پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
اعتبار سنجی چیست و ملاک ارزیابی اعتبار یک مشتری به چه نحوی محاسبه می‌گردد؟ اثرات امتیاز اعتبار سنجی در اخذ وام به چه گونه است؟ نقاط ضعف و قوت این سیستم چیست؟ در این نوشتار به اعتبار سنجی و پرسشنامه‌های اعتباری خواهم پرداخت.
.
سامانه اعتبارسنجی بانکی
Credit Bureau System
عبارت است از سامانه جامع و یکپارچه اطلاعات اعتباری کشور که به گزارش‌گری اعتباری مشتریان می پردازد. به عبارت دیگر سامانه اعتبارسنجی، سازوکار فنی گردآوری اطلاعات اعتباری مشتریان از بانک‌ها و منابع اطلاعاتی مختلف و سامان‌دهی، تلفیق، تطبیق، پردازش و ارائه آن‌ها از طریق فن‌آوری‌های نوین اطلاعات می‌باشند. این سامانه‌ها در دنیا با نام Credit Bureau یا Credit Reporting Agency شناخته شده می‌باشند و از استانداردهایی ویژه‌ای پیروی می‌کنند.
هدف اصلی سامانه اعتبارسنجی فراهم‌نمودن اطلاعات مورد نیاز در خصوص سابقه و نحوه بازپرداخت اقساط تسهیلات دریافتی مشتری در نظام بانکی و اعتباری در قالب گزارش‌های مختلف اعتباری می‌باشد. با استفاده از اطلاعات موجود در گزارش‌های اعتباری سامانه می‌توان ضمن کسب شناخت مناسب از مشتری، تمایل وی در بازپرداخت اقساط تسهیلات آتی را برآورد نمود. از همین‌رو گزارش‌های سامانه کمک ویژه‌ای را در تسهیل و تسریع فرایند ارزیابی و اعطای تسهیلات بانک‌ها و اعضای سامانه می‌نمایند.
سامانه اعتبارسنجی پنج نوع گزارش اعتباری مختلف را در مورد مشتری ارائه مینماید. این گزارش‌ها شامل آمار استعلام، پایه، استاندارد، پیشرفته و سوابق می‌باشند. هر یک از این گزارش‌ها جوانب مختلف رفتار اعتباری مشتری را مورد توجه قرار می‌دهد و کاربران می‌توانند با توجه به نیاز اطلاعاتی خود و میزان تفصیل بررسی‌های خود، گزارش مناسب را انتخاب و دریافت نمایند. از جمله مشخصه‌های مهم سامانه اعتبارسنجی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- سادگی، سهولت کار و قابل فهم بودن فضای آن برای کاربران
- انطباق اجزای آن با داده‌ها و آیتم‌های اطلاعاتی موجود در نظام بانکی کشور
- استعلام برخط و لحظه‌ای اطلاعات اعتباری مشتریان از سامانه
- امکان مشاهده تغییرات در سوابق اعلامی‌مشتری در نظام بانکی
صنعت سنجش اعتبار در دنیا بیش از ۵۰ سال است که به فعالیت میپردازد. تراژدی بانکداری درایران از این جا آغاز می‌شود که با وجود چنین صنعت ریشه داری در نظام پولی و مالی دنیا، باز هم شاهد استفاده گسترده از اعتبارسنجی جامع مشتریان نیستیم.
اعتبارسنجی که نه تنها می‌تواند کمک بسیار زیادی به مدیریت ریسک اعتباری بانک‌ها داشته باشد، بلکه موجبات بهبود مدیریت ریسک دربیمه‌ها، لیزینگ‌ها و حتی بازار سرمایه را نیز فراهم خواهد نمود. حال باید دید که آیا اجماع گسترده و ملی بین منابع اطلاعاتی مانند سازمان امور مالیاتی، گمرک،اداره پست، بانک مرکزی و همچنین تمام بانک‌ها برای ایجاد Data base جامع از تمام شهروندان ایجاد خواهد شد.
البته تا کنون تلاش‌هایی در این زمینه شده است وشاهد این موضوع را می‌توان تأسیس یک شرکت سنجش اعتبار توسط تمام بانک‌ها دانست اما باید به این نکته توجه کرد که تا زمانی که تسهیم اطلاعات بین منابع اطلاعاتی اتفاق نیافتد نمی‌توانیم شاهد از بین رفتن معضلاتی همچون مطالبات غیر جاری و یا ریسک بالای نقدینگی و اعتباری بانک‌ها و بیمه‌ها باشیم.
.
