پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
پیش از طلوع / پس از پیچ‌و‌خم‌های فراوان سرانجام پرداخت‌یارها شروع به فعالیت کردند
بانک مرکزی با انتشار سیاست‌ها و ضوابط پرداخت‌یاران یک سال پیش اولین قدم‌ها را برای سروسامان دادن به بحث‌های حقوقی کسب‌وکارهای پرداختی که پی‌اس‌پی نبودند برداشت. امسال این بانک با امضای تفاهم‌نامه پرداخت‌یاری قدم‌های بلندتری در این راستا برداشته است. پرداخت‌یارها چه هستند، چه کار می‌توانند بکنند و از چه فعالیت‌هایی منع شده‌اند
ماهنامه عصر تراکنش / بانک مرکزی اواسط مهرماه 1396 سیاست فناوری مالی و ضوابط پرداخت‌یارها را منتشر کرد. نزدیک به یک سال از آن نسخه گذشت تا روزهای آخر مردادماه امسال ویرایش سوم این مستند توسط بانک مرکزی منتشر شد. طی این سال‌ها نوک پیکان انتقادها همواره به سمت رگولاتور و نهاد ناظر بود که چرا فکری به حال وجه قانونی این کسب‌وکارها که میکروارگانیسم‌های پرداخت کشور هستند، نمی‌کند. در نهایت پیگیری‌های این کسب‌وکارها و تلاش‌ها در بانک مرکزی و شاپرک نتیجه داد و یازدهم شهریورماه امسال به روزی تاریخی برای صنعت پرداخت کشور تبدیل شد. سرانجام با امضای تفاهم‌نامه میان شش پرداختیار و شاپرک قصه پرداخت‌یاری رسما آغاز شد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
تعاریف نسبتا جدید
پرداخت‌ساز: آغازکنندگان و گردآورندگان دستور پرداخت
پرداختیار: راهبران شبکه پذیرندگان جزء
پرداخت‌بان: ارائه‌دهندگان ابزارهای پرداخت و پذیرش ریزمبلغ
حساب‌یار: ارائه‌دهندگان خدمات مدیریت حساب مستقل از بانک
ضابطه‌یار: خدمات تطبیق عملکرد موسسات مالی با مقررات
[/mks_pullquote]
از حدود 10 سال پیش درگاه‌های واسط پرداخت فعالیت‌شان آغاز شد و کسب‌وکارهایی مانند آرین‌پال، آسمان‌پرداخت (آسمان‌پی)، آنی‌پرداخت، باپال، بیت‌پی، به‌بانک، پرداخت واسط، پردانو، پی‌دات‌آی‌آر (Pay.ir)، پی‌لاین، درگاه پرداخت ۷۲۴، روناکس‌پال، درگاه پال، زرین‌پال، ساوانو، فری‌پی، نکست‌پی، یک دو سه‌پی و پایرت‌پی مشغول به کار بودند. در سال 1395 اکثر این درگاه‌ها به‌صورت گروهی فیلتر شدند و امروز تنها چند مورد انگشت‌شمار از این کسب‌وکارها مشغول به فعالیت هستند.
هرچند عده‌ای معتقدند که بانک مرکزی و شاپرک در تهیه مستندات و ضوابط پرداخت‌یاری شتاب‌زده عمل کردند و این مقررات به‌شدت مشکل دارد، اما چیزی که مشخص است، اینکه این جریان شروع شده و قوانین هنوز به‌صورت کامل شکل نگرفته است.
