پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
روزانه بحث‌های زیادی در مورد به‌روز‌رسانی دنیای سیستم‌های مالی مطرح می‌شود. در این میان، اشاره کردن به نیروهایی که در حال حاضر، کنترل پول ما را در دست دارند و همچنین، پرداختن به مزایا و معایب سیستم فعلی نیز جزو مسائلی است که از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مطلب قصد داریم شما را با سیر تکاملی پول آشنا کنیم: پول از کجا آمده، چرا از آن استفاده می‌کنیم؟ چه نیروهایی بر آن تاثیرگذار هستند؟ و پول چه معنایی برای انسان‌ها دارد؟
در این متن نگاهی خواهیم داشت بر داستان ارزها: سیستم‌های پولی که در سطح جهان به عنوان ابزاری برای انجام مبادلات مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در کشور بریتانیا، یک جمله جالب روی اسکناس‌ها حک شده که شروع خوبی برای آغاز داستان تاریخچه ارزها به شمار می‌رود: «من متعهد می‌شوم که به صورت عندالمطالبه، مبلغی به ارزش بیست پوند در اختیار حامل قرار دهم.» شاید شما تاکنون از اسکناس بریتانیایی استفاده نکرده باشید، ولی این جمله در مورد هر پولی که در زندگی روزانه خود استفاده می‌کنید، مصداق دارد.
این جمله چه معنایی دارد؟ شاید به نظر برسد که مفهوم چندانی در این جمله وجود نداشته باشد؛ ولی وقتی برای پرداخت هزینه خرید یک کالا، اسکناسی را به فروشنده می‌دهید، در واقع به جای یک سند بدهکاری، پول معادل آن را می‌پردازید.
برای آشنایی با مفهوم جمله نوشته شده روی اسکناس و نحوه ارتباط آن با بیت‌کوین، نیاز داریم که نگاهی به تاریخچه ارز داشته باشیم.
مروری اجمالی بر تاریخچه ارز
این که هر فرد یا هر خانواده، بخواهد به صورت مجزا نیازهای خود را برطرف کند، کار بسیار دشواری است؛ بنابراین، بهتر است که وظایف را تقسیم کنیم و هر مسئولیت را به فردی محول کنیم که می‌تواند به بهترین شکل ممکن، آن کار را انجام دهد.
مردم، در طول تاریخ همواره این مشکل را در دادوستد تجاری نیز داشته‌اند و به همین شیوه حل کرده‌اند. اما مشکل این‌جا بوده که زمان، مواد اولیه و نیروی کار لازم برای ارائه هر کالا و خدماتی، با سایر کالاها و خدمات تفاوت دارد.
از لحاظ تئوری، افراد می‌توانستند با یکدیگر مبادله پایاپای داشته باشند، ولی این نوع از مبادله مشکلات خاص خود را داشت. برای مثال، تصور کنید که فردی برای دیگران خانه می‌سازد و در ازای آن، گوشت مورد نیاز دو هفته خود را دریافت می‌کند. حال تصور کنید که سازنده خانه به گوشت احتیاج دارد ولی هیچ‌کسی در آن بازه زمانی قصد ساخت خانه جدید را ندارد و یا تصور کنید که طوفان آمده و همه افراد خانه‌های جدیدی می‌خواهند، سازنده خانه با آن همه گوشت چه باید بکند؟
ما به سیستم مشترکی احتیاج داریم که از طریق آن بتوانیم ارزش نامشهود را در بین افراد انتقال دهیم
اینجاست که ارز به میدان می‌آید. بعد از مدتی مردم دریافتند که دادوستد، کیفیت زندگی آن‌ها را بهبود بخشیده است، ولی آن‌ها به یک روش کارآمدتر نیاز دارند. رفته رفته دادوستد توانست بین شهرها و کشورهای مختلف ارتباط ایجاد کند و این امر، اهمیت به کارگیری یک روش کارآمدتر را دوچندان کرد.
ارزهای اولیه، به شکل کالا بودند. برای مثال می‌توان به نمک و دام‌هایی اشاره کرد که به خودی خود نیز قابل استفاده بودند. اگر کسی در ازای دریافت کالا یا خدمات، گاوی را به شما می‌داد، می‌توانستید از آن برای تولید مثل، تهیه شیر، گوشت، چرم و یا پرداخت به اشخاص دیگر استفاده کنید.
