پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
گفت‌وگو با دکتر جمالی درباره گرفتن کارمزد از پذیرنده و مسیر استقلال صنعت کارت و پرداخت
آقای دکتر! گفته‌شده که از ابتدای آبان ماه پذیرندگان برای تراکنش‌های پرداخت باید کارمزد پرداخت کنند. تاکنون این هزینه از طرف شاپرک و از محل درآمدهای شتاب و توسط بانک‌ها تأمین می‌شده است. آیا گرفتن کارمزد از تراکنش‌ها منطقی است یا این خدمات کماکان باید رایگان ارائه شود؟
بهتر است بگوییم نگرفتن آن غیرمنطقی و احمقانه است و تا الان خوب به خاطر مسائل کیفی و شاید مصلحت‌اندیشی و یا شاید هم به خاطر فرهنگ‌سازی و یا مشکلات در سامانه متمرکز به خاطر ثبت دو سند یکی برای تراکنش یکی هم برای کارمزد این کار انجام‌شده است که بازهم به نظر من به هر دلیلی بوده است باید متوقف شود. بانک‌ها و شرکت‌های خدمات پرداخت باید خدمت محور شوند و بازی زمانی بین بازیگران مختلف یعنی بانک، شتاب، بانک مرکزی، شرکت فراهم آورنده خدمات و مشتری به نقطه تعادل می‌رسد که ذینفع هزینه را بپردازند و هزینه به نسبت درست بین بازیگران تقسیم شود.
.
به نظر شما، تاکنون که مردم و پذیرندگان به گرفتن سرویس رایگان عادت کرده‌اند، گرفتن یک‌باره هزینه تراکنش از مردم آن‌ها را به استفاده کمتر از خدمات پرداخت الکترونیک ترغیب نمی‌کند؟
به‌هرحال هر کس حساب‌وکتاب کار خودش را می‌کند. می‌توانند مردم بروند و پول نقد تهیه کنند و از این خدمت استفاده نکنند اگر برایشان ارزان‌تر تمام می‌شود. فراهم آورندگان خدمات هم باید دقت کنند که اگر هزینه‌ای غیرمنطقی دریافت کنند مشتری از خدمت رقیب استفاده می‌کند. اگر دقت کنیم و به‌صورت کلی خدمات مدرن، الکترونیک و شعبه را در نظر بگیریم مشتری هم مسیر درست را انتخاب می‌کند. خدمت شعبه‌ای باید گران‌تر از الکترونیکی باشد و خدمت الکترونیکی گران‌تر از خدمت از کانال‌های مدرن باشد. این‌یک اصل است. اگر ما الکترونیکی را کارمزدی کنیم و بقیه مجانی باشد بازهم با مشکل برخواهیم خورد. باید چهارچوب اصلاح شود و این مسئله مشابه با سیستم حمل‌ونقل است. تاکسی از اتوبوس گران‌تر و اتوبوس از مترو گران‌تر باید باشد.
.
