پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
علی حدادزادگان از خاطراتش درباره چاپ اسکناس بعد از انقلاب می‌گوید / هر اسکناس، یک تاریخ
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تا سال 1362 چاپ اسکناس در خارج از کشور انجام می‌شده است. پس از آن با احداث کارخانه‌ای، چاپ اسکناس نه در انگلستان؛ بلکه در ایران دنبال می‌شود، اما این پایان کار نیست.
ماهنامه عصر تراکنش / هر اسکناس یک تاریخ دارد. از همان زمان که اولین سکه‌های تاریخ مورد مبادله قرار گرفتند، عکس‌ها و تصاویر خاصی داشتند که اگر این روزها به سراغ آنها برویم هزاران داستان و وجه تسمیه و حکایت از دل آنها بیرون می‌آید. حتی فناوری هم نتوانسته پول نقد را به‌کل نابود کند. گرچه این روزها برخی آرزوی الرحمن خواندن برای این ابزارهای سودمند را دارند، اما هنوز هم در دنیا اسکناس و سکه کارکرد خودشان را دارند.
در این گزارش به نخستین روزهای پس از بهمن 1357 برمی‌گردیم، زمانی که قرار بود اسکناس‌های شاهنشاهی برچیده شود و پول‌های نو دست مردم را بگیرد. ما این داستان را از زبان کسی نقل می‌کنیم که به‌طور مستقیم با چاپ پول و مسائل آن همراه بوده است.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
کتاب تاریخ شفاهی بانک مرکزی ایران
کتاب چهار جلدی «تاریخ شفاهی بانک مرکزی ایران»، در قالب انجام مصاحبه‌های مختلف، خاطرات و تجربیات نسل‌های گذشته بانک مرکزی را در طول پنج دهه در این نهاد ثبت کرده است. این کتاب به همت پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی و توسط جمعی از پژوهشگران منتشر شده است.
[/mks_pullquote]
ساختار نشر اسکناس در روزهای آغازین انقلاب
علی‌اکبر حدادزادگان آذرماه 1354 به استخدام بانک مرکزی درمی‌آید. او کار خود را از دایره مطالعات نیروی انسانی آغاز می‌کند اما از سال 1359 وارد اداره نشر اسکناس می‌شود. او ساختار نشر اسکناس در آن زمان را این‌طور شرح می‌دهد: «در آن موقع، ساختار سازمانی اداره نشر اسکناس یک ساختار قدیمی و سنتی بود و کارها به‌صورت علمی و مدرن انجام نمی‌شد. آقای کاشان این ساختار را تغییر دادند، مثلاً دوایر آمار و تحقیقات، حسابداری و قراردادها، پول‌رسانی و نظایر آن را ایجاد کردند و حتی ساختمان اداره نشر اسکناس و خزانه را هم توسعه دادند. وقتی من به نشر اسکناس آمدم، ابتدا رئیس دایره آمار و تحقیقات شدم و بعد از آن، ریاست دایره حسابداری و قراردادها را بر عهده گرفتم.»
در سال ۱۳۵۹ موضوع جمع‌آوری اسکناس‌های رژیم سابق مطرح می‌شود اما از آنجایی که چاپخانه اسکناس بانک هنوز راه نیفتاده بود، اسکناس‌های مورد نیاز در خارج از کشور چاپ می‌شدند. به گفته حدادزادگان فرایند تولید اسکناس در آن زمان نسبتاً طولانی بوده و همین امر باعث می‌شد که وقتی مردم برای تعویض اسکناس‌هایشان مراجعه می‌کردند، پول جدید به اندازه کافی وجود نداشته باشد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
واحد تولیدی تکاب
واحد تولیدی تکاب مازندران به‌عنوان تنها کارخانه تولید کاغذ اسناد بهادار، کاغذ اسکناس، چک، صفحات پاسپورت، کاغذ شناسنامه در سطح کشور شناخته می‌شود. واحد تولیدی تکاب در زمینی به مساحت 324 هزار مترمربع در شهرستان آمل و در حد فاصل جاده آمل به سمت چمستان واقع شده است.
