پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
در جست‌وجوی ریشه‌های سوپراپ / رویای سوپراپ‌شدن اپلیکیشن‌های ایرانی از کجا شروع شد؟
اپلیکیشن‌هایی مانند روبیکا که انواع سرویس‌ها را ارائه می‌دهند آیا شترگاوپلنگی هستند که کاربرد آنها مشخص نیست یا کارآگاه گجت‌هایی که هر نیازی از مخاطب را رفع می‌کنند؟
ماهنامه عصر تراکنش / «سال 1398 را باید سال رقابت‌های سوپراپلیکیشن‌های ایرانی نام‌گذاری کرد.» این جمله را میلاد نوری، مشاور کسب‌وکار حوزه فناوری اطلاعات اسفندماه پارسال توئيت کرد که بیشتر شبیه یک پیش‌بینی است. حالا در سال جدید و بعد از گذشت صحبت‌های بسیاری که درباره این نوع اپلیکیشن‌ها شده، منتظر نشانه‌های بیشتری از سوی سوپراپلیکیشن‌ها هستیم. سوپراپ‌هایی که کم‌وبیش در اپلیکیشن‌هایی مانند روبیکا، اسنپ، الوپیک، اوبر و غیره خود را نشان داده‌اند.
چتری برای همه
ماهیت سوپراپ از جنوب شرق آسیا به ایران رسیده است. نیمه آبان 1397 بلومبرگ گزارشی درباره ظهور این سوپراپ‌ها منتشر کرد و در آن به اپلیکیشن‌های «وی‌چت» چین، «گرب» و «گوجک» اشاره کرده است.
شاید اپلیکیشن جامع را بتوان معادل فارسی سوپراپ دانست و به این معنی است که مانند چتر چندین خدمت را ذیل اپلیکيشن اصلی قرار می‌دهد. از خصوصیات این نوع اپلیکیشن‌ها این است که تقریبا می‌خواهند همه کار را انجام دهند؛ کارهایی مانند خدمات پرداخت، خرید بلیت، دانلود فیلم و موزیک، شرکت در مسابقات و خرید انواع بیمه‌نامه فقط قسمتی از خدماتی است که این اپ‌ها بستر آن را فراهم کرده‌اند. مثل وی‌چت در چین که می‌توان در آن غذا سفارش داد، تاکسی اینترنتی گرفت یا پرداخت الکترونیکی انجام داد.
هزار و یک شب روبیکا
استارت‌آپ‌های ایرانی هم با چند سال فاصله از بدل‌های آسیایی خود تجمیع خدمات را در یک اپلیکیشن فراهم کرده‌اند که اپ‌هایی مانند روبیکا، اسنپ و الوپیک از جمله آنهاست. در این گزارش قصد داریم اپلیکیشن روبیکا و چگونگی ایجاد آن را به‌عنوان اولین سوپراپ ایرانی بررسی کنیم و بدانیم آیا اصلا خیز برداشتن به سمت سوپراپ‌شدن در ایران، آن هم با نگاه شرقی چقدر می‌تواند حرکت هوشمندانه‌ای تلقی شود یا اصلا می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد؟
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
امکان ارتباط با هنرمندان
در بخشی از روبیکا امکان برقراری ارتباط به‌صورت یک شبکه اجتماعی مانند اینستاگرام با هنرمندان و کاربران دیگر برقرار است. کاربر پس از ورود به این بخش با فهرست برنامه‌های مختلف و همچنین بازیگران و هنرمندان گوناگون روبه‌رو می‌شود که می‌تواند با ورود به هرکدام از آنها، با برنامه یا هنرمند مورد علاقه خود ارتباط داشته باشد.
[/mks_pullquote]
اگر بخواهیم از سوپراپ‌شدن روبیکا صحبت کنیم، لازم است به حدود 10 سال قبل برگردیم؛ زمانی که یواس‌اس‌دی‌ها در ایران خلق شدند. به‌جرات می‌توان گفت اگر محدودیت پرداخت‌های یواس‌اس‌دی اعمال نمی‌شد، شاهد ظهور روبیکا به این شکل هم نبودیم.
از روزی که یواس‌اس‌دی‌ها توسط تیمی از کارشناسان حوزه بانکی و مخابرات در ایران ظهور پیدا کردند، مورد توجه بسیاری از کاربران قرار گرفت، اما از جایی به بعد رقبای تازه، وارد میدان شدند و برای تند کردن شیب افزایش تعداد کاربران، قوانین بازی را بر هم زدند؛ تا جایی که از سوی بانک مرکزی محدودیت‌هایی برای آن اجرا شد.
