پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بیش از ۱۰ سال از فعالیت فروشگاههای اینترنتی در ایران می‌گذرد اما هنوز نمی‌توان گفت فروشگاههای اینترنتی در ایران به ثمر نشسته‌اند و بعد از گذشت این دوره زمانی موفق بوده‌اند. هر از چند گاهی خبرهایی مبنی بر مجاز نبودن فعالیت فروشگاههای چند‌منظوره یا عدم صدور مجوز برای فروشگاه‌هایی که مکان فیزیکی ندارند، منتشر می‌شود اما پس از مدتی از سوی مسوولان تکذیب می‌شود.
هم‌اکنون بیش از پنج هزار فروشگاه اینترنتی نماد اعتماد خود را دریافت کرده‌اند و ۲۸ هزار متقاضی نیز برای دریافت نماد وجود دارد، همین امر نشان‌دهنده تقاضای زیاد برای راه‌اندازی فروشگاههای اینترنتی است. به نظر می‌رسد راه‌اندازی فروشگاههای اینترنتی هر چند در ابتدا ساده به نظر می‌رسد اما مشکلاتش از راه‌اندازی یک کسب و کار فیزیکی کمتر نیست. در این خصوص با فرانک رازقی اسکویی، قائم‌مقام مرکز توسعه تجارت الکترونیکی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
چندی پیش خبری منتشر شد که صدور پروانه کسب برای فروشگاههای اینترنتی متوقف شده است و فقط برای فروشگاه‌هایی مجوز صادر می‌شود که دارای فروشگاه واقعی باشند، آیا این خبر درست است یا فقط شایعه‌ای بوده که دهان به دهان منتقل می‌شده است؟
نه اصلا چنین چیزی صحت ندارد، ما در حال صدور مجوز برای فروشگاههای اینترنتی هستیم حتی آیین‌نامه ماده ۸۷ قانون نظام صنفی در مورد فروشگاههای اینترنتی را نیز تدوین و برای بررسی و تصویب نهایی به مرکز اصناف ارسال کرده‌ایم.
.
این آیین‌نامه تصویب شده است؟
خیر هنوز تصویب نهایی نشده است، ما پیشنهادات خود را ارائه داده‌ایم، آنها نیز برای هفته آینده جلسه‌ای گذاشته‌اند تا تغییراتی را که مرکز اصناف روی آن اعمال کرده است، با یکدیگر بررسی کنیم.
.
آیین‌نامه دقیقا به چه منظور تدوین می‌شود؟
قرار است مجوزی برای کسب و کارهای اینترنتی صادر شود اما هنوز تغییراتی را که روی آن از سمت مرکز اصناف ایران ایجاد شده، ندیده‌ام و باید طی این جلسات بررسی شود و دید که با نظر مرکز اصناف چه آیین‌نامه‌ای تصویب خواهد شد.
.
پیش‌نویس شما به چه مواردی اشاره داشت؟
پیش‌نویس ما تقریبا مانند همان الحاقیه‌ای بود که وزیر سال ۹۱ ابلاغ کرده بود؛ هر کدام از فروشگاههای اینترنتی برای دریافت پروانه کسب به اتحادیه مربوطه مراجعه می‌کردند. البته باید دید چه چیزی از دل این آیین‌نامه بیرون خواهد آمد. چراکه همه کسب و کارها را نمی‌توان در این چارچوب قرار داد، بعضی از کسب و کارها باقی می‌مانند که واقعا به اتحادیه خاصی مربوط نمی‌شوند از جمله آن دسته از فروشگاه‌ها که کار خدماتی انجام می‌دهند چون اصلا معادل آنها اتحادیه وجود ندارد.
.
درست است ولی بعضی کسب و کارها چند‌منظوره‌اند، مثلا همین فروشگاههای بزرگی که هم‌اکنون خدمات خود را تبلیغ می‌کنند، هیچ اتحادیه‌ای ندارند؟
از این دست مشکلات وجود دارد. به همین دلیل نمی‌شود به صرف مدل فیزیکی با آنها برخورد کرد، بلکه باید با مدل خود این فروشگاه‌ها به آنها نگاه کرد.