حتی برخی پیش‌بینی می‌کنند که بار دیگر در جلوی دستگاه‌های خودپرداز صف‌های طولانی برای گرفتن اسکناس تشکیل می‌شود. آیا شما این‌چنین تصور نمی‌کنید؟
در قسمت قبلی جواب این سؤال را دادم. خوب اگر خوب عمل نکنیم بله ولی در کانال الکترونیک نیز به همین شکل است. باید خدمات پایانه فروش از همان خدمت در خودپرداز کمتر باشد. الان حداقل در رابطه با موجودی این مسئله رعایت نشده است و در خودپرداز 1000 ریال و در پایانه خرید 1200 ریال است. ببینید خودپرداز گران است پس خدمت آن‌هم گران‌تر باید باشد و من نمی‌دانم این مسئله ساده چرا رعایت نشده است. اگر ما کارمزد دریافت پول نقد را به گونه مناسب در نظر بگیریم که از خرید بیشتر باشد این مشکلاتی که شما می‌گویید به وجود نمی‌آید. اگر کارمزد مراجعه به بانک را هم در نظر بگیریم به شعبه مراجعات کمتر خواهد بود. ما به یک آیین‌نامه منعطف در حوزه کارمزد نیاز داریم که هم وضعیت کانال‌ها را مشخص کند و هم درجه آزادی در رقابت کارمزد به بانک‌ها و شرکت‌ها بدهد. کارمزد باید حداقل و حداکثر داشته باشد. از طرفی کانال مدرن ارزان‌تر از کانال الکترونیک و کانال الکترونیک ارزان‌تر از کانال شعبه باشد. با تبلیغ که نمی‌توان مشتری را ترغیب کرد. چهارچوب درست باشد مشتری مسیر مناسب‌تر را انتخاب می‌کند. من خودم در تابستان ممکن است ترجیح دهم به شعبه مراجعه کنم و 10 دقیقه در صف باشم و هزینه چند برابری کارمزد را بدهم ولی پشت دستگاه خودپرداز به خاطر گرمی هوا 30 ثانیه هم نمانم. به‌هرحال همه حساب‌وکتاب می‌کنند هرچند اگر روی کاغذ نباشد ولی در ذهنشان هست.
.
شما به‌عنوان یکی از فعالان صنعت پرداخت الکترونیک می‌توانید بگویید که فعالان این صنعت چه نظری درباره روند اخذ کارمزدها دارند؟
هرکسی نفع خودش را در نظر می‌گیرد. من هم اگر زورم برسد دوست دارم سنجش کیفیت خدماتی که انجام می‌دهم به ازای هر تراکنش یک‌رقمی بگیرم ولی تا الان نتوانسته‌ام این مسئله را عملی کنم. ما از این ناراحتیم که هزینه مالیات، هزینه بالای نیرو و همه‌چیز را می‌دهیم و درنهایت شرکت‌های ما سود ده نیستند چون کل کسب‌وکار سود ده نیست. یک برنامه‌نویس متوسط در سال بیش از 500 میلیون ریال هزینه برای یک شرکت نرم‌افزاری دارد.
.
برخی از مردم می‌گویند چون پول‌هایشان نزد بانک است بنابراین نباید برای استفاده از خدمات پرداخت الکترونیک هزینه بدهند. همچنین در دنیا برای خدمات کارت‌های اعتباری کارمزد گرفته می‌شود؛ اما با توجه به گسترش کارت‌های نقدی، مقایسه ایران و کشورهای توسعه‌یافته چندان درست نیست. شما چقدر با این موضوع موافقید؟
مردم خیلی صحبت‌ها می‌کنند. پولشان هست خوب سودشان را بگیرند یا توی بانک نگذارند زیر بالش‌هایشان پنهان کنند. این مسئله به ضرر مردم است و درنهایت آن‌ها هزینه را به‌صورت تورم می‌پردازند. همه مردم هم می‌پردازند نه‌تنها کسانی که از خدمات بانکداری الکترونیک استفاده می‌کنند. حتی آن پیرزنی که دردهی کوچک زندگی می‌کند و از خدمات پرداخت الکترونیک استفاده نمی‌کند نیز هزینه کارمزد نپرداختن دیگران را به‌صورت تورم می‌دهد. مگر چند درصد مردم ما از خدمات بانکداری الکترونیک در سطحی که در تهران و شهرهای بزرگ است استفاده می‌کنند؟ لازم هم نیست همه از فناوری استفاده کنند ولی هرکسی از هر امکاناتی استفاده می‌کند هزینه‌اش را باید بدهد و همان‌طور که نباید هزینه جاری مترو از بودجه عمومی کل کشور پرداخت شود هزینه جاری پرداخت الکترونیک نباید از بانک‌ها و بانک مرکزی به‌صورت هزینه تمام‌شده پول پرداخت شود. این بی‌عدالتی است و نه ازنظر قانونی و از نه نظر اخلاقی توجیه ندارد.
.
