پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
روایتی از زندگی مرتضی انواری، بنیان‌گذار مدرسه عالی کامپیوتر / باغبان پرشور روزهای ناامیدی
فناوری که امروز در سه ضلع بانک، بورس و بیمه اقتصاد ایران جای خود را باز کرده، نتیجه تربیت متخصصان و مهندسانی در موسسه‌های آموزشی کشور است. یکی از مهم‌ترین این مراکز مدرسه عالی کامپیوتر ایران است که خروجی‌های آن در بخش‌های مختلف اقتصاد کشور عامل تحول فناورانه شده‌اند.
ماهنامه عصر تراکنش / همیشه منتظریم دستی از غیب برسد و حال ما را خوب کند. به زمین و زمان ناسزا می‌گوییم و مدعی هستیم که اگر این مکان و زمان نبود، الان بهترین بودیم و بهترین‌ها در انتظارمان. مدام از ژاپن می‌گوییم، اما بمباران هیروشیما و ناکازاکی را فراموش می‌کنیم. مدام از آلمان می‌گوییم اما شکست نازی‌ها و زمین‌خوردن اقتصاد آلمان برایمان افسانه است. نمی‌خواهیم بدانیم این ژاپنی‌ها و آلمانی‌ها بودند که ماندند و کشورشان را ساختند. چون گذشته برای ما اهمیت ندارد و حافظه تاریخی در کار نیست، فقط به شرایط حال نگاه می‌کنیم.
ما شهره هستیم به اینکه حافظه تاریخی نداریم؛ همواره حسرت گذشته را می‌خوریم؛ بی‌آنکه اطلاعات دقیقی از آن روزها در اختیار داشته باشیم. این نداشتن اطلاعات تاریخی یک سوی قضیه است. سوی دیگر این است که نمی‌خواهیم بدانیم و ترجیح می‌دهیم به دانستن اخبار در همین شرایط فعلی، درست یا غلط، بسنده کنیم. این روزها که تب‌وتاب راه‌اندازی کسب‌وکارهای فناوری داغ است، هر کسی داعیه این را دارد که خودش نخستین بوده و خودش سرمنشاء تحولات است، اما تاریخ را که ورق بزنیم به این نتیجه می‌رسیم که این‌طور نیست و انگار اینکه می‌گویند ما حافظه تاریخی نداریم، یک گزاره است که می‌توان بر آن مهر تأیید زد.
یک مدرسه؛ یک آغاز
دبیرستان البرز روزگاری بهترین شاگردها را تربیت کرد، مدرسه‌ای که توسط آمریکایی‌ها تأسیس شد، علوم مدرن را به دانش‌آموزان یاد داد و نام خود را به خاطر افتخارات دانشجویانش بر سر زبان‌ها انداخت. دبیرستانی که همنام یک کوچه و یک رشته‌کوه بود که در پس آن دیده می‌شد. اگر بخواهیم تاریخ تأسیس این مدرسه را مرور کنیم، باید به سال 1252 بازگردیم؛ سالی که مدرسه ابتدایی آمریکایی‌ها در تهران تأسیس و در سال 1278 خورشیدی همزمان با مدیریت دکتر جردن به دبیرستان تبدیل شد.
این دبیرستان در سال 1301 خورشیدی به مکان کنونی خود در چهارراه کالج انتقال یافت و در آن زمان کالج آمریکایی‌ها یا کالج البرز نامیده شد. در سال 1319 خورشیدی، به دستور دولت وقت، ایرانیان مدیریت این کالج را بر عهده گرفتند و نام آن به دبیرستان البرز تغییر یافت. این مدرسه به‌دلیل قدمت تاریخی و سوابق علمی، آموزشی و فرهنگی در 16 اسفند 1385 توسط شورای عالی آموزش‌وپرورش به‌عنوان مدارس ماندگار ایران شناخته شد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
دبیرستان البرز
دبیرستان ماندگار البرز یکی از مراکز آموزشی معتبر و قدیمی شهر تهران است. این دبیرستان که از نخستین نمادهای آموزشی در ایران است، در شمال غربی چهارراه کالج، کوچه البرز قرار دارد. دبیرستان ماندگار البرز بعد از دارالفنون به‌عنوان یکی از نهادهای آموزشی پرافتخار مطرح است. این دبیرستان به‌خاطر نمای رشته‌کوه البرز در پس آن، البرز نام گرفته است.
[/mks_pullquote]
حالا اگر نام فارغ‌التحصیلان این مدرسه را مرور کنیم، در دل‌مان مرحبایی نثار مجتهدی و ساموئل جردن می‌کنیم. محمدعلی اسلامی‌ندوشن، حسین امانت، مصطفی چمران، صادق چوبک، محمدعلی همایون کاتوزیان، طهماسب مظاهری، فرزاد ناظم و مرتضی انواری دانش‌آموختگان این مدرسه بوده‌اند.
ساموئل مارتین جردن، بانی و سازنده دبیرستان البرز و مدرسه دخترانه آمریکایی تهران است. او معلم و مبلغ آمریکایی بود و از سال 1899 تا سال 1940 ریاست کالج آمریکایی تهران (دبیرستان البرز) را به عهده داشت.