اما چالش اصلی از جایی شروع شد که شرکت توسکا طی یک مناقصه تمامی تبلیغات سرویس‌های ارزش‌افزوده در صداوسیما را با کدی به نام #3* از آن خود کرد و به شکلی انحصاری در برنامه‌های آن به فعالیت پرداخت.
یک تصمیم ضدرقابتی
این جریان باعث واکنش‌های زیادی از سوی دیگر شرکت‌های خدمات ارزش‌افزوده و همچنین وزارت ارتباطات شد؛ تا جایی که محمدجواد آذری جهرمی در 7 آبان 1396 از ارجاع‌نشدن این موضوع به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات خبر داد و اظهار کرد: «گفته می‌شود واگذاری خدمات ارزش‌افزوده (VAS) به شرکتی که زیرمجموعه اپراتور همراه اول است، ضدرقابتی است و در این مساله به‌طور طبیعی باید شورای رقابت یا صداوسیما ورود کند.»
مرگ یک ستاره و تولد روبیکا
اما توسکا که قرار بود به مدت چهار سال در حوزه خدمات ارزش‌افزوده بر تبلیغات صداوسیما انحصارا حکمرانی کند، اخیرا مدل کسب‌وکاری خود را تغییر داده است. همین یک ماه پیش و پس از بالا گرفتن انتقادات بر سر موضوع عدم شفافیت در نظرسنجی‌های مبتنی بر یواس‌اس‌دی و تبلیغات ارزش‌افزوده و اعلام وزیر ارتباطات مبنی بر دستکاری نظرسنجی مسابقات تلویزیونی، روابط عمومی شرکت توسکا اعلام کرد که تبلیغ خدمات ارزش‌افزوده از حیطه فعالیت‌های این شرکت خارج و در کوتاه‌مدت، محدود به برخی برنامه‌های نوروز 1398 شده است.
او در بیانیه خود آورده بود که تغییر مدل کسب‌وکار توسکا در دستور کار بوده و به‌زودی نحوه عملیاتی‌شدن مدل جدید اطلاع‌رسانی خواهد شد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
محمد رشیدی
محمد رشیدی متولد 1366 است. او دانشجوی ورودی سال 1386 در رشته فناوری اطلاعات تجارت الکترونیک بوده که نا‌تمام رهایش کرده است. رشیدی در سال 2010 در اجلاس جهانی جوانان سازمان ملل، بهترین پروژه جوانان جهان را برای وب‌سایت کائسنا دریافت کرد. محمد رشیدی موسس سایت علمی ـ آموزشی کائسنا و بنیان‌گذار و مدیرعامل اسبق فرانش است.
[/mks_pullquote]
داستان تولد روبیکا از آنجا شروع شد که شرکتی مانند توسکا اپلیکیشنی را خلق می‌کند که اکنون یک سال از تولد آن می‌گذرد و در این برهه توانسته بیش از 28 میلیون کاربر را از آن خود کند. اولین‌بار نام روبیکا در برنامه نوروز 1397 و در سریال پرطرفدار پایتخت شنیده شد و بعد از آن در دیگر برنامه‌های پرطرفدار هم حضور پیدا کرد.
موافقان و مخالفان روبیکا چه می‌گویند؟
با بعضی از بخش‌های روبیکا به یمن تبلیغات صداوسیما بیگانه نیستیم. بخش‌هایی مانند رای‌دهی به برنامه‌های ورزشی، مسابقات، باشگاه روبیکا، جشنواره‌های نوروزی، پیش‌بینی فوتبال، تیم‌های بازی‌ساز، بیمه، گردشگری و غیره از جمله امکانات این اپلیکیشن است.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
شرکت توسکا
شرکت توسعه کسب‌وکار توسکا در تاریخ ۱۶ مهر ۱۳۹۶ به‌صورت رسمی ثبت شده که شناخته‌شده‌ترین محصول آن، اپلیکیشن روبیکاست و در ابتدا با کد #۳ * به شهرت رسید. کاوه اشتهاردی، رئیس هیات‌مدیره؛ ابوذر مهرمنش، نايب‌رئیس هیات‌مدیره؛ محمد کرمی، مدیرعامل و عضو هیات‌مدیره این شرکت از ۱۸ فروردین ۱۳۹۷ است.