.
طرحی که برای تشکیل اتحادیه کشوری فروشگاههای اینترنتی وجود داشت، چه شد؟
ابتدا چنین دیدگاهی وجود داشت که این اتحادیه کشوری باشد چون فعلا اتحادیه‌ها آمادگی ارزیابی کسب و کار اینترنتی را ندارند. اما متاسفانه قوانین کمی دست و پاگیر بودند و امکان تشکیل چنین اتحادیه‌ای ایجاد نشد. در نتیجه قرار شد اتحادیه‌ای در تهران تشکیل شود. اما آن هم رضایت‌بخش نبود و پیش نرفت زیرا اکنون پس از سه سال می‌بینیم که مجوزهای لازم صادر نشده است. آخرین خبری که من داشتم این بود که حدود ۳۰ مجوز صادر شده است. البته از ابتدا هم مخالفت‌هایی وجود داشت اما چاره دیگری نداشتیم. در قانون هم اتحادیه‌ای که برای اولین بار انتخاباتی برگزار کند و هیچ کدام از اعضای آن مجوز نداشته باشند، پیش بینی نشده بود. به همین دلیل هم بسیاری از فروشگاههای مجازی پروانه کسب ندارند. عده کمی هم هستند که مجوز فیزیکی دارند و معادل آن را نیز به صورت مجازی گرفته‌اند.
.
تاکنون چه تعداد نماد صادر شده است؟
حدود ۵۳۰۰ نماد صادر شده است. در ابتدا نمادهای موقت صادر می‌کردیم تا شرکت‌هایی را که با پست قرارداد داشتند بررسی کنیم. اما این فرآیند چندان عملی و کاربردی نبود و در نتیجه حذف شد. الان سرعت صدور نماد هم بالا رفته است. قبلا روی سند و اجاره‌نامه تاکید زیادی می‌کردیم و الان کد فیزیکی خاصی را برای آدرسی که به ما ارائه شده، ارسال می‌کنیم و متقاضی کد را وارد سیستم ما می‌کند و بدین صورت صحت نشانی احراز می‌شود. البته هر سه ماه یک بار این کنترل نشانی تکرار می‌شود. این فرآیند باعث شده سرعت ما بیشتر شود به طوری که از ابتدای سال بیش از۳۰۰ نماد صادر کرده‌ایم.
.
بیشتر این فروشگاه‌ها در چه زمینه‌ای فعالیت می‌کنند؟
بیشتر آی‌تی و سخت‌افزارهستند. شاید به این خاطر که آشنایی بیشتری با این فضا دارند و اجناس‌شان هم نیازی به دیدن و وارسی ندارد، چرا که تبلت و گوشی و سخت‌افزار استاندارد و مدل مشخصی دارند.
.
آیا شهرستان‌ها هم در این بازار سهمی دارند؟
اکثر متقاضیان و فروشگاه‌ها در تهران حضور دارند، تقریبا ۴۸ درصد متقاضیان تهرانی هستند. البته پس از آن شهرهای دیگر مثل اصفهان و مشهد و… هم مشغول به کار شده‌اند اما بیشتر فروش -یعنی بیش از ۵۰ درصد آن- نیز مربوط به تهران است. گرچه ما آمار فروش از فروشگاه‌ها نمی‌گیریم اما در بررسی‌هایی که کرده‌ایم این آمار به دست آمده است. در شهرستان‌های کوچک این فروشگاه‌ها به دلیل عدم دسترسی به برخی اجناس فروش خوبی دارند اما در تهران مشکل به گونه دیگری است و ترافیک و مشغله زیاد باعث استقبال از این فروشگاه‌ها می‌شود.
.
اما در تهران هزینه حمل و نقل کمی قیمت را بالا می‌برد.