[/mks_pullquote]
او می‌گوید: «مثلاً یادم هست که به خاطر نداشتن اسکناس در خزانه، پول‌هایی که سوراخ و آماده امحا بود، دوباره به جریان گذاشته شد. مدتی هم این اسکناس‌های سوراخ‌شده در دست مردم و در جریان مبادلات قرار داشت. بعد برای تأمین اسکناس‌های مورد نیاز، طرحی تهیه شد مبنی بر اینکه عکس روی اسکناس‌های جدید موجود در خزانه، چاپ اضافی شود و بعد همان اسکناس‌ها به جریان گذاشته شوند. برای این کار، از ماشین‌های چاپ ملخی چاپخانه‌های متعددی که در خیابان‌های اطراف بانک مرکزی بودند، استفاده می‌شد.»
آن‌طور که حدادزادگان می‌گوید آن روزها «بیشتر کارکنان اداره در گروه‌های دونفره سازماندهی و هر روز با یک صندوق پول به یکی از این چاپخانه‌ها اعزام می‌شدند و پس از مهر کردن روی اسکناس‌ها، دوباره این اسکناس‌ها را جمع‌آوری می‌کردند و به خزانه پس می‌دادند. بارها کارهای اداره تا ساعت دو یا سه بامداد روز بعد ادامه می‌یافت تا پول مورد نیاز بانک آماده شود.»
هواپیماهایی پر از اسکناس
در آن زمان چاپ اسکناس به‌وسیله دو شرکت انگلیسی به نام‌های توماس دولارو ژیودی و کارخانه برادبوری ویلکینسون انجام می‌شد. آن زمان حدادزادگان رئیس دایره حسابداری و قراردادها بوده و قراردادهای چاپ اسکناس هم در آنجا نظارت و کنترل می‌شده است. به گفته او در راستای سیاست اتخاذشده، برنامه منسجمی تهیه شد تا سرعت چاپ اسکناس‌ها بیشتر شود. از آن زمان بود که هر هفته یا هر دو هفته یک بار، تیم‌های دونفره با هواپیماهای چارتر به کارخانه چاپ اسکناس در لندن می‌رفتند و هواپیما را پر از اسکناس می‌کردند و برمی‌گشتند.
وضعیتی که حدادزادگان تشریح می‌کند با شرایط جنگی آن زمان کاملاً تطابق دارد. او تصریح می‌کند: «در آن شرایط خطرناک و جنگی، بارها و بارها هنگام پرواز، وضعیت قرمز اعلام می‌شد و تدابیر امنیتی لازم اتخاذ و هواپیمای حامل اسکناس توسط هواپیماهای شکاری، هم در مسیر رفت و هم در مسیر برگشت تا مرز، اسکورت می‌شدند. پس از ورود به کشور هم هواپیماها در پایگاه یکم شکاری مهرآباد فرود می‌آمدند و محموله با اسکورت به خزانه بانک منتقل می‌شد.»
انتخاب طرح‌ها و تصاویر پشت و روی اسکناس‌ها
انتخاب طرح اسکناس، بر اساس آیین‌نامه انجام می‌شده است. به موجب این آیین‌نامه، رئیس کل بانک مرکزی عکس‌ها و طرح‌های پیشنهادی را تأیید می‌کرد، سپس طرح برای وزیر امور اقتصادی و دارایی فرستاده می‌شد و بعد از اعمال تغییرات و تأیید وزیر، طرح نهایی را به شرکت توماس دولارو می‌دادند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
چاپ ملخی
چاپ ملخی که می‌توان گفت جزء چاپ‌های سنتی به حساب می‌آید، فقط می‌تواند یک رنگ را روی کاغذ یا مقوا چاپ کند. دستگاه چاپ ملخی مثل ماشین تحریرهای قدیمی عمل می‌کند؛ حروف سربی روی پایه‌هایی قرار دارد، حروف به جوهر آغشته شده و روی کاغذ می‌خورند.