[/mks_pullquote]
با تمام این حرف‌ها روبیکا این روزها نگاه نقادانه‌ای از سوی فعالان حوزه فناوری اطلاعات، کارکشته‌های حوزه طراحی و تجربه کاربری داشته است. البته این نگاه‌ها صرفا منفی نبوده است. برخی از کارشناسان این حوزه با تشبیه شرایط کسب‌وکارهای اینترنتی ایران با چین و برخی کشورهای جنوب شرق آسیا، این اقدام و حرکت را هوشمندانه دانسته‌اند. علاوه بر این به گفته شایان شلیله، بنیان‌گذار جشنواره وب و موبایل ایران، روبیکا توانسته تاثیر بزرگی روی اکوسیستم بگذارد و تنها اپلیکیشنی بوده که توانست راه ورود به استارت‌آپ‌ها را به صداوسیما با بیش از 28 میلیون کاربر باز کند. اولین انتقاد صریحی که درباره اپلیکیشن روبیکا می‌شود، تقلیدی‌بودن لوگوی آن از یک برند خارجی به نام درایت‌بایتز است.
تصور پراکنده کاربران از روبیکا
انتقادهای زیادی درباره تجربه کاربری اپلیکیشن‌های جامع و مسیری که قرار است در آینده طی کنند، وجود دارد؛ اینکه آیا انتظار مشتری از استفاده از محصولات روبیکا توانسته تا اینجای کار موفقیت‌آمیز باشد؟
اکنون به گفته مدیر ارشد اجرایی روبیکا این سوپراپ 28 میلیون و 389 هزار کاربر دارد که تقریبا ۷۰ درصد این افراد، کاربر حرفه‌ای فضای دیجیتال نبوده‌اند. یعنی اینترنت و گوشی هوشمند داشتند، اما فعالیت‌هایشان عموما به ارسال پیام‌های متنی و تصویری خلاصه می‌شد، ولي حالا با همکاری سرویس‌دهندگان حمل‌ونقل، موسیقی، فیلم و سریال، بازی و سرگرمی، آموزش و غیره تجربه‌های جدیدی را در روبیکا به‌دست آورده‌اند. کاربری که تا قبل از این تنها در اپلیکیشن‌های ارتباطی به دریافت و ارسال پیام بسنده می‌کرد، حالا در روبیکا فیلم می‌بیند، تراکنش مالی برای خرید شارژ یا خرید بلیت اتوبوس، هواپیما و غیره انجام می‌دهد. عملا در روبیکا شاهد رشد و توسعه ظرفیت‌های بالقوه بازار دیجیتال کشور به کمک توسعه‌دهندگان دیگر هستیم.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
حامد بیدی
حامد بیدی، مدیرعامل مرکز طراحی اسپیرال و بنیان‌گذار کمپین #من_طراحم است. بیدی دانشجوی دکترای پژوهش هنر است و در دانشگاه‌های سوره، علم و فرهنگ و آزاد تهران مرکز، مدرس UI و UX است. او همچنین در مرکز فناوری سامسونگ امیرکبیر (A.U.T) منتور استارت‌آپ‌هاست.
[/mks_pullquote]
حامد بیدی، مدیرعامل مرکز طراحی اسپیرال درباره اینکه آیا کاربران روبیکا به آنچه می‌خواهند در آن رسیده‌اند یا نه، می‌گوید: «در صورتی که بخواهیم به این سوال پاسخ دقیق‌تری بدهیم، باید ابتدا بررسی کنیم که مشتریان یا کاربران روبیکا دقیقا از آن چه انتظاری دارند؟»
به نظر او کاربران روبیکا تصور دقیقی از وسعت و میزان خدماتی که در موضوعات مختلف می‌توانند از طریق این اپلیکیشن استفاده کنند، ندارند. زیرا هر بخش از مخاطبان این اپلیکیشن با سناریویی کاملا متفاوت جذب آن شده‌اند. برای مثال برخی برای رای به شرکت‌کنندگان مسابقه عصر جدید آن را نصب کرده‌اند و برخی در پی تبلیغ قرعه‌کشی برای خرید کارت شارژ؛ بنابراین بعید است که هیچ انتظار یا تصور یکپارچه‌ای بین کاربران از این اپ وجود داشته باشد.
کاربران فعال یا منفعل؟
با نگاهی به نظرات کاربران در رسانه‌های اجتماعی می‌توان به دیدگاه‌های گوناگونی درباره استفاده آنها از روبیکا دست یافت. بیدی در این‌باره معتقد است كه در حال حاضر داده‌های موثقی از هیچ پروژه کاربرپژوهی در این حوزه وجود ندارد، اما در مورد افکار عمومی می‌توان بر اساس بازخوردهای منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی و به‌خصوص توئیتر برداشت‌هایی داشت. با جست‌وجوی ساده کلمه روبیکا در این شبکه‌ها، می‌توان گفت جامعه متخصصان و کاربرانی که از حداقل سواد رسانه‌ای یا فنی برخوردار هستند و همچنین بخشی از جامعه که نسبت به شیوه تبلیغ در رسانه‌ها، به‌خصوص صداوسیما بدبین هستند، نسبت به این اپ نیز نگاه مثبتی ندارند.
