پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
سارا کروبی؛ همشهری اقتصاد؛
تحولات در حوزه اینترنت کشور از زبان وزیر سابق ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات؛
دکتر محمد سلیمانی در دوران تصدی‌اش در مقام وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات دو تصمیم مهم را در زمینه اینترنت اجرایی کرد که هریک به نوعی مسیر توسعه ارتباطات ایران را تغییر داد و تبعات مثبت و منفی بسیاری نیز به همراه داشت.
اولین موضوعی که وزیر ارتباطات دولت نهم آن را کلید زد، اینترنت ملی بود که هنوز هم موافقان و مخالفان بسیاری دارد و به بهره‌برداری نهایی نرسیده اما در حال اجراست و موضوع دوم که هنوز هم بر آن اصرار دارد، محدودیت واگذاری اینترنت با سرعت بالا به کاربران خانگی بود که بسیاری آن را عامل عدم‌توسعه این بخش می‌دانند، موضوعی که به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران سبب شده تا ضریب نفوذ اینترنت پرسرعت در ایران به ۵درصد هم نرسد.
با این حال وزیر سابق ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات این‌بار در مسند نماینده مجلس نهم، ابعاد دیگری از وضعیت اینترنت ایران را مطرح می‌کند و از وجود «بلبشویی در بازار اینترنت ایران» پرده برمیدارد که شاید بسیاری خود وی را مسبب این موضوع بدانند اما او معتقد است که با برداشتن محدودیت سرعت اینترنت هم این مشکل حل نمی‌شود.
امروز محمد سلیمانی ۵۸ساله که دکترای خود را از دانشگاه پیر و ماری کوری فرانسه مدرسه عالی برق SUPELEC در رشته مخابرات و با گرایش الکترونیک بسامد بالا دریافت کرده، یکی از نمایندگان راه‌یافته به مجلس نهم است که این‌بار می‌خواهد در مقابل جایگاه پیشین خود در دولت و به نمایندگی از مردم اوضاع اینترنت کشور را سروسامان دهد. با وی در آزمایشگاه آنتن و مایکرویو دانشگاه علم و صنعت ایران جایی که وی اغلب ساعات خود را پس از ترک وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات در آن‌جا می‌گذراند به گفت‌وگو نشستیم.
از سال‌های حضورتان در وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات بگویید؛ هفت‌سال پیش که شما سکان هدایت این وزارتخانه را به عهده گرفتید ابعاد مختلف ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات در توسعه اقتصادی کشور مانند امروز بر همه آشکار نبود، بااین‌حال شما فکر می‌کنید مهم‌ترین اقدامی که انجام دادید تا توانست تاثیر چشمگیری در توسعه این بخش داشته باشد چه بود؟
بله، کاملا درست است. ارتباط علمی کشور امروز در گرو توسعه فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات است؛ برای مثال حتی کتابخانه‌ها امروزه جنبه مجازی پیدا کرده و بسیاری از فعالیت‌های کتابخانه‌ای و دسترسی به منابع اطلاعاتی از طریق ارتباطات انجام می‌شود؛ برای هم‌افزایی امور فرهنگی نیز دولت‌ها مجبورند سراغ ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات بیایند. امروزه بسیاری از مسائل ارتباطی را می‌توان از بستر ارتباطات فراهم کرد. ارتباطات تا حدی اثرگذار است که حتی آن‌هایی که دنبال ترویج زبان فارسی هستند هم دنبال فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات می‌آیند.
از بعد اقتصادی هم ارتباطات حوزه‌ای است که ارزش افزوده و میزان سودآوری و بهره‌وری آن بسیار بالاست به‌نحوی که سرمایه‌گذاری نسبتا کم و کمترین نیروی انسانی، درآمد سرشاری را برای یک سازمان به وجود می‌آورد و باعث کاهش هزینه خواهد شد. براین‌اساس نگرش صحیح دولت، اپراتورها، کاربران و سازمان‌ها و بنگاه‌هایی که می‌خواهند از بستر فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات استفاده کنند می‌تواند نتایج بسیار مثبتی را در این مقوله به همراه داشته باشد. در این راستا یکی از اقدامات صورت گرفته در حوزه سیم‌کارت تلفن‌همراه به عنوان در دسترس‌ترین فن‌آوری ارتباطی بود که توانستیم نرخ اولیه آن را کاهش داده و برای همیشه بازار سیاه آن را حذف کنیم.
