پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
یکی از فاکتورهایی که در تراکنش‌های بین بانکی برای بانک‌ها بسیار اهمیت دارد؛ سرعت انتقال این تراکنش‌ها است. در کشور ما سامانه پایا در سال‌های گذشته تراکنش‌های بین بانکی را به کمک سیستمی که یک شرکت اروپایی برای آن طراحی کرده بود، انجام می‌داد اما از اوایل اردیبهشت‌ماه امسال بازطراحی و بومی‌سازی این سیستم توسط شرکت خدمات انفورماتیک آغاز شد.
نکته قابل‌توجه آنکه نتایج به‌دست‌آمده از این بومی‌سازی نشان می‌دهد در پایلوت اولیه مشخص‌شده که در کنار افزایش ظرفیت این سامانه تا چندین برابر سامانه قبلی، مدت‌زمان پردازش نیز با کاهش بسیار چشمگیری مواجه شده است به‌گونه‌ای که سیستم قبلی اروپایی تراکنش‌ها را در عرض یک ساعت و 10 دقیقه پردازش کرده، سامانه آریا –پایا همین کار را ظرف مدت در 2 دقیقه پردازش کرده است. برای آشنایی با فرصت‌ها و دستاوردهای بومی‌سازی سامانه پایا به گفت‌وگویی با مهندس طباطبایی مدیر فنی پروژه مذکور در شرکت خدمات انفورماتیک داشتیم که در پی می‌آید.
.
برای شروع لطفاً برخی از تراکنش‌هایی که از طریق سامانه پایا انجام می‌شود را تشریح کنید تا در جریان فایده و کارکرد این سامانه قرار گیریم.
تنوع تراکنش‌های متصور در سامانه پایا واقعاً زیاد است، از قبیل تراکنش‌های انتقال وجه شعبه‌ای، موبایل بانک، تلفن‌بانک، اینترنت بانک، واریز تسهیلات و واریزهای گروهی را شامل می‌شود. واریزهای گروهی اتفاق بسیار خوبی بوده‌اند که در کشور ما رخ داده است. فرض کنید مثلاً یک شرکت می‌خواهد حقوق کارکنان خود را پرداخت کند قبل از وجود چنین سرویسی، شرکت باید کارکنان خود را مجبور می‌کرد که بروید در فلان بانک مشخص حساب باز کنید که بتواند وجوه را واریز کند؛ اما با عملیاتی شدن طرح واریز گروهی پایا دیگر نیازی به این اقدامات نبوده و هر فرد می‌تواند با معرفی کد شبای یک بانک مشکل را برطرف کند؛ به‌این‌ترتیب یک‌بار این فایل به سامانه آریا –پایا ارسال می‌شود و وجوه به حساب‌های کارکنان در بانک‌های مختلف واریز می‌شود. اگر بخواهم در یک جمله بگویم سامانه آریا-پایا دیوار بین بانکی را برمی‌دارد.
.
تعریفی هم از سامانه پایا ارائه دهید و بفرمایید جایگاه آن در فعالیت‌های بین بانکی چگونه است؟
سامانه پایا که اسم لاتین آن ACH است یکی از سامانه‌های متداول دنیا در حوزه تراکنش‌های بین بانکی است. نکته قابل اشاره این است که سامانه پایا یک سامانه آفلاین محسوب می‌شود؛ یعنی جزو سامانه‌های آنلاین به شمار نمی‌آید، به این معنی که در طی چرخه‌هایی در طول روز تبادلات بین بانکی را مدیریت می‌کند. در حال حاضر در کشور ما تعداد این چرخه‌ها 7 بار در طول روزهای عادی و 2 چرخه برای روزهای تعطیل رسمی است.
.
درباره ویژگی آفلاین بودن بیشتر توضیح دهید؟
می‌دانید که در تبادلات بین بانکی تنوع زیادی از تراکنش‌ها وجود دارد که بخش عمده‌ای از این تراکنش‌ها در جای‌جای دنیا استانداردش این‌گونه است که در همان لحظه تسویه نمی‌شود؛ یعنی تراکنشی که صورت می‌گیرد بسته به آنکه قانون و استاندارد آن کشور چیست؟ مدت‌زمانی را طول می‌کشد که تسویه آن انجام شود.