شروع به کار پرداخت‌یارها
«جهان ارتباط نکا»، «توسعه فناوری و تجارت الکترونیک کارن»، «اندیشه هوشمند رایان پارسی»، «همراه‌پرداز زرین (زرین‌پال)»، «هدایت هوشمند قرن» و «فناوری همراه همتا پردازش (باهمتا)» اولین تیم‌هایی بودند که موفق به کسب مجوز پرداخت‌یاری شدند. «آیدی‌پی»، «پی‌پینگ»، «تسکا»، «جیب‌ایت» و «یک‌پی» تیم‌های بعدی بودند که خبر از پرداختیار شدن دادند؛ بنابراین تا لحظه نوشتن این گزارش، 11 کسب‌وکار رسما «پرداختیار» شده‌اند. استارت‌آپ‌های دیگری مانند پی‌دات‌آی‌آر هم در حال تکمیل این روند هستند. شنیده‌ها حاکی از این است که نزدیک به 50 کسب‌وکار برای پرداخت‌یاری درخواست داده‌اند. به گفته دبیر انجمن فین‌تک به‌زودی تعداد تفاهم‌نامه‌های امضاشده شاپرک به عدد ۲۰ می‌رسد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
استارت پرداخت‌یارها در شاپرک
پس از نهایی شدن فرایند تست بعضی از شرکت‌های پرداختیار، یازدهم شهریورماه 1397، برای اولین بار طی مراسمی شش شرکت پرداختیار با شاپرک تفاهم‌نامه امضا کردند تا فعالیت خود را به‌طور رسمی آغاز کنند.
[/mks_pullquote]
طبق تعریف بانک مرکزی، شخص حقوقی که در چارچوب سند تدوینی و بر اساس قرارداد منعقده با شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت و تفاهم‌نامه منعقده با شرکت شاپرک فعالیت می‌کند را پرداختیار می‌گویند. پرداختیار، پرداخت‌های بدون حضور کارت از جمله پرداخت‌های درون‌برنامه‌ای مبتنی بر زیرساخت‌های همراه را دریافت کرده و به شبکه شاپرک ارسال می‌کند.
پذیرنده پشتیبانی‌شده شخص حقیقی یا حقوقی است که از طریق انعقاد قرارداد با پرداخت‌یاران و با استفاده از درگاه‌های پرداخت در اختیار این شرکت‌ها، اقدام به فروش کالا یا خدمات خود می‌کند.
هدف سند الزامات، ضوابط و فرایند اجرایی فعالیت پرداخت‌یاران و پذیرندگان پشتیبانی‌شده در نظام پرداخت کشور که 18 بهمن‌ماه 1396 منتشر شد، تبیین فرایند اجرایی فعالیت شرکت‌های پرداختیار و پذیرندگان پشتیبانی‌شده در حوزه پولی کشور است. موضوع فعالیت پرداختیار بازاریابی، انعقاد قرارداد، ارائه خدمات پرداخت و نظارت بر عملکرد پذیرندگان پشتیبانی‌شده پس از اتصال آنها به شبکه الکترونیکی پرداخت است.
ضوابط پرداخت‌یاری
پرداختیار به هیچ عنوان حق مبادرت به انجام فعالیت‌های بانکی و اعتباری را ندارد. مصادیق عملیات بانکی و اعتباری مطابق با مصوبات شورای پول و اعتبار است. صدور هرگونه ابزار پرداخت، انتشار پول الکترونیکی و عملیات ارزی در فعالیت پرداخت‌یاری ممنوع است. پذیرش هرگونه ابزار پرداخت صادرشده و پردازش و انتقال تراکنش‌های آنها توسط پرداختیار ممنوع است. پرداختیار موظف به رعایت کلیه بخش‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های صادره و قبول اصلاحات و تغییرات احتمالی این مقررات که توسط بانک مرکزی اعلام می‌شود بوده و مکلف است عملیات خود را با دستورالعمل‌های صادرشده تطبیق دهد.
پرداختیار موظف به رعایت قوانین مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم مطابق با قوانین جاری کشور است. همچنین پرداختیار موظف به نگهداری سوابق فعالیت پذیرندگان خود، شامل رسید تراکنش‌های آنها و کلیه قراردادهای فی‌مابین است. پوشش ریسک‌های ناشی از عملکرد پرداختیار به‌عنوان یکی از پذیرندگان شبکه پرداخت الکترونیک و نظارت بر عملکرد آنها با شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت طرف قرارداد با آنهاست.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
پرداخت‌یارها چه اقداماتی نمی‌توانند انجام دهند
پرداختیار به هیچ عنوان حق مبادرت به انجام فعالیت‌های بانکی و اعتباری را ندارد. مصادیق عملیات بانکی و اعتباری مطابق با مصوبات شورای پول و اعتبار است. صدور هر گونه ابزار پرداخت، انتشار پول الکترونیکی و عملیات ارزی در فعالیت پرداخت‌یاری ممنوع است. پذیرش هر گونه ابزار پرداخت صادرشده و پردازش و انتقال تراکنش‌های آنها توسط پرداختیار ممنوع است. پرداختیار موظف به رعایت کلیه بخش‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های صادره و قبول اصلاحات و تغییرات احتمالی این مقررات که توسط بانک مرکزی اعلام می‌شود، بوده و مکلف است عملیات خود را با دستورالعمل‌های صادرشده تطبیق دهد.
