پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
تلفن همراه، مهم‌ترین تغییردهنده بازی
چند ماه پیش که اپل از محصول جدیدش یعنی آی‌فون۶ رونمایی کرد، کمتر کسی آن را محصولی انقلابی دانست. آی‌فون۶ یک محصول معمولی از اپل بود که حتی با آرمان‌های اپل در گذشته هم جور درنمی‌آمد؛ اما همان صبحی که اپل این محصول سخت‌افزاری را معرفی کرد، راه‌حل نرم‌افزاری جدیدی را نیز پیش پای مردم گذاشت؛ چیزی که با ذوق‌زدگی بیشتر رسانه‌ها در سراسر جهان روبه‌رو شد و این خدمت، چیزی نبود جز اپل‌پی (Apple Pay). اپل محکم و استوار گام در راهی گذاشت که از حدود دو سال قبل گوگل با گوگل وَلِت، لرزان و ترسان وارد آن شده بود. اپل آن صبح چیزی را معرفی کرد که مهم‌تر از تمام محصولات دیگری بود که تاکنون معرفی کرده بود. چرا مهم بود؟ چون یک‌تنه زیست‌بوم پرداخت همراه را دوباره از نو طراحی کرد و با این کارش نشان داد می‌خواهد شرکت دیگری شود. ولی اپل اولین شرکتی نبود که اهمیت تلفن همراه در پرداخت و بانکداری را فهمیده بود. پیش از این شرکت‌های دیگر هم سراغ این کوچک دوست‌داشتنی رفته بودند. اما از وقتی اپل هم به این جمع اضافه شد، چشم‌ها دوباره به این دستگاه کوچک همه‌کاره خیره ماند. پژوهش‌های زیادی انجام شده که اهمیت تلفن همراه در بانکداری و پرداخت را نشان می‌دهد. مثلا GoBankingRates گفته حدود ۲۳ درصد ۱۸ تا ۲۴ساله‌ها «بانکداری همراه» را مهم‌ترین تجربه بانکی خود می‌دانند. این نتیجه وقتی مهم می‌شود که بدانیم این گروه نوجوان، به زودی بخش اعظم مشتریان خدمات بانکداری را تشکیل می‌دهند. پس برای استفاده درست از این دوران طلایی چه باید کرد؟ ساده است؛ طراحی و تولید اپلیکیشن‌هایی متناسب. بانک‌ها باید قدر مشتریان جدی خود را در زمینه بانکداری همراه بدانند. اول ببینیم وقتی از بانکداری و پرداخت همراه حرف می‌زنیم، دقیقا از چه چیزی صحبت می‌کنیم.
.
بانکداری و پرداخت همراه چیست؟
به طور کلی هر فعالیت بانکی که با استفاده از دستگاه تلفن همراه و ابزارهای هوشمند انجام شود، در محدوده بانکداری و پرداخت همراه است اما بیایید دو مفهوم را از هم تفکیک کنیم: بانکداری همراه (Mobile Banking) و پرداخت همراه (Mobile Payment). بانکداری همراه نوعی امکان دسترسی مشتریان به حساب‌ها، کارت‌ها و دیگر محصولات مالی با استفاده از تلفن همراه و ابزارهای هوشمند برای انجام تراکنش‌های مالی است. بانکداری همراه از طریق پیامک، اپلیکیشن، اینترنت و یواس‌اس‌دی قابل انجام است اما پرداخت همراه یعنی پرداخت بابت کالاها و خدمات در محل فروش یا از راه دور که با استفاده از دستگاه تلفن همراه انجام می‌گیرد و مشابه پرداخت به وسیله کارت است. بیشترین فعالیت‌هایی که می‌توان مهر بانکداری و پرداخت همراه به روی آنها چسباند، شامل گرفتن موجودی حساب، انتقال وجه، دانلود برنامه بانکداری همراه، اخذ پیامک اطلاعاتی از بانک، پرداخت قبض، موقعیت‌یابی دستگاه خودپرداز و شعبه است.
بانکداری و پرداخت همراه به این خوبی. پس چه چیزهایی مانع استفاده مردم از بانکداری و پرداخت همراه می‌شود: نیاز به حضور فیزیکی در شعبه برای فعال‌سازی، نگرانی راجع به امنیت، نداشتن انگیزه، سهولت پرداخت در سایر روش‌های موجود، نداشتن ابزار هوشمند، عدم پشتیبانی تلفن همراه، عدم اطمینان به فناوری، هزینه بالای دسترسی به اطلاعات، پیچیدگی، نداشتن حساب بانکی، زمان‌بر بودن، عدم انجام امور بانکی در منزل، عدم شناخت این روش‌ها، عدم نیاز به پرداخت، سختی انجام تنظیمات، عدم وجود تجهیزات در مراکز خرید و کارمزد بالا کلیدواژه‌هایی هستند که در همه متن‌هایی که قرار است چالش‌های پرداخت و بانکداری همراه را بررسی کنند، به کرات تکرار می‌شود. با این حال متون مثبتی هم مدام منتشر می‌شود و از آمدن فناوری هیجانانگیز به درون سبک زندگی مردم می‌گوید. مثلا عبور کاربران بانکداری همراه از مرز یک میلیارد تا سال ۲۰۱۷، یکی از جمله‌هایی است که بارها در گزارش‌های مختلف به آن اشاره شده. در سال‌های اخیر استقبال از چنین خدماتی بیشتر شده و مثلا انتظار می‌رود تا سال 2020 از هر سه انگلیسی یک نفر از تلفن همراه برای انجام تمام تراکنش‌های بانکداری و پرداخت استفاده کند.
