پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
موضوع حضور خارجی‌ها در اقتصاد ایران همواره مورد توجه دولتمردان و همچنین بخش خصوصی کشور بوده است. با این حال بعد از کش‌وقوس‌های فراوان طی سال‌های تنگ‌تر شدن حلقه تحریم‌ها، از اواخر سال 94 و هم‌زمان با اجرایی شدن برجام این موضوع جدی‌تر از گذشته مطرح شد. تکاپوی تمام بخش‌های اقتصادی کشور بعد از برجام تا حدی توانست جذابیت ایران برای سرمایه‌گذاری را نزد خارجی‌ها افزایش دهد. آمارها نیز گواه این گفته است که حضور خارجی‌ها طی این مدت ملموس‌تر از گذشته در اقتصاد و به خصوص بازار سرمایه بوده است.
میزگرد پایگاه خبری بازار سرمایه (سنا)، با موضوع جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بورس، موانع و راهکارها برگزار شد. این میزگرد که با حضور بهادر بیژنی، جانشین رئیس سازمان بورس در امور بین‌الملل، رامین ربیعی مدیرعامل گروه مالی فیروزه، رضا سلطان‌زاده عضو هیات مدیره بانک خاورمیانه، شهریار شهمیری مدیرعامل کارگزاری سهم آشنا و محمد نوربخش مدیر سرمایه‌گذاری خارجی شرکت سرمایه‌گذاری مهر اقتصاد مبین برگزار شد، در بخش اول به موضوع بین‌المللی شدن بورس تهران اختصاص یافت. حضور ایران در آیسکو و همکاری‌های مشترک با نهادهای ناظر معتبر دنیا از مواردی بود که به آن اشاره شد.
همچنین در بخش دیگر معضلات حضور سرمایه‌گذاران خارجی در بورس تهران مورد بررسی قرار گرفت که در این خصوص به تعامل هر چه بیشتر بورس تهران و بانک مرکزی تأکید شد. در پایان نیز راهکارهایی از سوی شرکت‌کنندگان مطرح شد که از سوی نماینده سازمان بورس با استقبال همراه شد.
بین‌المللی شدن راهکار جذب سرمایه‌گذار خارجی
در ابتدای این میزگرد بهادر بیژنی، جانشین رئیس سازمان بورس در امور بین‌الملل گزارشی از عملکرد سازمان بورس و اوراق بهادار در زمینه بین‌المللی شدن و جذب سرمایه‌گذار خارجی ارائه داد. او در ابتدا با اشاره به تدوین برنامه بین‌المللی شدن در سازمان بورس و اوراق بهادار بیان کرد: «یکی از فعالیت‌هایی که طی یک سال گذشته در سازمان صورت گرفته است، تدوین برنامه بین‌المللی شدن بازار سرمایه است.»
بیژنی در ادامه افزود: «این برنامه با همکاری دوستانی که هم در حوزه فاینانس و هم در حوزه بورس فعالیت داشته تنظیم شده است. یکی از نکات بسیار مهم در این برنامه، وجود یک رهیافت فعالانه به جای یک رهیافت عکس‌العملی است.»
او در توضیح موارد فوق گفت: «به عنوان مثال اگر احساس کنیم که باید با نهاد ناظری ارتباط داشته باشیم، بهتر است خودمان به سراغ آنها برویم. منتظر نباشیم آنها ارتباط را برقرار کنند. یا اگر فکر می‌کنیم بعضی از بازیگران بازار سرمایه، مورد نظر و جزو اهداف ما هستند، خودمان فعالانه برویم، به جای این که منتظر بمانیم آنها سراغ ما بیایند. به نحوی تلاش شد که دید مارکتینگ را توسعه دهیم.»
نهاد ناظر ایران در تعامل با کشورهای دنیا
جانشین رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به ارتباط نهاد ناظر با فعالان بازار سرمایه در زمینه بین‌المللی شدن بیان کرد: «در این خصوص چند فعالیت مهم صورت گرفته است. مورد اول در صنعت نهادهای ناظر است که توانستیم با چند نهاد ناظر ارتباط عمیق، درازمدت و سازنده برقرار کنیم.»
او در این زمینه ادامه داد: «سازمان بورس تلاش کرد، به جای این که با تعداد بسیار زیادی نهاد ناظر ارتباط سطحی و کم‌عمقی داشته باشد، با چند نهاد به تعاملات جدی برسد. یکی از این ارتباطات موفق با نهاد ناظر آلمان (بافین) است، که با همکاری آنها در ایران ورکشاپ برگزار شد. همچنین در این مدت ایران هم در آلمان حضور پررنگی داشت و از زمانی که موافقت‌نامه میان طرفین امضا شد، جلسات متعددی بین دو کشور برگزار شد.»
بیژنی همچنین افزود: آلمانی‌ها در بحث آیسکو حمایت جدی‌ای از ایران داشتند. علاوه بر آن، بیش از 50 درصد حجم سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه ایران متعلق به آلمانی‌ها است.