برخی از کارشناسان معتقدند درصورتی‌که در سال‌های گذشته کارت اعتباری گسترش‌یافته بود امروز شاهد مشکلات متعددی که در مدل کسب‌وکار صنعت پرداخت هستیم نبودید. نظر شما چیست؟
بله با این مسئله موافق هستم و متأسفم که ما اعتبار نداریم و به‌طورکلی به گذشته توجه کافی نداریم. الزامات آن مثل مؤسسات و شرکت‌های ارزیابی هم لازم است که خوشبختانه در حال شکل‌گیری است. به نظر من یک بحث سنگین تبدیل مستندات و سندها حداقل در بازه 20 سال داریم که همزمان بااینکه داده‌های کنونی را به سیستم‌های اعتبارسنجی اضافه می‌کنیم باید داده‌های گذشته را نیز وارد سیستم‌های اعتبارسنجی کنیم. البته قوانین آن‌هم خوب شکل نگرفت و زیرساخت آن نیز در سیستم کنونی در نظر گرفته نشده بود.
.
به نظر شما صنعت پرداخت الکترونیک ایران باید چه تغییری کند؟ آیا از زمانی که شاپرک ایجادشده مسائل و مشکلات حل‌شده است؟ به‌عنوان نمونه حضور دستگاه‌های کارت‌خوان متعدد در پیشخوان فروشگاه‌های قبل و بعد از شاپرک تغییری نکرده است.
این مورد تعدد کارت‌خوان و به‌طورکلی توزیع نامناسب زیرساخت که حل‌نشده و تحلیل‌های ما نشان می‌دهد که 70 درصد تراکنش‌ها ازنظر مبلغ و 50 درصد تراکنش‌ها ازنظر تعداد در تهران انجام می‌شود و فاصله شهرها و استان‌های دیگر بسیار زیاد است. اگر هدف کلی توسعه و توزیع مناسب بوده که تغییری مشاهده نمی‌شود. باید به جغرافیا و شاخص‌های جغرافیایی توجه کنیم.
.
شما می‌توانید بگویید هزینه یک تراکنش چقدر است؟ برخی از مردم می‌گویند شرکت‌های پرداخت و شاپرک سود زیادی برای انجام تراکنش‌ها به دست می‌آورند. به نظر شما هزینه تراکنش که گفته می‌شود بین 100 تا 200 تومان از پذیرنده‌ها گرفته می‌شود عادلانه است؟
به نظر من برای بعضی تراکنش‌ها زیاد است و برای بعضی دیگر کم است. کانال و پیچیدگی فرآیند انجام تراکنش باید در کارمزد تأثیرگذار باشد. به این صورت عمل کردن و جایزه دادن باعث می‌شود تراکنش‌های پیچیده تکامل نیابند چون مقرون‌به‌صرفه نیستند. از طرفی تراکنش‌هایی که شاید در عمل تأثیر زیادی هم نداشته باشند به خاطر سوددهی زیاد آن‌ها موردتوجه بیش‌ازحد قرار گیرند و به‌نوعی فضا را آلوده کنند و جلوی رشد بقیه گونه‌های تراکنش را بگیرند.
.
همان‌طور که می‌دانید قیمت تراکنش و یا مبلغی که قرار است از پذیرنده گرفته شود در شورای پول و اعتبار تعیین می‌گردد. با توجه به این‌که صنعت پرداخت در ایران انحصاری است برخی می‌گویند قیمت‌گذاری تراکنش در نهاد بی‌طرفی مانند شورای رقابت باید انجام شود. نظر شما چیست؟
بی‌طرف باشد ولی تخصص لازم را هم داشته باشد. همیشه بی‌طرفی به معنی خوبی نیست. خیلی وقت‌ها بی‌طرفی و نفع نبردن باعث عدم درک درست و حتی ایجاد چهارچوب نامناسب می‌شود. نظر من این است در یک چهارچوب کلی که حد و حدود بالا و پایین آن توسط یک‌نهاد ناظر تعیین‌شده، ذینفعان حوزه به تفاهم برسند و یا بهتر بگوییم به تفاهم هم نرسند رقابت کنند. آنچه مهم است یک چهارچوب کلی برای تمامی تراکنش‌هاست. تراکنش‌های شعبه، الکترونیک شامل پایانه خرید و خودپرداز و مدرن مانند اینترنت بانک، تلفن‌بانک و موبایل…
.