این تراکنش‌های آفلاین در کشور ما از طریق ACH کنترل می‌شود و تقریباً هر دو ساعت یک‌بار زمان تسویه ما هست که این هفت‌چرخه‌ای که عرض کردم فاصله بین آن‌ها به‌طور میانگین دو ساعت است، البته تعداد چرخه‌های ما در روزهای تعطیل دو مورد است.
.
روال معمول این سامانه در دنیا چگونه است؟
آنجا هم به همین ترتیب است البته جاهایی هست که این تسویه‌شان یک‌بار در روز است و جاهایی هم هست که بین 3 تا 5 بار است اما در کشور ما این تعداد 7 بار است. به این شکل که اولین چرخه ما حول‌وحوش 5 صبح است و آخرین چرخه حدود 8 بعدازظهر انجام می‌شود؛ یعنی تراکنش‌هایی که بعد از آخرین چرخه انجام می‌شوند، همه در اولین چرخه روز بعد مورد پردازش قرار می‌گیرند.
.
سامانه جدید پایا چه قابلیت‌هایی دارد و اصولاً چه شد که به فکر طراحی و جایگزینی سامانه جدید افتادید؟
سامانه آریا-پایا در کشور ما از سال 88 کارهای اولیه‌اش انجام و تعریف شد. نکته‌ای که در ابتدا وجود داشت آن بود که سامانه‌ای که برای پایا در نظر گرفته شده بود یک سامانه اروپایی تولید شرکت Halcom از کشور اسلوونی بود. از همان دوران که سامانه تأمین می‌شد ما جلسات مشترکی را با Halcom برگزار و این سامانه را عملیاتی کردیم. طبیعتاً این شرکت هم مطابق با قرارداد خود به ما سرویس‌هایی را ارائه می‌داد، اما قیمتی که این شرکت از طرف ایرانی مطالبه می‌کرد بسیار بالا بود.
نکته قابل‌توجه آن است که تعداد شرکت‌هایی که در دنیا سرویس‌های این‌چنینی را عرضه می‌کنند، خیلی زیاد نیست؛ مثلاً در اروپا تعداد انگشت‌شماری این سرویس را ارائه می‌کنند. چراکه استاندارهای آن باید دقیق رعایت شود و شما نمی‌توانید از استانداردهایی که تعریف شده ذره‌ای عدول کنید. برای سامانه پایا ما استانداردهای ISO20022 و بخشی از استاندارد SEPA را در نظر گرفته بودیم که استانداردهای پیچیده و سنگینی هستند. به‌این‌ترتیب شرکت Halcom سرویسش را به ما ارائه کرد و ما هم آن را در کشور تسری دادیم.
در ابتدا تراکنش‌هایی که مردم ارسال می‌کردند و ما انجام می‌دادیم تعداد کمی بود و در آن زمان آن سیستم پاسخگو بود تا این‌که طرح شاپرک عملیاتی شد. یک بخش کلیدی در طرح شاپرک توسط سامانه پایا مدیریت می‌شود که آن بخش تسویه با پذیرنده‌ها است. طبیعتاً آن سامانه خارجی به‌هیچ‌وجه پاسخگوی حجم زیاد تراکنش‌ها در سوییچ شاپرک نبود؛ اما از سوی دیگر حجم و تعداد تراکنش‌های غیر شاپرکی سامانه پایا مانند انتقال وجوه بین بانکی نیز به‌یک‌باره افزایش پیدا کرد و ظرفیت پائین سامانه خارجی، مشکلات زیادی را به وجود آورده بود.
.
یعنی نقطه قوت سیستم قبلی استاندارد بالای آن بوده و نقاط ضعف آن هزینه بالا و پاسخگو نبودن سیستم با توجه به حجم تراکنش‌ها بوده است؟
بله. دقیقاً. سیستم قبل برای یک تا دو میلیون تراکنش در روز طراحی شده بود اما ما نیاز به رسیدگی به 5 تا 6 میلیون تراکنش داشتیم و طبیعتاً سیستم قبلی به‌هیچ‌وجه پاسخگو نبود. حال‌آنکه اکنون پذیرندگان شاپرک نیازمند آن هستند که تسویه با ایشان به‌صورت ریز و نه به‌صورت تجمیعی انجام شود که اگر این اتفاق بیفتد تراکنش‌های ما بالای 30 میلیون خواهد بود.
.