ارتباط اعتبارسنجی مشتریان بانک‌ها و مطالبات معوق
وقتی که بانک‌ها برای وصول مطالبات معوق خود اقداماتشان را آغاز می‌کنند، با پرونده‌هایی روبه رو می‌شوند که قادر نخواهند بود آن‌ها را پیگیری کرده و مطالبات خود را پس گیرند.این موضوع نشان می‌دهد که در قبل از اعطای تسهیلات بحث اعتبارسنجی جدی گرفته نمی‌شود. از طرف دیگر توجه به سنجش اعتبار مشتریان، مطالبات غیر جاری را به طرز چشمگیری کاهش خواهد داد.
اعتبار سنجی به جهت بازگشت مجدد منابع به سیستم بانکی و صرف این منابع در جهت مفید به حال اقتصاد کشور است. صرف نظر از اعتبار سنجی، در شرایط فعلی منطقی به نظر نمی‌رسد چراکه بانک‌ها نیز بر حسب وظیفه ذاتی مکلف به پرداخت تسهیلات هستند. پرواضح است در این شرایط باید دقت اعتبار سنجی را افزایش داد و مواردی را که در ید اختیار مشتریان نیست و باعث آسیب به اهلیت اعتباری ایشان شده از سایر عوامل تشخیص داد.
.
لازمه اعتبارسنجی مشتریان بانک‌ها
پیاده سازی سیستم جامع سنج اعتبار مشتریان نیاز به زیر ساخت‌هایی دارد. علاوه بر اینکه تمام بانک‌ها باید اطلاعات خوب و بد اعتباری مشتریان را وارد Data base کنند، اطلاعات قدیمی‌مشتریان را که ممکن است ثبت سیستمی نشده باشد را نیز به این Data base وارد نمایند.
در کنار بانک‌ها، منابع اطلاعاتی مانند بانک مرکزی، سازمان ملی بهره وری، گمرک و پست نیز باید در تجمیع این اطلاعات کمک کنند. ولی واردسازی اطلاعات اعتباری مجاز مشتریان در یک Data base می‌تواند ریسک بسیار بالای درج اطلاعات را در پی داشته باشد.در این خصوص نظارت بانک مرکزی بسیار لازم و حیاتی مینماید.
گزارش گیری برای تعیین اعتبار در دوره زمانی ۵ ساله بررسی می‌شود و مشتری ای که در یک دوره پنج ساله خوش حساب باشد و در مراودات با سیستم بانکی دارای بد حسابی‌های کم‌تری باشد دارای اهلیت اعتباری بیشتری است به طور مثال سیستم فردی را که چندی وام بانکی از سیستم بانکی دریافت کرده، دارای چند ضمانت نامه و چند گشایش اعتبار است و تنها در یک مورد نتوانسته با تعهد خود عمل کند، بد حساب نمی‌داند. بنابراین افزایش دقت در کنار بررسی رفتارهای در دوره ی زمانی ۵ ساله می‌تواند منجر به دریافت گزارشات قابل اعتمادی شود . مسلما در شرایطی که از ثبات بیشتری از در اقتصاد برخوردار بودیم مقطع زمانی ۵ ساله به دوره‌های ۲ ساله و یا کم تر تقلیل می‌یافت.
.
آیا بانک‌ها به اعتبارسنجی مشتریان اعتقاد دارند؟
بعضی از بانک‌ها کشور اقدام به تأسیس شرکتی کرده اند که به تهیه گزارش اعتباری میپردازد. این موضوع نشان می‌دهد که بررسی اعتباری متشریان و اعتبارسنجی داخلی نسبت به گذشته مورد توجه قرار گرفته است اما آنچه که بسیار لازم مینماید توجه به این نکته است که حتی با وجود سامانه جامع و ملی اعتبارسنجی و وجود رتبه‌های اعتباری تمام افراد جامعه، تا زمانی که شعب رتبه‌های اعتباری را مبنای تصمیم گیری خود قرارندهند، این موضوع تأثیری را در کاهش مطالبات غیر جاری نخواهد داشت.
اعتبارسنجی و تعیین رتبه و امتیاز اعتباری مشتریان نباید به عنوان یک پیشنهاد به بانک‌ها مطرح بوده بلکه توجه به آن باید یک الزام قانونی باشد. اگر این اتفاق نیافتد شاهد آنچه که در سال ۲۰۰۷ در آمریکا اتفاق افتاد، خواهیم بود. در واقع سوء استفاده شرکت‌های بزرگ رتبه بندی در آمریکا از تعیین امتیاز اعتباری مشتریان موجب علامت دهی بسیار غلط به بانک‌ها و بازار سرمایه شده و زمینه ساز بحران عظیم مالی شد.
سید مسلم ثابتی
منبع: maskanbankblog.com
تشکر میکنم بابت نگارش این مقاله کاربردی