از آیبن و سوئیفت جهانی تا شبای ایرانی / نگاهی به سازوکار شناسه حساب بانکی و انتقال پول

هر حساب بانکی یک شماره شبای مخصوص به خود دارد که با این شماره برای انتقال پول بین‌بانکی دیگر به ارائه شماره کارت که از نظر امنیتی مشکل دارد، نیازی نیست. با استفاده از این شماره شبا می‌توان از طریق ساتنا و پایا پول حواله کرد

ماهنامه عصر تراکنش / سال‌هاست که برای حواله وجه به‌صورت الکترونیکی، دیگر نیازی به ذکر نام، نام بانک و کد شعبه وجود ندارد و استفاده از شبا کار را راحت‌تر کرده است. شناسه حساب بانکی ایران، پیاده‌سازی آیبن در کشور است. البته خیلی‌ها معتقدند به‌زودی استفاده از آیبن و سوئیفت در ایران در هاله‌ای از ابهام قرار خواهد گرفت. به نظر می‌رسد اگر تحریم‌های همه‌جانبه علیه ایران برقرار شود، اتصال ما به درصد زیادی از بانک‌های مهم خارجی قطع خواهد شد.

بانک‌ها از شیوه‌های گوناگونی برای شماره حساب مشتریان استفاده می‌کنند و شماره حساب بانکی در بانک‌های مختلف، متفاوت است. به همین دلیل، به سازوکاری نیاز است تا انتقال پول بین بانک‌های مختلف انجام شود.

 

شناسه حساب بانکی ایران

شناسه حساب بانکی ایران که به اختصار «شبا» نامیده می‌شود، شماره‌ای 24 رقمی مطابق با استاندارد ISO-13616 است که یک حساب بانکی را به‌صورت منحصربه‌فرد در تمام نظام بانکی ایران مشخص می‌کند.

شما با استفاده از شبا می‌توانید بدون نیاز به ذکر نام بانک، نام یا کد شعبه، نوع حساب و اطلاعات نظیر آن، به‌صورت الکترونیکی برای دیگران وجه حواله کنید. برای جابه‌جایی پول بین‌بانکی به یک فرمت یکپارچه نیاز است. شناسه استاندارد بین‌المللی آیبن به همین منظور طراحی شده و بانک‌های ایران نیز از این استاندارد استفاده می‌کنند.

در این استاندارد هر حساب بانکی دارای یک شناسه یکتاست که در ایران با نام «شناسه بانکی ایران» یا به‌طور اختصار «شبا» شناخته می‌شود. هر شماره حساب یک شماره شبای منحصربه‌فرد دارد که برای انتقال وجه بین‌بانکی استفاده می‌شود. ارائه شماره شبا به دیگران، امنیت حساب شما را به خطر نمی‌اندازد؛ اما به‌دلیل اینکه شماره کارت، برای خرید اینترنتی استفاده می‌شود، ارسال آن به دیگران از نظر امنیتی درست نیست.

برای پیدا کردن شماره شبای سپرده خود، می‌توانید به وب‌سایت اینترنتی یا خودپردازهای بانک خود یا شعبه بانک مراجعه کنید. به‌جز این راه‌ها در اینترنت هم سایت‌های زیادی این کار را انجام می‌دهند.

کاراکتر پنجم تا هفتم شبا، کد بانک را نمایش می‌دهد. شناسه بانک یک عدد سه‌رقمی است، اما از آنجایی که این کدها دو رقمی هستند، عدد صفر در سمت چپ این کدها قرار می‌گیرد. کد بعضی از بانک‌ها طبق جدول شماره 1 در شماره شبا قرار می‌گیرد.

شبا مستقل از سیستم شماره‌گذاری داخلی هر یک از بانک‌هاست، اما در محاسبه آن از شماره حساب مربوط به نظام شماره‌گذاری داخلی بانک‌ها نیز استفاده شده است. شبا مطابق با ضوابط آیبن تنظیم می‌شود.

 

پروتکل IBAN

از IBAN در برخی کشورها برای شناسایی یک حساب بانکی مشتری استفاده می‌شود. آیبن شامل دو رقم کد کشور به‌ترتیب حروف الفبا و سپس حداکثر 32 کاراکتر برای شماره حساب بانکی است. آیبن (International Bank Account Number) حداکثر ۳۴ کاراکتر دارد و این کاراکترها شامل اعداد و حروف هستند. آیبن به تمام حساب‌های حوزه اروپا و بعضی کشورهای حوزه دریای کارائیب و خاورمیانه تعلق می‌گیرد و نشان‌دهنده کشوری که در آن افتتاح حساب شده، بانک مقصد و شماره حساب فردی است که حساب به او تعلق دارد.

