پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
خطوط امن شست‌و‌شو / بررسی روش‌هایی که پولشویان در بخش بانکی برای تطهیر وجوه خود استفاده می‌کنند
تجارت الکترونیک همان‌طور که فرایندهای مبادله‌ای را کوتاه‌تر و سریع‌تر کرده و ریسک نقل‌وانتقالات را کاهش داده، با چالش‌هایی هم روبه‌روست؛ چراکه روزبهروز ردگیری مبادلات و شناسایی هویت مبادله‌کنندگان پیچیده‌تر می‌شود و شبکه‌های پولشویی نیز خود را به دانش و تخصص‌های این حوزه مجهز کرده‌اند. در حساب‌های الکترونیکی، نقل‌وانتقال وجوه در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام می‌شود و به همین دلیل ردیابی منشاء مالی وجوه بسیار دشوار است.
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۳۰ / پدیده پولشویی آثار زیانبار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی قابل توجهی برای جوامع به همراه دارد. بین این آثار می‌توان به آلوده‌شدن و بی‌ثباتی بازارهای مالی، بی‌اعتمادی مردم به نظام مالی، تغییرات جبری و ناخواسته در تقاضای پول و تغییر شدید در نرخ بهره و در نتیجه انتقال پیش‌بینی‌نشده سرمایه بین دیگر کشورها و در نهایت کاهش درآمد دولت‌ها و افت رفاه عمومی اشاره کرد.
پدیده‌ای که به اعتبار دولت و بازیگران و نهادهای اقتصادی کشورها نیز لطمه شدیدی وارد می‌کند. موضوع محوری این است که حجم پولهای کثیف در اقتصاد جهانی به‌شدت رو به افزایش گذاشته و آثار زیانبار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن به‌وضوح روشن است.
به‌طور کلی فرایند پولشویی در سه فاز شامل تزریق پولهای کثیف به سیستم پولی و مالی، جداسازی رابطه عواید غیرقانونی با مبدأ یا فعالیت‌های موجد آنها و دادن ظاهر قانونی به ثروت حاصل انجام می‌گیرد و بسته به نظام قانون‌گذاری و فضای اقتصادی کشورها روش‌های مختلفی دارد که اصلی‌ترین آن عبارت است از: خرد کردن عواید حاصل از فعالیت‌های مجرمانه پولشویانه و انتقال آن به حساب‌های تودرتو و در نهایت واریز آنها به حساب‌های اصلی و مادر.
این شیوه عموما در فعالیت‌های مجرمانه و سازمان‌یافته‌ای مثل قاچاق و خریدوفروش مواد مخدر استفاده می‌شود. با این حال فرایند پولشویی همیشه به این سرراستی و سادگی هم نیست. در بخش‌های مالی و بانک‌ها، فرایندها پیچیدگی‌های بیشتری دارد و پولشویان با استفاده از ابزارهای مالی که در ادامه به شرح آنها می‌پردازیم، به تطهیر و قانونی‌کردن پولهای خود می‌پردازند.
سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه
یکی از راه‌های پاک‌سازی ردپای پولهای غیرقانونی که پولشویان از آن بهره می‌گیرند، سرمایه‌گذاری وجوه در بخش دارایی‌های سرمایه‌ای؛ اعم از بورس و اوراق قرضه است. در حقیقت پولشویان برای اجتناب از ریسک بالای در اختیار داشتن پول نقد، منابع مالی خود را در بخش‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که ریسک پایینی دارد و احتمال ضرر و زیان در آنها ناچیز است. از سویی نیز به‌دلیل ویژگی نقدشوندگی بالای دارایی‌های سرمایه‌ای، پولشویان با اطمینان بیشتری منابع مالی خود را شسته و به شکل نقل‌وانتقالات مالی قانونی به اقتصاد وارد می‌کنند.