او با اعلام خبر همکاری بازار سرمایه ایران و چین بیان کرد: «همچنین سازمان بورس و اوراق بهادار طی مدت اخیر ارتباط بسیار خوبی با نهاد ناظر بورس هنگ‌کنگ، عمان و یونان داشته است. آخرین خبری که در این خصوص مطرح است همکاری‌های مشترک ایران با نهاد ناظر بازار سرمایه چین است. طی مذاکراتی که صورت گرفت توانستیم یک موافقت‌نامه امضا و پروژه‌های مختلفی را تعریف کنیم.»
بیژنی بخش دوم فعالیت‌های بین‌المللی شدن را در سطح نهادهای منطقه‌ای یا نهادها و سازمان‌های ویژه بیان کرد و گفت: «ارتباط ما با کامسک «کمیته دائمی همکاری‌های اقتصادی سازمان همکاری اسلامی»، مثالی از ارتباط ما در سطح نهادهای منطقه‌ای است. در این زمینه ما توانستیم رئیس یکی از بخش‌های این کمیته باشیم و در بخش دیگر نایب‌رئیس هستیم. همچنین در IFSP که در واقع آیسکو اسلامی است، فعالیت ما جدی‌تر شده است. در زمینه قانون‌گذاری این کمیته حضور ایران جدی است به طوری که در این جلسات معاون حقوقی سازمان بورس ایران نیز حضور دارد.»
جانشین رئیس سازمان بورس در امور بین‌الملل در بخش دیگری از اظهاراتش با اشاره به حضور ایران در آیسکو بیان کرد: «در سطح نهادهای بین‌المللی مهمترین فعالیت ایران عضویت در IOSCO است. بیش از یک سال است که سازمان بورس عضو پیوسته آیسکو شده و در تلاش است به عضو عادی تبدیل شود. تا امروز چند مرحله از تصویب عضویت عادی ایران در این نهاد طی رایزنی‌های بسیار زیادی انجام شده است. در این زمینه ما با نهاد ناظر سوئیس یا همان فینما و نهاد ناظر آلمان جلسه حضوری داشته‌ایم و حمایت آنها را جلب کرده‌ایم.»
او در ادامه افزود: «در بحث گفتگوی مالی مذاکرات مشترک سازمان بورس، بانک مرکزی و طرف‌های سوئیسی را در دستور کار داشته‌ایم. در این زمینه سوئیسی‌ها به حمایت از عضویت عادی ما در IOSCO اشاره کرده‌اند. در مرحله اول پرونده ما در تیم ارزیابی با حضور کشورهایی چون انگلیس، آفریقای جنوبی، کره جنوبی، نهاد ناظر کبک و یونان بررسی شد و اعلام کردند که ما استانداردهای لازم برای همکاری با IOSCO به صورت عضو عادی را دارا هستیم. بعد از حصول این موافقت که یکی از مراحل بسیار مهم عضویت عادی ما در آیسکو است، پرونده ما به تیم ناظر ارسال شد که در حدود 30 نهاد ناظر از کشورهای مهم دنیا در آن عضو هستند.»
بیژنی در ادامه توضیح داد: «تا به حال چندین جلسه برگزار شده است. در این زمینه طی همین چند روز نیز مشغول تعامل با IOSCO و پاسخگویی به سؤالات آنان بودیم. با وجود اینکه در بسیاری از نهادهای بین‌المللی عضو هستیم، اما عضویت در آیسکو ماهیت دیگری دارد. به جرئت می‌توان گفت که عضویت عادی ما در این نهاد، موضوع بسیار جالب، جذاب و جدی است.»
جانشین رئیس سازمان بورس، بین‌المللی شدن بورس را مسیری برای جذب سرمایه‌گذار خارجی دانست و گفت: «تصوری که از بین‌المللی شدن بازار سرمایه وجود دارد، مربوط به افزایش میزان جذب سرمایه‌گذار خارجی است. این نکته مقبول است که هرچقدر سرمایه‌گذاری خارجی بیشتری جذب شود فضای بازار سرمایه مطلوب‌تر می‌شود، اما واقعیت این است که بین‌المللی شدن بازار سرمایه را نباید نادیده گرفت.»
او در تشریح این موضوع بیان کرد: «یکی از مهمترین تأثیرات بین‌المللی شدن بازار سرمایه بالا رفتن استانداردها در بازار داخلی است. این نکته قابل قبول است که حجم سرمایه‌گذاری خارجی هنوز درشان بازار سرمایه نیست. برای همین بیش‌ترین و مهمترین تأثیر بین‌المللی شدن را در افزایش استانداردهای بازار سرمایه می‌بینم. به عنوان مثال بسیاری از قوانین کنونی بازار، مانند قانون توسعه و قانون بازار، به دلیل الزاماتی بود که به منظور عضویت در نهادهایی مانند WFE و IOSCO باید تصویب می‌شد.»