[/mks_pullquote]
پرداختیار به تجمیع مبالغ ناشی از تراکنش‌های پذیرندگان پشتیبانی‌شده خود در حسابی که در توافق‌نامه بین پرداختیار و شاپرک اعلام شده و مورد تایید قرار گرفته، مجاز است و استفاده از هر نوع حساب دیگری برای تجمیع مبالغ تراکنش‌ها ممنوع است. مجموع حجم عملیات پرداخت‌یارهای زیر نظر یک ارائه‌دهنده خدمات پرداخت در یک روز نباید از دو برابر مجموع حقوق صاحبان سهام آن پرداختیار بیشتر باشد؛ مگر آنکه ارائه‌دهنده خدمات پرداخت از پرداختیار ضمانت‌نامه یا وثایق نقدشونده کافی اخذ کند.
به‌منظور تامین نیاز نظارتی ارائه‌دهنده خدمات پرداخت، پرداختیار باید پاسخگوی ارائه‌دهنده خدمات پرداخت باشد و همکاری لازم را در جهت بازرسی‌های دوره‌ای به عمل آورد. پرداختیار موظف به نظارت بر عملکرد پذیرندگان پشتیبانی‌شده خود است. ارائه خدمات پرداخت‌یاری توسط پذیرنده پشتیبانی‌شده پرداختیار ممنوع بوده و پرداختیار موظف است نسبت به قطع خدمت ارائه‌شده به پذیرنده پشتیبانی‌شده متخلف اقدام کند.
بانک مرکزی و شاپرک در هر زمان می‌توانند نسبت به بازرسی از پرداختیار اقدام کنند. کلیه اطلاعات پذیرندگان پشتیبانی‌شده مانند اطلاعات هویتی، کسب‌وکاری و مالی، محرمانه تلقی شده و ارائه این اطلاعات به هر نهاد و سازمانی به غیر از بانک مرکزی، شرکت شاپرک و شرکت ارائه‌دهنده خدمات پرداخت طرف قرارداد، تنها با ارائه حکم مراجع قضايی مجاز خواهد بود.
دیگر چارچوب‌های مشخص‌شده
در سیاست بانک مرکزی در مورد فناوری‌های مالی، منتشرشده در 12 مهرماه 1396 آمده است: «در شبکه پرداخت اطلاعات دارندگان و پذیرندگان ابزارهای پرداخت، اطلاعات محرمانه محسوب شده و لذا دسترسی به این اطلاعات تابع مقررات و ضوابط خاص است. این به آن معنا است که با هر میزان از مقررات‌زدایی و تبدیل مجوز به چارچوب اجرایی، همچنان تعیین ضوابط دسترسی به اطلاعات محرمانه توسط بانک مرکزی تعیین و کنترل می‌شود.»
چنانچه مدل کسب‌وکار در حوزه فعالیت بانکی باشد، صاحبان این گروه از کسب‌وکارها باید از طریق بانک‌های کشور نسبت به ایجاد و توسعه کسب‌وکار خود اقدام کنند. ملاک تشخیص فعالیت‌های بانکی بر مبنای مصوبات شورای پول و اعتبار است. بانک‌ها می‌توانند با حفظ مسئولیت خود در قبال سپرده‌گذاران و سایر مشتریان، برخی فعالیت‌های خود را به فناوران مالی برون‌سپاری کنند.
چنانچه مدل کسب‌وکار نیازمند استفاده از شبکه پرداخت باشد، دسترسی به شبکه پرداخت از طریق بانک‌ها و ارائه‌کنندگان این خدمات پرداخت فراهم خواهد شد. مدل‌های کسب‌وکار فناوران مالی مجاز به ارائه خدماتی که قابلیت خلق پول را دارند، نیستند.