به گفته او سوءاستفاده مدیران این اپ از فرصت‌های انحصاری در کنار هزینه‌های بسیار بالای تبلیغات آن در مقایسه با سایر اپلیکیشن‌ها و استارت‌آپ‌های مطرح کشور و نیز گمانه‌هایی در رابطه با وابستگی این اپلیکیشن به برخی نهادها، این بخش از جامعه را به‌شدت نسبت به این اپلیکیشن بدبین کرده است. در رابطه با کاربران فعلی این اپ نیز، بعید است در صورت قطع‌شدن تبلیغات وسیع آن و حمایت‌های عجیب رسانه‌ای از آن، کاربرانش بیشتر از چند ماه به‌صورت فعالانه از آن استفاده کنند. گرچه این ادعا همان‌طور که گفته شد، نیاز به پژوهش میدانی دارد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
برچیدن کدهای دستوری
بهمن‌ماه 1396 بانک مرکزی ابلاغیه‌ای منتشر کرد که هدف آن برچیدن بساط کدهای دستوری یواس‌اس‌دی بود. استدلال هم این بود که این کدها امنیت اطلاعات حساب کاربران را تامین نمی‌کنند. مساله اما اینجا بود که اپراتورها و صداوسیما از این کدها منفعت مالی قابل توجهی داشتند و طبعا بانک مرکزی و وزارت ارتباطات به این راحتی نمی‌توانستند مانع ادامه فعالیت این کدها بشوند.
[/mks_pullquote]
محمد رشیدی، مدیر ارشد اجرایی روبیکا می‌گوید: «با توجه به ماهیت متفاوت و گوناگون سرویس‌های ارائه‌شده در پلتفرم روبیکا، معنای «کاربر فعال» در هر سرویس، برای ما متفاوت است. کاربری که در یک ماه یک بلیت اتوبوس می‌خرد، کاربر فعالی در آن سرویس شناخته می‌شود، اما کاربری که در یک ماه یک پیام متنی در روبی‌چت ارسال می‌کند، معنای «کاربر فعال» را برای ما نخواهد داشت؛ ولی چنانچه بخواهیم در حال حاضر مقیاسی عمومی را در نظر بگیریم، می‌توان گفت رکورد سه میلیون و ۵۰۰ هزار کانکارنت (کاربر همزمان) و فعالیت بیش از ۲۱ میلیون کاربر منحصربه‌فرد در بازه زمانی یک‌ماهه از ۱۵ اسفند ۱۳۹۷ تا ۱۵ فروردین ۱۳۹۸ در روبیکا ثبت شده که این میزان فعالیت، شاخص مهمی از تثبیت جایگاه روبیکا در زیست‌بوم دیجیتال کشور است.»
جذاب، اما آشفته
خوانا و روشن‌بودن، اطلاعات مفید، کاربرپذیری، ساده‌بودن و غیره در این اپلیکیشن چیزی نیست که به‌راحتی بتوان نادیده گرفت، چراکه در کنار هم قرار دادن همه بخش‌ها و از سوی دیگر راضی نگه‌داشتن مخاطب کار چندان آسانی نیست.
روبیکا برنامه‌های زیادی دارد که تعدادی از آنها مورد استفاده بیشتری قرار گرفته است. رشیدی در این‌باره توضیح می‌دهد: «در ابتدای راه‌اندازی روبیکا، «دنیای فیلم و سریال» و «دنیای موزیک» از استقبال بسیار بالایی برخوردار شدند که بخش زیادی از این استقبال به‌واسطه ترافیک رایگان شکل گرفته بود. اگرچه شبکه اجتماعی «روبینو» و «روبی‌چت»، با هدف تسهیل تعاملات درون‌پلتفرمی در روبیکا ایجاد شدند، اما بر خلاف انتظار، گاهی خود اینها، رکورددار بیشترین تعداد «کاربر همزمان» در یک سرویس می‌شدند. در ادامه نیز با بهره‌برداری از زیرساخت‌های پرداخت، فعالیت‌های معنادار پرداختی از سوی کاربران ایجاد و تقویت شد و شاهد استقبال گسترده از سرویس‌هایی مانند خرید بلیت اتوبوس و هواپیما، خدمات بیمه، دنیای بازی و این اواخر «روبیکیو» شدیم.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
یک اپ فراگیر
شرکت توسعه کسب‌وکار ایرانی یا توسکا که در دو سال اخیر جای خود را در صداوسیما باز کرده، با استفاده از روبیکا به‌دنبال ایجاد اپلیکیشنی فراگیر بود که بتواند از طریق آن و البته با تقلید از نمونه‌های خارجی مانند وی‌چت به تغییر رفتار کاربران بپردازد؛ اپلیکیشنی که با ارائه خدمات و هزینه‌ای پایین‌تر از قیمت تمام‌شده برای مدت محدود قرار است مخاطبان خود را جذب کند.