ساموئل جردن آمریکایی و همسرش دبیرستان البرز را پایه‌گذاری کردند، اما بی‌شک این دکتر محمدعلی مجتهدی است که هم‌اکنون، نامش برای نسل‌هایی از ایرانیان، به طرزی جدایی‌ناپذیر با البرز پیوند خورده است. مجتهدی در سال 1320 مسئولیت شبانه‌روزی دبیرستان البرز و سه سال بعد، مدیریت کل دبیرستان را بر عهده گرفت. او 34 سال مدیر دبیرستان البرز باقی ماند و با نحوه خاص مدیریتش، دانش‌آموزان برجسته‌ای را پرورش داد تا آنها نیز هر یک به سهم خود، نقش موثری در ساخت فضای علمی و فرهنگی ایران ایفا کنند.
مجتهدی در سال 1325، مدیرکل اداری و آموزشی وزارت فرهنگ نیز شد. در سال 1341، رئیس دانشگاه پلی‌تکنیک تهران و در 11 آبان 1344 مسئول تشکیل و تأسیس دانشگاه صنعتی شریف شد و 11 ماه بعد، یعنی در اول مهر 1345 دانشگاه را به‌صورت کامل تأسیس کرد و تحویل داد. این دانشگاه به تقلید از موسسه فناوری ماساچوست آمریکا (ام‌آی‌تی)، تأسیس شد تا خلاء نیروهای زبده و کارشناس در راستای صنعتی‌شدن کشور را برطرف سازد؛ او هم ماند و ساخت.
یک ایستادگی، یک تغییر
«إِنَّ اللهَ لاَ یغَیرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یغَیرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ» (آیه 11 سوره رعد)؛ «خدا حال قومی را تغییر نمی‌دهد تا آنان حال خود را تغییر دهند.» ما همواره از دیگران می‌خواهیم که تغییر کنند تا روز و روزگار بر مراد ما باشد؛ غافل از اینکه تغییر خود ماییم. در این گزارش قصد ما این نیست که خودمان را نقد کنیم، بلکه می‌خواهیم راوی بخش‌هایی از تاریخ باشیم که کمرنگ شده یا حتی از یادها رفته است. اتفاقی که حدود نیم‌قرن از آن می‌گذرد. در این گزارش می‌خواهیم یک نام را در تاریخ روایت کنیم؛ مرتضی انواری، بنیان‌گذار مدرسه عالی کامپیوتر در ایران.
یک تولد
مرتضی انواری سال 1310 در تهران به‌عنوان اولین فرزند یک خانواده بزرگ به دنیا آمد. دیپلمش را در سال 1328 از دبیرستان البرز گرفت. پس از آن به دانشگاه تهران رفت تا در دانشکده علوم آن رشته فیزیک بخواند. سه سال در یکی از دبیرستان‌های گرگان درس داد. برای ادامه تحصیلات دانشگاهی راهی آمریکا شد، از فیزیک به ریاضی مهاجرت کرد و فوق‌لیسانس و دکترایش را در این رشته و در دانشگاه ایلینویز ادامه داد. 11 سال از عمرش را در آمریکا، کانادا و فرانسه به تدریس و تحقیق در زمینه ریاضی و علوم کامپیوتر گذراند؛ در دانشگاه‌هایی مانند ایلینویز، ایالتی میشیگان، ایالتی اوهایو، ایالتی کالیفرنیا، بریتیش کلمبیای کانادا و موسسه پوانکاره فرانسه.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
پایه‌گذاری مرکز تعلیمات عمومی
«مرکز تعلیمات عمومی» که درس‌هایی در زمینه علوم انسانی عرضه می‌کرد، در سال 1351 زیر نظر مرحوم مرتضی انواری در دانشگاه صنعتی شریف پایه‌گذاری شد. احمد شاملو، محمد مقدم، ژاله ژوبین‌ـ‌خادم، رضا داوری، اسماعیل خویی، ماه‌منیر شادنوش، هادی شفائیه، هرمز فرهت، هانیبال الخاص، ایران درودی و فرهاد نعمانی از مدرسان و استادانی بودند که هریک مدتی در این مرکز در دانشگاه صنعتی به تدریس پرداختند.
[/mks_pullquote]
سال 1348 زمانی که جوانی 38 ساله بود، به دعوت پروفسور فضل‌الله رضا، رئیس وقت دانشگاه آریامهر پاسخ مثبت داد و به ایران برگشت. رضا ریاست دانشکده علوم ریاضی دانشگاه صنعتی آریامهر را به مرتضی انواری سپرد.
یک نگاه، یک تغییر؛ دو خورشید در یک اقلیم
در آن زمان کامپیوتر در دانشگاه صنعتی آریامهر و تهران تدریس می‌شد، اما کمتر کسی می‌دانست کامپیوتر چیست. نهایت استفاده‌ای که آن روزها از کامپیوتر می‌شده، محاسباتی بوده که با استفاده از این ابزار انجام می‌شده است. همان زمان اما بودند کسانی که نگاه‌شان به چند سال آن‌طرف‌تر باشد یا بهتر بگوییم همت کنند و دستی برای کشورشان بالا بزنند.