با وجود این‌که دادوستد از طریق کالا بهتر از مبادله پایاپای بود، ولی روش تقسیم و انتقال آن در بین افراد با مشکلاتی همراه بود. گاو وسیله خوبی برای انجام پرداخت است، ولی اگر بخواهیم وسیله کوچکی را خریداری کنیم و یا اصلا به گاو احتیاجی نداشته باشیم، چه باید بکنیم؟ حمل‌ونقل گاو نیز دشوار است. ممکن است به صورت ناگهانی مریض شود یا بمیرد، علاوه بر آن، یافتن غذا برای گاو و تهیه مکان برای نگهداری آن نیز دردسرهای خودش را داشت.
از این رو، نیاز به ارز خودش را نشان داد: یک سیستم مطمئن، قابل جابجایی، تقسیم‌پذیر و قابل تعویض برای مبادله ارزش.
به تدریج، ذخایر ارزش مختلف موجود در نقاط مختلف جهان به شکل سکه درآمدند: صفحات دایره‌ای فلزی، از جنس طلا، نقره و مس، به ابزارهایی محبوب و متداول تبدیل شدند. سکه‌های فلزی گرانبها کمیاب بودند، ولی حجم زیادی نداشتند و مردم می‌توانستند آن‌ها را جابجا کنند؛ در واحدهای ارزش مختلف در دسترس بودند و هر سکه، ارزش مشخصی داشت.
ولی باز هم مشکلات تمام نشده بودند. سکه‌ها وزن زیادی داشتند و حمل آن‌ها، مخصوصا برای تراکنش‌های بزرگ زحمت زیادی داشت. از طرف دیگر، احتمال به سرقت رفتن آن‌ها نیز زیاد بود. بنابراین، مردم به تدریج به سمت ارزی کشیده شدند که نمایانگر مقدار مشخصی از فلزات گرانبها بود. ارزهای مورد استفاده مردم، دیگر از خودشان ارزشی نداشتند، بلکه ابزاری قابل اعتماد برای دادوستد و ذخیره مطمئنی از ارزش به شمار می‌رفتند.
ظهور ارزهای نماینده
ارزهای نماینده، مشابه رسیدهایی هستند که ارزشی برابر با فلزات گرانبها دارند. این ارزها:
- از مواد اولیه ارزان قیمتی مانند کاغذ یا مس ساخته شده‌اند.
- نماینده مجموعه‌ای از ارزش فلزات گرانبها هستند (معمولا طلا یا نقره)
- توسط دولت یا بانکی صادر می‌شوند که فلزات گرانبهای معادل با ارزش ارز را ذخیره می‌کند.
- این قابلیت را دارند که در ازای کالا و خدمات، در بین مردم مبادله شوند.
با توجه به آن‌چه گفته شد، معنای جمله «من متعهد می‌شوم که به صورت عندالمطالبه، مبلغی به ارزش بیست پوند در اختیار حامل قرار دهم» که روی اسکناس‌های بیست پوندی نوشته شده، روزی به این معنا بوده که شما می‌توانید این اسکناس را با ارزشی معادل بیست پوند از فلزات گرانبها مبادله کنید.
اعتقاد عموم بر این است که سیستم مذکور، برای اولین بار بیش از 2500 سال پیش و در چین به کار گرفته شده است. در آن زمان، چینی‌ها برای انجام پرداخت، به جای فلزات گرانبها از برگ‌های رسید سپرده استفاده می‌کردند. هر تاجری که این رسیدها را دریافت می‌کرد، می‌دانست که می‌تواند آن را به جای ذخیره ارزش معادل، خرج کند؛ از این رو، می‌توان گفت که برگ‌های رسید سپرده، به شکلی کارآمد دارای ارزش بودند. چندین قرن بعد، دولت چین تصمیم گرفت اسکناس‌هایی رسمی را صادر کند و با گذشت زمان، این سیستم به شکلی ملی توسعه داده شد.
فلزات گرانبها کاربردی‌تر از کالاها بودند، ولی نحوه استفاده از اسکناس، به طور قابل توجهی آسان‌تر بود. هر چه باشد، کاغذ سبک است و حمل‌ونقل آن با امنیت بالاتری انجام می‌گیرد.
ولی همان‌طور که می‌دانید، امروزه ما نمی‌توانیم به بانک مراجعه کنیم و در ازای اسکناس، قطعه‌ای از جنس طلا دریافت کنیم. دلیل این امر چیست؟
پاسخ پرسش بالا این است که ما ارزهای نماینده را کنار گذاشته و به سمت ارزهای فیات یا بدون پشتوانه حرکت کرده‌ایم.