[/mks_pullquote]
اما همین تنوع کاربردها چیزی است که کارشناسان طراحی تجربه کاربری منتقد آن هستند. بیدی بحث تجربه کاربری را یکی از مهم‌ترین چالش‌های اپلیکیشن‌هایی می‌داند که به جای طراحی «کاربرمحور» به سمت طراحی فیچرمحور می‌روند. از این رو او درباره روبیکا توضیح می‌دهد: «در اپلیکیشنی مثل روبیکا، تنوع سرویس‌های بی‌ربط به هم باعث می‌شود هیچ‌کدام از این سرویس‌ها آنچنان که پتانسیل دارد، جایگاه خود را میان کاربران پیدا نکند. جالب آنجاست که طراحان این اپلیکیشن هیچ نوآوری یا راهکار عملی برای حل این مساله ارائه نکرده‌اند و باکس‌های هر کدام از سرویس‌ها در قالب یک بنر رنگارنگ، مستقل از نسبت‌شان با سایر باکس‌ها و بدون هیچ سلسله‌مراتبی (Hierarchy) سعی می‌کنند خود را به شدیدترین حالت ممکن تبلیغ کنند.»
بیدی می‌گوید: «در این هیاهوی بصری آشفته، یک تست کاربردپذیری ساده می‌تواند نشان دهد این اپ نتوانسته است سناریوهای تجربه کاربری خود را به‌درستی تفکیک و برای آنها راهکارهای متناسبی در نظر بگیرد. یادمان باشد وقتی می‌خواهیم همزمان 10 چیز بزرگ و جذاب دیده شود، هیچ‌کدام از آنها دیده نمی‌شود.»
سوپراپ؛ مفهومی که در تجربه کاربری رایج نیست
با این تفاسیر آیا می‌توان روبیکا را مثالی از یک اپلیکیشن جامع دانست که توانسته با توسعه خود کاربران بیشتری به خود جذب کند؟ این متخصص حوزه تجربه کاربری، اما تصور اصلی از سوپراپ‌بودن را توضیح می‌دهد: «کلیدواژه سوپراپ در ادبیات موجود حوزه تجربه کاربری نه‌تنها مفهومی رایج نیست که تا جایی که بنده مطالعه داشته‌ام، مقاله‌ای علمی و مستند نیز در این حوزه منتشر نشده است. در واقع مفهوم اصلی سوپراپ، منطبق بر همان رویکرد قدیمی است که مهندسان خیال می‌کردند با توسعه فیچرهای بیشتر و متنوع‌تر لزوما نرم‌افزاری کاربردی‌تر و پرطرفدارتر خواهند داشت. این تصور اشتباه مربوط به چند دهه پیش است و امروزه اصلی‌ترین علت منسوخ‌شدن این‌گونه نرم‌افزارها (چه در دسکتاپ و چه موبایل) درک پیچیدگی و اهمیت بحث تجربه کاربری است.»
سختی تجربه کاربری سوپراپ‌ها
بیدی درباره برچسب سوپراپ‌بودن اپلیکیشن‌هایي مانند روبیکا می‌گوید: «در نهایت نمی‌توان به‌طور قطع گفت چیزی که این روزها برچسب سوپراپ بر آن زده می‌شود، اشتباه است، اما قطعا می‌توان گفت تنوع سناریوهای تجربه کاربری، تدوین و دیزاین همه آنها به بهترین شکل و به‌گونه‌ای که همدیگر را خنثی نکنند، به قدری پیچیده، پرهزینه و زمانبر است که بعید است تیم‌های فعلی در ایران با هزینه و زمان معقولی بتوانند از عهده آنها بربیایند. از طرفی ایجاد یک برند منسجم برای چنین اپلیکیشن‌های بلاتکلیفی با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد که باز کردن این بحث نیز فرصت دیگری را می‌طلبد.»