بهادر بیژنی افزود: «هدف اصلی آیسکو حمایت از سرمایه‌گذاری و سرمایه‌گذاران است، مسلماً با عضویت عادی در این نهاد بیش‌ترین فایده متوجه سرمایه‌گذاران داخلی ما خواهد شد. بعد از اجرایی شدن برجام میزان حضور سرمایه‌گذاران خارجی بیش از سه برابر شده است. آلمانی‌ها حجم بسیار عمده‌ای را از سرمایه‌گذاری خارجی در ایران داشتند و ما ارتباطمان را با نهاد ناظر سرمایه‌گذاری آلمان به دقت ادامه می‌دهیم تا اعتمادی که سرمایه‌گذاران آلمانی به بازار، نهاد ناظر، بورس‌ها و کلیه فعالان بازار سرمایه داخلی کردند، حفظ کنیم.»
بیژنی در بخش دیگری از ارائه گزارش فعالیت‌های سازمان بورس در زمینه بین‌المللی شدن به IFRS اشاره کرد و گفت: «یکی از بحث‌های مهم ما طی مدت اخیر IFRS بوده است، که الزاماتی در این حوزه وجود دارد. یکی از اهداف مهم اجرایی کردن IFRS ایجاد زبان مشترکی بین ما و فعالان خارجی بازار سرمایه است. در این زمینه یکی از پروژه‌هایی که سپرده‌گذاری به صورت جدی پیگیری می‌کند، پروژه XNET است که اگر این پروژه اجرایی شود ما به بیش از 20 بازار دنیا متصل می‌شویم و می‌تواند تأثیر بسیار زیادی را در بین‌المللی شدن بازار سرمایه داشته باشد.»
او در ادامه به همکاری‌های مشترک بورس تهران و استانبول اشاره کرد و گفت: «بورس تهران با بورس استانبول جلسات و مکاتبات زیادی داشته است. یکی از اختلافات بین این دو بورس در زمینه بحث گزارش‌گیری و ساعات معاملاتی بود که در نهایت به یک مدل قابل اجرا رسیدند. از سوی دیگر فرابورس فعالیت‌های بین‌المللی خود را به صورت جدی در حوزه‌های مختلف ادامه می‌دهد و شاهد تحولاتی در فعالیت‌های بین‌المللی آن هستیم. در آخرین اقدام، همکاری با بازار سرمایه عراق را آغاز کردند و اخیراً جلسه‌ای با رئیس بورس بغداد داشتند. در نهایت آخرین تحولی که در حوزه فعالیت‌های بین‌المللی انجام شد تعامل بورس کالا و بحث سکوی مشترک معاملاتی بین این بازار و بورس ملی کالای هند است. در این زمینه پلتفرم و مسائل اجرایی آن آماده شده و در آینده نزدیک امیدواریم که اجرایی شود.»
لزوم تعامل بانک مرکزی و سازمان بورس
در ادامه این میزگرد و بعد از تشریح فعالیت‌های سازمان بورس در خصوص بین‌المللی شدن و جذب سرمایه‌گذار خارجی، رامین ربیعی مدیرعامل گروه مالی فیروزه به چالش‌های جذب سرمایه‌گذار خارجی در چند سال اخیر اشاره کرد.
او در ابتدا با اشاره به اثر کمرنگ این فعالیت‌ها در زمینه جذب سرمایه‌گذار خارجی گفت: «این مسئله مهم است که رابطه بین نهادهای ناظر و بورس‌های بین‌المللی مستحکم باشد، اما نیاز به دیده شدن اثر مطلوب آن در بحث جذب سرمایه‌گذار خارجی وجود دارد.»
او در ادامه بیان کرد: «طبیعتاً باید عضو آیسکو شویم و همه شرکت‌ها مانند سپرده‌گذاری، شرکت بورس و فرابورس با همتایان خارجی‌شان رابطه خوبی داشته باشند، اما در بحث عملیاتی که شرکت ما خیلی با آن درگیر بوده، مشکلات متعددی وجود دارد. در این خصوص چالش‌ها را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد. بخش اول این چالش‌ها به نحوی است که از حیطه اختیارات همه نهادها خارج است.»
ربیعی در این زمینه توضیح داد: «مشکل کاستودین (Custodian) بانک‌های بزرگ بین‌المللی یک بحث کلیدی است. پول با حجم زیاد وارد ایران نخواهد شد، مگر این که یکی از بانک‌های بزرگ بین‌المللی قرارداد بلندمدتی با سپرده‌گذاری مرکزی ایران و بانک‌های ایرانی ببندد. در دو یا سه سال آخر فعالیت دولت هشتم، که همه بانک‌های بین‌المللی در ایران دفتر داشتند، موضوع کاستودین بسیار جدی بود. شاید بتوان گفت تنها 10 بانک بزرگ در دنیا کاستودین‌های معتبر هستند، که از این تعداد 7 الی 8 بانک متعلق به کشور آمریکاست که آنها به ایران ورود نمی‌کنند. به همین دلیل تنها از تعداد باقی‌مانده می‌توان انتظار داشت که به ایران آمده، شعبه بزنند و با بانک‌های ایرانی قرارداد ببندد.»
او در ادامه بیان کرد: «شرکت ما در چهار سال گذشته سرمایه‌گذاری زیادی در این حوزه انجام داد که بدون بازگشت سرمایه بود. بسیاری بر این باور بودند که بعد از اجرای برجام این مشکل حل شود، اما متأسفانه هنوز با برخی مسائل دست به گریبان هستیم. به عنوان مثال در بحث سود و حساب بانکی مشکلات زیادی داریم. گروه‌هایی مانند ما زمان زیادی صرف می‌کنند و سرمایه‌گذاری می‌کنند، این گروه‌ها اهدافشان تنها اقتصادی نیست، زیرا عملاً سرمایه‌گذاری بین‌المللی بازگشت سرمایه چندانی ندارد.»