از سوی دیگر همان زمان که کمتر کسی به فکر فناوری بود و رقابت همه بر سر این بود که به استخدام کارخانه‌هایی دربیایند که به مدد رشد یکباره قیمت نفت، بیشترین مزایا و امکانات را در اختیار کارکنان خود می‌گذاشتند، اما کسانی بودند که به اقتصاد تک‌محصولی ایران دلخوش نبودند و راهی دیگر را با وجود تمام سختی‌ها در پیش گرفتند؛ راهی که حالا دارد خود را نشان می‌دهد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
انقلاب سفید یا انقلاب شاه و مردم
انقلاب سفید یا انقلاب شاه و مردم نام یک سلسله‌تغییرات اقتصادی و اجتماعی شامل اصول 19 گانه است که در دوره پادشاهی محمدرضاشاه پهلوی به تحقق پیوست. انقلاب سفید در مرحله نخست، پیشنهادی شامل شش اصل بود که محمدرضا شاه در کنگره ملی کشاورزان، خبر اصلاحات و همه‌پرسی را برای پذیرش یا رد آن به کشاورزان و عموم مردم ارائه داد. پس از آن و در تاریخ ششم بهمن 1341 عموم مردم در یک همه‌پرسی سراسری، به اصلاحات رأی مثبت دادند.
[/mks_pullquote]
شاید دانستن این نکته یک تلنگر باشد؛ انواری همان سال‌ها یعنی در ابتدای دهه 50 کاندیدای ریاست دانشگاه صنعتی آریامهر می‌شود؛ دانشگاهی که هنوز هم دانشجویان برای پذیرفته‌شدن در آن سرودست می‌شکنند. او نمی‌پذیرد، نه ریاست این دانشگاه را و نه بوروکراسی حاکم را. او می‌ماند و می‌سازد.
شاید آغاز اینجا باشد؛ سال 1352 است و حدود چهار سال از بازگشت انواری به کشور می‌گذرد؛ مدرسه عالی برنامه‌ریزی و کاربرد کامپیوتر همان سال به‌صورت یک موسسه خصوصی به‌عنوان نخستین موسسه مستقل آموزش عالی کامپیوتر با سرمایه یک میلیون ریال تأسیس می‌شود. در مهرماه همان سال در سه رشته «کاربرد کامپیوتر و آنالیز سیستم‌ها»، «تحقیق در عملیات» و «برنامه‌ریزی» در حد کارشناسی و رشته راهبری کامپیوتر در حد فوق‌دیپلم با گزینش 450 دانشجو آغاز به کار می‌کند. رشته اصلی مرتبط با انفورماتیک در این مدرسه عالی، رشته اول بود که بعدها در سال 1355 به «علوم سیستم‌ها و کامپیوتر» تغییر نام داد. در آذرماه 1352 نیز مرکز محاسبات این موسسه با یک دستگاه کامپیوتر کوچک آی‌بی‌ام با 8k حافظه اصلی آغاز به کار کرد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
راه انواری
انواری راهی را در پیش می‌گیرد که تا سالیان سال به یاد می‌ماند و یادگار دارد، اما شاید رهروانش به تعداد انگشتان دو دست هم نرسند. از این مدرسه شاگردانی فارغ‌التحصیل شده‌اند که هنوز نام فناوری در کنار نام آنها جا خوش کرده است. نصرالله جهانگرد، مرتضی مقدسیان، عبدالحمید منصوری، مسعود مرتضوی، محمدعلی گوگانی، محمدعلی ترابیان، سعید عسگری انارکی، علی کرمانشاه، احمد مرآت‌نیا و مسعود کرباسیان، تعدادی اندک از دانش‌آموختگان این مدرسه هستند.
[/mks_pullquote]
انواری راهی را در پیش می‌گیرد که تا سالیان سال به یاد می‌ماند و یادگار دارد، اما شاید رهروانش به تعداد انگشتان دو دست هم نرسند. از این مدرسه شاگردانی فارغ‌التحصیل شده‌اند که هنوز نام فناوری در کنار نام آنها جا خوش کرده است. نصرالله جهانگرد، مرتضی مقدسیان، عبدالحمید منصوری، مسعود مرتضوی، محمدعلی گوگانی، محمدعلی ترابیان، سعید عسگری انارکی، علی کرمانشاه، احمد مرآت‌نیا و مسعود کرباسیان، تعدادی اندک از دانش‌آموختگان این مدرسه هستند.
بین خود شاگردان مدرسه، این مثل رایج بوده که انقلاب را اول خدا و بعد دانشجویان مدرسه عالی کامپیوتر نگه داشته‌اند. می‌توان گفت دکتر انواری مؤسس این مدرسه با هدف «کاربرد کامپیوتر» و نه صرفاً آموزش نظری به دانشجویان، اقدام به تأسیس این دانشگاه کرد و به همین خاطر است که بسیاری از متخصصان حوزه فناوری اطلاعات کشور در این دانشگاه درس خوانده و منشاء اتفاقات بزرگی در این حوزه در کشور شده‌اند. این مدرسه پروژه‌های کامپیوتری سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دولتی در آن زمان را در دست داشت و دانشجویان روی این پروژه‌ها کار می‌کردند.