[/mks_pullquote]
جمع‌آوری اسکناس‌های در جریان نیز یکی دیگر از برنامه‌های اساسی بانک مرکزی در آن زمان بوده است. طبق قانون پولی و بانکی و به‌صورت عادی این کار طی ۱۰ سال می‌توانسته انجام شود، اما با توجه به وضعیت خاص و کمبود وقت، از شورای انقلاب که مرجع تصویب‌کننده قوانین بوده، مجوز لازم اخذ می‌شود که جمع‌آوری‌ها در مدت‌زمان محدودی صورت بگیرد. پس از تصویب قانون جمع‌آوری اسکناس‌های در جریان و به‌منظور حسن اجرای آن، تعدادی از کارکنان بانک مرکزی در گروه‌های مختلفی سازماندهی و به شهرستان‌های مختلف، به‌ویژه مناطق مرزی اعزام می‌شوند تا نسبت به حسن اجرای امر، مراقبت و نظارت لازم را انجام دهند.
چاپ اسکناس در خارج از کشور تا چه زمانی ادامه داشت؟
علی‌اکبر حدادزادگان می‌گوید: «عملاً تا سال ۱۳۶۲ چاپ اسکناس در خارج از کشور ادامه داشت. در واقع، مسئولان بانک مرکزی مصمم شدند که کارخانه تولید اسکناس را در داخل کشور راه‌اندازی کنند و به‌دنبال آن، تجهیزات و ماشین‌آلات لازم تهیه شد و ساختمان و فضای مورد نیاز هم تکمیل و آماده شد. چاپخانه اسکناس بانک مرکزی در تیرماه 1362 به‌صورت مقدماتی شروع به کار کرد و با تمهیدات اندیشیده‌شده، تا پایان همان سال خطوط تولید به‌صورت کامل مورد بهره‌برداری قرار گرفت. به این ترتیب، امر سفارش چاپ اسکناس به خارج از کشور خاتمه یافت.»
او ادامه می‌دهد: «البته افتتاح کارخانه چاپ اسکناس، گام بزرگی در قطع وابستگی به خارج بود، لیکن همچنان برای تهیه کاغذ ایمنی مخصوص چاپ اسکناس به خارج وابسته بودیم. نکات ایمنی خاصی در کاغذ اسکناس در نظر گرفته شده و برای آن فناوری پیشرفته‌ای لازم است که در اختیار کشورهای خاصی قرار دارد. مرکب برای چاپ اسکناس هم ویژگی‌های خاص خودش را دارد و توسط شرکت‌های محدودی تولید می‌شود و در واقع، انحصاری است. اما با تلاش و همت مسئولان بانک مرکزی، طرح‌ها و برنامه‌های لازم برای احداث کارخانه تولید کاغذ اسکناس آماده شد و سرانجام، پس از 20 سال از افتتاح کارخانه چاپ اسکناس، کارخانه تولید کاغذ مورد نیاز برای چاپ اسکناس و سایر اوراق بهادار هم در سال ۱۳۸۲ در تکاب استان مازندران افتتاح شد و مورد بهره‌برداری قرار گرفت و این وابستگی نیز قطع شد.»
نکته قابل توجه دیگری که از سوی علی‌اکبر حدادزادگان مطرح می‌شود، بحث یکسان‌سازی نرخ ارز است. او روند این موضوع را بررسی می‌کند و می‌گوید: «جلسه‌های متعدد کارشناسی برای فراهم کردن زمینه یکسان‌سازی نرخ ارز در بانک تشکیل شد. گروه‌های مختلفی هم به کشورهای مختلف که وضعیت ارزی مشابه ایران داشتند، اعزام شدند تا موضوع را به‌طور کامل بررسی کنند. علاوه بر همه اینها، برنامه‌های آموزشی وسیعی برای توضیح و توجیه یکسان‌سازی در تهران و شهرستان‌ها با حضور مدیران و مسئولان مختلف تشکیل می‌شد و ابعاد مختلف موضوع به کارکنان ارزی بانک‌ها توضیح و به پرسش‌های آنها پاسخ داده می‌شد. پس از همه این تمهیدات، سرانجام یکسان‌سازی نرخ ارز از ابتدای سال ۱۳۸۱ به مرحله اجرا گذاشته شد.»
