پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
گفته می‌شود نخستین دستگاه خودپرداز یا اصطلاحاً ATM (سرنام Automated Teller Machine) جهان را یک بانک بریتانیایی بیش از نیم‌قرن پیش در لندن نصب کرد. تا ۲۵ سال پس‌ازآن تاریخ، این دستگاه‌ها همچنان در انحصار بانک‌ها و مؤسسات مالی بودند و ناگزیر، همه سازوکارها اعم از نصب، راه‌اندازی و نگهداری آن‌ها بر دوش این بانک‌ها و مؤسسات بود. مدتی بعد رویه بانک‌ها در نحوه نصب و نگهداری خودپرداز اندکی تغییر کرد.
تا قبل از آن، خودپردازها فقط در شعب بانک‌ها نصب می‌شدند و با توجه به این‌که در برخی محله‌ها کارهای بانکیِ اغلب مردم به برداشت پول از حساب، انتقال وجه و یا پرداخت قبض و مواردی ازاین‌دست خلاصه می‌شد، برای بانک‌ها مقرون‌به‌صرفه نبود که صرفاً به خاطر یک دستگاه خودپرداز، در محله‌های کم مشتری شعبه جدیدی تأسیس کنند.
به‌این‌ترتیب، بانک‌ها تصمیم گرفتند در خارج از شعب نیز خودپرداز نصب کنند. این کار در کاهش هزینه بانک‌ها نقش بسزایی داشت، اما همچنان بخشی از زمان و نیروی کار بانک‌ها صرف مسائل فنی مرتبط با این دستگاه‌ها می‌شد. با توجه به این‌که شبکه خودپردازها روزبه‌روز گسترش می‌یافت، این موضوع بیش‌ازپیش مسئله‌ساز می‌نمود؛ حال‌آنکه کار اصلی بانک‌ها بانکداری بود، نه درگیر شدن در مسائل فنی مرتبط با دستگاه‌هایی مثل خودپرداز در اینجا بود که «متولیان مستقل خودپرداز» یا اصطلاحاً Independent ATM Deployers سر برآوردند.
متولیان مستقل خودپرداز درواقع، شرکت‌هایی خصوصی هستند که همه امور مربوط به نصب، راه‌اندازی، نگهداری و پشتیبانی از خودپردازها یا بخشی از آن را بر عهده می‌گیرند. به‌عبارت‌دیگر، بانک‌ها گویی همه یا بخشی از شبکه خودپردازهای خود را به این شرکت‌های مستقل برون‌سپاری می‌کنند.
با این رویه جدید، خودپردازهای غیر بانکی یا nonbank ATM متولد شدند و دسترسی مردم به پول نقد، به‌طرف چشم‌گیری افزایش یافت. به‌تبع آن، انجمن صنعت دستگاه‌های خودپرداز (ATM Industry Association یا به‌اختصار ATMIA) تأسیس شد و نشان داد که پدیده خودپردازهای مستقل در حال تبدیل‌شدن به صنعتی جهانی است.
اکنون انجمن ATMIA به نمایندگی از همه بازیگران این صنعت ۵۰ ساله، رهبری آن را به عهده دارد؛ اما آن زمان کسی تا این حد مطمئن نبود که خودپردازها پنجاه‌سالگی خود را ببینند.
درواقع، ۱۰ سال پس از راه‌اندازی نخستین دستگاه خودپرداز، پیش‌بینی‌شده بود که این دستگاه‌ها به‌زودی از صحنه حذف خواهند شد زیرا در میان مردم آن‌ها آن‌گونه که انتظار می‌رفت، مقبولیت پیدا نکردند.
بند گشایی از پای خودپردازها
سازندگان خودپرداز، متولیان مستقل و ارائه‌دهندگان خدمات مربوطه، از سوی برخی از بازیگران عرصه بانکداری آمریکا «فرصت‌طلب‌های مدرن» قلمداد می‌شدند، اما این تازه‌واردها کوشیدند با بهره‌گیری از شرایط و رویدادهای روزگار خود، شیوه کسب‌وکار جدیدی پدیدآورند.
شرکت‌های مستقل سازنده و واسطه، علاوه بر این‌که باعرضه تجهیزات خودپرداز و نگهداری از آن‌ها نیاز بانک‌ها و اتحادیه‌های اعتباری را برآوردند، همکاری مستقیم با خرده‌فروش‌هایی را نیز که به ارزش خودپردازهای مستقر در فروشگاه پی برده بودند آغاز کردند. چندی نگذشت که به لطف حضور متولیان مستقل، دسترسی مردم به وجه نقد ساده‌تر شد.
این دستگاه‌ها امروزه به بخشی از زندگی روزانه بسیاری از جوامع تبدیل‌شده‌اند. البته مسائل مربوط به رگلاتوری، بسته به هر کشور متفاوت است؛ میزان مقبولیت خودپرداز نزد کاربران و بهره‌گیری کاربران از آن نیز از جامعه‌ای به جامعه دیگر فرق می‌کند.