شیوه تبلیغات روبیکا
به گفته محمد رشیدی، مدیر ارشد اجرایی روبیکا، در همان آغاز کار، یعنی اسفندماه 1396 تفاهمی با هلدینگ تهران‌اینترنت (780) که قرارداد سه‌ساله‌ای با شرکت توسکا داشت، منعقد شد. در این تفاهم قرار بر این شد که این هلدینگ تمام هزینه تبلیغات و جوایز روبیکا را بپردازد و در ازای آن انتفاع بخشی از سرویس پرداخت و شارژ روبیکا را به دست آورد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
تعداد کاربران روبیکا
تا لحظه نوشتن این گزارش کاربران روبیکا ۲۸ میلیون و ۳۸۹ هزار نفر است. به گفته محمد رشیدی، مدیر ارشد اجرایی روبیکا تقریبا ۷۰ درصد این افراد، کاربر حرفه‌ای فضای دیجیتال نبودند. یعنی اینترنت و گوشی هوشمند داشتند، اما فعالیت‌هایشان عموما به ارسال پیام‌های متنی و تصویری خلاصه می‌شد، ولي حالا با همکاری سرویس‌دهندگان حمل‌ونقل، موسیقی، فیلم و سریال، بازی و سرگرمی، آموزش و غیره تجربه‌های جدیدی را در روبیکا به دست آورده‌اند.
[/mks_pullquote]
مخاطبان صداوسیما یکباره در عید سال 1397 با حجم گسترده‌ای از تبلیغات اپلیکیشنی که ادعا داشت همه کار می‌کند، مواجه شدند؛ انگار یک برنامه خاص همه برنامه‌های تلویزیون را خریده بود. رشیدی درباره این شیوه تبلیغ می‌گوید: «ما با رویکرد جدیدی که در تبلیغات داشتیم، در برنامه‌های پرمخاطب تلویزیون حضور یافتیم. شاید این‌طور تصور می‌شود که ما در همه برنامه‌ها دیده می‌شویم، ولی در واقع ما در همه‌جا حضور نداشتیم، بلکه در جای درستی حضور داشتیم و در آن برنامه‌ها بستر تعامل روبیکا با کاربران را فراهم کردیم. سریال پایتخت، برنامه‌های ورزشی پرمخاطب، خنداونه و ماه‌عسل از این دست برنامه‌ها بودند که به‌واسطه هلدینگ 780 در آنها حضور یافتیم.»
حذف از کافه‌بازار
تاکنون این اپلیکیشن در برنامه‌های پلی‌استور بیش از پنج میلیون و در سیب‌اپ بیش از یک میلیون بار دانلود شده است. قبلا از کافه‌بازار هم می‌شد روبیکا را دانلود کرد، اما مدتی است که دانلود این نرم‌افزار از کافه‌بازار حذف شده است. مدیر ارشد اجرایی روبیکا در این‌باره می‌گوید: «مارکت‌های داخلی مانند کافه‌بازار، سیب‌اپ، مایکت و غیره بسترهای مناسبی برای معرفی برنامه‌های کاربردی (اپلیکیشن‌ها) به عموم جامعه هستند. روبیکا هم مانند سایر کسب‌وکارهای ایرانی مایل به بهره‌برداری از این بستر است، اما همان‌طور که می‌دانید روبیکا، سکوی ارائه سرویس‌ها به بیش از 28 میلیون کاربر خود است و در این همکاری، سهم اندکی از درآمد ارائه‌دهنده سرویس دارد و گاهي این سهم به صفر می‌رسد؛ بنابراین روبیکا در مارکت‌هایی حضور خواهد داشت که «سهم دریافتی از درآمد» در این مارکت‌ها، بیشتر از سهم دریافتی روبیکا نباشد.»
اوج افزایش کاربران روبیکا
طبق مدل‌های استاندارد توسعه پلتفرم، هدف روبیکا در فاز اول جذب کاربر بود که با توجه به ماهیت مدل کسب‌وکار خود، از ظرفیت‌های رسانه در جهت اطلاع‌رسانی استفاده کرد. رشیدی ادامه می‌دهد: «در فاز بعدی، یعنی فاز توسعه، با ایجاد سرویس‌های متنوع بر اساس نیاز کاربران، رفتارهای تعاملی را تقویت کرد و باعث رشد تعداد نصب و میزان استفاده از روبیکا شد. در فاز توسعه، سیاست اصلی روبیکا، تکیه بر تبلیغات ویروسی (Viral) بود و به‌عنوان مثال، با اجرای کمپین «دعوت از دوستان»، به هفت میلیون نصب جدید رسیدیم. در نهایت می‌توان گفت پس از دوره اول جذب کاربر، افزایش نصب و میزان فعالیت کاربران رشد خطی داشته و بر خلاف انتظار، نمودار در هیچ دوره‌ای کاهشی نبود.»