نقل‌وانتقالات بانکی
اولین و به‌اصطلاح دم‌دست‌ترین ابزاری که پولشویان از آن بهره می‌گیرند، قابلیت‌های انتقالی نهادهای مالی رسمی مانند بانک‌هاست. به این صورت که وجوه به‌دست‌آمده از فعالیت‌های غیرقانونی و عملیات مجرمانه، در نظام بانکی یا نهادهای مالی و اعتباری رسمی سپرده‌گذاری می‌شوند. نکته اینکه غالب این سپرده‌گذاری‌ها حساب‌هایی است که معمولا کوچک‌تر از آستانه گزارش‌دهی به مقام ناظر هستند.
در مرحله بعد این منابع به بانک‌های خارجی انتقال می‌یابند. در این روش ترجیح پولشویان انتقال وجوه به بانک‌هایی است که در آنها حفظ اطلاعات و اسرار مشتریان جدی است. در مرحله بعد دوباره این وجوه به حساب‌های دیگری در دیگر کشورها انتقال می‌یابد یا به‌اصطلاح جایگذاری می‌شود. روشن است که روش انتقال وجوه به چندین بانک عملا ردیابی منشاء پول را برای مقام ناظر و کنترل‌گر دشوار و پرهزینه خواهد کرد.
عملیات بانکداری
از دیگر روش‌هایی که گاه در پولشویی‌های با حجم بالا از آنها استفاده می‌شود، تاسیس بانک است که عملیات بانکداری نامیده می‌شود. این روش عبارت از ارائه سرویس از طرف بانک ارائه‌کننده سرویس بانکی به بانک گیرنده سرویس است. در سطح بین‌المللی بانک‌ها با یکدیگر مراودات مالی بسیار پیچیده و متنوعی دارند.
بنابراین پولشویان هم تحریک می‌شوند با تاسیس بانک، به چنین فضایی دسترسی یابند و به دور از حضور مشتریان یا احتمال ردگیری منابع‌شان به نقل‌وانتقال مالی مشغول می‌شوند. بانک‌های دریافت‌کننده خدمات از بانک‌های ارائه‌کننده، خدمات متنوعی مانند مدیریت نقدینگی و ذخیره‌های احتیاطی در مقادیر متفاوت، انتقالات الکترونیکی و از راه دور منابع، تصفیه چک، خدمات ارزی و… دریافت می‌کنند.
ویژگی این نوع عملیات بانکی دشواری ردیابی وجوه مالی است که پولشویان نیز به‌خوبی از آن استفاده می‌کنند. در حقیقت نوعی ارتباط غیرمستقیم برقرار می‌شود. در حالت عادی بانک‌های ارائه‌کننده سرویس به‌دقت مشتریان خود را شناسایی و ارزیابی می‌کنند و با نظارت دقیق خود جلوی پولشویی را می‌گیرند، اما در روش عملیات بانکداری به بانک‌های دریافت‌کننده خدمات تکیه می‌کنند و انجام عملیات نظارت را به‌دلیل عدم در دسترس بودن اطلاعات حساب مشتریان به این بانک‌ها می‌سپارند.
همین واگذاری مسئولیت فرصت مناسبی را برای پولشویان فراهم می‌کند تا به اجرای عملیات پولشویانه بپردازند.
وام‌دهی
یکی دیگر از روش‌هایی که پولشویان برای مشروعیت‌بخشی به فعالیت‌های خود به کار می‌برند، وام‌دادن مقادیر قابل توجهی از منابع مالی خود به اشخاص حقیقی و حقوقی است. مهم‌ترین ویژگی این روش در آن است که دیگر نیازی به انتقال منابع به شبکه بانکی نیست و چون بازپرداخت این وام‌ها به‌تدریج و در بلندمدت انجام می‌شود و مبالغ پرداختی هم کمتر از حد آستانه گزارش‌دهی به نهاد ناظر هستند، در عمل عملیات‌های ردیابی درباره آنها صورت نمی‌گیرد. گیرندگان وام‌ها نیز احتمالا اطلاع دارند که منشاء پول‌ها کجاست، اما به‌دلیل پایین‌بودن نرخ بهره وام‌ها و سودآور بودن آنها برای خودشان، از گزارش‌دادن صرف‌نظر می‌کنند.
