پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
دنياي اقتصاد- روز گذشته با حضور رییس کل بانک مرکزی از سامانه‌ای موسوم به «سپام» بهره‌برداری شد که از آن به عنوان جایگزینی برای سوئیچ سوئیفت یاد می‌شود. «سامانه پیام‌رسانی الکترونیکی مالی» زیرساختی است که با هدف یکپارچه سازی مراودات بانکی از طریق بستر الکترونیکی امن و ایجاد خدمت رسانی مشترک بانکی بین بانک‌های داخلی و کشورهای دوست، شرایط جدیدی را فراهم آورده که به گفته رییس‌کل بانک مرکزی ضمن دارا بودن استانداردهای لازم، از خروج اطلاعات مالی بانک‌های داخلی نیز در شرایط فعلی جلوگیری میکند.
محمود بهمني اعلام كرد: راه‌اندازی جایگزین سوئیفت در بانک مرکزی
سامانه پيام رساني مالي الکترونيکي (سپام)، یکشنبه چهارم تیرماه امسال، با حضور ريیس کل و برخی از اعضای هیات عامل بانک مرکزی راه‌اندازی شد. آن گونه که روابط عمومی بانک مرکزی در سایت اطلاع‌رسانی این بانک اعلام کرده «سپام» يک طرح زيرساختي مهم است که با دو هدف مهم «يکپارچه‌سازي مراودات بانکي از طريق بستر الکترونيکي امن» و «ايجاد مسير خدمت‌رساني مشترک بانکي» راه‌اندازی شده است.
اما در حاشیه راه‌اندازی این سامانه، محمود بهمنی ريیس کل بانک مرکزی نیز به ارائه توضیحاتی در مورد «سپام» پرداخته است. از توضیحات وی به خوبی روشن است که مسوولان بانک مرکزی امیدوارند این سامانه جایگزین مناسبی برای «سوئیفت» باشد. سوئیفت یک انجمن تعاونی غیرانتفاعی است که از سال ۱۹۷۳ میلادی توسط ۲۳۹ بانک از پانزده کشور اروپایی و آمریکای شمالی راه‌اندازی شده که هدف از آن جایگزینی روش‌های ارتباطی غیراستاندارد کاغذی از طریق تلکس در سطح بین‌المللی با یک روش استاندارد شده جهانی بود. درحال حاضر بیش از هفت هزار موسسه در ۱۹۷ کشور جهان عضو انجمن سوئیفت هستند. آمارها نشان می دهد که در سال ۲۰۰۱ بیش از ۵/۱ میلیارد پیام از طریق سیستم سوئیفت در سطح جهان مبادله شده است.
مرکز اصلی شبکه سوئیفت در کشور بلژیک بوده و طبق قوانین آن کشور عمل میکند و کشورهای آمریکا، هلند، انگلیس و هنگ‌کنگ به عنوان مراکز پشتیبان اعضا فعالیت دارند. سوئیفت در هر کشوری داری یک SAP یعنی نقطه دسترسی به سوئیفت است که توسط موسسه سوئیفت کنترل می‌شود. سیستم سوئیفت جهت ارسال و دریافت هرگونه پیام ارزی در بین واحدهای ارزی بانک‌های داخل کشور و بانک‌های خارج از کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حال حاضر تمام بانک‌های داخلی ایران از طریق خطوط Leased یا ماهواره به یک مرکز به نام SAP در بانک مرکزی متصل شده و از طریق سیستم ماهواره‌ای پیام‌ها را برای بانک‌های مورد نظر ارسال میکند. این سیستم جهت سرعت بخشیدن به انجام معاملات ارز و جلب رضایت مشتریان و همچنین هماهنگی تمام عملیات ارزی در سطح جهانی با استفاده از یک نرم‌افزار استاندارد مورد توجه قرار گرفته است.