پس از نظر شما سیاست دولت هشتم در واگذاری سیم‌کارت‌هایی که به‌اصطلاح «ثبت‌نامی» نامیده می‌شد، از اساس اشتباه بود؟
زمانی دولت در حوزه سیم‌کارت اصطلاح «سرمایه‌گذاری مردم» را به کار می‌برد؛ خرید سیم‌کارت و بعد فروش آن در بازار آزاد؛ باعث شد توسعه ارتباطات سیار در ۱۱سال اول عمرش با کندی همراه شود به‌نحوی که بین سال‌های ۷۳ تا ۸۴ حدود هفت‌میلیون سیم‌کارت به مردم داده شده بود اما ما به صورت حجیم سیم‌کارت را توسعه دادیم و ظرف سه‌سال یک جهش ۳۰میلیونی در بازار موبایل به وجود آوردیم. این کار سرمایه‌گذاری زیادی نمی‌خواست؛ در سال۸۴ که اولین ثبت‌نام انجام شد هشت‌میلیون نفر برای سیم‌کارت ثبت نام کردند و با حدود ۴۰۰هزار تومان خرید به ازای هر خط، دو تا سه‌هزار میلیارد تومان وجه نقد در اختیار دولت قرار گرفت که می‌توانست با آن اقدامات توسعه انجام دهد؛ پس از آن ما نگرش‌مان را در واگذاری سیم‌کارت تغییر دادیم به این معنی که ترجیح دادیم به جای هفت‌میلیون سیم‌کارت ۴۰میلیون سیم‌کارت واگذار کنیم و در ماه اگر هر مشتری به طور متوسط ۱۰هزار تومان با موبایل خود حرف بزند سالانه همان سه تا چهارهزار میلیارد تومان درآمد نصیب دولت می‌شود و همان پول به گردش می‌افتد و تنها فرقش این است که این مبلغ به صورت مداوم بوده و دیگر ودیعه نیست.
با این وجود شرکت مخابرات از محل توسعه یک‌باره شبکه تلفن‌همراه کشور سودآوری چشمگیری داشته است؟
شرکت مخابرات ایران در سال۸۴ حدود ۱۵۰میلیارد تومان از محل تلفن‌همراه سود کرد؛ در سال۸۸ حدود ۱۶۰۰میلیارد تومان و امسال بیش از دو هزار میلیارد تومان فقط در تلفن‌همراه سود کرده است؛ ما در آن سال‌ها با توسعه حجیم و به‌روز کردن سیم‌کارت ظرف سه‌سال یک جهش ۳۰میلیونی در بازار ایجاد کردیم که مردم به جای آن‌که ۴۰۰هزار تومان بدهند با ۱۲۰هزار تومان صاحب سیم‌کارت می‌شدند. باید به این نکته توجه کرد که در سیستم‌های ارتباطی زمانی بحث اقتصادی مطرح می‌شود که تعداد تقاضا افزایش یابد.
درحال‌حاضر وضعیت مشتریان سرویس‌های فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات همچون تلفن ثابت، همراه و اینترنت را چطور ارزیابی می‌کنید؟
در حوزه تلفن ثابت قیمت به نفع مشتری است؛ نرخ تلفن ثابت به ثابت به طور متوسط برای خانوار ایرانی ماهانه سه‌هزار تومان هزینه برمیدارد که این رقم چون میان اعضای خانواده سرشکن می‌شود رقم بالایی نیست و نسبت به سایر نقاط دنیا نیز ارزان است؛ قیمت تلفن‌همراه هم در مقایسه با سایر کشورها در ایران ارزان است اما نسبت به سبد خانوار ایرانی گران است، یعنی در سبد خانواده عدد قابل توجهی است و خانواده ایرانی مجبور است ۵درصد از هزینه‌های خود را به موبایل اختصاص دهد که این عدد برای موبایل زیاد است و اپراتورها نباید در فکر افزایش قیمت مکالمات باشند بلکه باید به کاهش آن فکر کنند. اما در حوزه اینترنت قیمت نسبتا بالاست حتی از خیلی از کشورهای دیگر نیز بالاتر است که علت آن عدم‌توسعه است.