بازار بیمه
از روش‌های دیگری که کاربرد زیادی در فعالیت‌های پولشویانه دارد، استفاده از بازارهای بیمه برای بیمه‌کردن دارایی‌هاست. این کار عموما با عاملیت واسط‌های مالی انجام می‌شود. به این صورت که واسطه مالی به شکل غیرواقعی به قیمت‌گذاری دارایی‌های پولشو می‌پردازد و آنها را بیمه می‌کند. در مرحله بعد پولشو با طرح یک دعوای ساده از شرکت بیمه طلب خسارت می‌کند و در نتیجه پول به حساب بانکی پولشو واریز می‌شود.
با این تفاوت که این بار منشاء پول دریافتی قانونی می‌شود و گردش پیدا می‌کند. در این روش پولشویان برای کاهش ریسک ناشی از بازرسی‌های احتمالی شرکت‌های بیمه مادر، ادعای خسارتی کمتر از میزان واقعی می‌کنند و این شرکت‌ها نیز که اولویت اصلی‌شان انتفاع است، چندان در بازرسی‌هایشان سخت‌گیری نمی‌کنند.
چک‌های مسافرتی
ابزار دیگری که شبکه‌های پولشویی برای موجه‌کردن دارایی‌های خود استفاده می‌کنند، واریز وجوه به شکل چک‌های مسافرتی به حساب‌های خودشان است. چک‌های مسافرتی در شعبه‌های مختلف قابل خریداری است و بدین وسیله وجوه پرداختی نیز ردیابی دقیق نمی‌شوند.
به همین دلیل است که در بسیاری از کشورها و از جمله ایران چک‌های مسافرتی حذف شده و حتی گروه ویژه اقدام مالی در توصیه‌های خود حذف این چک‌ها را از کشورها خواسته است. در برخی کشورها نیز دولت و بانک‌های مرکزی محدودیت‌هایی بر حجم خرید و انتقال وجوه به‌صورت چک مسافرتی اعمال کرده‌اند.
چک‌ها و برات‌های مالی
بر اساس گزارش گروه ویژه اقدام مالی، چک‌های بانکی همچنان دارای ایرادهایی از نظر ردیابی و گزارش دقیق هستند و در بسیاری از موارد نیز این چک‌ها بدون نامه صادر می‌شوند. به همین دلیل در بسیاری از مبادلات مالی پایین‌تر از حد آستانه گزارش‌دهی، پولشویان بدون ارائه هیچ توضیحی، مبالغ را به حساب‌های خود واریز می‌کنند و با این کار منشاء پولهای واریزی را مخفی نگه می‌دارند.
حساب‌های تجمیعی
در روش حساب‌های تجمیعی که شبکه‌های پولشویی به‌کرات از ظرفیت‌های آن بهره می‌گیرند، منابع مالی به حساب افراد دیگر واریز می‌شود. این افراد که معمولا با شبکه‌های پولشویی همکاری آگاهانه‌ای دارند، به‌نوعی عمال پولشو محسوب می‌شوند. طبیعی است در حالتی که وجوه به حساب‌های متعدد و با نام‌های مختلف واریز می‌شود، حساسیت‌های نهادهای ناظر بر پولشویی کمتر برانگیخته می‌شود و در نهایت هم وجوه به حساب اصلی و مادر انتقال داده می‌شود.
حساب‌های پرداختنی و نقل‌وانتقال مالی بین‌المللی
در این روش فرد پولشو، در کشوری دیگری اقدام به باز کردن یک حساب پرداختنی می‌کند. مزیت این روش برای فرد پولشو این است که به او این امکان را می‌دهد که در کشور دیگری بدون اینکه تابع مقررات بانکی آن کشور باشد، حساب بانکی داشته باشد. برای نمونه فرد پولشو که در کشور دیگری حساب پرداختنی دارد، می‌تواند بدون اینکه توضیحی به ناظران شبکه آنجا بدهد، مبالغی پول را از حساب خود به حساب دیگری منتقل کند.