شاید خیلی شرکت‌ها در عرصه‌های دیگر هم با چنین مشکلاتی روبه‌رو بوده‌اند اما تمایلی به بومی‌سازی نداشته‌اند و صرفاً به کمک گرفتن از شرکت‌های خارجی بسنده کرده‌اند. چرا موضوع بومی‌سازی و تولید داخلی در دستور کار شما قرار گرفت؟
سیاستی که بانک مرکزی و شرکت خدمات انفورماتیک در بخش سرویس‌های حاکمیتی خود دنبال می‌کنند این است که سامانه‌های حساس باید تولید داخل باشند. به‌واسطه شرایط تحریمی که شرکت ما و در ابعاد بزرگ‌تر کشور، با آن مواجه بود این سیاست را برگزیدیم که به تولید داخلی روی بیاوریم تا دیگر نیازی به طرف خارجی نداشته باشیم و بتوانیم بسته به نیاز داخلی آن‌ها را توسعه بدهیم. هدف اصلی ما این بود، ضمن آنکه قیمت‌های کلان و گاه بروز برخی مشکلات در سرویس‌دهی، همه این‌ها ما را به این سمت سوق داد که رو به تولید داخلی بیاوریم.
.
در فرایند بومی‌سازی سامانه آریا-پایا چه اقداماتی انجام دادید؟
ما برای این‌که بتوانیم این سرویس را بازنویسی و یا به عبارت بهتر بازطراحی کنیم چند تیم را در مجموعه شرکت خدمات انفورماتیک تشکیل دادیم. برخی وظیفه مستندسازی کسب‌وکار سامانه پایا را به عهده داشتند. در مرحله بعد تیم دیگری وظیفه تولید آن را به عهده گرفتند که تقریباً در یک بازه 6 ماهه آن کار انجام شد.
.
اجرای پایلوت یا آزمایشی این طرح چه زمانی به انجام رسید؟
از خردادماه امسال ما سامانه خودمان را به‌موازات سامانه خارجی اجرایی کردیم و تراکنش‌هایی که در سیستم خارجی اجرایی شد در سیستم خودمان هم وارد کردیم؛ اما تا قبل از 24 مهرماه بازهم سامانه اصلی و عملیاتی کشور مدل خارجی بود.
.
طبیعتاً در این دوران با اجرای پایلوت طرح، نقاط قوت و ضعف آن را هم دیده‌اید. ویژگی‌های سامانه جدید با توجه به تجربه‌ای که از اجرای پایلوت طرح دارید چیست؟
ما در این پنج تا شش ماه گذشته توانستیم مشکلات و ایراداتی را که وجود داشت برطرف کنیم. مهم‌ترین ویژگی سامانه ظرفیت بسیار بالای آن است؛ یعنی سرعت پردازش ما به‌مراتب بالاتر از سامانه خارجی است.
فکر می‌کنم ساعت یک بعدازظهر 24 مهرماه بود که ما سامانه خودمان را عملیاتی کردیم و این پروسه‌ای که در 6 ماه قبل انجام دادیم را برعکس کردیم یعنی سامانه آریا – پایا به سامانه اصلی و سامانه شرکت Halcom به سامانه پشتیبان تبدیل شد.
جالب است بدانید که آنچه را که سیستم ما در دو دقیقه پردازش کرد در سیستم خارجی حدود یک ساعت و 10 دقیقه طول کشید. از زمانی که سیستم ما اجرا شده زمان چرخه‌های ما به چند دقیقه تقلیل پیدا کرده است. درواقع الان بانک‌ها برای انجام عملیات خود و واریز وجوه با سیستم جدید آریا- پایا، زمان بیشتری را در اختیار دارند.
.
در زمان اجرای نسخه ایرانی‌شده پایا آیا بانک‌ها متوجه اختلال یا مشکلی شدند؟
ما در پروژه آریا-پایا بحثمان سامانه‌ی جدیدی نبود یعنی ازنظر آن سی‌وچهار بانکی که به ما وصل بودند در روز 24 مهر نباید هیچ‌چیزی را تغییر می‌دادند که این کار ما را بسیار پیچیده می‌کرد. حساسیتی که وجود داشت این بود که در سمت بانک‌ها هیچ اختلال و مشکلی رخ ندهد و اتفاقاً بدون کوچک‌ترین اثر جانبی این اتفاق افتاد؛ بنابراین در شبکه بانکی ما هیچ تغییری را احساس نکردیم و هیچ اتفاقی نیفتاد.
.