ربیعی در ادامه با توضیح این موضوع که مسیر طولانی بروکراتیک در بسیاری از موارد جذب سرمایه‌گذار را با مشکل همراه می‌کند، گفت: «ما در این مسیر به اجبار باید تیمی را تشکیل دهیم که به دنبال سرمایه‌گذار خارجی باشد و با تمام مشکلات بروکراتیکی که دارد، از او وکالت بگیرد تا سود سهام آنها را دریافت کند. در این بخش مشکل اعظم در بانک‌ها و در زمینه قبول این وکالت‌نامه‌ها است که فرایند دریافت سود سهامدار خارجی را بسیار به تعویق می‌اندازد.»
او ادامه داد: «نمونه دیگر این چالش‌ها در خصوص حساب بانکی افراد خارجی در ایران است؛ اگر سرمایه‌گذار خارجی اقدام به خرید اوراق مشارکت کند، به دلیل اینکه نمی‌تواند حساب بانکی ایرانی داشته باشد در زمینه دریافت سود خود با مشکل رو به رو است. این موارد از جمله مشکلات عملیاتی است که سازمان بورس بدون نیاز به بانک مرکزی نمی‌تواند حل کند.»
مدیرعامل گروه مالی فیروزه همچنین بیان کرد: «متأسفانه در بسیاری از موارد بانک مرکزی همکاری‌های لازم را نداشته است. در زمان ورود پول به ایران بانک مرکزی حمایت پررنگی دارد، اما زمان خروج حمایت چندانی نمی‌کند. به همین دلیل سازمان بورس باید این راه‌حل‌ها را پیدا کند.»
ربیعی با ارائه پیشنهادی در این خصوص گفت: «به عنوان مثال وکالت‌نامه‌هایی که کارگزاران از سرمایه‌گذار خارجی می‌گیرند باید تبدیل به فرم ساده‌ای شود که امضا داشته باشد و کپی پاسپورت به رسمیت شناخته شود. همچنین می‌توانند با امور سهام تمام شرکت‌های بورسی تماس بگیرند و ابلاغ کنند که اگر چنین وکالت نامه‌ای ارائه شد، سود سهام بدون هیچ مانعی پرداخت شود.»
او در ادامه افزود: «مشکل حساب بانکی را نیز می‌توان با حساب کارگزاری حل کرد. هر کارگزاری یک حساب مشتریان دارد که سود شرکت‌ها و اوراق مشارکت می‌تواند به این حساب واریز شود. این مشکلات را با ابلاغیه و دستورالعمل می‌توان حل کرد.»
هموار سازی بروکراسی اداری برای خارجی‌ها
شهریار شهمیری، مدیرعامل کارگزاری سهم آشنا دیگر شرکت کننده این میزگرد با تأیید اظهارات ربیعی گفت: «فعالیتی که سازمان بورس در حوزه بین‌الملل انجام می‌دهد واقعاً قابل ستایش است و همانطور که اشاره شد تیم قوی در سازمان این کار را جلو می‌برد. با این وجود برای ورود سرمایه‌گذار خارجی به ساده‌ترین موارد عملیاتی در بازار سرمایه، توجهی نمی‌شود.»
او در ادامه بیان کرد: «قوانین سرمایه‌گذاری خارجی برای چند دهه پیش است و نیاز به بروز رسانی دارد. بحث تعاملات با بانک مرکزی مطرح شد. ساده‌ترین اتفاقی که در حوزه سرمایه‌گذار خارجی باید بیفتد، ایجاد فرم‌های واحد است. این موضوع ناراحت کننده است، که هنوز یک فرم فارسی تأیید شده برای سرمایه‌گذار خارجی نداریم.»
شهمیری در توضیح این چالش بیان کرد: «تصور کنید پس از پشت سرگذاشتن یک سری مراحل بسیار دشوار، یک قرارداد با سرمایه‌گذار خارجی امضا شود، در این مقطع، موضوع فرم مطرح می‌شود. برای حل این مشکل بهترین راه حل تأسیس موسسه‌ای با کارایی مترجم معتمد است.»
او پیشنهاد داد: «همانطور که حسابرس و افراد معتمد در سازمان بورس حضور دارد، موسسه‌ای به عنوان مترجم معتمد انتخاب کنیم. در این صورت اگر کشورهای خارجی بخواهند از یک ایرانی مدرک بگیرند، چند دارالترجمه مورد وثوق دارند.»
مدیرعامل کارگزاری سهم آشنا در ادامه و در خصوص مسائل بانکی در زمینه سرمایه‌گذاری خارجی بیان کرد: «بسیاری از چالش‌ها در زمینه سرمایه‌گذاری خارجی با همان تعداد بانکی که ذکر شد حل شده است و بحث سود سهام شرکت‌ها جدا از بحث مشکلاتی که دارد یکی از موانع جدی پیش رو است.»