فکر می‌کنید به چه دلیل اینترنت تاکنون در کشور ما توسعه مناسبی نداشته و چرا قیمت آن با توجه به متوسط جهانی بالاست؟
در حوزه اینترنت باید شرکت‌های بزرگ وارد شوند درست مانند اپراتورهای تلفن‌همراه اما در کشور ما متاسفانه شرکت‌های کوچک بسیاری وارد عرصه شده‌اند که تعدادشان زیاد است اما سرمایه اندکی دارند؛ به طور قطع اگر این‌ها می‌آمدند و یک تعاونی یا یک اپراتور ملی تشکیل می‌دادند سرمایه قابل توجهی در عرصه اینترنت به دست می‌آمد که می‌توانست صرف توسعه این بخش شود اما این شرکت‌های کوچک چون هزینه تمام‌شده‌شان نسبت به سرمایه‌گذاری که انجام داده‌اند بالاست امکان کاهش قیمت اینترنت را ندارند. این درحالی است که طبق اعلام اپراتورهای توزیع اینترنت، تنها ۲۰درصد از نرخ فعلی اینترنت پول پهنای باند بین‌الملل است و مابقی یعنی ۸۰درصد قیمت اینترنت در ایران هزینه سربار است که در نهایت به دوش مصرف‌کننده نهایی خواهد بود.
پس از نگاه شما مشکل اینترنت در ایران مربوط به ساختار است که باعث گرانی آن نیز شده است؟
یکی از مشکلات اینترنت مشکلات ساختاری است و باید چند اپراتور سرمایه‌دار و بزرگ این مسئله را از نظر قیمت سروسامان دهند. مدیریت هزینه در این فضا بسیار سخت است و رقابت خیلی شفاف نخواهد بود. باید به تعداد هر خانوار ایرانی یک خط ADSL وجود داشته باشد. با فرض این‌که ۱۵میلیون خانوار در ایران وجود دارد باید برای هر خانوار یک خط اینترنت پرسرعت با قیمت ماهانه ۱۰هزار تومان راه‌اندازی کنیم. این امر نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است که می‌تواند سالانه حدود ۱۸۰۰میلیارد تومان برای شرکت ارائه‌دهنده اینترنت سودآوری داشته باشد؛ باید توجه داشت که هر خانوار ایرانی شاید بتواند ماهانه ۱۰هزار تومان بابت اینترنت بپردازد اما ماهی ۵۰هزار تومان را نخواهد توانست.
اما شرکت‌های اینترنتی معتقدند که نرخ پهنای باند اجازه توسعه و سرمایه‌گذاری در این بخش را نمی‌دهد؟
من این را قبول ندارم؛ معلوم است که تنها با وجود ۲۰۰هزار مشترک ADSL در تهران نمی‌توان قیمت اینترنت را پایین آورد. باید تعداد کاربران افزایش یابد تا هزینه اینترنت پایین بیاید؛ هم‌اکنون و با نرخ‌های فعلی بیش از دو میلیون خانواده در ایران توانایی پرداخت قیمت ADSL را ندارند و به همین دلیل است که شرکت‌های اینترنتی نیز این بستر را توسعه نمی‌دهند. اما مشکل بعدی مربوط به ضعف مدیریت در مخابرات یا دید اقتصادی ضعیف مدیران است که مانع توسعه این بخش شده است. به اعتقاد من برای توسعه اینترنت باید حداکثر ظرف یک‌سال آینده ۱۵میلیون خط ADSL در کشور ایجاد کنیم، در غیر این صورت به کشوری عقب‌مانده تبدیل می‌شویم.
این‌که گفته می‌شود محدودیت سرعت اینترنت برای کاربران خانگی که در زمان تصدی شما در وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات مصوب شد مانع توسعه است تا چه حد می‌تواند درست باشد؟
این‌که با همان سرعت ۱۲۸کیلوبیت بر ثانیه به طور همزمان چند نفر را به اینترنت وصل کنیم مهم است؛ مشکل فعلی اینترنت مربوط به ضریب اشتراک سرعت است که همین سرعت ۱۲۸کیلوبیت بر ثانیه هم به طور واقعی در اختیار کاربران قرار نمی‌گیرد والا اگر همین سرعت واقعی را با قیمت ماهانه کمتر از ۱۰هزارتومان به متقاضیان عرضه کنند از این وضعیت یک مرحله جلوتر رفته‌ایم و حالا در مرحله بعد باید بگوییم برای مثال ۲۰درصد مردم پهنای باند یک مگابیت بر ثانیه می‌خواهند که دنبال راهکار آن برویم؛ درحال‌حاضر اولویت، رفع بلبشو موجود در اینترنت کشور است. حداقل برای ۱۳میلیون خانوار اینترنت را با سرعت واقعی ۱۲۸کیلوبیت هم وصل کرده باشیم یک گام جلوتر رفته‌ایم.