سوئیفت از ۲۷ اسفند ماه سال گذشته در راستای محدودیت‌های اعمال شده از سوی کشورهای اروپایی خدمات را به برخی بانک‌های ایرانی که مشمول طرح تحریمند قطع کرده است. حال ريیس کل بانک مرکزی از «سپام» به عنوان جایگزین مناسبی برای «سوئیفت» یاد میکند و امیدوار است که این طرح در دهه 90 به عنوان نقطه عطف بانکداری ایران مطرح شود.
پیشینه طرح‌های الکترونیکی بانک‌ها
ريیس کل بانک مرکزی با اشاره به پیشرفت‌های الکترونیکی نظام بانکداری در دهه 80 گفت: بخش عمده‌اي از اين فعاليت‌ها در قالب طرح نظام جامع تسويه و پرداخت صورت گرفت که در واقع راهبرد نظام بانکي براي توسعه منسجم اين خدمات محسوب مي‌شد. او افزود: با توجه به اينکه خدمات بانکداري الکترونيکي گسترش قابل‌توجهي پيدا کرده است، نياز به «نظارت دقيق و ايجاد زيرساخت‌هاي جديدتر» براي توسعه بيشتر خدمات بايد مورد توجه قرار مي‌گرفت. بهمنی اضافه کرد: در دو سال گذشته فعاليت‌هاي گسترده‌اي در اين دو محور صورت گرفت. مثلا طرح «شاپرک» براي تجميع و نظارت بر پايانه‌هاي فروش، طرح «سناب» براي نظارت داده محور، طرح «نماد» براي ايجاد هويت ديجيتالي و از جمله همين «سپام» که براي تمام الکترونيکي شدن مراودات بانکي و ايجاد زيرساخت يکپارچه خدمت رساني در اين هفته راه‌اندازي شد. بهمنی سامانه‌هاي پيام‌رساني مالي در نظام‌هاي پولي و بانکي را يکي از مهم‌ترين زيرساخت‌هاي بخش مالي برشمرد و گفت: «اين سامانه‌ها برقراري ارتباط بين متعاملان بازار پول يعني بانک‌ها، مستندسازي ارتباطات و مراودات و ايجاد بستر حفاظتي و امنيتي براي حفظ محرمانگي و عدم انکار و مسووليت‌پذيري طرفين مراوده را بر عهده دارد.» بهمنی خاطرنشان کرد: «ايجاد سامانه پيام‌رساني مالي مي‌تواند با ابزارهاي مختلفي نظير اسناد کاغذي، فکس رمزدار، تلکس و نظاير آن به صورت سنتي نيز انجام شود، اما با تحولات حوزه فناوري اطلاعات و ارتباطات، حدود دو دهه است که با راه‌اندازي سوئيفت در سطح بين‌المللي، سامانه‌هاي پيام رساني مالي با استفاده از امکانات فناوري به صورت الکترونيکي رواج يافته و اينک برقراري ارتباطات بانکي از طريق اين فناوري تقريبا يگانه راه مطلوب ارزيابي مي‌شود.»
تفاوت سوئیفت با سپام
او در پاسخ به این سوال که آیا «سپام» از سوئيفت استفاده مي‌کند؟ گفت: «خيلي‌ها «سپام» را همان سوئيفت يا اتصال به سوئيفت مي‌دانند. اما بايد توجه داشت که «سوئيفت» در دو مفهوم جداگانه به کار مي‌رود؛ يکي آن که مجموعه‌اي از استانداردها و پروتکل‌ها که «زبان» مشترک مالي را بين موسسات پولي و بانکي و مالي، صرف‌نظر از هويت ملي و زبان واقعي آنها تشکيل مي‌دهد و مفاهيم يکساني را تعريف مي‌کند، به اين بخش در اصطلاح افراد فني «استانداردهاي سوئيفت» گفته مي‌شود. يکي ديگر زيرساخت شبکه و پردازشي براي تبادل واقعي پيام‌ها منطبق بر «زبان» مشترک است که به عبارت ساده‌تر همان سخت افزارها و کامپيوترها و شبکه‌هايي است که بانک‌ها از طريق آنها مي‌توانند پيام‌هايشان را مبادله کنند.» بهمنی خاطرنشان کرد: «موسسه سوئيفت شرکتي است تعاوني واقع در بلژيک که تقريبا تمامي موسسات مالي جهان در آن عضويت دارند. اين موسسه مولفه دوم سوئيفت را ايجاد و پشتيباني مي‌کند، يعني زيرساختي براي شبکه و پردازش پيام‌هاي ارسالي و دريافتي را براي بانک‌هاي جهان – چه در سطح ملي و چه در سطح بين‌المللي – فراهم مي‌سازد.»