تلاش و همت مرحوم انواری به همین‌جا ختم نمی‌شود. او می‌کوشد بهترین استادان را از بهترین دانشگاه‌ها دعوت کند. حتی تعدادی از استادان این دانشگاه خارجی بودند و از سایر کشورها برای تدریس می‌آمدند. در میان استادان این دانشگاه ملیت‌هایی از انگلیس، کانادا و آمریکا به چشم می‌خورد و همین نشان می‌دهد که علوم آموزش داده‌شده به دانشجویان این مدرسه تا چه حد با علوم روز دنیا مطابقت داشته است.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
فضل‌الله رضا کیست؟
فضل‌الله رضا، متولد 10 دی 1293 خورشیدی در رشت است. او مهندس برق، استاد دانشگاه، چهره ماندگار و سفیر ایرانی است. او رئیس اسبق دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتی آریامهر (شریف) از سال 1346 تا 1348 بوده است. رضا از سال 1969 تا 1978 سفیر ایران در یونسکو و کانادا بوده است.
[/mks_pullquote]
با این اوصاف دور از ذهن هم نبود که آن زمان که گران‌ترین شهریه را دانشگاه ملی در رشته معماری با شهریه 4800 تومان می‌گرفت، مدرسه عالی کامپیوتر ترمی 5500 تومان شهریه بگیرد و همین باعث می‌شود هر کسی نتواند به این مدرسه ورود پیدا کند، اما این شرایط هم دیری نمی‌پاید. بعد از اینکه بنا بر اصل پانزدهم انقلاب شاه و مردم، آموزش در نهادهای آموزشی کشور رایگان می‌شود، دانش‌آموزان و دانشجویان در برابر تعهد خدمت به دولت می‌توانند از آموزش کاملاً رایگان بهره گیرند. به این ترتیب قشری که به لحاظ اقتصادی سطح بالایی نداشتند هم توانستند وارد مدرسه عالی کامپیوتر شوند.
در ابتدای سال تحصیلی 1354-1353 به‌دلیل ازدیاد تعداد دانشجویان و همچنین تدریس زبان‌های کوبول و اسمبلر، بر اساس قراردادی که با سازمان برنامه بسته شد، برنامه‌های دانشجویان به این سازمان برده می‌شد و لیست‌های خروجی به مدرسه برگردانده می‌شد. در همین دوران از رایانه سی‌دی‌سی دانشگاه صنعتی شریف برای پروژه‌های زبان الگول در درس برنامه‌نویسی سیستماتیک و از رایانه بزرگ آی‌بی‌ام دانشگاه تهران برای برنامه‌نویسی به زبان GASP در درس شبیه‌سازی دانشجویان استفاده می‌کردند.
در بخشی از گزارش‌های مربوط به مدرسه عالی کامپیوتر آمده است: «با تغییر پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها و مدارس عالی، این مدرسه از نظر تعداد شرکت‌کننده رکورد جالبی به جا می‌گذارد. در سال جاری حدود 1400 نفر دیپلمه ریاضی آمادگی خود را برای ورود به این مدرسه اعلام کرده‌اند که از بین این عده 150 نفر واجدین شرایط این مدرسه هم‌اکنون مشغول به تحصیل هستند. تعداد دانشجویان در هر رشته به قرار زیر است: رشته کاربرد کامپیوتر و آنالیز سیستم‌ها: 65 نفر؛ رشته ریاضیات عملی و تحقیق در عملیات: 50 نفر؛ رشته برنامه‌ریزی: 35 نفر.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
تقدیر از دکتر انواری در اولین نشست ملی فناوری اطلاعات کشور
در اولین نشست ملی فناوری اطلاعات کشور در سال 1384 در مجموع پنج فرد برگزیده دانشگاهی مؤثر کشور شناخته شدند که در کنار دکتر انواری دو نفر از دانش‌آموختگان مدرسه عالی کامپیوتر هم حضور داشتند.
[/mks_pullquote]
در بهار 1354 قرارداد نصب یک دستگاه پایانه پذیرش کار از دور، متشکل از کارت‌خوان و چاپگر با سازمان برنامه و بودجه وقت منعقد شد که از آن برای اجرای برنامه‌های کوبول (COBOL)، پی‌ال وان (PL/1) و بسته پیش‌نوشته MPSX در درس برنامه‌ریزی خطی استفاده می‌شد. از اوایل سال 1355 به‌دلیل افزایش سطح تدریس علوم اختصاصی رایانه و نیز افزایش تعداد دانشجویان استفاده‌کننده از مرکز محاسبات، قراردادی با شرکت کنترل دیتا (CDC) جهت اجاره یک دستگاه رایانه بزرگ مدل 6400 (رایانه پیشین دانشگاه صنعتی شریف) منعقد شد که این دستگاه در فروردین 1356 نصب شد.