چه کسی پشت صحنه روبیکاست؟
عدم تشخیص هویت سازندگان روبیکا مساله‌ای است که تاکنون واکنش‌های زیادی را در رسانه‌ها دربر داشته و گمانه‌های زیادی درباره آن زده شده است. رشیدی با اشاره به اینکه روبیکا از لحظه تولد، نوع کسب‌وکار خود را مدل کسب‌وکار TMT معرفی کرده، می‌گوید: «همان‌گونه که در مدل کسب‌وکار TMT کاملا مشخص است، سه رکن اصلی وجود دارد؛ تکنولوژی، رسانه، صنعت مخابرات و ارتباطات. مطمئنا هیچ شخص حقیقی و حقوقی در کشور ادعای تسلط بر این سه حوزه را ندارد؛ بنابراین روبیکا زمانی می‌توانست به‌درستی در مسیر «مدل کسب‌وکار TMT» قرار گیرد که بزرگ‌ترین رسانه جمعی یعنی صداوسیما، اپراتورهای اصلی یعنی اپراتور اول، دوم و همچنین برترین شرکت‌های فنی و تکنولوژیکی با دانش داخلی و به‌روز، متناسب با آورده خود از جمله زیرساخت نرم‌افزاری، زیرساخت سخت‌افزاری، رسانه شامل TVC، ATL، BTL، دیجیتال و ترافیک در این SDP سهام‌دار باشند.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
خاستگاه سوپراپ‌ها
بلومبرگ، نیمه آبان 1397، گزارشی درباره ظهور این سوپراپ‌ها منتشر کرد و در آن به اپ‌های «وی‌چت» چین، «گرب» و «گوجک» اشاره کرده است؛ به‌ویژه گوجک (تاسیس ۲۰۱۰) و گرپ (تاسیس ۲۰۱۲ در مالزی و توسعه در سنگاپور) که نمونه‌هایي از استارت‌آپ‌های بسیار پرارزشی هستند که هر روز به حوزه و تسلط‌شان در شهرها و کشورهای جنوب شرق آسیا افزوده می‌شود.
[/mks_pullquote]
او ادامه می‌دهد: «می‌توان گفت موضوع، عدم تشخیص هویت سازندگان نیست؛ بلکه عده‌ای اصرار دارند با همان نگاهی که یک استارت‌آپ را درک و تحلیل می‌کنند، بتوانند اینجا هم درک و تحلیل کنند؛ یعنی به‌دنبال نفری هستند که مثلا بنیان‌گذار باشد، در حالی که جنس «مدل کسب‌وکار TMT» بسیار متفاوت از یک اپلیکیشن یا استارت‌آپ است.»
رشیدی با بیان اینکه در روبیکا و در حال حاضر ترکیبی از سه رکن اصلی TMT در قالب HLA همکاری می‌کنند، توضیح می‌دهد: «از آنجا که مهم‌ترین بخش و هسته اصلی سوپراپلیکیشن‌های دنیا و روبیکا موضوع پرداخت است، در طول یک سال گذشته پیشنهادهای متنوعی از سوی ارائه‌دهندگان سرویس‌های پرداخت داشتیم که برخی به مرحله مذاکرات نهایی رسیده؛ البته باید منتظر حصول نتیجه نهایی برای اعلام اسامی شرکت‌ها بمانیم، اما فعال‌شدن خدمات پرداخت از نیمه دوم سال 13۹۷ در روبیکا این فرصت را ایجاد کرد تا بازیگران این حوزه از جمله «پرداخت نوین آرین»، «پرداخت الکترونیک پارسیان» و «به‌پرداخت ملت» تجربه ارائه سرویس در روبیکا را به دست آورند.»