بهمنی برای بیان تفاوت‌های میان سوئیفت و سامانه سپام با عنوان کردن مثالی گفت: «اين دو مفهوم يعني ما از يک طرف يک زبان و گرامر داريم و از طرف ديگر يک سيستم پيام‌رساني، مثل نامه که محتواي اين زبان را مخابره مي‌کند. بين زبان و سيستم مخابراتي تفاوت هست. من و شما فارسي صحبت مي‌کنيم، ولي ممکن است پيامي را که من مي‌خواهم براي شما بفرستم با نامه و فکس و تلکس يا ايميل بفرستم. زبان ما مشترک است، اما وسيله‌اي که اين پيام‌ها را مي‌فرستد مي‌تواند متفاوت باشد، بدون اينکه در محتواي آن تغييري به وجود آيد. حالا من مي‌توانم به يک بستري اعتماد کنم يا نه يا از يک بستري که بيشتر مناسب کارم باشد استفاده کنم که طبعا ربطي به زبان فارسي ندارد.» او خاطرنشان کرد: «استانداردهاي سوئيفت «زبان مالي» است. گرامر و لغات و تعاريف مشخصي دارد. مثلا اگر شما مي‌خواهيد حواله‌اي به بانکي بفرستيد، مي‌گوييد بايد به اين صورت حواله خودتان را تنظيم کنيد که مبلغ و ذي‌نفع و تاريخ و ارز و بقيه مشخصات حواله را به چه صورت بنويسيد. يا اگر قرار است اعتبارات اسنادي گشايش شود، اين گرامر زبان سوئيفتي به شما مي‌گويد که جزئيات مربوط به گشايش اعتبار را با چه قالبي بنويسيد.» بهمنی افزود: «خوبي بزرگ اين زبان مشترک اين است که همه موسسات مالي دنيا آن را مي‌فهمند و بستگي به زبان و مقتضيات بومي ندارد. شرايط هم مشترک است و به اصطلاح عاميانه جاي «دبه» ندارد. اين تحول بزرگي بود که بيست سال پيش در حوزه نظام بانکي در سطح بين‌الملل اتفاق افتاد. مبدا اين تحول هم همان موسسه سوئيفت بود که مخترع اين زبان مالي هم هست؛ البته اين زبان در سال‌هاي اخير به بخشي از استانداردهاي ISO اضافه شده و ديگر انحصاري به موسسه سوئيفت ندارد. ولي از آنجا که همه موسسات مالي مطرح دنيا عضو و سهامدار سوئيفت هستند، ترجيحشان آن است که از زيرساخت و مسيرها و امکانات اين موسسه براي مخابره پيام‌هاي سوئيفتي خودشان استفاده کنند.»
چرا سپام راه‌اندازی شد؟
بهمنی در پاسخ به این سوال که چرا از امکانات موسسه سوئیفت استفاده نشده و «سپام» را راه اندازي کرده است، گفت:« تا پيش از رويدادهاي سال‌هاي اخير، تمامي بانک‌هاي کشور عضو سوئيفت بوده و از امکانات آن براي برخي مبادلات مالي داخلي و خارجي خود استفاده مي‌کردند. اما با توجه به دو مخاطره اساسي و ملاحظات هزينه‌اي که براي پيام‌هاي خودمان بايد به صورت ارزي به موسسه سوئيفت پرداخت مي کرديم، «سپام» به عنوان يک سامانه پيام‌رساني داخلي مبتني بر زبان سوئيفت در دستور کار قرار گرفت.»