گام بعدی: ارز بدون پشتوانه
این ارز محلی که هم اکنون در کیف پول و حساب بانکی شما قرار دارد، از نوع ارز بدون پشتوانه است. این ارز توسط هیچ فلز گرانبهایی پشتیبانی نمی‌شود. شما نمی‌توانید یک اسکناس بیست پوندی را با طلا تعویض کنید، زیرا ذخیره طلای بانک‌ها از ارزش ارزهای در گردش کمتر است.
وقتی که افراد می‌توانند بدون داشتن فلزات گرانبها، از ارزهای خود در زندگی روزمره استفاده کرده و از آن‌ها بهره ببرند، چرا باید بانک‌ها به خودشان زحمت دهند و طلا ذخیره کنند؟ سیستم ارزهای بدون پشتوانه به این دلیل توسعه داده شد که بانک‌ها دریافتند اغلب مردم نسبت به دریافت اندوخته‌های خود اقدام نمی‌کنند و برای انجام پرداخت‌ها از برگ‌های رسید استفاده می‌کنند.
ارزهای بدون پشتوانه از نظر ذاتی هیچ ارزشی ندارند
دولت‌ها از طریق محدود کردن تعداد ارزهای چاپ شده، موجودی آن‌ها را کنترل می‌کنند. اگر آن‌ها حجم بالایی از اسکناس را تولید کنند، ارزش واقعی جهانی آن ارز (تعداد اقلامی که می‌توان با آن خریداری کرد) افت می‌کند.
این اتفاق چندین بار در تاریخ رخ داده است. گاهی اوقات شرایط به حدی وخامت پیدا کرده که مردم برای خرید یک قرص نان، نیازمند پرداخت یک چمدان پر از پول بوده‌اند. موارد بدتری هم رخ داده، به طوری‌که ارزش یک ارز به شدت کاهش پیدا کرده و کل مردم کشور مجبور شده‌اند آن را کنار بگذارند و ارز جدیدی را به کار بگیرند.
ارزش ارزهای بدون پشتوانه به مشاهدات و احساسات بستگی دارد. به این دلیل که بانک‌ها ارزهای بدون پشتوانه را پذیرفته‌اند و مردم از آن‌ها برای پرداخت‌های خود استفاده می‌کنند، ما نیز آن‌ها را صاحب ارزش قلمداد می‌کنیم.
این یک نقشه توطئه‌آمیز نیست، بلکه یک سیستم هوشمند است که زندگی‌های مردم را از جهات مختلفی آسان‌تر می‌کند.
بدون ارزهای نماینده و ارزهای بدون پشتوانه، نمی‌توانستیم سیستم مدرن مالی امروز را پیاده‌سازی کنیم
بانک‌ها با مشاهده این امر که تنها تعداد اندکی از مردم نسبت به دریافت اندوخته‌های طلا و نقره خود به این سازمان مراجعه می‌کنند، شروع به چاپ اسکناس‌های بیشتر کردند؛ به‌طوری‌که ارزش کلی این اسکناس‌ها از مقدار ذخایر فلزات گرانبها فزونی یافت. این اقدام، منجر شد تا بانک‌ها توانایی اعطای وام را داشته باشند و از طریق سودهایی که کسب می‌کنند، صنعتی سودآور را راه‌اندازی کنند.
درصورتی‌که تمامی مشتریان یک بانک نسبت به دریافت یکجای اندوخته‌های خود اقدام می‌کردند (این کار در اصطلاح هجوم بانکی نامیده می‌شود)، کل آن سیستم از هم فرو می‌پاشید و بانک ورشکست می‌شد.
زمانی که شما ارزهای خود را در بانک سپرده‌گذاری می‌کنید، این امکان را برای بانک فراهم می‌کنید که ارزهای شما را به شکل وام در اختیار افراد دیگر قرار دهد. در واقع، سودی که از طریق این فرآیند نصیب بانک‌ها می‌شود، به مثابه دستمزدی است که در قبال حفظ امنیت پول شما به آن‌ها پرداخت می‌شود.
ارزی که به عنوان سپرده در بانک قرار می‌دهید، در گاوصندوق بانک نمی‌ماند، بلکه در کل دنیا سفر می‌کند و به مردم مختلف کمک می‌کند تا خانه بخرند، کسب‌وکار جدیدی راه بیندازند و یا بدهی‌هایشان را تسویه کنند.
یک ارز باید قابل مبادله، تقسیم‌پذیر، محدود، پایا و قابل انتقال باشد
هر چیزی که پنج ویژگی زیر را داشته باشد، به عنوان ارز شناخته می‌شود:
- تقسیم‌پذیر: امکان تقسیم شدن به واحدهای کوچکتر را داشته باشد. برای مثال پوند را می‌توان به واحد کوچکتری به نام پنی تقسیم کرد.