هاله‌های اینترنت رایگان
هزینه بالای اینترنت در ایران، سرویس‌هایی که ادعای اینترنت رایگان می‌کنند را برای کاربر جذاب می‌کند. اینترنت رایگان برای دو اپراتور یکی از مشوق‌های روبیکاست. در حالی که کاربران این اپلیکیشن در رسانه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و توئیتر ادعا می‌کنند حجم اینترنت آنها زمان استفاده از روبیکا کم می‌شود، اما رشیدی در این‌باره می‌گوید: «اینترنت رایگان به این معنا نیست که در گزارش استفاده اینترنت کاربر، چیزی ثبت نشود. وقتی در روبیکا فیلم می‌بینید یا از سایر سرویس‌ها استفاده می‌کنید، اینترنت مصرف می‌شود و میزان این مصرف در گزارش کاربر هم ثبت می‌شود، اما هزینه‌ای از محل این مصرف برای کاربر محاسبه نمی‌شود و از میزان بسته‌ها یا حجمش کم نمی‌شود.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
تنوع سرویس‌های بی‌ربط
به گفته حامد بیدی، مدیرعامل طراحی اسپیرال در اپلیکیشنی مثل روبیکا، تنوع سرویس‌های بی‌ربط به هم باعث می‌شود هیچ‌کدام از این سرویس‌ها آنچنان که پتانسیل دارد، جایگاه خود را میان کاربران پیدا نکند. جالب آنجاست که طراحان این اپلیکیشن هیچ نوآوری یا راهکار عملی برای حل این مساله نیز ارائه نکرده‌اند و باکس‌های هر کدام از سرویس‌ها در قالب یک بنر رنگارنگ، مستقل از نسبت‌شان با سایر باکس‌ها و بدون هیچ سلسله‌مراتبی (Hierarchy) سعی می‌کنند خود را به شدیدترین حالت ممکن تبلیغ کنند.
[/mks_pullquote]
او به کاربرانی اشاره می‌کند که انتظار دارند مدت‌زمان استفاده از روبیکا در گزارش مصرف اینترنت آنها ثبت نشود، در حالی که مصرف اینترنت ثبت می‌شود، اما هزینه‌ای از بابت این مصرف از کاربر کم نخواهد شد یا همان ماجرای «بهروزرسانی خودکار» گوشی و تبلت‌هاست که عموما برای کاربرانی اتفاق می‌افتد که چندان به فعالیت در اینترنت با گوشی یا تبلت خود مسلط نیستند و «بهروزرسانی خودکار» روی گوشی‌هایشان فعال است و حجم اینترنت‌شان هنگام «به‌روز رسانی خودکار» اپلیکیشن‌های دیگر مصرف شده است.»
ارائه درگاه پرداخت درون‌برنامه‌ای
روبیکا درگاه پرداختی ایجاد کرده تا با لینک‌های درون‌برنامه‌ای امکان دریافت پول برای کاربران تسهیل یابد. در رابطه با این موضوع مدیر ارشد اجرایی روبیکا می‌گوید: «هم‌اکنون نیز این سرویس برای خدمات و محصولات ارائه‌شده در سوپراپلیکیشن روبیکا وجود دارد. شما می‌توانید در روبینوهای تجاری، یا برای خرید بلیت اتوبوس و هواپیماهای داخلی، بیمه و غیره محصول یا خدمات ارائه‌دهندگان مختلف را ببینید و مستقیم از همان‌جا نیز پرداخت را انجام دهید.»
توسعه خدمات سرگرمی
روبیکا می‌خواهد اپلیکیشنی جامع برای کاربران خود باشد و با این حال هنوز هم در مرحله تکامل است. در این مدت برنامه‌هایی به آن اضافه شده و برنامه‌هایی نیز مانند پخش آنلاین و زنده آن حذف شده است. رشیدی درباره رویکرد روبیکا در این‌باره می‌گوید: «روبیکا با الهام از مدل کسب‌وکار TMT و بررسی سوپراپلیکیشن‌های موفقی مانند ان‌تی‌تی دوکومو در ژاپن و نیز بررسی نیازهای موجود در جامعه به سمت یک سوپراپلیکیشن پیش می‌رود. البته در حال حاضر نیز به‌عنوان پرمخاطب‌ترین پلتفرم سرگرمی کشور و البته با فاصله معنی‌داری از سایر اپلیکیشن‌های این حوزه در حال فعالیت است.»
به گفته او اولین اولویت سوپراپلیکیشن روبیکا، توسعه خدمات سرگرمی است و به اقتضای آن، به‌دنبال ایجاد تجربه‌های جدیدی از پرداخت و سرویس‌های گوناگون به کاربرانش است. از سوی دیگر تمرکز روبیکا بر ایجاد بیشترین پذیرش و تعامل با فناوری در کاربر است تا بتواند روزبه‌روز سرویس و تجربه‌های جذاب‌تری را به کاربران ارائه و پیشنهاد دهد.
