پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
دانشگر: رگولاتور باید خطوط قرمز را برای فین‌تک‌ها مشخص کند
با وجود اینکه فین‌تک‌ها نه‌تنها در ایران بلکه در دنیا سابقه طولانی ندارند، اما به سوژه‌ای جذاب و داغ محافل بانکداری و پرداخت الکترونیکی تبدیل شده‌اند، آن‌چنان‌که بیشتر شرکت‌های بزرگ حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات یکی از شاخه‌های اصلی فعالیت خود را حمایت از این تکنولوژی‌های مالی تعریف کرده‌اند. با وجود تمامی این شرایط، هنوز هم چگونگی فعالیت فین‌تک‌ها و آینده آن‌ها محل بحث است. به همین دلیل برای بررسی شرایط فین‌تک‌ها و قوانین رگولاتوری در حمایت از این سرویس‌های مالی برهم زننده در ایران و دنیا، به سراغ علی دانشگر مدیرعامل داتین رفتیم تا در گفتگویی مفصل دراین‌باره سؤال کنیم.
.
استارت‌آپ‌های فین‌تکی در فضای بانکداری و پرداخت الکترونیکی به سرعت در حال رشد هستند، نظر شما درباره تاریخچه فین‌تک‌ها و چگونگی شکل‌گیری این استارت‌آپ‌های مالی و بانکی چیست؟
به‌طورکلی فین‌تک‌ها یا همان تکنولوژی‌های مالی، تحول جدیدی در دنیا هستند. این موضوع به دلیل عواملی مانند رشد سریع و دسترسی ارزان به تکنولوژی، خیلی زود در دنیا رواج پیدا کرده است. البته منظور این نیست که هیچ استارت‌آپی از قبل در دنیا وجود نداشت، مثلاً گوگل در سال 1998 به‌عنوان یک استارت‌آپ شناخته می‌شد. ولی در آن زمان شرکت‌های استارت‌آپی این‌گونه فراگیر نبودند و نمی‌توانستند در حوزه اقتصادی و مالی سرویس‌های مختلفی ارائه دهند. همچنین در گذشته بانک‌ها به دلیل مسائل امنیتی، ساختار محافظه کارانه و مراقبت از داده‌ها، تمایلی به ارائه اطلاعات نداشتند اما امروزه با پردازش سریع و ارزان‌تر اطلاعات و انعطاف‌پذیری بانک‌ها و شرکت‌های پرداخت الکترونیکی در ارائه سرویس‌های متنوع رابط کاربردی برنامه‌نویسی یا همان API، این استارت‌آپ‌ها فراگیر شده‌اند.
می‌توانیم بگوییم فین‌تک‌ها، تکنولوژی‌ها یا سرویس‌ها و خدمات برهم زننده مالی هستند که روال سنتی و معمول در یک کسب‌وکار را به هم می‌زنند و راهکارهای جدیدی ارائه می‌دهند که بر الگوی رفتاری مشتریان تأثیر می‌گذارد. به‌طورکلی ظهور و رشد فین‌تک‌ها، در دنیا اتفاقی تازه است و در کشور ما هم به همین ترتیب است.
.
چه اندازه قوانین رگولاتوری برای ادامه فعالیت استارت‌آپ‌های فین‌تک نیاز است؟ آیا فین‌تک‌ها در دنیا هم با مسائلی مثل تدوین قانون و مقررات مواجه‌اند؟
اتحادیه اروپا و کشورهای صنعتی دنیا هم درزمینهٔ فین‌تک‌ها به‌طور مشخص فعالیت می‌کنند و دغدغه دارند و در ارتباط با بعضی از حوزه‌های فین‌تک قواعدی را تدوین کرده‌اند. مثلاً بخش‌هایی از قوانین PSD2 که در اروپا تدوین شده است، ناظر بر همین موضوع است. انگلستان درزمینهٔ استارت‌آپ‌های فین‌تکی فعالیت گسترده‌ای دارد و مجموعه‌ای از برنامه‌ها را تا سال 2019 تدوین کرده که بر اساس آن، همه بانک‌ها باید API ارائه کنند تا فین‌تک‌ها از این سرویس‌ها استفاده کنند.