- محدود: منبع تولید ارز باید محدود باشد. برای مثال، تولید طلا به مقداری که می‌توان استخراج کرد، محدود می‌شود
- پایا: ارز باید ماندگاری بالایی داشته باشد و بعد از مدتی دست به دست شدن در بین مردم، ارزش خود را از دست ندهد. برای مثال، اسکناس‌های جدید به شکل ضدآب تهیه می‌شوند.
- قابل انتقال: ارز باید به راحتی قابل مبادله باشد. برای مثال، به راحتی و تنها با دادن یک اسکناس به یک شخص؛ مالکیت آن اسکناس به وی منتقل می‌شود.
- قابل تعویض: هر واحد ارز باید قابل معاوضه با ارز مشابه خود باشد. برای مثال، ارزش پرداختی هر سکه یک پوندی، با ارزش پرداختی سکه‌های یک پوندی دیگر برابر است.
ارز به شکل یک ماده خاص یا طرح منحصربفرد نیست. هر ابزاری که مردم بتوانند و بخواهند از آن برای مبادله ارزش استفاده کنند، به عنوان ارز شناخته می‌شود.
بحث اعتماد نیز اهمیت زیادی دارد
بقای یک ارز، به این مورد بستگی دارد که مردم به صادرکننده آن اعتماد داشته باشند و اطمینان داشته باشند که این صادرکننده، ارزش ارز را حفظ خواهد کرد. در صورتی که نسبت به این امر، حس شک و تردید در بین مردم ایجاد شود. برای مثال در شرایطی که تورم اتفاق می‌افتد، بسیاری از افراد ارزهای صادرشده توسط دولت را کنار گذاشته و به ذخایر ارزش دیگری مانند فلزات گرانبها روی می‌آورند. اینجاست که بحث بیت‌کوین مطرح می‌شود.
آیا بیت‌کوین را می‌توان گام بعدی سیر تکاملی ارز دانست؟
برخی از افراد، بیت‌کوین را از نظر منطقی، گام بعدی سیر تکاملی ارز می‌دانند. بیت‌کوین تمامی ویژگی‌های کلیدی ارز را دارد و علاوه بر آن، مزایای بیشتری نیز دارد. بیت‌کوین در مقایسه با ارز بدون پشتوانه، تطابق بهتری با دنیای جهانی و متصل امروز دارد. بیت‌کوین:
- تقسیم‌پذیر: یک بیت‌کوین تا اندازه صد میلیونیم واحد قابل تقسیم است.
- محدود: کل منابع تولید شده، به 21 میلیون بیت‌کوین محدود می‌شود. این امر باعث می‌شود تا بیت‌کوین دارای ارزش باشد.
- پایا: بیت‌کوین موجودیت فیزیکی ندارد، از این رو کهنه و فرسوده نمی‌شود.
- قابل انتقال: بیت‌کوین دیجیتالی است، از این رو شما می‌توانید آن را برای هر کس، در هر جای دنیا و در هر لحظه از شبانه‌روز منتقل کنید.
- قابل تعویض: ارزش هر بیت‌کوین با ارزش سایر بیت‌کوین‌ها برابر است.
مردمی که برای پرداخت هزینه خرید خواروبار از نمک استفاده می‌کردند، وقتی با ایده سکه طلا مواجه شدند، شگفت‌زده شدند. آن‌هایی که از سکه‌های طلا استفاده می‌کردند، با معرفی ارزهای بدون پشتوانه شوکه شدند و در نتیجه، بسیاری از اقتصادها با مشکل مواجه شدند.
در طول تاریخ، ایجاد تغییر در نحوه عملکرد ارزها، همواره با چالش روبرو بوده است.
بیت‌کوین جدید است و با آن‌چه تا به امروز استفاده کرده‌ایم، تفاوت دارد؛ به همین علت است که بحث‌های جنجالی فراوانی در مورد آن مطرح می‌شود. وقتی به تاریخچه و سیر تکاملی ارز نگاه می‌کنیم، در می‌یابیم که مردم همواره به سمت سیستمی کشیده شده‌اند که معقول‌تر به نظر می‌رسیده است. در دنیای امروز، ارزهای رمزنگاری شده بسیار منطقی و معقول به نظر می‌رسند. ما بر این باوریم که زمان مناسب برای ارتقای سیستم مالی فرا رسیده و بهتر است سیستم موجود را با معادل ارزان‌تر، سریع‌تر، امن‌تر و هماهنگ‌تر جایگزین کنیم.
منبع: مدیوم