همواره همراه
امروز اگر نگاهی به فهرست خروجی‌های مدرسه عالی کامپیوتر بیندازیم، از میزان تنوع اسم‌ها، فعالیت‌ها و دستاوردهایشان شگفت‌زده می‌شویم. البته اغلب این چهرها از تاثیرگذاران فناوری در ایران هستند؛ برخی در بانکداری دستی بر آتش دارند، برخی نیز سابقه چریکی و مبارزه دارند یا وارد عالم سیاست شده‌اند. همان سال‌ها مدرسه عالی کامپیوتر و دانشجویانش تحت نظارت ساواک بودند، با تمام این اوصاف انواری همواره همراه آنان می‌ماند و همسو با مبارزات دانشجویان است. حتی مدرسه عالی کامپیوتر یک بار تعطیل می‌شود، اما با تلاش مرحوم انواری دوباره آغاز به کار می‌کند.
در خاطراتی که از انواری نقل شده به نکات جالبی دست پیدا می‌کنیم؛ «بررسی مکاتبات او با وزارتخانه‌ها در طول مدیریت مدرسه عالی کامپیوتر توسط انجمن اسلامی آن زمان حاکی از این بود که حتی یک مورد تماس در چارچوبی غیر از جذب امکانات بیشتر برای مدرسه و برای دانشجویان در آن وجود نداشته است. در دانشگاه صنعتی آریامهر دکتر انواری چندین نفر از هنرمندان مستقل مانند احمد شاملو و هانیبال الخاص را برای تدریس و تحقیقات هنری استخدام می‌کند، پس از گذشت چندی ساواک با او تماس می‌گیرد و خواهان پاسخگویی او می‌شود؛ دکتر انواری اظهار می‌کند که از ممنوع‌الاستخدام بودن این افراد بی‌خبر است. ساواک می‌گوید مانعی ندارد، ولی بلافاصله عذر آنها را بخواهید. دکتر انواری زیر بار نمی‌رود و می‌گوید الان دیگر نمی‌شود، چون دانشجویان شلوغ می‌کنند.»
یک پایان
خلاصه کلام اینکه انقلاب و تلاطم آن روزها و پس از آن جنگ و انقلاب فرهنگی نقبی هم به مدرسه عالی کامپیوتر می‌زند، البته زمانی که انواری دیگر در ایران نیست. پس از انقلاب و تغییرات مدیریتی از ابتدای مهرماه 1358 هیات علمی دپارتمان رایانه این موسسه تصمیم به ایجاد تحول در برنامه‌های درسی و بالا بردن کیفیت آموزش گرفت. اولین گام در این راه ایجاد یک آزمایشگاه سخت‌افزار برای انجام آزمایش‌های مربوط به مدارهای ترکیبی بود که در رابطه با درس سخت‌افزار در اختیار دانشجویان قرار گرفت.
برنامه درسی جدید با استفاده از برنامه درسی پیشنهادی انجمن ماشین‌های رایانشی (ACM) و تجربیات گذشته توسط هیات علمی تدوین و به اجرا گذاشته شد. اصلی‌ترین خصوصیت برنامه جدید، تدریس تکاملی علوم و مهارت‌های مربوط به این رشته بود. بر این اساس که مطالب تدریس‌شده به‌صورت قاب‌گرفته و انتزاعی قبلی نباشد و زبان‌های برنامه‌سازی و دروس مربوط به کاربردهای تجاری به‌صورت مجزا تدریس نشود و در نحوه آموزش تاکید کلی و عمومی بر فراگیری مستقل و عمقی مطلب و پروراندن استعداد و خلاقیت دانشجویان باشد.پ
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
خدمات انواری
مرتضی انواری سال 1384 به‌عنوان دانشگاهی برگزیده اولین نشست ملی فناوری اطلاعات کشور انتخاب شدند. برخی از فعالیت‌های علمی و آموزشی او در سال‌های حضورش در ایران عبارتند از:
ریاست دانشکده علوم ریاضی دانشگاه صنعتی شریف (1347)؛
پایه‌گذاری دوره کارشناسی ریاضی و علوم کامپیوتر (1347)؛
پایه‌گذاری دوره کارشناسی ارشد علوم کامپیوتر (1349)؛
بنیان‌گذاری مدرسه عالی برنامه‌ریزی و کاربرد کامپیوتر (1352)؛
عضویت در هیات مؤسس انجمن انفورماتیک ایران (1357).
[/mks_pullquote]
از دیگر خصوصیات برنامه جدید تقویت دروس سخت‌افزار در جهت نگهداری و ساخت رایانه و دستگاه‌های جانبی مربوط به آن در داخل کشور بود. با وقوع انقلاب فرهنگی فعالیت‌های آموزشی این موسسه هم دچار وقفه شد و به همراه موسسه عالی آمار و انفورماتیک در مجتمع دانشگاهی علوم ادغام شد و در نهایت دانشجویان ادوار گذشته برای ادامه و اتمام تحصیل به دانشگاه شهید بهشتی انتقال یافتند؛ به‌طوری که برخی دانشجویان رشته تحقیق در عملیات به رشته آمار و دانشجویان رشته برنامه‌ریزی نیز به‌صورت گروهی به رشته اقتصاد رفتند و عملاً فعالیت‌های آموزشی این موسسه به شکل پیشین در سال 1359 خاتمه یافت.