با این وجود شما در شروع کارتان در مجلس نهم پیشنهاد رفع محدودیت اینترنت را نخواهید داد؟
سستی و کاهلی مجموعه‌ها را نباید به این موضوع ختم کرد، فعلا باید مشکل بلبشو موجود در بخش اینترنت کشور را حل کرد؛ اول اینترنت شفاف با سرعت ۱۲۸کیلوبیت به مشترکان بدهیم و بعد به فکر افزایش سرعت بیشتر از آن باشیم.
مهم‌ترین اقدامی که در مجلس دنبال خواهید کرد چیست؟
اولا سازمان‌ها باید مجبور شوند از فن‌آوری اطلاعات استفاده کنند، برای مثال ما در سال۸۷ تمامی بانک‌ها را به شبکه اینترنت متصل کردیم و حتی یک بانک هم نبود که از نظر زیرساختی به شبکه وصل نشود. اما باید نظارت و کنترل بیشتری صورت گیرد که مواردی چون اختلاس سه‌هزار میلیاردی پیش نیاید. باید بانک‌ها را مجبور کنیم که سرمایه‌گذاری کنند و برای خودشان شبکه ایجاد کنند؛ بازرسی فیزیکی بی‌معنی است و واقعا جواب نمی‌دهد. باید از طریق شبکه مجازی کنترل و نظارت انجام گیرد تا فن‌آوری با فساد مالی مبارزه کند.
در مورد قاچاق و گمرکات نیز همین است، کل گمرکات حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰شعبه است که باید یک مرکز برای ثبت سفارشات ایجاد شود.
قوانین این‌گونه را باید در دستور کار داشت که هزینه‌ای هم ندارد. راهکار این نیست که برای کوچک‌سازی دولت، وزارتخانه‌ها را ادغام کنند، راهکار مناسب استفاده از فن‌آوری اطلاعات است؛ در راستای بحث‌های اقتصادی مربوط به مشتری و اپراتور و تنظیم بازار نیز باید در قوانین و مقررات اصلاحاتی انجام شود. به‌نحوی که درسال تولید ملی باید بودجه‌های اختصاصی به این بخش افزایش یابد.
اینترنت ملی برای اولین‌بار در دوران وزارت شما مطرح شد؛ با وجودی که ابعاد پیاده‌سازی این پروژه ملی تاحدی تغییر پیدا کرده نظرتان در مورد این پروژه چیست و فکر می‌کنید با توجه به تعاریفی که از این پروژه می‌شود تا چه حد امکان دارد که موفق شود؟
اینترنت ملی چند مزیت دارد، اول آن‌که ترافیک روی ورودی دروازه اینترنت کم می‌شود و هزینه اینترنت به این ترتیب کاهش پیدا می‌کند چراکه هزینه خرید پهنای باند کمتر می‌شود. همچنین خیلی از سازمان‌ها نیاز داخلی دارند که با یک هزینه کم قابل حل است. از بعد مسائل امنیتی نیز با وجود اینترنت ملی اطلاعات ما در داخل کشور ردوبدل می‌شود و لزومی هم ندارد به خارج برود که این به نفع ماست. امروز با پردازش این دیتاها اطلاعات خوب و قابل کاربرد به دست می‌آید که اگر در این شبکه نرم‌افزارها هم بومی باشند به نفع مشتری خواهد بود و باعث رشد و شکوفایی می‌شود و پروژه موفقی خواهد بود؛ اما اگر مشتری رغبت نکند سراغ آن بیاید این پروژه موفق نخواهد بود.
در همین حال باید در خروجی اینترنت ملی کیفیت، سرعت و قیمت مدنظر قرار گیرد. ما هدف‌مان در تعریف پروژه اینترنت ملی ایجاد شبکه داخلی بود که هزینه را کاهش دهیم و امنیت را برقرار و اطلاعات بیشتری را ردوبدل کنیم؛ وگرنه به نفع کشور نیست که اینترنت خارجی قطع شود چراکه بسیاری از شکوفایی‌ها و رشد علمی‌مان به‌دلیل بهره‌گیری از اینترنت بوده است.
در دنیا نیز مشارکت ایران تاثیرگذار است و یکی از دلایل اصلی نرخ رشد علمی ایران استفاده از اینترنت است. به‌هیچ‌وجه در ذهن هیچ مسئولی نیست که اینترنت جهانی را قطع کند چرا که معایب قطع کردن اینترنت جهانی بسیار بیشتر از فواید آن است.
منبع: همشهری اقتصاد؛ شماره تیر ماه ۹۱