.
پس چرا بانک‌های ایرانی پرداخت همراه و بانکداری همراه را جدی نمی‌گیرند؟
بانک‌های ایرانی برای بانکداری و پرداخت الکترونیکی تبلیغات وسیعی می‌کنند. بانکداری و پرداخت همراه بر همین خوان نشسته است. بیلبوردهای سطح خیابان، صفحه‌های مجله‌ها و روزنامه‌ها و پیام‌های بازرگانی شبکه‌های مختلف تلویزیون مملو از تبلیغات بانکداری الکترونیکی است اما برخلاف تبلیغات گسترده راه‌حل‌های بانکداری و پرداخت همراه کارکرد محدود داشته و صرفا از طریق برخی از آنها می‌توان وجه نقد را به شکل کارت به کارت انتقال داد. حالا اپراتورهای تلفن همراه نیز وارد بازی شده‌اند؛ موضوعی که باعث شد چند سال پیش گزارشی توسط مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شود؛ این گزارش گفته بود ظرفیت بالقوه استفاده از خدمات مالی تلفن همراه در ایران چند شاخص دارد که عبارتند از:
1- ضریب نفوذ بالای استفاده از خدمات مالی همراه در ایران
2- ۸۴ درصد ضریب نفوذ همراه ارائه خدمات مالی در این شبکه را امکان‌پذیر می‌سازد.
۳- زندگی ۳۲ درصد جمعیت کشور در مناطق روستایی را که مایل به استفاده از خدمات مالی همراه هستند، می‌تواند تغییر دهد.
این گزارش با بررسی مزایای طرح خدمات بانکداری همراه در ایران و جهان راهکارهایی جهت کاهش مضرات ارائه کرده بود که عبارتند از:
1- باید در حوزه پولی و بانکی مدل تجاری فعالیت اپراتورها برای ارائه خدمات پرداخت همراه مد نظر قرار گیرد.
2- سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی می‌تواند در جهت رعایت حقوق مصرف‌کنندگان استانداردهای ارائه خدمات را تدوین کند.
3- باید در بازار ارتباطات تلفن همراه به بحث ایجاد فضای رقابتی برای فعالیت اپراتورها توجه شود.
4- باید از بانک مرکزی جهت بانکداری همراه مجوز اخذ کنند.
با این حال هنوز به نظر می‌رسد در یک فضای مبهم از نظر قانونی هنوز تکلیف مشخص نیست. البته این مشکل ما نیست و در همه دنیا، تکلیف تا حد خوبی نامشخص است.
در سال‌های اخیر اپراتورهای تلفن همراه با فراهم آوردن دسترسی به سامانه‌های پرداخت در حال تبدیل شدن به رقیبی بالقوه برای بانک‌ها هستند. هزینه‌ها و کارمزدهای ارزان و وسیعی که بابت ارائه خدمات بانکداری همراه نظیر دریافت موجودی، گردش حساب، پرداخت قبوض، انتقال وجه و کمک‌های خیریه از مشترکان اخذ می‌شود، درآمد قابل توجهی را برای این شرکت‌ها به همراه داشته است. جایگاه رقبای غیربانکی همچون اپراتورهای تلفن همراه در ارائه خدمات پرداخت در صنعت مالی ایران مشخص نیست و رابطه نهادهای ناظر با اپراتورها پیچیده است. به نظر می‌رسد روند ارائه خدمات دسترسی به سامانه‌های پرداخت در ایران به دو قسمت تقسیم می‌شود: یک طرف بانک‌ها و طرف دیگر، اپراتورهای تلفن همراه به ارائه خدمات می‌پردازند. بانک‌ها خدمات تراکنشی را ارائه خواهند دارد و اپراتورها هم خدمات اطلاع‌رسانی را. بنابراین به نظر می‌رسد بانک‌ها و اپراتورهای تلفن همراه باید با مشارکت هم با ایجاد یک سیستم یکپارچه رقابتی، به حجم بالایی از بازار دست یابند. به عبارت دیگر راه‌حل اقتصادی مناسب برای رشد و توسعه خدمات پرداخت همراه یک مدل مشارکتی با حضور تمامی شرکت‌های ارائه‌دهنده تلفن همراه و بانک‌های کشور است.
.