بهمنی این مخاطرات را نگراني در خصوص رصد تعاملات بانک‌هاي ايراني توسط نهادهاي خارجي عنوان کرد و افزود: «اصولا دليلي نداشت که تعاملات مالي بانک‌هاي داخلي را به خارج بفرستيم و ثانيا با وضع تحريم‌ها، بيشتر بانک‌هاي ايراني از خدمات سوئيفت کنار گذاشته شدند.»
او در پاسخ به این سوال که آيا سپام اين دغدغه‌ها را مرتفع مي کند؟ گفت: «بله این دغدغه‌ها با راه‌اندازی سپام به طور کامل حل می‌شود؛ سامانه پيام‌رساني مالي الکترونيکي يا «سپام»، زيرساخت پيام‌رساني مالي در حوزه نظام بانکي کشور است که گرچه از «زبان» سوئيفت استفاده مي‌کند، اما هيچ‌گونه وابستگي به موسسه سوئيفت ندارد.» بهمنی خاطرنشان کرد: «با استفاده از اين سامانه مي‌توان هر مراوده بانکي را به صورت تمام الکترونيکي در بستري امن و استاندارد صورت داد و از زبان استاندارد نيز بهره جست. با استفاده از «سپام» نه تنها براي اولين بار در کشور، يک زيرساخت پيام رساني واحد مالي ملي ايجاد مي‌شود، بلکه امکان اتصال به بانک‌هاي خارجي دوست و نيز واحدهاي بانک‌هاي تحريم شده ايراني در خارج از کشور را مي‌توان به گونه‌اي برقرار کرد که بدون کاربري امکانات موسسه سوئيفت و نگراني‌هاي مربوط به آن، اما با زباني مشترک و آشنا، تعاملات مالي با آخرين فناوري‌هاي موجود صورت گيرد و در عين حال از ارسال پيام‌هاي مالي داخلي به خارج از کشور نيز پرهيز کرد.»
او خاطرنشان کرد: «بانک مرکزي، از چند سال پيش ايجاد زيرساخت پيام‌رساني مالي ملي را به منظور کاهش وابستگي بانک‌ها به سوئيفت، پردازش داخلي پيام‌هاي مالي بدون ارسال آن به سوئيفت و ايجاد يک بستر واحد و زيرساختي براي انواع پيام رساني مالي را به عنوان بخشي از نظام جامع پرداخت و تسويه در دستور کار داشت. با تحولات سياسي رخ داده در سال گذشته، استفاده از اين طرح به عنوان «جايگزين سوئيفت» براي همه بانک‌ها و در عين حال «درگاه اتصال به سوئيفت» براي بانک‌هاي غير تحريمي در دستور کار قرار گرفته و نهايتا سامانه در فروردين ماه سال‌جاري به صورت آزمايشي راه‌اندازي شد. متعاقبا آموزش کارکنان بانک‌ها در دستور کار قرار گرفته و همکاران 28 بانک براي کاربري اين سامانه آموزش‌هاي دقيقي ديدند.» او «سپام» را يک زيرساخت مهم و اساسي دانست و افزود: «با راه‌اندازي کامل اين سامانه، تمامي سيستم‌هاي بانکي را مي‌توان توسط آن به يکديگر متصل کرد و ارتباطات و مکاتبات و مراودات ميان بانک‌ها و بانک مرکزي و بانک‌ها را به صورت کاملا الکترونيکي و امن ميسر کرد.» به گفته وی راه‌اندازي «سپام» نقطه عطف مهمي در نظام بانکداري الکترونيکي کشور محسوب مي‌شود و مي‌توان انتظار داشت همان تحولي که با ايجاد مرکز «شتاب» در دهه 1380نظام بانکي کشور رخ داد، اين بار با کاربري «سپام» در دهه 1390 حاصل شود.