داستان سوتی اسکناس 10 هزار تومانی چیست؟ / «بنی‌آدم اعضای یکدیگرند» یا «بنی‌آدم اعضای یک پیکرند»؟

بهاره افشاری بازیگر سینما و تلویزیون باعث شد بعد از 7 سال و 11 ماه بعد از چاپ اولین اسکناس ده‌هزارتومانی دوباره موضوع تک بیت پشت اسکناس ده‌هزارتومانی مطرح و در شبکه‌های اجتماعی داغ شود.

بهاره افشاری در پیج خود نوشته است: «بنی‌آدم اعضای یکدیگرند؟ هر کسی تا سیکل هم سواد داشته باشه متوجه میشه که بنی‌آدم اعضای یک پیکرند نه اعضای یکدیگر! پول رایج کشور لااقل از 10 تا فیلتر گرافیکی و طراحی و غیره رد میشه. پس این فاجعه یک فقر فرهنگی، تفکری و علمی است و اصلاً ربطی به سیاست نداره!»

در واقع اشتباهی که رخ داده است این است که پشت اسکناس ده‌هزارتومانی نوشته شده است: «بنی‌آدم اعضای یکدیگرند / که در آفرینش ز یک گوهرند» درصورتی‌که شکل درست این شعر چنین است: «بنی‌آدم اعضای یک پیکرند / که در آفرینش ز یک گوهرند». البته ناگفته نماند این اشتاه چیزی نیست که در بانک مرکزی رخ داده باشد و اشتباهی است که به خاطر مسائل تاریخی رخ داده است و اشتباه رایجی است. هر چند در سال 89 نیز همین موضوع از طریق رسانه‌ها مطرح شد و پاسخ این بود: «مجید صنیعی مدیرکل سازمان تولید اسکناس و مسکوک بانک مرکزی ایران: از فرهنگستان زبان و ادب فارسی استعلام کردیم و این فرهنگستان نیز به بانک مرکزی اعلام کرد که درج کلمه «یکدیگرند» نسبت به کلمه «پیکرند» ارجح تر و صحیح تر است.» (+) (+)

داستان سوتی اسکناس 10 هزار تومانی چیست؟

سعید نفیسی دانش‌پژوه، ادیب، تاریخ‌نگار، نویسنده، مترجم و شاعر ایرانی از اولین نسل استادهای دانشکدهٔ تاریخ دانشگاه تهران در همین خصوص در یک مصاحبه گفته است: «در زمان سعدی یک نوع خط رواج داشته که همه مردم با آن می‌نوشتند و به آن «خط تعلیق» می‌گفتند. در خط تعلیق معمول بوده است که برای تند نوشتن علاوه بر چسباندن کلمات، گاهی حتی بعضی از حروف که باید جدا و به شکل غیرچسبان نوشته شوند را نیز به هم می‌چسباندند. از آن جمله، در عبارت «یک دیگر»، نه‌تنها کلمه «یک» و «دیگر» راه به هم می‌چسباندند، بلکه حرف «دال» را نیز به «ی» بعد از آن می‌چسباندند.»

همین عادت باعث شده، عباراتی مثل «یکپیکر» و «یکدیگر» در طول زمان در نسخ خطی به جای هم اشتباه نوشته شوند؛ یعنی بلایی که به‌مرور زمان بر سر شعر سعدی هم آمده و کم‌کم «یکپیکرند» به «یکدیگرند» تبدیل شده است. این اشتباه آن‌قدر رایج است که حتی در سایتی مثل گنجور که متن اشعار تمام شاعران ایرانی را منتشر کرده است هم اشتباه نوشته شده است (اینجا را ببینید) درصورتی‌که در نسخه‌های چاپی معتبر این اشتباه اصلاح شده است.

از صحبت‌های سعید نفیسی هم که بگذریم، از نظر معنا هم که نگاه کنیم، متوجه این اشتباه خواهیم شد. شاعر بزرگی چون سعدی نمی‌گوید: «بنی‌آدم اعضای یکدیگرند» مخصوصاً جایی که پس از آن می‌گوید: «چو عضوی به درد آورد روزگار / دگر عضوها را نماند قرار». شک نیست که عضو یعنی اجزای یک پیکر و یک بدن.

حالا تصور کنید که اگر «اعضای یکدیگرند» و بخوانیم چه قدر مضحک می‌شود. نتیجه این می‌شود که «من سر شما هستم و شما مثلاً دست من هستید.» حالا بماند که اگر بخواهیم دیگر اعضای بدن را هم به میدان بیاوریم، هر کدام از ما، کدام عضو آن یکی می‌شود!