مدل‌های کسب‌وکار فناوران مالی مجاز به سپرده‌گیری و استفاده از وجوه سپرده نیستند. انجام عملیات ارزی توسط فناوران مالی صرفا تحت پوشش موسسات دارای مجوز از بانک مرکزی و با رعایت قوانین، مقررات و دستورالعمل‌های ارزی بانک مرکزی میسر است. در همه انواع مدل‌های کسب‌وکار اعم از بانکی و غیربانکی، لازم است مبدأ، مقصد، زمان و مسیر انتقال وجوه به‌طور کامل ثبت و در صورت لزوم در اختیار بانک مرکزی قرار گیرد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
تعداد نامشخص پرداخت‌یارها
گفته می‌شود حدود ۵۰ کسب‌وکار برای دریافت مجوز پرداختیار اقدام کرده‌اند. طبق شنیده‌ها شرکت‌های دیگری هم در حال انجام کارهای لازم و حرکت به سمت پرداخت‌یاری هستند. هنوز مشخص نیست که چه تعداد کسب‌وکار در آینده پرداختیار خواهند بود و تعدد آنها، قواعد بازی در زمین پرداخت‌یاری را چگونه شکل خواهد داد.
[/mks_pullquote]
میزان ریسک عملیاتی هر یک از مدل‌های کسب‌وکار بر اساس نوع ابزار به کار گرفته‌شده در آن مدل شناسایی شده و رعایت چارچوب امنیتی و اجرایی مربوط در هر یک از انواع مدل کسب‌وکار الزامی است. میزان ریسک اعتباری هر یک از مدل‌های کسب‌وکار بر اساس میزان گردش مالی شناسایی شده و ارائه تضامین و وثایق مورد نیاز جهت پوشش ریسک مربوط به هر یک از انواع مدل کسب‌وکار الزامی است. احراز هویت تمامی استفاده‌کنندگان هر یک از کسب‌وکارها، ضروری بوده و پیش از ارائه هرگونه خدمت به آنها باید انجام شود.
نوع فعالیت اقتصادی ذی‌نفعان مدل‌های کسب‌وکار حوزه فناوری مالی باید مشخص شود. با توجه به ابزارهای مورد استفاده، موقعیت جغرافیایی و مکانی (فیزیکی یا مجازی) استفاده‌کنندگان مدل‌های کسب‌وکار باید در زمان عضویت و در هر بار استفاده از خدمات مشخص شود.
متقاضی پذیرندگی پشتیبانی‌شده می‌تواند به هر یک از پرداخت‌یاران مندرج در سایت شاپرک مراجعه کرده و پس از تکمیل مدارک مربوطه و ارائه اطلاعات لازم، قرارداد خود را منعقد کند. قرارداد میان متقاضی پذیرندگی پشتیبانی‌شده و پرداختیار باید مطابق با الزامات، ضوابط و مقررات انعقاد قرارداد با پذیرندگان پشتیبانی‌شده باشد. همچنین پرداختیار بايد به‌منظور احراز هویت و شناسایی کسب‌وکار پذیرنده پشتیبانی‌شده بر اساس اظهار او، فرایندی مستند داشته باشد. متقاضی پذیرندگی پشتیبانی‌شده باید متعهد شود که در چارچوب قوانین کشور فعالیت کرده و مجوزهای لازم برای فعالیت خود را از مراجع ذی‌صلاح اخذ کرده باشد.