او همچنین ادامه داد: «عرضه‌های سازمان خصوصی سازی شرایط مناسبی برای سرمایه‌گذاران خارجی ایجاد کرده است؛ اما شرایط برای آنها فراهم نیست و باید با سازمان خصوصی سازی نقد معامله کند. البته خرید نقدی بهتر از قسط است اما همین شرایط نیز برای آنها فراهم نمی‌شود. ما فرصت بزرگی در بحث سرمایه‌گذاری در کشور داریم که خیلی راحت از دست می‌دهیم و شاید عدم تعامل بانک مرکزی در آن بسیار مشخص است.»
شهمیری در ادامه با اشاره به جذابیت بازار بدهی ایران بیان کرد: «ما برای معرفی بازار سرمایه به سرمایه‌گذار خارجی وقت زیادی صرف می‌کنیم، اما زمانی که اسناد خزانه یا اوراق مشارکت دولتی معرفی می‌شود، این مدت زمان به حداقل می‌رسد. با توجه به نرخ جذاب اوراق در ایران و نقدشوندگی مناسب آن تقاضا برای خرید زیاد است، اما روند نقد کردن آن تقریباً میسر است.»
او در ادامه بیان کرد: «مسیر پول سرمایه‌گذار خارجی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. در ابتدا باید پول از طریق صرافی یک بانک وارد حساب یک کارگزار شود و اسناد خزانه اسلامی خریداری شود. با توجه به اینکه زمان سررسید این اوراق کاملاً مشخص است، این نقدینگی می‌تواند برگردد یا مجدداً سرمایه‌گذاری شود.»
تلاش‌های نتیجه بخش در زمینه کاستودین
در ادامه بیان این چالش‌ها از سمت شرکت‌های فعال در بازار سهام، بهادر بیژنی در این خصوص ابراز امیدواری کرد این چالش‌ها به حداقل برسد. او در ابتدا با اشاره به لزوم تعامل میان سازمان بورس و بانک مرکزی بیان کرد: «برای این که برنامه‌های بین‌المللی شدن بازار سرمایه رو به جلو باشد، احتیاج به تعامل داریم. نه تنها با بانک مرکزی که با سازمان خصوصی سازی، اتاق ایران، وزارت اقتصاد، سازمان سرمایه‌گذاری و نهادهایی که در برنامه بین‌المللی شدن به عنوان شریک حضور داشته‌اند، که البته تعامل با بانک مرکزی شاید یکی از مهمترین تعاملات باشد.»
بیژنی همچنین افزود: «ما در بعضی از موارد به موفقیت‌هایی رسیدیم. به طور مثال تا چند ماه گذشته انتقال ارز با نرخ بازار از طریق شبکه بانکی امکانپذیر نبود. امروزه با فعالیتی که در بانک‌های مختلف صورت گرفت، امکان تبادل ارزی با نرخ بازار آزاد وجود دارد.»
او افزود: «یکی از مشکلات سرمایه‌گذاران خارجی، ورود پول با نرخ دولتی بود، این در همان ابتدا باعث 20 درصد ضرر سرمایه‌گذار می‌شد که در این زمینه مقرر شد در زمان خروج نیز ارز ارزان خریداری شود.»
جانشین رئیس سازمان بورس در امور بین‌الملل همچنین گفت: «در حال حاضر تحول بزرگی که اتفاق افتاده مسیر را تا حد زیادی هموار کرده است. به این ترتیب اگر سرمایه‌گذار خارجی پولش را حتی با نرخ بازار وارد کند، در زمان خروج ارز با نرخ آزاد در اختیارش قرار می‌گیرد و مجوز فیپا هم به آن می‌دهند. در گذشته سرمایه‌گذار خارجی تنها با خروج ارز با نرخ دولتی می‌توانست مجوز فیپا را اخذ کند. این یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ما را حل کرد.»
بیژنی در خصوص کاستودین گفت: «تلاش‌های زیادی از سوی سپرده‌گذاری مرکزی در سطوح مختلف حتی در سطوح بالاتر از بازار سرمایه انجام شد.»
او افزود: «در حال حاضر تعاملاتی که ما با بانک مرکزی داریم عمدتاً در حوزه کارگروه‌ها و جلسات است. البته من قبول دارم که باید تعاملات ما با بانک مرکزی بیشتر شود.»
چند نرخی بودن ارز، معضل اقتصاد ایران
محمد نوربخش، مدیر سرمایه‌گذاری خارجی شرکت سرمایه‌گذاری مهر اقتصاد مبین در بخش دیگر مشکلات داخلی را در جذب سرمایه‌گذار خارجی این چنین تشریح کرد: «بخشی از مشکلات سرمایه‌گذاری خارجی اصلاً در اختیار سازمان بورس نیست. بحث سیاست‌های خارجی و داخلی و فقدان رتبه مشخص که سرمایه‌گذار بخواهد به آن اعتماد کند، نیز از جمله مشکلات است.»