به‌طورکلی همه بانک‌ها و مؤسسات مالی می‌دانند در یک دهه آینده، بروز و ظهور فین‌تک‌ها بیشتر خواهد شد و در صنایع مالی و بانکداری تحولات بزرگی شکل می‌گیرد. در این زمینه مؤسسات معروف مشاوره مالی و مدیریتی در دنیا تأکید کرده‌اند که بانک‌ها باید در مقابل فین‌تک‌ها از حالا موضع داشته باشند و اگر بانکی در این زمینه منفعل باشد، به‌طور حتم ضرر خواهد کرد.
فین‌تک‌ها خواهند آمد و سرویس‌های جدید برهم زننده‌ای هم ارائه خواهند داد و مردم از آن‌ها استقبال می‌کنند؛ بنابراین بانک‌ها باید تکلیف خود را با این موضوع مشخص کنند که می‌خواهند با فین‌تک‌ها چه برخوردی داشته باشند؛ خودشان را رقیب فین‌تک‌ها بدانند، حامی و شریک آن‌ها شوند، به‌صورت مستقل شرکت‌های فین‌تکی ایجاد و سرویس‌های باز ارائه کنند یا اینکه منفعل باشند. بانک‌های مرکزی یا رگولاتوری در دنیا هم موضوع فین‌تک‌ها را جدی گرفتند. بعضی از آن‌ها برای نحوه تعامل با فین‌تک‌ها مقرراتی را تدوین کرده‌اند و برخی نیز به دنبال ایجاد قواعد و چارچوب در این زمینه هستند.
.
فکر می‌کنید مهم‌ترین دلیلی که رگولاتوری نظام بانکی هنوز از فین‌تک‌ها حمایت نکرده، چیست؟
در شروع هر پدیده‌ای مثل موضوع استارت‌آپ‌های مالی و بانکی، معمولاً در ابتدا بازیگران زودتر از رگولاتوری درگیر کسب‌وکار می‌شوند، بنابراین رگولاتور نمی‌تواند برای ایجاد چارچوب قانونمند برای آن کسب‌وکار به سرعت کسب‌وکارهای مرتبط به جمع‌بندی نهایی برسد. به همین دلیل تا به امروز حوزه‌های زیادی در ارتباط با استارت‌آپ‌های فین‌تکی هنوز بلاتکلیف هستند و شاید دلیل اصلی اینکه رگولاتور هنوز نتوانسته در موضوع فین‌تک‌ها حکم قطعی بدهد و قواعدی را جاری کنند فرصت ناکافی بوده است.
عدم وجود چارچوب قانونمند، مسئله‌ای است که ریسک کسب‌وکارهای فین‌تکی را زیاد می‌کند و به استارت‌آپ‌های فین‌تکی آسیب می‌رساند. رگولاتور وقتی می‌خواهید یک قاعده کلی، قانون مادر یا آیین‌نامه برای فعالیت یک پدیده جدید ارائه کند، باید در آن موضوع اشراف داشته باشد و قاعدتاً کار رگولاتوری نیز این‌گونه است.
رگولاتور باید خطوط قرمز را مشخص کند، مابقی هم در حوزه کسب‌وکار به‌عنوان گردانندگان، بر اساس قوانین به فعالیت بپردازند؛ بنابراین برای اینکه رگولاتور یک چارچوب فراگیر ارائه کند، باید آن چارچوب جامعیت داشته باشد و آگاهی، اشراف و دانش رگولاتور به اندازه‌ای باشد که با اطمینان کامل اعلام کند اگر فقط همین خطوط قرمز رعایت شوند، به باقی موارد کاری نخواهد داشت. معتقد هستم برای رسیدن به این آگاهی، اشراف و دانش نیاز به برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری جامع و چند تخصصی است.
.