دکتر انواری همان سال 1358 به آمریکا رفت و در دانشگاه ایالتی میشیگان، دانشگاه ایالتی کالیفرنیا و نیز دانشگاه کالیفرنیا در برکلی به تدریس پرداخت. در برکلی او به‌عنوان یک دانشمند محقق مدیر موسسه فناوری اطلاعات «زاده» شد. انواری مدتی نیز استاد پژوهشگر مدعو در موسسه هانری پوانکاره در پاریس بود. با وجود مهاجرت، انواری هر سال به ایران می‌آمد و برای دانشجویان قدیمی‌اش یک کنفرانس می‌گذاشت و آنها را متوجه علوم روز دنیا می‌کرد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
انواری پس از انقلاب
مرحوم مرتضی انواری در سال 1357 در هیات مؤسس انجمن انفورماتیک ایران به‌عنوان یکی از پایه‌گذاران، مشارکت داشت. در سال‌های پس از انقلاب، پس از بازگشت به آمریکا و تصدی مدیریت موسسه فناوری اطلاعات «زاده» همه‌ساله زمان‌هایی را در ایران به تحقیق می‌گذراند و با مراکز مختلف؛ از جمله مرکز تحقیقات فناوری اطلاعات دانشگاه صنعتی شریف و مرکز تحقیقات مخابرات ایران همکاری داشت. در سال 1382 برای راه‌اندازی مرکز ملی فناوری اطلاعات و ارتباطات به ایران دعوت شد که طرح این مرکز پیشنهاد نوآورانه او بود.
[/mks_pullquote]
همچنین در اولین نشست ملی فناوری اطلاعات کشور در سال 1384 در مجموعه پنج فرد برگزیده دانشگاهی مؤثر کشور در کنار دکتر انواری، دو نفر از دانش‌آموختگان این موسسه هم حضور داشتند و از مرحوم انواری به‌عنوان «دانشگاهی برگزیده» تقدیر به عمل آمد. آخرین فعالیت‌های انواری که برخی معتقدند شایسته دریافت لقب «پدر آموزش کامپیوتر در ایران» بود، بر اثر سکته مغزی که تحرک و تمرکز او را دچار اختلال کرد، ناتمام ماند. سرانجام زنده‌یاد دکتر مرتضی در 9 آذر 1389 چشم از جهان فرو بست. دوستانش می‌گویند او با وجود تمام فعالیت‌های علمی‌اش از خواندن و ترجمه اشعار فارسی، حضور در کنسرت‌های موسیقی کلاسیک و گذراندن وقت با همسرش نانسی و پسرانش الکس و رنی لذت می‌برد.
انواری مانند بسیاری از دانش‌آموختگان در دانشگاه‌های مطرح دنیا قطعاً بیشتر از آنکه محصول ایران باشد، محصول آمریکا بود و دین بزرگی به ایران نداشت. همان زمان که به دعوت پروفسور رضا به ایران بازگشت، با شرایطی به‌مراتب بهتر از ایران می‌توانست به زندگی خود در آمریکا و هر کشور توسعه‌یافته دیگری ادامه دهد، با این حال او رنج ساختن و پرورش‌دادن را به جان خرید و آموزگاری شد که آنها که قدرشناس هستند به نیکی از او یاد می‌کنند.
در گفت‌وگوی نشریه داخلی مدرسه عالی کامپیوتر در سال 1352 مطرح شد / انواری: برای تأسیس مدرسه کامپیوتر هیچ موسسه دیگری پیش‌قدم نشد
میرابراهیم هاشمی اقدم، در مجله‌ای که توسط «دفتر امور اجتماعی و فعالیت‌های فوق برنامه» مدرسه عالی برنامه‌ریزی و کاربرد کامپیوتر تهیه می‌شده در شماره‌ای که نوزدهم دی‌ماه 1352 به چاپ رسیده، مصاحبه‌ای را با مرحوم انواری انجام داده است. بخشی از این مصاحبه را در متن زیر منتشر می‌کنیم. در مصاحبه‌ای در پاسخ به علت تأسیس مدرسه عالی برنامه‌ریزی و کاربرد کامپیوتر در سال 1352 ایشان گفته‌اند: «مدت‌ها در ایران و در دانشگاه میشیگان در مورد مساله کامپیوتر و کارشناسان آن مطالعه کردم؛ چراکه در ایران بیش از یکصد کامپیوتر (بزرگ) وجود دارد و با پیشرفت تکنولوژی احتیاج به تعداد بیشتری کامپیوتر نیز خواهد بود. ولی اصل اساسی، کارشناس در این رشته است که ایران از این نظر در مضیقه بوده و این امر موجب استفاده ناقص از کامپیوترها شده که این خود موجب بی‌استفاده‌ماندن آن‌هاست. در این راه هیچ موسسه دیگری پیش‌قدم نشده؛ بنابراین خودم دست به کار تأسیس این مدرسه عالی شدم.»
در مورد انتخاب اساتید ایشان گفته‌اند: «بسیاری از دانشگاه‌هایی که به فکر ایجاد رشته کامپیوتر افتاده بودند با کمبود استاد مواجه شدند. اساتیدی که شما می‌بینید یعنی از شاگردان خود من بوده‌اند و تحقیقات و سمینارهای زیادی در دانشگاه برای آشنایی آنها برقرار کردم. ایشان را که همه از بهترین‌ها بودند، انتخاب کردم. بعضی دیگر از دوستان قدیمی بوده‌اند که با قدرت کار و تفکر آنها آشنایی نزدیک داشته‌ام و با بعضی دیگر نیز قبلاً همکاری داشته‌ام و ایشان را به‌خوبی می‌شناسم.»