انقلاب همراه در راه است
هر ایرانی نزدیک به سه کارت بانکی دارد. با استفاده از فناوری NFC خدماتی همچون استفاده از گوشی موبایل به جای کارت برای برداشت وجه از دستگاه‌های خودپرداز یا استفاده از گوشی در پرداخت‌های خرد مانند کرایه مترو و اتوبوس، احتمالا مردم را از حمل این تعداد کارت راحت می‌کنند. استفاده از تمامی خدمات متصل به همه کارت‌های بانکی به طور یکجا در یک اپلیکیشن، مدیریت امور مالی شخصی (PFM)، ابزارهای غیرمبتنی بر کارت در استفاده از خودپردازها و به طور کلی تجمیع حداکثری خدمات بانکداری الکترونیکی در یک بسته کاربردی، دغدغه‌ای است که می‌تواند برای یک بانک به مراتب مهم‌تر از ابداع یک خدمت جدید باشد. بر اساس تحقیقات انجام‌شده در بانک ملی، بیشترین کاربرد بانکداری همراه در ایران در زمینه دریافت مانده‌حساب است. همین نشان می‌دهد ما هنوز در مرحله تراکنش‌های الکترونیکی مانده‌ایم و به خدمات بانکداری و پرداخت همراه نرسیده‌ایم. اگر نگاهی به فهرست شرکت‌های نوپایی بیندازیم که در زمینه خدمات بانکداری و پرداخت همراه فعالیت می‌کنند، باور کردنی نیست که در همین چند سال گذشته چه تعداد کسب و کار نوآورانه شکل گرفته است. با اینکه در همه جای دنیا بانکداری و پرداخت همراه حوزه نوآورانه‌ای است و تا جا افتادن آن فاصله زمانی داریم اما یکی از مسائلی که مانع رشد این حوزه در ایران می‌شود، ابهام قوانین و مقررات است. مقام ناظر ظاهرا بانک مرکزی است؛ چون هم بانکداری و هم پرداخت در ایران توسط بانک مرکزی نظارت، هدایت و کنترل می‌شود. حال چیزی که ما را دچار اشکال خواهد کرد، تعلل در برنامه‌ریزی برای استفاده از این فرصت هیجانانگیز است.
.
سیر بانکداری همراه
اولین موبایل بانک‌ها بر اساس استفاده از کانال پیامک شکل گرفتند که به آن بانکداری پیامکی هم می‌گفتند. با ظهور وب و ابداع پروتکل WAP صفحات وب اختصاصی‌سازی‌شده روی موبایل‌های هوشمند دسترس‌پذیر شدند. در این زمان برخی از بانک‌ها صفحه‌های اینترنت بانک خود را مجهز به دبلیواِی‌پی کردند و در نتیجه نسل دوم بانکداری همراه ارائه شد. با انقلابی که آی‌فون و اپل در صنعت تلفن همراه پدید آوردند، استفاده تلفن‌های همراه از سیستم‌عامل و امکان نوشتن Native Application فراهم شد – منظور برنامه‌های کاربردی است که روی سیستم‌عامل موبایل نصب می‌شود و در محیط موبایل قابلیت اجرا دارد. نسل سوم بانکداری همراه با ارائه اپلیکیشن موبایلی در چند سیستم‌عامل معروف پدیدار شد. امروزه بسیاری از وب‌سایت‌های بانک‌ها دارای امکان تشخیص گوشی موبایل هستند و اگر مشتری با دستگاه موبایل به سایت بانک متصل شود، به صفحه دانلود اپلیکیشن بانکداری همراه راهنمایی می‌شود و وب‌سایت با توجه به ابعاد گوشی تغییر شکل می‌دهد؛ یعنی ریسپانسیو است.
.
انواع خدمات بانکداری همراه در جهان
از طریق بانکداری همراه سه گروه خدمت قابل ارائه است: سرویس‌های مربوط به حساب، سرویس‌های مربوط به کارگزاری سهام و سرویس‌های اطلاع‌رسانی مالی. تنوع فناوری‌های ساخت موبایل بزرگ‌ترین چالش پیش روی گسترش بانکداری همراه است. اما با توجه به تحقیقات صورت‌گرفته، بانکداری همراه ظرفیت عظیمی برای گسترش دارد، خصوصا به لطف این دستگاه می‌توان مدیریت ارتباط با مشتری را دوسویه کرد و به آن معنای تازه‌ای بخشید. همچنین روی افزایش اثربخشی برند بانک می‌توان به لطف بانکداری همراه اقدامات بیشتری انجام داد.
امروزه در بسیاری از نقاط دورافتاده و مناطق روستایی که تا نزدیک‌ترین شعبه کیلومترها راه است، از بانکداری همراه استفاده گسترده‌ای می‌شود. در ماداگاسکار، نیجریه، زنگبار، سومالی، کنیا و افغانستان پروژه‌های موفقی در زمینه پرداخت همراه اجرا شده است که برخی از آنها سرویس‌های بانکداری همراه را هم ارائه می‌کنند؛ اما در بین کشورهای پیشرو کره جنوبی، چین (هنگ‌کنگ)، سنگاپور، هندوستان، اسپانیا، آمریکا، مکزیک، استرالیا، فرانسه، انگلستان، تایلند، کانادا و آلمان بیشترین توسعه را در این زمینه دارند.
رسول قربانی
منبع: ماهنامه پیوست، ویژه‌نامه اختصاصی چهارمین همایش سالانه بانکداری الکترونیکی و نظام‌های پرداخت