال حاضر تعداد کارت‌های فعال بانک صادرات ایران ۱۹ میلیون است. حداکثر هم هفت کارت مجزا برای دارندگان حساب این بانک صادر می‌شود.»
به گفته میرحسینی شش میلیون کارت، اعم از نقدی، هدیه، بن‌کارت و کارت اعتباری در دست مشتریان بانک پاسارگاد است. از این تعداد حدود سه و نیم میلیون کارت، یعنی 60% در طی دو ماه گذشته دارای تراکنش بوده است. او می‌گوید: «این نسبت در بانک پاسارگاد در مقایسه با میانگین صنعت، عدد بالاتری است که دلایل مختلفی مثل وفاداری مشتریان بانک پاسارگاد باعث این قضیه شده است.»
همچنین بانک سامان به طور میانگین به ازای هر سپرده یک کارت صادر می‌کند. نیری با بیان این مطلب گفت: «طبق دستورالعمل‌های داخلی امکان دریافت کارت‌های متعدد برای یک سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و جاری وجود ندارد.»
خوب و بد تجمیع کارت‌های بانکی
نیری در پاسخ به این سؤال که آیا تجمیع کارت‌های بانکی می‌تواند راه‌حل مناسبی در جهت کاهش تعداد کارت‌های بانکی باشد، گفت: «قصد اشاره و مرور استانداردها و عرف بانک‌های خارجی و بین‌المللی را ندارم، اما شخصاً اعتقاد دارم که در حال حاضر با توجه به فرهنگ استفاده از کارت و آماده نبودن زیرساخت‌ها تجمیع کارت‌های بانکی میسر نیست. درحالی‌که هنوز بخشی از دارندگان کارت با روش‌های ابتدایی، بعضاً تکراری و قدیمی مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند. گذشته از نیازمندی‌های زیرساختی و مقرراتی، آموزش مناسبی برای فرهنگ‌سازی استفاده از کارت لازم است تا بتوان آنها را در قالب یک کارت تجمیع کرد.»
به گفته مدیر امور فناوری اطلاعات بانک ملت استفاده گسترده از کارت‌های هوشمند برای تجمیع کارت‌ها نیازمند زیرساخت‌های خاصی در کشور است. او در توضیح بیشتر این مساله افزود: «مهم‌ترین مانع تجمیع کارت‌ها در یک کارت واحد عدم هماهنگی نهادها در کنترل یک کارت مخصوص است، چراکه بانک‌ها خود را ملزم به حراست و حفاظت از اعتبار و سپرده‌های مشتریانشان می‌دانند. همچنین با هوشمندسازی کارت‌های بانکی علاوه بر گران شدن محصول و نگرانی واردات آن، سیستم پذیرش مراکز پذیرنده کارت‌ها مانند کارت‌خوان‌ها و عابر بانک‌ها نیز باید تغییر کند که هزینه آن بسیار زیاد است. در صورت مفقود شدن کارت نیز شخص باید برای سوزاندن و صدور مجدد به تمامی شعبه بانک‌هایی که در آن حساب دارد، مراجعه کند.»
ترک تبریزی در ادامه گفت: «در حال حاضر در کشور حدود ۳۱ بانک و موسسه مالی داریم که هر کدام برای مشتریان خود کارت‌هایی صادر کرده‌اند، اگر قرار باشد این کارت‌ها تجمیع شوند، باید مبدأ و حساب‌هایی که مشتریان از آن برای تراکنش‌های خود استفاده می‌کنند مشخص باشد، چرا که بانک‌ها در مورد تراکنش‌ها ذی‌نفع هستند. به‌طور کلی ابهام در رابطه با این موضوع بسیار زیاد است.»
زهرا میرحسینی نیز با اشاره به اینکه یکی شدن کارت‌های بانکی و یکپارچه شدن همه کارت‌های مشتری در بانک‌های مختلف در یک کارت با چالش‌های بنیادی امنیتی و کسب‌وکاری روبرو است، گفت: «این امر علاوه بر اینکه نیاز به تغییر اساسی در کلیه زیرساخت‌های شبکه بانکی، شتاب و شاپرک دارد، مستلزم آن است که یک طرح ثابت و یکپارچه در کل شبکه بانکی برای کارت‌های مشتریان در نظر گرفته شود. در عمل، یکی شدن کارت‌های بانک‌های مختلف در یک کارت، مشتریان بانک‌ها را نیز دچار چالش‌هایی خواهد کرد که اثرات و تبعات آن بایستی به صورت جدی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.»