با پیشرفت فناوری، ماشین‌های خودپرداز به قابلیت‌های گسترده‌تری دست‌یافته‌اند، اما چون پول نقد همچنان نزد مردم محبوبیت زیادی دارد، متولیان مستقل رفته‌رفته به شریکی راهبردی برای مؤسسات مالی و دیگر صادرکنندگان کارت‌های بانکی تبدیل می‌شوند.
این شراکت، بسته به بازارهای مختلف شکل‌های متفاوتی دارد. برای مثال، در آفریقا متولیان مستقل بستری فراهم می‌آورند تا افرادی که فاقد حساب بانکی هستند یا به خدمات رایج بانکی دسترسی ندارند، به جرگه شهروندان بهره‌مند از این مزایا بپیوندند.
در بریتانیا مناطق زیادی را می‌توان یافت که هیچ بانکی در آن شعبه ندارد. لذا متولیان مستقل با نصب خودپرداز در نقاط یادشده، خدمات پایه بانکی را در دسترس مردم این مناطق قرار می‌دهند. در فوریه ۲۰۱۷، شش ماه پس‌ازآنکه آخرین شعبه بانکی دریکی از مناطق ولز (که بخشی از خاک بریتانیا محسوب می‌شود) تعطیل شد، شرکت کاردترونیکس با همکاری یکی از خرده‌فروشی‌های محلی و وزارت برنامه‌ریزی این کشور، درصدد نصب خودپردازهای مستقل برآمد.
این خودپردازها به‌صورت ۲۴ ساعته در تمام هفت روز هفته خدمت‌رسانی می‌کنند. به‌این‌ترتیب، اگرچه بانک‌ها از آن مکان رخت بربسته بودند، خدمات بانکی همچنان پابرجا ماند.چندی بعد، شهر گلاستون‌بوری در انگلستان نیز که نه بانک داشت و نه خودپرداز، با اتکا به شرکت‌های مستقل، سرویس‌های بانکی را در اختیار ساکنان خود قرارداد. اقتصاد هر دو شهر مذکور با گردشگری گره‌خورده است و به همین علت، وجود خودپرداز در آن‌ها اهمیت زیادی دارد.
ظاهراً، نخستین خودپرداز جهان را بانک بارکلیز بریتانیا حدود ۵۱ سال پیش دریکی از شعب خود در منطقه انفیلد تاونِ لندن نصب کرد، زیرا تنها شعبه‌ای بود که پنجره‌های آن به‌اندازه کافی از سطح زمین فاصله داشت و می‌شد دستگاه را در چارچوب آن جاسازی کرد.
راهی به‌پیش
تسهیل دسترسی به سرمایه (چه در حساب بانکی باشد و چه در کارت اعتباری)، هنوز هم متولیان مستقل خودپرداز را به سرمایه‌گذاری در این حوزه ترغیب می‌کند؛ اما روند این کار در مقایسه با چند دهه پیش کمی تفاوت کرده است.
متولیان مستقل در سایه تجارب ناشی از ارائه خدمات پایه بانکی، هم‌اینک به تخصص‌های ویژه‌ای دست‌یافته‌اند که آن‌ها را از بسیاری از مؤسسات مالی متمایز می‌کند. اکنون‌که مؤسسات مالی می‌کوشند تمرکز راهبردی خود را به کسب‌وکار اصلی‌شان معطوف کنند، متولیان مستقل خودپرداز به شریک آن‌ها در این راه تبدیل‌شده‌اند؛ شریکی که به مؤسسات مذکور کمک می‌کند تا هزینه‌های سرمایه (Capital Cost) را کاهش دهند؛ مشتریان مؤسسات را با اتکا به شبکه‌های گسترده‌تر خودپرداز حفظ کند؛ و جهت ارتقای تجربه کاربریِ استفاده از خودپرداز، مشاوره دهد.
متولیان مستقل خودپرداز در این‌گونه مشارکت‌ها به طرق مختلفی نقش‌آفرینی می‌کنند. مثلاً، گاهی نگهداری از یک شبکه بدون کارمزد را بر عهده می‌گیرند و به یک موسسه مالی محلی اجازه می‌دهد تا مشتریان پراکنده در نقاط مختلف کشور را حفظ کند. گاهی نیز رسیدگی به همه امور مرتبط با خودپردازهای یک بانک را عهده‌دار می‌شوند و برایشان فرقی نمی‌کند که این خودپردازها در شعب بانک مستقرشده‌اند یا خارج از آن.