معمولا در تهران ارسال رایگان است. برای ارسال به شهرستان‌ها هزینه دریافت می‌شود. البته هستند بعضی فروشگاههای بزرگی که این امکان را ندارند و هزینه ارسال بر عهده مشتری است ولی باز هم به دلیل مشکلات خرید در تهران استقبال وجود دارد.
.
یکی از مشکلاتی که در دوره‌ای بروز کرد، صدور مجوز برای فروشگاه‌هایی بود که محل استقرارشان منازل مسکونی بود. آیا امکان صدور پروانه کسب همچنان برای این واحدهای صنفی وجود دارد؟ چراکه در دوره‌ای صدور مجوز برای این افراد ممنوع شده بود.
خیر ما هنوز هم مجوز می‌دهیم. طبق ضوابط مشاغل خانگی مجوز برای این‌گونه فروشگاه‌ها صادر می‌شود. فکر می‌کنم حدود ۳۰ درصد در منازل مستقر هستند که رقم زیادی است و به عنوان مشاغل خانگی به رسمیت شناخته می‌شود.
.
پس از دریافت مجوز و نماد دیگر مشکلی برای فروشگاه‌ها وجود ندارد؟
خیر. البته مشکلاتی وجود دارد که مربوط به مسائل صنفی خودشان مثل ارسال کالا و خدمات و… می‌شود اما پس از دریافت نماد می‌توانند از بانک درگاه پرداخت بگیرند و فعالیت کنند، چرا که شاپرک انعقاد قرارداد با فروشگاههای اینترنتی فاقد نماد را ممنوع کرده است و قرار شده بانک‌ها و شرکت‌های psp به این فروشگاه‌ها خدمات درگاه اینترنتی ارائه ندهند. کم و بیش این الزام از سوی شرکت‌های psp رعایت می‌شود. البته هنوز هم هستند فروشگاه‌هایی که نماد ندارند اما از خدمات درگاه استفاده می‌کنند، شاید این فروشگاه‌ها پیش از این الزام با بانک‌ها و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات قرارداد بسته باشند.
.
آیا از دریافت نماد الکترونیکی استقبال خوبی صورت گرفته است؟
هم‌اکنون ۲۸ هزار متقاضی حداقل برای یک بار وارد سایت شده‌اند، از این تعداد ۱۷ هزار نفر وارد مراحل مختلف دریافت مجوز شده‌اند.
.
فرآیند زمانی اعطای مجوز طول می‌کشد؟
طی بررسی‌هایی که روی دریافت مجوز انجام داده‌ام، مشخص شده حتی تا یک هفته هم می‌توانند مجوز بگیرند. یعنی اگر کسی فرآیند فروش خوبی داشته باشد می‌تواند سریع مجوز بگیرد. برای ما فرآیند فروش بسیار مهم است و متاسفانه هنوز بسیاری حداقل استانداردها را ندارند و به آنها برای اصلاح نواقص توصیه‌هایی می‌شود. در حال حاضر پیش فاکتور یا حتی سبد کالا نیز برای ما قابل قبول است اما مشکل اصلی طولانی شدن فرآیند، مشکلات خود متقاضیان است و گاهی حتی شش ماه به طول می‌انجامد. برخی فکر می‌کنند یک سایت معمولی هم می‌تواند نماد بگیرد، در حالی که ضوابط محکمی وجود دارد. مثلا قیمت باید حتما شفاف اعلام شود. فرآیند خرید باید شفاف و درست باشد در غیر این صورت برای ما پذیرفته نیست.
.
برای سایت‌هایی که خدمات ارائه می‌دهند، چطور؟
باید یک لیست قیمت وجود داشته باشد. مثلا اگر یک سایت تعمیر کامپیوتر انجام می‌دهد باید قیمت خدمات را از قبل اعلام کرده باشد. مگر اینکه سایت تنها برای اطلاع‌رسانی باشد. در غیر این صورت فروشگاه نیست و وارد حیطه کاری ما نمی‌شود. باید خرید و فروش صورت گیرد و برای خدمات حدود قیمت مشخص شده باشد.