در پاسخ به این پرسش که آیا به نظر شما جوانی بعضی از اساتید ما اشکالاتی تولید نمی‌کند؟ چون اکثر حتی سابقه تدریس هم ندارند، ایشان گفته‌اند: «اولاً چون این رشته کاملاً جدید است؛ بنابراین استاد مسن در آن یافت نمی‌شود و ثانیاً از نظر روابط بین استاد و دانشجو و همبستگی آنها به یکدیگر، جوانی استاد یک مزیت به‌شمار می‌رود و این موضوع بی‌تجربگی آنها را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد.»
آیا در نظر ندارید که برای دوره‌های فوق‌لیسانس نیز برنامه‌ای بگذارید؟
«البته این کار را خواهیم کرد» و سپس پوشه‌ای را به ما نشان دادند که شامل برنامه‌های مختلف از دانشگاه‌های معتبر بود و گفتند: «با بزرگ‌ترین و معتبرترین دانشگاه‌هایی که در این رشته فعالیت دارند در تماس هستیم و برای بهتر شدن برنامه‌های لیسانس و تشکیل دوره‌های فوق لیسانس از تجربیات آنها استفاده می‌کنم و در این مورد برنامه وسیعی در دست تهیه است.
اکنون لیستی مشتمل بر چند هزار کتاب در اختیار مدرسه قرار دارد که همگی مربوط به کامپیوتر است و به غیر از تعدادی که غیرقابل استفاده می‌باشد، مابقی از طرف مدرسه به ناظران آنها سفارش داده شده و چون اکثراً در ایران موجود نیست، مقداری از آنها رسیده و مقداری دیگر به‌زودی به دست ما خواهد رسید و لیستی دیگر نیز سفارش داده شده که شامل کتاب‌های مربوط به واحدهای دیگر از قبیل اقتصاد روان‌شناسی و دیگران می‌باشد.»
در مورد کارهای فوق برنامه در مدرسه پرسیدم، ایشان در جواب گفتند: «در این مورد مدرسه ما از اکثر مدارس دیگر جلوتر است؛ زیرا در مورد ورزش ما فعالیت‌های خود را زیر نظر مربیان مجرب در تمام سطوح آغاز کرده‌ایم. از نظر برنامه‌های هنری گروه‌های مختلف موسیقی، روزنامه‌نگاری و دیگر تشکیل شده است. من با برقراری کنسرت و شب‌های شعر و نمایشگاه نقاشی موافقت کردم و از طرفی مدرسه با مقامات وزارت فرهنگ و هنر درباره نمایش هفتگی فیلم‌های سینمایی برگزیده سینمای ایران در محل مدرسه در تماس است که نتیجه آن به‌زودی به اطلاع شما خواهد رسید.»
وی در پایان گفت: «پیام من به کسانی که به ریاضیات علاقه دارند و در این رشته از خود استعدادی بروز داده‌اند، این است که نگران نباشند که اگر در رشته ریاضی تحصیل کنند، امکان داشتن رفاه مادی وجود نخواهد داشت و به این علت به طرف رشته‌هایی نظیر مهندسی و طب گرایش پیدا کنند. عامل مهم در زندگی این است که انسان از آنچه انجام می‌دهد، لذت ببرد.»
دیگران درباره مرتضی انواری چه می‌گویند؟
شماره 200 نشریه گزارش کامپیوتر به مصاحبه با پیش‌کسوتان و چهره‌های تأثیرگذار فناوری اطلاعات کشور پرداخته است. یکی از سوالات در این ماهنامه به این اختصاص دارد که فرد شاخص در فناوری اطلاعات ایران کیست؟ بخش از این نقل قول‌ها در این قسمت از گزارش آمده است.
ده‌ها سال جلوتر / نصرالله جهانگرد، معاون فناوری و نوآوری وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات
«به نظرم هنوز می‌توان از مرحوم آقای دکتر انواری به‌عنوان یک شاخص نام برد؛ کسی که در دهه 50 ده‌ها سال جلوتر با پیش‌بینی صحیح از آینده مبادرت به راه‌اندازی نظام آموزشی تخصصی فناوری اطلاعات در کشور کرد و حتی برخی انتخاب‌های او که بعد از انقلاب فرهنگی مسکوت ماند، مثل رشته تحقیق در عملیات به‌تدریج شناخته می‌شود که باید مجدداً برپا شود.»
آغازگر آموزش‌های آکادمیک / آزاده داننده، مدیرعامل شرکت فناوران اطلاعات بهاران
«از نظر من همه کسانی که در وضعیت فعلی جامعه ما و با وجود فرصت‌های کاری که به‌صورت بالقوه برای همه دانش‌آموختگان حوزه فاوا در خارج از ایران وجود دارد، در ایران مانده‌اند و در راه اعتلای این صنعت و کشور فعالیت می‌کنند، به یک اندازه شاخص هستند. در این میان کسانی هستند که در ایجاد فضای مناسب، تأثیر ماندگار و عمیقی داشته‌اند. از جمله می‌توان از آقای دکتر انواری بنیان‌گذار مدرسه عالی کامپیوتر نام برد که آموزش‌های آکادمیک کامپیوتر را در ایران آغاز کردند.»