خودپردازها یکی از کارگشاترین دستگاه‌های خدماتی روزگار ما به شمار می‌روند که در کنار دیگر کانال‌های ارائه خدمات مالی به ایفای نقش می‌پردازند؛ اما شاید اگر سلسله اتفاقات فرخنده‌ای که در اواخر قرن بیستم در آمریکا به وقوع پیوست روی نمی‌داد، صنعت خودپردازها به چنین جایگاهی نمی‌رسید و حتی از صحنه دنیای بانکداری حذف می‌شد.
بیایید ببینیم این مجموعه رخدادها که اکثراً طی اواخر دهه ۱۹۸۰ تا اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی به وقوع پیوستند چه بودند؛
- یک دادگاه عالی در ایالات‌متحده حکمی صادر کرد که نتیجتاً به توسعه شبکه‌های انتقال سرمایه‌های الکترونیکی بین ایالت‌های مختلف و نیز گسترش شبکه‌های خودپرداز اشتراکی منجر شد.
- پس از بررسی‌های حقوقی، نهایتاً ممنوعیت اخذ کارمزد در قبال خدمات خودپرداز لغو شد و بانک‌ها و مؤسسات مالی اجازه یافتند بابت این خدمات کارمزدهای ناهمسان و متفاوتی اخذ کنند.
- نارضایتی کاربران و انتقاد مسئولان برگزیده، به توسعه شبکه‌های مستقلِ بدون کارمزد شتاب بخشید.
خودپردازهای مستقل در ایران
تقریباً در همه شعب بانک‌های ایرانی، حتی در شعب کوچک، خودپرداز وجود دارد. پس اگر بانک‌ها بخواهند شبکه خودپردازهای خود را از اینی که هست نیز گسترده‌تر کنند چاره‌ای ندارند جز این‌که شمار این دستگاه‌ها را در خارج از شعب نیز افزایش دهند؛ اما مسئله این است که مکان‌یابی، نصب، پول گذاری، بازاریابی، پشتیبانی، تأمین امنیت و پرستاری از خودپردازهای برون بانکی برای بانک‌ها پرهزینه است و همان‌طور که قبلاً نیز اشاره شد، به کسب‌وکار اصلی آن‌ها نیز چندان ارتباطی ندارد.
شاید همین موارد باعث شده است تا لزوم بهره‌گیری از متولیان مستقل خودپرداز، در ایران نیز به شکل جدی‌تری مطرح شود. این متولیان مستقل می‌توانند خدمات پایه بانکی را در گستره جغرافیایی وسیع‌تری توزیع کنند.
در این میان، دغدغه‌های کاربران خودپردازها نیز مسئله مهمی است که نباید از آن غفلت شود. مقولاتی همچون امنیت و کیفیت ارائه خدمات همواره جزو دغدغه‌های مردم بوده است. در پاسخ به این نگرانی‌ها باید اشاره کرد که متولیان مستقل صرفاً بازاریابی و تأمین خودپرداز و نیز نگهداری یا پرستاری از آن را به عهده می‌گیرند، اما تراکنش‌های مالی همچون گذشته توسط بانک‌ها صورت می‌پذیرد و از این بابت خطر خاصی متوجه مشتریان نیست.
خودپردازهای مستقل، هم برای کاربران و هم برای بانک‌ها مزیت‌هایی دارند که کاهش هزینه و افزایش کیفیت خدمات؛ گسترش محدوده جغرافیایی خدمات و افزایش رضایت‌مندی مشتریان از آن جمله است.
مضاف بر این، اگر این دستگاه‌ها از انحصار بانک‌ها خارج شوند، متولیان مستقل می‌توانند خدمات ارزش‌افزوده بیشتری را به آن‌ها اضافه کنند. برای مثال، به یادآورید که خودپردازها در ابتدا فقط برای انجام اموری همچون دریافت پول یا بررسی مقدار سپرده بانکی به کار می‌رفتند تا این‌که با گسترش خدمات اپراتورهای موبایل، امکان شارژ سیم‌کارت‌های اعتباری از طریق خودپرداز نیز میسر شد.
این‌یکی از ساده‌ترین سرویس‌های ارزش‌افزوده بود که از طریق خودپرداز و با همکاری بانک‌ها و اپراتورها ارائه می‌شد؛ اما با ورود متولیان مستقل به این عرصه، ارائه خدماتی فراتر از این، دور از دسترس نیست.
آنچه بدیهی است این‌که مردم‌دوست دارند دسترسی‌شان به پول نقد، سهل و سریع باشد. این موضوع را هم بانک‌ها می‌دانند و هم متولیان مستقلی که ممکن است در آینده وارد این عرصه شوند. پس انتظار می‌رود همه صنایعی که به نحوی با این مقوله مرتبط هستند، با همکاری یکدیگر شرایطی ایجاد کنند که مردم در هر زمان و هر مکانی به پول نقد خود دسترسی مستمر داشته باشند.
منبع: شرکت توسن تکنو