چرا از همان ابتدا که خدمات پرداخت الکترونیک وارد ایران شد، از مردم بابت آن کارمزد گرفته نشد که امروز مسئله‌ای به نام کارمزد داشته باشیم؟
نمی‌دانم. شاید ما همیشه فکر می‌کنیم مردم ما فناوری گریز هستند درحالی‌که این‌گونه نیست. اگر این اتفاق افتاده بیشتر به خاطر این بوده که فناوری به گونه مناسب به فرآیندهای اجتماعی ما پا نگذاشته است. به نظر می‌رسد که ابتدا هدف این بود که مشتری از شعبه بیرون کشیده شود و به‌نوعی بانک حاضر شد این هزینه را در کانال الکترونیک خودش بدهد که مشتری به بیرون از شعبه برود. مشکلات فنی هم بوده مانند برخط بودن سیستم و فشار بر سامانه متمرکز بانک‌ها. به‌هرحال ما روی یک چهارچوب فرهنگی خدمات را گسترش داده‌ایم که فناوری همواره با یارانه وارد کشور شده که درست نیست.
.
آیا شرکت‌های پرداخت موافق گرفتن کارمزد از پذیرنده‌ها هستند؟
به نظرم آن‌ها کارمزد را از مشتری خودشان و پذیرنده‌ها بگیرند درنهایت بهتر از این است که از نهاد بالاتر بگیرند. الان که در دریافت کارمزدها از بانک‌ها و شاپرک مشکلاتشان خیلی بیشتر است.
.
آیا می‌توانید به ما بگویید که در دنیا موضوع کارمزد را چگونه حل کرده‌اند و آیا مقایسه بین ایران و کشورهای توسعه‌یافته درست است؟
به‌هرحال این هم یک بازی بین عامل‌های مختلف و تا حدودی خودمختار است. مسائل ریاضی این موارد برای رسیدن به یک تعادل مناسب به‌صورت تکاملی یا مبتنی بر نظریه‌هایی مانند نظریه بازی‌ها شکل می‌گیرد. ما هم هر دو راه را داریم. از الگوهای تکامل‌یافته کشورهای دیگر استفاده کنیم و همچنین می‌توانیم به‌صورت مناسب آن را به‌صورت مسئله انتزاعی درآوریم و حلش کنیم. به نظر من راه‌حل ساده اصلاح مکانیسم در یک برنامه 2 تا 3 ساله روی همین وضعیت کنونی است. اصل این است که ذینفع و خدمت گیرنده هزینه خدمت را پرداخت کند.
.
اگر موضوع دیگری هست که مربوط است و ما نپرسیده‌ایم بفرمایید.
این مسئله نگرفتن کارمزد به نوع دیگر اثرش را در جامعه نشان می‌دهد. هزینه تمام‌شده پول افزایش می‌یابد و درنهایت بانک و سرمایه‌گذار به نوع دیگری هزینه‌اش را با هزینه تمام‌شده پول جبران کند. همچنین با توجه به تورمی بودن جامعه هرچند سال یک‌بار مجبور می‌شویم به‌صورت دستوری کارمزد بعضی از تراکنش‌ها را افزایش دهیم که نارضایتی‌های آن نیز هم برای خدمت گیرنده و هم فراهم‌کننده خدمت است و درجه آزادی رقابت در کیفیت و قیمت را از بازیگران گرفته‌ایم. از شما و مجموعه متبوعتان که به فکر تکامل و بهبود شبکه بانکی و پرداخت الکترونیکی هستید سپاسگزارم.
رسول قربانی
منبع: نشریه بانکداری الکترونیک مرکز فابا، شماره 53