آیبن ارسال‌ها و دریافت‌های حواله‌های بین‌المللی را راحت‌تر و سریع‌تر کرده است. از سال 2007 تاکنون کشورهای زیادی به‌صورت تدریجی وارد حوزه آیبن شده‌اند و شماره حساب‌های خود را با این نام ارائه می‌کنند. هم‌اکنون 58 کشور جهان عضو این پروتکل هستند و همچنین استفاده از آیبن در سیستم بانکی 22 کشور از جمله ایران توصیه شده است.

از مجموع حداکثر ۳۴ کاراکتر آیبن دو حرف اول آن نشان‌دهنده کشور است. به‌عنوان مثال، چنانچه دو کاراکتر اول یک آیبن GR باشد، این دو حرف نشان‌دهنده کشور یونان است یا مثلا CH به کشور سوئیس تعلق دارد.

بلژیک با 16 حرف و سنت لوسیا (جزیره‌ای در دریای کارائیب) با ۳۲ حرف به ترتیب کوتاه‌ترین و طولانی‌ترین آیبن را در جهان به خود اختصاص داده‌اند. نمونه‌هایی از آیبن‌های چند کشور دنیا در جدول شماره 2 موجود است.

شناسایی کشوری که بانک در آن واقع شده و شماره حسابی که دریافت‌کننده انتقال پول است، با آیبن انجام‌پذیر است. آیبن همچنین به‌عنوان یک روش برای بررسی جزئیات صحیح بودن معامله به کار می‌رود. این روش چک کردن و شناسایی در همه کشورهای اتحادیه اروپا و اکثر کشورهای اروپایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. کانادا و آمریکا دو کشور مهمی هستند که از سیستم آیبن استفاده نمی‌کنند. با این حال این کشورها سیستم آیبن را تشخیص می‌دهند و پرداخت‌ها را طبق این سیستم انجام می‌دهند.

در کنار آیبن که برای انتقال بین‌بانکی استفاده می‌شود، سوئیفت نیز در همه جا برای این نوع انتقال پول استفاده می‌شود. در آمریکا سیستم آیبن در دسترس نیست و باید از سوئیفت استفاده کنید.

[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]

سوئیفت و آیبن

در همه کشورهای اتحادیه اروپا و اکثر کشورهای اروپایی آیبن مورد استفاده قرار می‌گیرد. کانادا و آمریکا دو کشور مهمی هستند که از سیستم آیبن استفاده نمی‌کنند. با این حال این کشورها سیستم آیبن را تشخیص می‌دهند و پرداخت‌ها را طبق این سیستم انجام می‌دهند. آیبن برای انتقال بین‌بانکی استفاده می‌شود و سوئیفت نیز در همه‌جا برای انتقال بین بانکی استفاده می‌شود.

[/mks_pullquote]

 

سوئیفت

یک کد سوئیفت برای شناسایی بانکی خاص طی معامله‌ای بین‌المللی استفاده می‌شود، در حالی‌ که آیبن برای شناسایی حساب شخصی درگیر در معامله بین‌المللی به کار می‌رود. هر دو نقش اساسی در اجرای صحیح بازارهای مالی بین‌المللی دارند. در سال 1973 سوئیفت با عضویت 239 بانک از 15 کشور در نزدیکی شهر بروکسل بلژیک تاسیس شد. چهار سال طول کشید تا مراحل قانونی تاسیس سوئیفت، خرید تجهیزات و نصب و راه‌اندازی آن انجام شود. سوئیفت سرانجام در سال 1977 با عضویت 518 بانک از 22 کشور با ارسال پنج هزار پیام در اولین روز رسما شروع به کار کرد.

سوئیفت جامعه جهانی ارتباطات مالی بین‌بانکی است که از حروف اول عبارت Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication گرفته شده است. سیستم سوئیفت یک شبکه گسترده پیام‌رسانی است که توسط بانک‌ها و موسسات مالی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد تا به‌سرعت، دقیق و ایمن، اطلاعاتی نظیر دستورالعمل انتقال پول را ارسال و دریافت کنند. روزانه حدود 10 هزار موسسه عضو سوئیفت تقریبا 24 میلیون پیام در شبکه ارسال می‌کنند. موسسات مالی در سراسر جهان نیز از این سیستم جهت تبادل اطلاعات مالی محرمانه خود استفاده می‌کنند.