.
سایت‌های بدون نماد را بررسی می‌کنید؟
خیر، روند اعطای مجوز مشغله بسیاری برای ما به وجود آورده و نمی‌توانیم به آنها رسیدگی کنیم اما به هر حال هر کس به کسب و کاری در فضای مجازی می‌پردازد، باید درگاه پرداخت داشته باشد یا با پست قراداد داشته باشد. شاپرک هم از مدتی پیش اخطار داده که از تاریخ خاصی به بعد بدون نماد خدمات نمی‌دهد. به‌علاوه اینکه مردم هم متوجه شده‌اند اگر از سایتی خرید می‌کنند به نماد هم توجهی داشته باشند.
.
در ازای این نماد چه تضمینی به مشتری می‌دهید؟ آیا کیفیت کالا و خدمات را تضمین می‌کنید؟
به هیچ عنوان. کیفیت کالا و خدمات مورد تایید مرکز نیست یا ما آن را بررسی نمی‌کنیم. ولی شکایت‌ها را در این زمینه می‌پذیریم. در ۸۰ درصد موارد هم شکایت‌ها با مصالحه ختم به خیر می‌شود.
.
یکی از مواردی که در قانون تجارت الکترونیکی مورد توجه قرار گرفته، حقوق مصرف‌کننده است. آیا این الزام از سوی فروشگاههای اینترنتی مورد توجه قرار می‌گیرد؟
ما در ابتدای کار از متقاضی یک تعهد محضری می‌گیریم که طبق آن فروشنده عالم به همه مقررات است. بحث کارگاه‌های آموزشی هم انجام شده است، پس همه فروشنده‌ها از قوانین اطلاع کامل دارند و اگر جایی برخلاف آن عمل شود ما حتما وارد می‌شویم. البته همان‌طور که اشاره شد بیشتر موارد با مصالحه حل می‌شود ولی در صورتی که توافق صورت نگیرد، به دادگاه یا به پلیس فتا ارجاع داده می‌شود. نقش ما بیشتر داوری است. مراجعه و پیگیری ما الکترونیکی است.
فروشگاه‌ها و مشتریان از طریق ایمیل یا تلفن با ما ارتباط دارند. در اکثر موارد فروشگاه‌ها می‌پذیرند که خسارت مشتری را جبران کنند اما مواردی هم بوده که مشتری آشنایی کافی نداشته و تقصیر از گردن فروشگاه برداشته شده است. در حال حاضر بیشتر مشکلات مربوط به دیر رسیدن کالاست. چون بیشتر فروشگاه‌ها اجناس را در انبار خود ندارند و به صورت واسطه عمل می‌کنند و پس از گرفتن سفارش باید آن را تهیه کنند؛ که ممکن است کالای مورد نظر در بازار موجود نباشد. درصد بالای شکایت‌ها از این نوع است. بیشتر فروشگاه‌ها هم به صورت واسطه عمل می‌کنند.
.
آیا آماری از تعداد افراد شاغل در فروشگاههای اینترنتی دارید؟
خیر هنوز آماری در دست نیست.
.
چه برنامه دیگری برای فروشگاههای اینترنتی در راه است؟ پیاده‌سازی یا استفاده از امضای الکترونیکی برای احراز هویت فروشگاههای اینترنتی را در دستور کار خود ندارید؟
این برنامه‌ها از قبل هم وجود داشته اما الان آمادگی کافی وجود ندارد. برای استاندارد شدن رویه فروش و بهتر کردن روند کار برنامه‌هایی وجود داشت اما در حال حاضر برای فروشگاه‌ها این برنامه‌ها و تغییرات نرم‌افزاری و برنامه‌گذاری بسیار سنگین و پرهزینه است و بسیاری از آنها با مشکلات زیادی مواجه خواهند شد.