در نقل‌وانتقالات مالی بین‌المللی نیز تقریبا به همین شیوه عمل می‌شود؛ چراکه در کشورهای توسعه‌نیافته، نظارت بر حساب‌ها چندان سخت‌گیرانه نیست و در نتیجه بانک‌های ارائه‌دهنده خدمات با این تصور که بانک دریافت‌کننده خدمات، اطلاعات کافی درباره مشتریان دارد، اقدام به ارائه خدمات بانکی می‌کنند.
در این حالت چون سطح نظارت‌ها ضعیف و کنترل‌ها کافی نیست، پولشویان از این شکاف نهایت بهره‌برداری را می‌کنند. گروه‌هایی نظیر القاعده از این روش پولشویی بسیار استفاده کرده‌اند.
حساب‌های الکترونیکی و پرداخت آنلاین
فناوری نوین اطلاعاتی و ارتباطی و رایانه‌ای امروزه در فعل‌وانفعالات مالی بسیار کاربرد دارند و ابزارها و شیوه‌های جدیدی در دسترس قرار گرفته است. تجارت الکترونیک همان‌طور که فرایندهای مبادله‌ای را کوتاه‌تر و سریع‌تر کرده و ریسک نقل‌وانتقالات را کاهش داده، با چالش‌هایی هم روبه‌روست؛ چراکه روزبهروز ردگیری مبادلات و شناسایی هویت مبادله‌کنندگان پیچیده‌تر می‌شود و شبکه‌های پولشویی نیز خود را به دانش و تخصص‌های این حوزه مجهز کرده‌اند.
در حساب‌های الکترونیکی، نقل‌وانتقال وجوه در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام می‌شود و به همین دلیل ردیابی منشاء مالی وجوه بسیار دشوار است. همین پیچیدگی و نامحسوس‌بودن مبادلات باعث شده که شبکه‌های پولشویی دیگر نگران تجمیع فیزیکی منابع مالی چشم‌گیر خود نباشند و در نتیجه دریافت‌ها و پرداخت‌های خود را به‌صورت الکترونیکی انجام می‌دهند. از سوی دیگر بانکداری آنلاین هم شرط حضور فیزیکی در بانک‌ها و پر کردن اسناد و فرم‌های بانکی را از سر پولشویان باز کرده که خود چالش‌های ردیابی منابع را برای نهادهای ناظر مالی دوچندان کرده است.
بازار سیاه نقدینگی خارجی و ارز قانونی
پولشویان گاه برای از بین بردن ریسک نقل‌وانتقال و شناسایی، از بازار سیاه نقدینگی خارجی استفاده می‌کنند. به این صورت که مقادیر چشم‌گیری از نقدینگی خود را اختیار دلالان بازارهای سیاه ارز قرار می‌دهند که این کار از تجمع منابع در بانک‌های داخلی جلوگیری می‌کند.
برای مثال شبکه‌های بزرگ قاچاق مواد مخدر در برخی کشورهای منطقه آمریکای لاتین برای تطهیر پولهای خود از ظرفیت بازار سیاه نقدینگی آمریکا بهره می‌گیرند. روش دیگر برای قانونی جلوه‌دادن منابع مالی دارای منشاء غیرمشروع، استفاده از کانال بازار ارز قانونی به‌منظور شست‌وشوی پول است.
از این روش به‌ویژه در کشورهایی که فساد سیستماتیک در همه عرصه‌ها گسترش یافته، بیشتر دیده می‌شود و فرایند آن بدین صورت است که پولشو منابع مالی خود را به نهادهای قانونی و ناظر، حاصل معاوضه پول گزارش می‌دهد. کارگزاران مالی نیز که معمولا آلوده به فساد هستند، با دریافت رشوه گزارش‌ها را تایید کرده و پولشو نیز به محض پرداخت مالیات برای وجوه خود، به پولهای خود مشروعیت می‌بخشد.
با اینکه چنین روشی در مقایسه با دیگر روش‌ها هزینه‌بر است و پولشویان باید بابت اعمال آنها بیشتر از جیب پرداخت کنند، در عین حال ریسک کمتری دارد و از آن به‌کرات استفاده می‌شود.
نویسنده / مترجم
سپهر عارف