کد سوئیفت بین 8 تا 11 حرف است. چهار کاراکتر اصلی نشان‌گر کد موسسه هستند. مثلا UNCR برای UniCredit Banca استفاده می‌شود. دو کاراکتر بعدی کشور را نشان می‌دهد. به‌عنوان مثال کد کشور ایتالیا IT است. دو کاراکتر بعد کد مکان یا شهر را نشان می‌دهند. برای میلان MM استفاده می‌شود. سه کاراکتر آخر اختیاری هستند، اما سازمان‌ها از آن برای اختصاص دادن کد به شاخه‌های خاص استفاده می‌کنند. مثلا شعبه UniCredit Banca در میلان ممکن است از کد UNCRITMMZZZ استفاده کند.

 

مزایای سوئیفت

امنیت، استاندارد بودن، سرعت بالا، کاهش هزینه‌ها، قابلیت دستیابی بالا و تسویه سریع و همزمان حساب‌ها را می‌توان از مزایای سوئیفت دانست. استاندارد بودن سوئیفت خود مزایایی دارد که می‌توان به جلوگیری از سلیقه‌ای عمل کردن افراد در تنظیم متون پیام‌های بانکی، شناسایی سریع پیام‌ها، جلوگیری از اتلاف وقت در تنظیم متن پیام‌های بانکی و سرعت بخشیدن به تنظیم این متن‌ها اشاره کرد.

[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]

روند عضویت بانک‌های ایرانی در سوئیفت

کارشناسان بانک مرکزی در سال ۱۳۶۴ بررسی‌های اولیه را برای عضویت بانک‌های ایرانی در سوئیفت انجام دادند، ولی با توجه به وقوع جنگ تحمیلی، این عضویت به تعویق افتاد. بانک مرکزی در سال ۱۳۶۹ هیاتی را مامور هماهنگی با بانک‌های تجاری به‌منظور عضویت در سوئیفت کرد. سال ۱۳۷۰ و پس از هماهنگی‌های لازم با بانک‌های تجاری تقاضای عضویت سیستم بانکی ایران توسط بانک مرکزی به سوئیفت ارائه شد. سال ۱۳۷۱ پس از ارائه سه پیش‌شرط عضویت به سوئیفت، عضویت بانک مرکزی به همراه پنج بانک تجاری صادرات، ملی، تجارت، ملت و سپه در آذرماه پذیرفته شد و از سال ۱۳۷۲ بانک‌های ایرانی به سوئیفت ملحق شدند.

[/mks_pullquote]

 

طراحی سیستم سوئیفت به نحوی بوده که درصد اشتباه در آن بسیار اندک است. سوئیفت ادعا می‌کند که حدود 99/99 درصد قابل اطمینان است. علت وجودی این ادعا مفقود نشدن حتی یک پیام سوئیفتی از اول تاسیس در این شبکه است؛ زیرا پیام‌های مبادله‌شده به‌صورت خودکار رمزگذاری می‌شوند.

سیستم سوئیفت به‌صورت شبانه‌روزی و بدون تعطیلی خدمات ارائه می‌دهد. به‌طور کلی سوئیفت در کلیه 365 روز سال و کلیه 24 ساعت شبانه‌روز قابل دسترسی بوده و نیز مبادله پیام امکان‌پذیر است. البته این دسترس‌پذیری برای ما که ساکن ایران هستیم، در شرایط پیچیده‌ای قرار گرفته است.

 

آینده پیچیده

عضویت بانک‌های ایرانی در سوئیفت از آذرماه 1371 پذیرفته شد. در حال حاضر اوضاع پیچیده‌ای به وجود آمده است. از طرفی کشورهای اروپایی به ظاهر علاقه‌مند به ادامه همکاری با تهران هستند و از طرف دیگر،‌ وزارت خزانه‌داری ایالات متحده به سوئیفت اولتیماتوم داده تا روابط خود را با بانک مرکزی ایران و سایر موسسات مالی کشور ما متوقف کند. اخیرا ترامپ گفت که بی‌هیچ شرطی آماده مذاکره با سران ایران است. باید منتظر ماند و دید که در این برهه از تاریخ، عضویت بانک‌های ایرانی در سوئیفت در عمل چه وضعیتی پیدا می‌کند.