نحوه تعامل پذیرندگان و پرداخت‌یارها
مبلغ همه تراکنش‌ها از همه ترمینال‌های پذیرندگان پشتیبانی‌شده، به حساب پرداختیار طی سیکل‌های معمول در شاپرک واریز می‌شود. پرداختیار به موجب موافقت‌نامه حق برداشت از حساب مقصد تراکنش‌ها را از خود سلب کرده و آن را به شرکت شاپرک تفویض می‌کند. شرکت شاپرک بر اساس فایل دریافتی از پرداختیار در موعد توافق‌شده، نسبت به تسویه و پرداخت مبالغ در وجه پذیرنده پشتیبانی‌شده در چارچوب سامانه پایا اقدام می‌کند. کارمزد پرداختیار در انتهای هر ماه محاسبه شده و توسط شاپرک در حساب معرفی‌شده توسط پرداختیار واریز خواهد شد. مبنای تسویه شاپرک مانده‌حساب پذیرنده پشتیبانی‌شده در سامانه حسابداری شرکت شاپرک است. این مانده حساب از تفاوت مجموع مبالغ واریزی به حساب پذیرنده پشتیبانی‌شده از تراکنش‌های ترمینال منتسب به او و مجموع مبالغ برداشتی از حساب شاپرکی پذیرنده پشتیبانی‌شده در فرایند تسویه محاسبه می‌شود.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
پرداختیار چیست؟
طبق تعریف بانک مرکزی، شخص حقوقی که در چارچوب سند تدوینی و بر اساس قرارداد با PSP و تفاهم‌نامه با شرکت شاپرک فعالیت می‌کند، پرداختیار نامیده می‌شود. پرداختیار، پرداخت‌های بدون حضور کارت از جمله پرداخت‌های درون‌برنامه‌ای مبتنی بر زیرساخت‌های همراه را دریافت کرده و به شبکه شاپرک ارسال می‌کند.
[/mks_pullquote]
پرداختیار مجاز است در هر بار تسویه با پذیرنده پشتیبانی‌شده، از هر یک از شباهای تعریف‌شده برای وی استفاده کند. تسویه شاپرک با پذیرندگان پشتیبانی‌شده یک نوبت در شبانه‌روز خواهد بود. حساب مقصد تراکنش‌های پذیرندگان پشتیبانی‌شده نمی‌تواند به‌عنوان حساب تضمینی یا به‌عنوان مبنایی جهت دریافت اعتبار و تسهیلات مورد استفاده قرار گیرد.
مانده حساب پرداختیار در هر لحظه نباید از مجموع بدهی پرداختیار به پذیرندگان پشتیبانی‌شده آن و مبالغ کارمزدهای مرتبط با آن کمتر باشد. شرکت پرداختیار موظف است پیش از تغییر حساب مقصد تراکنش‌های پذیرندگان پشتیبانی‌شده خود، آن را به‌صورت رسمی به شاپرک اعلام کند. پرداختیار موظف به پذیرش مسئولیت و رفع مغایرت تراکنش‌های پذیرندگان پشتیبانی‌شده خود است و در صورت نیاز، مغایرت به‌صورت سلسله‌مراتبی ابتدا به شرکت ارائه‌دهنده خدمات پرداخت مربوطه و سپس توسط آنها به شرکت شاپرک اعلام می‌شود.
آینده نه‌چندان واضح
پرداخت‌یارها را می‌توان بازیگران جدید صنعت پرداخت نامید. عده‌ای می‌گویند این صنعت آنقدر بزرگ است که جا برای بازیگران جدید هست و قدیمی‌ها هم بازار خود را از دست نمی‌دهند. عده‌ای دیگر انتقاد می‌کنند که این مجوزها آینده روشنی ندارد و کل نظام پرداخت را به هم می‌ریزد. از میان نام‌های پرداخت‌ساز، پرداختیار، پرداخت‌بان، حساب‌یار و ضابطه‌یار فعلا فقط کمی تکلیف پرداخت‌یارها مشخص شده است.
هنوز نمی‌دانیم که پرداخت‌یارها مانند PSPهای فعلی به تعدادی خاص محدود می‌شوند یا این کسب‌وکارها در تیراژ بالا تکثیر خواهند شد. باید منتظر ماند و دید که با وجود بازیگران جدید، در صنعت پرداخت کشور چه تغییراتی به وجود خواهد آمد. طبق گفته مدیران کسب‌وکارهایی که تفاهم‌نامه پرداخت‌یاری امضا کرده‌اند، تا این لحظه تغییرات ملموسی در کسب‌وکار آنها به وجود نیامده و می‌توان گفت که این بازار هنوز به‌طور کامل شکل نگرفته است. مخرج مشترک حرف‌های بیشتر افرادي که در این مورد با آنها صحبت می‌کنید، «گنگ بودن» مسیر آینده پرداخت‌یارهاست. به نظر می‌رسد که حاکمیت یا به‌صورت دقیق نمی‌داند چه تصمیمی باید اخذ کند یا آن تصمیم را جار نمی‌زند!