در ابتدای صحبت‌هایتان گفتید که شرکت‌های خارجی مبلغ بسیار هنگفتی را بابت سیستم طلب می‌کردند حالا با توجه به تولید این سیستم در داخل چقدر از این محل صرفه‌جویی صورت گرفته است؟
صرفه‌جویی‌ها را در چند رده می‌توان دسته‌بندی کرد. یکی آن بحث مالی بود که وجود داشت و ما قبلاً باید چند میلیارد تومان به شرکت خارجی می‌پرداختیم تا آن سرویس را دریافت کنیم، این یک صرفه‌جویی است. صرفه‌جویی بعدی که به نظر من مهم‌تر است این بود که حالا دیگر تغییرات به‌راحتی و در لحظه توسط خود شرکت خدمات انفورماتیک مدیریت می‌شود. در سیستم قبلی اگر قرار بود بنا بر نیاز بانک مرکزی تغییراتی اعمال کنیم، این یک پروسه بلندمدت بود؛ یعنی ما باید درخواست تغییرمان را به طرف خارجی اعلام می‌کردیم، ایشان نیز پس از دریافت درخواست ضمن مطالبه مبالغ و صرف زمان زیاد برای انجام یک کار ساده وارد عمل می‌شدند این نوع کار باعث می‌شد ما قید برخی از نیازها را بزنیم. در همین چند مدتی که سیستم جدید عملیاتی شده؛ یک تغییر بسیار مهم را در زمان خیلی کوتاهی انجام دادیم و سقف قرارداد تراکنش‌های پایا برای برخی وجوه دولتی را از 12 رقم به 15 رقم تغییر دادیم.
.
به لحاظ مطابقت با استانداردها و به لحاظ امنیتی سیستم شما چطور عمل می‌کند و برای این‌گونه موارد چه تمهیداتی را اندیشیده‌اید؟
از منظر امنیتی، سامانه پایا همچون بقیه سامانه‌های حاکمیتی، نکته اولی که برایش وجود دارد این است که در یک شبکه امن اختصاصی عملیاتی است، یعنی در شبکه‌ای مثل اینترنت دسترسی برایش وجود ندارد. ما یک شبکه‌ای داریم به نام NiBN که این سرویس‌های حاکمیتی را آنجا می‌آوریم و یک شبکه اختصاصی هست.
نکته دوم که خوشبختانه در پایا خیلی خوب دیده شد این است که ما مزایای امضای دیجیتال را کاملاً رعایت کردیم؛ یعنی در سیستم پایا وقتی‌که بانک‌ها فایلشان را برای ما ارسال می‌کنند سه اتفاق می‌افتد، اول آنکه امضای دیجیتال بانک را روی فایل‌هایشان درج می‌کنند. دوم این‌که فایل‌های بانک‌ها با استفاده از توکن‌های نماد، رمزنگاری می‌شوند و فشرده‌سازی هم می‌شوند؛ بنابراین فایل‌ها با امنیت کاملاً بالا بین شرکت خدمات و بانک‌ها ردوبدل می‌شود و هیچ‌کسی نمی‌تواند این فایل‌ها را دستکاری کند.
.
جنابعالی مزایای متنوع بومی‌سازی پایا در حوزه‌های بین‌بانکی را توضیح دادید، لطفاً به شکل جامع تأثیر تغییرات جدید این سامانه و مزیت‌های آن را برای مردم (مشتریان حقیقی و حقوقی بانک‌های کشور) نیز تشریح کنید.
در سطح کلان موضوع با این اقدام بانک مرکزی ج.ا.ا در تولید و بهره‌برداری یکی از ابزارهای مهم پرداخت در حوزه نظام‌های پرداخت خودکفا شده و به باشگاه تولیدکنندگان نظام پرداخت ملحق شد و ازاین‌پس می‌تواند در زمره صادرکنندگان این محصول به بانک‌های مرکزی سایر کشورها قرار گیرد.
از سوی دیگر با عنایت به این نکته که سامانه پایا، یک زیرساخت مهم در تبادل وجوه بین بانکی مشتریان محسوب می‌شود و با توجه به‌سرعت و ظرفیت بالای سامانه بومی آریا-پایا و همچنین قابلیت پذیرش انواع مختلف تراکنش‌های بین بانکی سپرده‌ای و تسهیلاتی، حالا شبکه بانکی کشور می‌تواند کاربردهای متنوع و جدیدی را برای سامانه پایای خود تعریف نموده و بدون دغدغه نسبت به ظرفیت سامانه، از این ویژگی‌ها بهره ببرند.
منبع: شرکت خدمات انفورماتیک