به گفته او به نظر می‌رسد تجربه موفقی در این زمینه در سایر کشورها برای یکی شدن کارت‌های مشتری در چند بانک، تاکنون مشاهده نشده است و هر بانک، کارت مختص به خود را بر روی زیرساخت اسکیم‌های بین‌المللی مطرح دنیا نظیر ویزا کارت و مسترکارت و… صادر می‌کند.
کارت‌ها چقدر برای بانک‌ها هزینه دارند؟
میرحسینی درباره هزینه صدور کارت گفت: «هزینه دریافتی از مشتریان بابت صدور کارت نقدی از سال 88 تاکنون ثابت مانده و علی‌رغم افزایش بهای تمام شده کارت‌ها، در هر سال، کارمزد دریافتی از مشتریان در ده سال گذشته بدون تغییر دو هزار و ۳۰۰ تومان است. این امر نیز به زیان عملکردی بانک‌ها در این زمینه افزوده است.»
مدیر بانکداری الکترونیک سامان با بیان اینکه تحریم‌های اقتصادی اخیر قیمت جسم کارت و متعلقات مربوط به آن را افزایش داده، گفت: «هزینه تمام‌شده صدور کارت برای بانک‌ها بیشتر از آن چیزی است که از مشتریان دریافت می‌شود. این موضوع در مورد کارت‌های هدیه بسیار حادتر است زیرا این کارت‌ها رایگان و یک‌بارمصرف هستند، همچنین با وجود نرخ مصرف بالا امکان جذب منابع قابل اتکا برای بانک‌ها را نیز ندارند.»
چند راه‌حل برای کاهش صدور کارت
ترک تبریزی با توجه به مشکلات مربوط به واردات دستگاه‌های صادرکننده بدنه کارت و هزینه‌های بالای صدور کارت؛ تمدید اعتبار کارت‌های بانکی از سه به پنج سال را راه‌حل مناسبی برای صرفه‌جویی در هزینه صدور کارت‌های بانکی دانست.
مدیر امور فناوری اطلاعات بانک صادرات گسترش زیرساخت‌های پرداخت مستقیم از حساب بانکی را یکی از راه‌حل‌هایی دانست که می‌تواند در کاهش تعداد کارت‌های بانکی مؤثر باشد.
صدری در ادامه به مساله کارمزدها اشاره کرد و گفت: «در حال حاضر کارمزد تراکنش‌ها را بانک‌ها می‌پردازند و این یکی از دلایلی است که باعث شده تعداد تراکنش پرداخت‌های خرد بسیار زیاد باشد. اگر هزینه کارمزدها را استفاده‌کنندگان از خدمات بانکی بپردازند تعداد تراکنش‌های شبکه پرداخت الکترونیک کاهش پیدا می‌کند و در پی استفاده از ابزارهایی مانند کیف پول می‌توانیم شاهد کاهش کارت‌های بانکی نیز باشیم.»
با سلام
اين موضوع شايد الان براى خيلى ها عجيب نيست و شايد براى برخى جذاب هم باشه ولى به يقين در اينده نه چندان دور همانقدر بى مورد به نظر خواهد امد كه الان در مورد دفترچه هاى كاغذى حساب كه همين چند سال پيش هر شخص چند تا در مدارك مهم شخصيش داشت، بحث كنيم و مقاله بنويسيم. كارت هم ابزارى است مثل بقيه ابزارهايى كه مورد استفاده مردم است. بگذاريم تغييرات تكنولوژى، ايده هاى تجارى، عرضه و تقاضا و بازار مسير تجارت را به شكل طبيعى طى كند. تجربه ثابت كرده هر زمان چنين طرح هاى انقلابى مطرح ميشد با محصولى (تجارى غير خلاق) پيش اماده شده نزديك به رانت مواجه بوده ايم.