او در ادامه گفت: «یکی از موارد در خصوص نرخ ارز است. سرمایه‌گذار خارجی باید بداند که زمان رفتن با چه نرخی می‌تواند ارز را بیرون ببرد. این بحث‌ها بسیار مهم است که برخی از دست سازمان بورس خارج است.»
رغبت کم شرکت‌های ایرانی برای حضور خارجی‌ها
در ادامه رضا سلطان‌زاده، عضو هیأت مدیره بانک خاورمیانه با بیان اینکه بسیاری از این معضلات به شرکت‌ها بازمی گردد، گفت: «زمانی که ما و چند شرکت دیگر در تکاپوی ورود سرمایه‌گذار خارجی بودیم، تصورمان این بود که شرکت‌های بورسی یا تمایلی برای حضور سرمایه‌گذار خارجی نداشتند یا بستر آن فراهم نبود.»
او در ادامه گفت: «چندین بار شرکت‌های بزرگ خارجی را به ایران آوردیم. حتی در مواردی تا 9 بار سر میز مذاکره رفتیم. انعقاد قراردادهایی با ارقامی مانند 35 میلیون یورو تا 300 میلیون یورو فراهم می‌شد اما بعدها متوجه شدیم که غیر از بخش خصوصی، دولتی‌ها نه در تأمین اجتماعی، نه بانک ملی، نه صندوق بازنشستگی کشوری، هیچکدام به معنای واقعی فروشنده نیستند.»
سلطان‌زاده در ادامه بیان کرد: «بازار شرکت‌های اروپایی آنقدر تحت تصرف شرکت‌های بزرگ امریکایی قرار گرفته که به بازار بزرگ ایران محتاطانه فکر می‌کنند. در این خصوص می‌توان تا حدی که امکان دارد با قوانین بین‌المللی تطبیق داشته باشیم. در حال حاضر بحث تأمین مالی بانکی و فاینانس برای ایران راه اصلی خواهد بود. در این زمینه اتفاقاً کشورهای خارجی بسیار مشتاق هستند. نه این که خیلی علاقه داشته باشند به شرکت‌های ایرانی وام بدهند، آنها علاقه دارند کالاهای خود را صادر کنند و برای تسهیل آن مجبورند اعتبار مالی بدهند.»
او در ادامه توضیح داد: «همان طور که در مطبوعات دیده شد طی همین مدت بانک‌های ایتالیا، اتریش و کره جنوبی با رقم‌های سنگین اقدام به این کار کرده‌اند. در این زمینه بانک خاورمیانه، بانک صنعت و معدن و چند بانک توسعه‌ای و تجاری سعی کردند این کار را انجام دهند، که مشکلات ریسک‌های ارزی مطرح شد. در این زمینه چندین بار با سازمان بورس صحبت کردیم که آیا می‌توانیم بستری فراهم کنیم که بورس تهران در موضوع فاینانس دخیل باشد. همچنین در خصوص اوراق ارزی نیز مذاکراتی صورت گرفت که بتوان در خارج از ایران لیست شود یا حتی اگر در ایران لیست شده باشد، ساختاری بوجود آوریم که اوراق فروخته شود.»
او همچنان مشکلات بانکی را یکی از مهمترین موانع ورود سرمایه‌گذار خارج دانست و گفت: «مشکل دیگری که وجود دارد این است که آیا بانک‌ها می‌توانند بطور غیابی برای خارجی‌ها حساب باز کنند؟ خیر. این مانع بانکی در تمامی کشورهای دنیا برای سرمایه‌گذار خارجی وجود دارد و با توجه به این که سود سهام شرکت‌های بورسی به حساب اشخاص واریز می‌شود و افتتاح حساب به صورت غیابی برای سرمایه‌گذار خارجی امکان پذیر نیست، این روند با معضلی جدی رو به رو است. مگر این که بانک‌های ما در خارج از کشور نمایندگی داشته باشند و افراد در کشورهای دیگر به شعب بانک ایرانی مراجعه کنند.»
سلطان‌زاده در ادامه و در خصوص معضل دریافت سود سهام توسط خارجی‌ها بیان داشت: «در مورد دریافت سود مذاکراتی با شرکت سپرده‌گذاری مرکزی صورت گرفته و در حال پیگیری است.»
او همچنین در خصوص تقسیم سود شرکت‌ها گفت: «طبق قانون تجارت ناشران 8 ماه فرصت پرداخت سود تقسیمی را دارند. در مذاکره با شرکت سپرده‌گذاری خواسته شد که دقیقاً روز پرداخت سود تقسیمی، نقدینگی به حساب شرکت سپرده‌گذاری واریز و بعد به حساب کارگزاری واریز شود تا در حساب مشتری بنشیند. با این کار دو اتفاق می افتد. مورد اول اینکه شرکت‌ها دیگر نمی‌توانند سود تقسیمی واهی در مجامع در نظر بگیرند. موضوع دوم این است که فرار سوددهی از سوی شرکت‌ها اتفاق نمی‌افتد.»