.
نماد الکترونیکی در سطوح مختلفی وجود داشت اما فعلا فقط یک سطح آن فعال شده است.
ای‌نماد پنج سطح یا پنج ستاره دارد. الان فقط یک ستاره برای دارندگان نماد صادر شده است و ستاره دوم تنها مربوط بهssl می‌شود. البته صحبت‌هایی با موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی انجام داده‌ایم تا رتبه‌بندی‌ای را که در بخش خدمات انجام می‌دهند و نشان‌هایی را که به بخش‌های مختلف ارائه می‌دهند، در این بخش نیز پیاده کنیم، الان حتی مستندات آن هم آماده است اما رتبه‌بندی کار بسیار سنگینی است، مخصوصا وقتی برای عملکرد باشد. در حقیقت مثل یک تیغه دولبه است و باید با احتیاط بیشتری با آن برخورد کرد.
اکنون تجربه‌ای که موسسه مطالعات برای رتبه‌بندی رستوران‌ها کسب می‌کند هرچند مربوط به فضای فیزیکی است ولی می‌تواند تجربه خوبی برای ما در فضای مجازی باشد؛ با اینکه شاخص‌های ما متفاوت است. برای همین قصد داریم به سمت ارزیابی عملکرد برویم و امتیازدهی‌ها از این طریق باشد. ضمن اینکه از قبل هم این بحث بوده که امضای الکترونیکی رواج پیدا کند تا فاکتورها سندیت داشته باشد. اما فعلا این موضوع میسر نیست. حتی سعی کردیم قانونی بگذاریم تا ایمیل‌های فروشگاه‌ها از طریق دامنه خود فروشگاه ارسال شود تا بعدا بتوان درستی آن را اثبات کرد اما دیدیم بیشتر فروشگاه‌ها توانایی راه‌اندازی سرور میل ندارند. و تعداد فروشگاه‌هایی که توانایی آن را داشته باشند به ۶۰، ۷۰ مورد هم نمی‌رسد.
البته طرح دیگری هم در دستور کار داریم به نام اعطای گواهی امنیت بازدیدکننده؛ هدف آن هم این است که اگر کسی وارد سایتی شود، از یک امنیت حداقلی برخوردار باشد. با آزمایشگاه نیز قرارداد بستیم و هفت فروشگاه بزرگ هم در تست‌های آنها پذیرفته شدند و نواقص خود را رفع کردند. منتظر نهایی شدن و اجرای آن هستیم.
.
نماد مجزایی به این فروشگاه‌ها می‌دهید یا ستاره آنها را بیشتر می‌کنید؟
در همان ای‌نماد لحاظ می‌شود یا ممکن است ای‌نماد به دو تب تبدیل شود.
.
در بخشی از صحبت‌تان اشاره کردید که پیاده‌سازی برخی از سرویس‌ها برای فروشگاه‌داران اینترنتی مشکل است؛ به نظر می‌رسد استانداردهای مورد نظر شما باید از سوی ارائه‌دهندگان خدمات به فروشگاه‌داران رعایت شود. آیا با آنها وارد مذاکره شده‌اید؟
سعی کردیم با فروشگاه‌سازان وارد مذاکره شویم تا روند ساخت فروشگاه‌ها و نرم‌افزارهایشان را استاندارد کنند اما آنها رغبتی نشان ندادند. ما هم معتقدیم اگر از سرچشمه برخی از مشکلات را رفع کنیم درآینده با مشکل کمتری مواجه خواهیم شد. نمی‌توانیم به فروشگاه‌دارها زیاد اعمال فشار کنیم چون آنها در زمینه آی‌تی اطلاعات کمی دارند و حتی گاهی در زمینه نصب نماد هم به مشکل برمی‌خورند. اما برای فروشگاه‌ساز این‌گونه نیست و از علم کافی برخوردار است.
منبع: پیوست