برای رسیدن به این نقطه، بانک مرکزی مشخصاً چه باید بکند؟
پیشنهادم این است که از نظرات همه فعالان این حوزه استفاده کنند. ازجمله شرکت‌ها، فعالان و کسانی که دانش و تخصص لازم را در این زمینه دارند، کارگروه‌هایی را تشکیل بدهند و به یک خرد جمعی برسند که این خرد جمعی موجب می‌شود رگولاتور به یک چارچوب جامع و فراگیر برسد.
.
آیا در نظام بانکی ایران، بانک‌ها رقیب فین‌تک‌ها هستند یا شریک آن‌ها؟
برخی از بانک‌ها در حوزه فین‌تک فعال و حامی و برخی دیگر منفعل هستند یا اینکه اصلاً میل ورود به این حوزه را ندارند. ولی به هرحال بعضی از بانک‌های خصوصی یا دولتی از این موضوع حمایت می‌کنند و بالاخره این موضوع را پذیرفته‌اند که با آمدن فین‌تک‌ها، بانک‌ها هم می‌توانند از این فرصت استفاده کنند.
در واقع نگاه آن‌ها، تبدیل تهدید تکنولوژی برهم زننده به فرصت است. البته بانک‌ها در جاهایی ممکن است مقابله کنند و این مقابله با کل موضوع فین‌تک‌ها نیست و تنها با بخشی از آن است. ممکن است بانک در بخشی از کسب‌وکار فین‌تکی، وقتی هزینه و فایده را محاسبه می‌کند، متوجه هزینه و ضرر شود و این منطقی است و ارتباطی به کل فین‌تک‌ها ندارد. مثلاً به خاطر نظام خاص کارمزدی در حوزه پرداخت، بانک مرتب در حال ضرر دادن است.
بانک در ازای هر تراکنش، مرتب در حال پرداخت کارمزد است. مدل کسب‌وکاری فین‌تک‌ها معمولاً بر مبنای افزایش تعداد تراکنش‌ها است و یکی از این تراکنش‌ها، تراکنش کارمزد محور است و با توجه به اقبال مردم به بعضی راهکارهای فین‌تکی که تراکنش دارند، قاعدتاً بانک باید از تراکنش استقبال کنند، اما بانک‌ها با توجه به نظام کارمزدی که هزینه‌ها را به سمت بانک پذیرنده انتقال می‌دهد، از راهکار فین تکی حمایت نمی‌کنند و این از نقاط ضعف نظام کارمزد خدمات پرداخت در ایران است. مشکل دیگر، رقابتی است که شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت (PSP) در POS گذاری دارند.
خیلی از این شرکت‌ها متعلق به بانک‌ها هستند و چون نمی‌توانند از صاحب حساب، کارمزد دریافت کنند، هزینه کارمزد را به سمت بانک‌ها می‌فرستند. رگولاتور هم دریافت کارمزد را به اختیار بانک پذیرنده گذاشته که اگر تراکنش به صرف بانک است، کارمزدها را خود بانک پرداخت کند. اگر می‌تواند از صاحب حساب، کارمزد بگیرد و اگر برای بانک این دو روش به صرفه نیست، خدمات ارائه ندهد؛ بنابراین بانک ناچار است به خاطر اعتبار کاری و جلب رضایت مشتری، کارمزد را متقبل شود. به هرحال این مدلی است که نیاز به بازنگری دارد؛ چون زمانی که رگولاتور قوانین مربوط به کارمزد را مقرر کرده، نگاه به سمت کسب‌وکار فین‌تک‌ها نبوده و به خاطر این ضعف قوانین، فین‌تک‌هایی که روی این تراکنش‌ها به‌عنوان درآمد حساب می‌کنند، آسیب می‌بینند.
.