الگو برداری ایران از ترکیه
بخش دیگر این میزگرد به ارائه پیشنهادات از سوی شرکت‌کنندگان اختصاص داشت. در ابتدا رامین ربیعی بیان کرد: «من به آینده بورس ایران امیدوار هستم. در یک مقایسه اجمالی میان بورس ایران و بورس ترکیه باید گفت شباهت‌های زیادی بین این دو کشور وجود دارد. بازار سرمایه ایران از جنبه‌های زیادی مانند بازار ترکیه است، چون نفت و گاز دارد. مزیتی که بازار سرمایه ایران نسبت به ترکیه دارد این است که منابع طبیعی بیشتری دارد. ولی دو نکته وجود دارد. در حال حاضر 60 درصد ارزش بازار بورس ترکیه در اختیار سرمایه‌گذار خارجی است و این رقم در ایران حدود نیم درصد است. این بدان معنا نیست که این 60 درصد سرمایه‌گذار خارجی در تمام صنایع حضور دارند. بلکه این سرمایه‌گذاران استراتژیک بلند مدت هستند. 90 درصد معاملات روزانه بورس ترکیه ترک‌ها هستند و تنها 10 درصد به خارجی‌ها تعلق دارد. جذب این نوع سرمایه‌گذارها با توجه به شرایط بین‌المللی راحت‌تر است. به عنوان مثال این که یک شرکت خارجی بیاید و 90 درصد یک شرکت ایرانی را خریداری کند راحت‌تر است تا این که بخواهیم یک فاند بین‌المللی به ایران بیاوریم تا سرمایه‌گذاری انجام دهد.»
او در ادامه بیان کرد: «در حال حاضر در کشور، مقاومت در سطح مدیریت میانی وجود دارد. باید اراده قوی از بالا وجود داشته باشد. ما هنوز در مسائل عملیاتی ریز با مشکل مواجهیم. اگر درگیر مسایلی باشیم که یک بوروکرات میانی در یک سازمان بتواند جلوی معامله ملی را بگیرد هیچگاه نمی‌توانیم جذب سرمایه‌گذار خارجی داشته باشیم.»
ربیعی همچنین بیان کرد: «ما اگر حاضریم 60 درصد بورس کشورمان دست خارجی‌ها باشد باید سیاست مشخصی برای این کار داشته باشیم. بخشی هم به این باز می‌گردد که سیاستگذاران و بوروکرات ها خیلی تئوریک هستند و در اتاق‌های بسته صحبت می‌کنند. باید به این سوی میز بیایند تا تصمیمات عملیاتی‌تری بگیرند.»
توجه به سرمایه‌گذاران داخلی
محمد نوربخش نیز در زمینه راهکارهای تسهیل ورود خارجی‌ها بیان کرد: «من فکر می‌کنم باید در درجه اول بازتعریفی از محیط بازار سرمایه شود. در این زمینه اگر مواردی را برای سرمایه‌گذاری داخلی فراهم کنیم، شرایط برای سرمایه‌گذاری خارجی نیز جذاب می‌شود.»
او ادامه داد: «در یکی از گزارش‌های مرکز پژوهش‌ها، بیان شد که در سال 86، 1300 میلیارد دلار از ثروت ایرانیان خارج از کشور است. چند سال بعد آن را دو هزار میلیارد دلار برآورد کردند. من فکر می‌کنم این کار را آسان‌تر می‌کند. خیلی از مسائل عملیاتی مانند باز کردن حساب برای این جمعیت راحت‌تر باشد. به همین دلیل فکر می‌کنم که تمرکز اصلی می‌تواند روی ایرانیان خارج از کشور باشد.»
نوربخش همچنین بیان کرد: «بحث بعدی این است که شما به جای هدف گرفتن کل بورس برای شناساندن به سرمایه‌گذار خارجی، بهتر است پورتفوی سهامی که صادرات محور هستند و ارز را تا حدودی پوشش می‌دهند، معرفی کنیم.»
او در پایان بیان کرد: «باید سیستمی برای سرمایه‌گذار داخلی و خارجی فراهم شود که متغیرهای اصلی هر صنعت و هر شرکت را روی سیستم برده و نرخ ارزها و سود صنایع مشخص شود. این‌ها مواردی از فعالیت‌های عملیاتی است که سازمان بورس می‌تواند انجام دهد.»
اقتصاد ایران، جذاب برای خارجی‌ها
رضا سلطان‌زاده نیز با اشاره به چشم انداز مثبت برای اقتصاد ایران بیان کرد: «باید باور داشت از نظر بنیادی کشور ایران و اقتصاد آن فضاهایی دارد که برای هر سرمایه‌گذاری، فرصت‌های خیلی خوبی ارائه می‌دهد. در این زمینه سرمایه‌گذاران واقعی فضایی پیدا می‌کنند که در رکود، رشد و در هر شرایطی درآمد داشته باشند.»
او در ادامه گفت: «در بازارهای سرمایه دنیا اصطلاح عدم اطمینان به کار می‌رود و به معنای این است که هیچکس نمی‌داند آینده چه اتفاقی می افتد. چرا که آنقدر متغیرها زیاد است که برای یک سرمایه‌گذار معمولی خیلی سخت است که این ریسک را ارزیابی کند.»