پیشگام / محمدتقی روحانی رانکوهی، استاد کامپیوتر دانشگاه صنعتی شریف
«من در این 33 سال کار دانشگاهی، شاهد خدمات ارزشمند بسیاری از همکاران دانشگاهی بوده‌ام. ضمن ادای احترام به همگی آنها و نیز به مهندسان و کارشناسان باتجربه در فناوری اطلاعات، اگر باید از یکی از آنها یاد کنم، آقای دکتر انواری را نام می‌برم که از پیشگامان بنیان‌گذاری آموزش عالی انفورماتیک در ایران بودند.»
شاخص و پیشتاز / محمد سپهری راد، مدیر آموزش شرکت گام الکترونیک
«اینکه بتوان در حوزه‌ای که شاخه‌های فراوان داشته و افراد بی‌شماری در آن کار می‌کنند، یک نفر شاخص را نام برد، چندان شدنی نیست. با این وجود به نظرم مرحوم دکتر انواری در انفورماتیک ایران شاخص و پیشتاز بودند و تا آنجا که من می‌دانم تعدادی از افراد اثرگذار فعلی در انفورماتیک ایران دانش‌آموخته موسسه‌ای هستند که ایشان تأسیس کرد.»
آینده‌نگر با بینشی عمیق / ابراهیم نقیب‌زاده مشایخ، سرپرست کمیته انتشارات انجمن انفورماتیک ایران
«به نظر من شادروان دکتر مرتضی انواری یکی از تاثیرگذارترین چهره‌های فناوری اطلاعات کشور بود که با آینده‌نگری و بینش عمیقی که داشت در طول حیات پربارش منشاء خدمات علمی و فرهنگی فراوانی شد.»
تربیت نیروی انسانی پیشاهنگ / پرویز رحمتی، رئیس اسبق سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور
«به اعتقاد من فرد شاخص در حوزه فناوری اطلاعات کشور زنده‌یاد دکتر مرتضی انواری است که به‌دلیل آینده‌نگری و درک عمیق نسبت به ضرورت ایجاد نهادهای آموزش عالی در حوزه کامپیوتر و کاربردهای آن نقش تعیین‌کننده‌ای در تربیت نیروی انسانی پیشاهنگ در این حوزه ایفا کرد.»
گسترش رشته کامپیوتر در ایران / مهدی عربی مکی‌آبادی، مدیر گروه اسبق کامپیوتر دانشکده برق و کامپیوتر دانشگاه شهید بهشتی
«در مورد یک فرد شاخص در فناوری در ایران، بنده لازم می‌دانم نام زنده‌یاد دکتر مرتضی انواری را ذکر کنم که اولین دانشکده کامپیوتر را در ایران بنا نهاد و موجب ایجاد و گسترش این رشته علمی در ایران شد که هنوز هم اغلب دست‌اندرکاران کامپیوتر ایران از دانشجویان دوره‌های اولیه این دانشکده هستند.»
شاخص در حوزه فناوری اطلاعات / محمد فرخی، مشاور سابق مدیرعامل بانک ایران و ونزوئلا در حوزه فناوری اطلاعات
«نام‌بردن یک فرد شاخص از میان افراد شاخص، کاری بس دشوار است، اما از آنجا که به نظر من در حوزه فناوری اطلاعات اهمیت درجه یک از آن نیروی انسانی است، البته بدون اینکه اهمیت عوامل دیگر مانند تکنولوژی و برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی و… را دست‌کم بگیریم، مرحوم دکتر مرتضی انواری را به‌عنوان فرد شاخص در حوزه فناوری اطلاعات نام می‌برم که با تیزبینی خود در آن زمان در تأسیس مدرسه عالی کامپیوتر پیشگام شدند.»
شاخص در فناوری ایران / احمد مرآت‌نیا، مشاور عالی مدیرعامل بانک آینده
«انتخاب یک فرد شاخص کار بسیار دشواری است، استادان و مدیران متعددی در زمینه‌های مختلف در این حوزه تلاش کرده و تاثیرگذار بوده‌اند؛ از آقای دکتر مرتضی انواری عزیز و تأسیس مدرسه عالی کامپیوتر و حضور در دانشگاه صنعتی شریف گرفته تا آقای مهندس نصرالله جهانگرد و تأثیر گسترده طرح تکفا در بخش فناوری اطلاعات کشور و بسیاری دیگر که هر یک به نوبه خود شاخص بوده‌اند.»
تیزبین و آینده‌نگر / مسعود مرتضوی، مدیرعامل شرکت پویا
«در ایران مرحوم دکتر انواری را انتخاب می‌کنم، به‌دلیل اینکه در زمانی به فکر تربیت نیرو در این رشته افتاد که کسی به این فکر نبود. تیزبینی و آینده‌نگری ایشان را تحسین می‌کنم و اثر عملکرد ایشان در تربیت نیروی انسانی در سه دهه گذشته در ایران را بی‌بدیل می‌دانم.»