رمز ماندگاری استارت‌آپ‌های فین‌تک در بازار چیست؟
ازجمله مهم‌ترین عوامل شکست فین‌تک‌ها، عدم‌تشخیص درست نیاز بازار است. در استارت‌آپ‌ها نیازسنجی بازار بسیار مهم است. ممکن است ایده‌ای به ذهن تیم فین‌تکی برسد، اما بازار طالب آن نباشد. غیرازآن اگر نیاز را درست تشخیص داده باشند، مسئله مهم دیگر، تیم و کار تیمی است به این معنی که افراد تا چه حد با یکدیگر کار تیمی می‌کنند تا چه اندازه هم گرا هستند، به یکدیگر اعتماد دارند، وفادار به یکدیگر هستند و به اختلاف و دلسردی بر نمی‌خورند. چالش مهم دیگر استارت‌آپ‌ها، عدم تأمین و جذب سرمایه کافی است
به علاوه اینکه انطباق با قواعد رگولاتوری نیز از موارد مهم دیگری است که فین‌تک‌ها حتماً باید به آن توجه کنند. مخصوصاً زمانی که کسب‌وکارهای فین‌تک بزرگ می‌شوند، رشد می‌کنند و مورد اقبال مردم قرار می‌گیرند، حساسیت روی آن‌ها بیشتر می‌شود. در آن موقع است که رگولاتور احساس مسئولیت زیادی می‌کند و کسب‌وکارهای سنتی هم که رقیب تازه نفسی پیدا کرده‌اند، مقاومت می‌کنند. به خاطر این دلایل، در حوزه فین‌تک حساسیت‌ها جدی است و نقش رگولاتوری پررنگ است و تیم‌های فین‌تکی باید به همه این موارد توجه کنند.
.
فکر می‌کنید چه زمانی این کسب‌وکارهای جدید برهم زننده در صنعت خدمات مالی به تأثیرگذاری برسند؟
معتقد هستم فین‌تک‌ها در حال حاضر فراگیر و اثرگذار نیستند و بر اساس روند جاری، در چند سال آینده اثرگذاری و فراگیری آن‌ها خیلی بیشتر می‌شود و تعداد بیشتری از مردم، از سرویس‌ها و خدمات فین‌تک‌ها بهره‌مند می‌شوند؛ یعنی بخشی از فعالیت‌هایی که در حال حاضر، توسط بانک‌ها و یا سامانه‌های بانکی انجام می‌شود، در آینده نزدیک از طریق سرویس‌های جدید برهم زننده انجام خواهد شد؛ بنابراین به نظر من تا پنج سال آینده، شاهد رشد و فراگیری فین‌تک‌ها در ایران خواهیم بود.
.
رویکرد مجموعه شما در این خصوص چیست و چه اقداماتی تا به امروز انجام داده است؟
بانک پاسارگاد از طریق شرکت فناپ در این زمینه خیلی خوب و فعال اقدام کرده است. ما یک ساختار کاملِ چرخه شتاب دهندگی را از ابتدا تا انتهای کار طراحی کرده‌ایم. مرکز نوآوری فناپ، به‌طور مستقل این کار را بر عهده دارد و همه شرکت‌های زیرمجموعه فناپ هم حضور فعال دارند و مشارکت می‌کنند.
در این زمینه هم رویدادی می‌شود که ایده‌ها مطرح و داوری می‌شوند. به‌این‌ترتیب که ابتدا ایده‌ها در شتاب‌دهنده می‌روند. از آن‌ها حمایت و به آن‌ها امکانات داده می‌شود. پس از چهار ماه دوره شتاب‌دهی، به Demo Day می‌رسند که خودشان را در آن روز معرفی می‌کنند. در رویدادی که 18 تا 20 اسفندماه برگزار می‌شود، فین‌تک‌ها ایده‌شان را معرفی می‌کنند. سپس ایده‌هایی که هیئت‌داوران مناسب و مطلوب تشخیص دهند، موردتقدیر داوران قرار می‌گیرد و اگر تیم‌های فین‌تکی بخواهند، در چهار ماهه دوره شتاب‌دهی موردحمایت قرار می‌گیرند و می‌توانند از سرویس‌های FinTech Lab استفاده کنند. تا اینکه ایده‌شان به محصول برسد و محصول را در Demo Day در حضور سرمایه‌گذاران ارائه بدهند.