سلطان‌زاده در ادامه با اشاره به لزوم استقبال از سرمایه‌گذاران خارجی بیان کرد: «کسی که حاضر است سرمایه‌ای که به سختی در جای دیگری خلق کرده، با تمام ریسک‌های موجود به ایران آورد، هدف آن مسلماً ارتقاء وضعیت شرکت سرمایه پذیر است. باید همه برای رسیدن به این باور تلاش کنیم. من فکر می‌کنم اگر به این باور می‌رسیدیم و مدیران به ما کمک می‌کردند، رشد قابل توجهی در سرمایه‌گذاری خارجی رخ می‌داد.»
او در ادامه بیان کرد: «به جای این که از سرمایه‌گذار خارجی تعبیر تهدید داشته باشیم باید آن را به فرصت تبدیل کنیم و اگر قرار است در این راه موفق شویم باید فرهنگسازی کنیم. اگر سرمایه‌گذار خارجی به صورت معنادار به ایران بیاید دیگر نمی‌توانند به این راحتی ما را تحریم کنند. در کشورهایی مانند چین و ترکیه، سرمایه‌گذاری عظیم مانع از تحریم می‌شود.»
رامین ربیعی نیز در پایان بیان کرد: «من فکر می‌کنم که ما در ایران نیاز به یک نهاد داریم که کار آن تنها فروش شرکت‌های دولتی و شبه دولتی باشد. در این نهاد نماینده همه سازمان‌های امنیتی، نظارتی، اجرایی و حتی نهاد رهبری حضور داشته باشند. وقتی این نهاد تصمیم گرفت که با چه قیمت و شرایطی فروش انجام شود، دیگر کسی روی آن حرفی نزند. در حال حاضر آنقدر تضاد منافع وجود دارد که کار پیش نمی‌رود.»
همکاری بیشتر شرکت‌ها با سازمان بورس
در پایان این میزگرد بهادر بیژنی در جمع بندی با تشکر از مطالب بیان شده، به عنوان نماینده سازمان بورس خواستار ارائه پیشنهادات مکتوب به سازمان در زمینه جذب سرمایه‌گذار خارجی شد.
او بیان کرد: «نگرانی‌هایی که عنوان شد نشان دهنده اهمیتی است که برای کشور و بازار مالی و بازار سرمایه قائل هستید. بی شک شرایط کشور به این صورت نمی‌ماند و من آینده خوبی را برای بازار سرمایه کشور پیش بینی می‌کنم.»
او در ادامه گفت: «ما جلسات بسیار زیادی با طیف‌های مختلف فعالان بازار سرمایه از کشورهای مختلف داشته‌ایم و خیلی از ملیت‌ها اعتقاد داشتند که بازار سرمایه ایران آینده دار است و معتقدند تنوع صنایع ما بسیار خاص و جذاب است. وقتی بازار سرمایه ما را با کشورهای دیگر مقایسه می‌کنند نکاتی را در بازار سرمایه ما یادآور می‌شدند که آنها را به سمت خود جذب می‌کرد.»
بیژنی همچنین بیان کرد: «در سازمان بورس عزم جدی برای حل مشکلات یاد شده وجود دارد. سازمان بورس برای سرمایه‌گذار خارجی اهمیت قائل است. اگر موضوعی در هیات مدیره مطرح می‌شود که به سرمایه‌گذاری خارجی مرتبط است، همه حساس هستند و توجه‌ها جلب می‌شود و دقت بیشتری می‌شود که حقوق فعال خارجی حفظ شود.»
او در ادامه گفت: «مستحضرید که مجوز دو شرکت رتبه بندی صادر شده است و فعالیت آنها آغاز شده است. نکته‌ای هم که در کنار تمام انتقاداتی که وارد است، باید گفت این است که جایگاه بین‌المللی ما نسبت به سه سال گذشته واقعاً متفاوت است. هنوز با هدف نهایی فاصله داریم اما حداقل به جایی رسیدیم که با نهادهای ناظر معتبر دنیا در تماس هستیم و برای حل مشکلات کمک می‌گیریم.»
جانشین رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار همچنین بیان کرد: «برخی ضعف‌ها وجود دارد اما به نظر می‌رسد با ارائه پیشنهادات شما به سازمان بورس در خصوص تعامل با بانک مرکزی و روند پرداخت سود و چالش‌های دیگر موجود، به راه‌حل‌های خوب و منطقی در هیأت مدیره سازمان بورس برسیم. برای سازمان بورس حضور بدون دردسر یک سرمایه‌گذار خارجی بسیار جذاب است اما در برخی موارد بین کارگزاران ما اختلافات زیادی وجود دارد.»
او در پایان بیان کرد: «همانطور که گفتم من واقعاً به آینده بازار سرمایه خوشبین هستم. چالش‌های بسیار زیادی وجود دارد اما توانایی افرادی که در این کار نقش داشتند بالا رفته و انسان‌های بسیار موفقی هستند. فعالیت بعضی از کارگزاری‌ها و تأمین سرمایه‌های ما در سطح بین‌المللی برای بازار سرمایه افتخار است. امیدوارم بتوانیم با کمک یکدیگر بازار سرمایه‌ای را درست کنیم که درشان ایران است و از جهت سرمایه‌گذاری خارجی آینده خوبی را برای کشور ترسیم کنیم.»