پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
انتقاد کارشناسان از ایده تا اجرا / آیا ریال دیجیتال می‌تواند جایگزین پول نقد شود؟
فاز پیش‌آزمایشی ریال دیجیتال در سال گذشته به پایان رسید و فاز آزمایشی آن در سال جاری توسعه خواهد یافت. کارشناسان به ریال دیجیتال از ایده تا اجرا انتقاد دارند و می‌گویند که در طراحی آن به کسبوکارها نگاه نشده و عبور تراکنش‌های ریال دیجیتال از طریق کارت‌خوان و سوئیچ شاپرک را ابتدای ویرانی می‌دانند.
بانک مرکزی اواسط سال 1400 اعلام کرد که می‌خواهد رمزارز ملی بر پایه ریال راه‌اندازی کند تا با انتشار رمز ریال، افراد اسکناس ریال خود را تحویل بانک مرکزی دهند و رمز ریال تحویل بگیرند. البته، این رمز ریال قابل استفاده برای سرمایه‌گذاری نیست و صرفاً جایگزین اسکناس خواهد شد.
سرگذشت آن در سال قبل نشان می‌دهد که اجرای پیش‌آزمایشی آن با رقم یک میلیارد تومان در دو بانک ملی و ملت کلید خورد و فاز آزمایشی آن نیز از ۲۲ اسفندماه سال گذشته شروع شد.
محمدرضا مانی یکتا، معاون نظام‌های پرداخت بانک مرکزی درباره آخرین وضعیت اجرای ریال دیجیتال توضیح داد: «در فاز آزمایشی ریال دیجیتال به‌صورت تدریجی به بانک‌ها اجازه افزایش کاربر و دامنه خدمات در فضای ریال دیجیتال داده می‌شود.»
او در ادامه تأکید کرد: «۵۰۰ کاربر در این فضا تعریف شده که این گام در سال جاری اتفاق خواهد افتاد، اما در روز‌های کاری سال جدید به بانک‌ها اجازه افزایش تعداد مشتریان را خواهیم داد. برنامه و زمان‌بندی‌‌ای که تاکنون پیش‌بینی و به بانک‌ها ابلاغ شده بیانگر شروع رسمی فاز آزمایشی ریال دیجیتال از ۲۲ اسفندماه است و صدور مجوز برای توسعه بازار و افزایش دامنه مشتریان نیز برای ۲۰ فروردین ۱۴۰۲ خواهد بود، هرچه جلوتر می‌رویم، فضای خدماتی متنوع ایجاد می‌شود و مردم می‌توانند به‌صورت تدریجی در بانک‌های مختلف به این ابزار دسترسی داشته باشند.»
در این زمینه، محمدمحسن بخشی کارشناس حوزه بانک و پرداخت در گفت‌وگو با «راه پرداخت» درباره لزوم انتشار پول دیجیتال توضیح می‌دهد: «اگر ریال دیجیتال طراحی مناسبی داشته باشد، می‌تواند به حل بسیاری از مشکلات کمک کند. کیف پول الکترونیک با اینکه دستورالعمل آن ابلاغ شد؛ اما اجرای آن پیش نرفت و بانک‌ها از آن استقبال نکردند. در ریال دیجیتال، کیف پول را خواهیم داشت و قابل انتقال برای فردبه‌فرد است که فعلاً صحبت این است که بدون کارمزد تراکنش‌ها انجام شود و هزینه‌ها در این زمینه کمتر است. اگر این شبکه را در کنار شبکه شاپرک به‌عنوان جایگزین داشته باشیم، به اقتصاد دیجیتال به‌شدت کمک خواهد کرد. از سوی دیگر، موضوع PSD2 است که شرایط مطلوبی نداریم و در این زمینه، سلیقه‌ای برخورد شده؛ اما در ریال دیجیتال به این دلیل که شبکه متقارن است این وضعیت وجود ندارد و اگر هر فین‌تکی به شبکه برنا دسترسی داشته باشد، دست فین‌تک‌ها برای فعالیت باز خواهد بود.»
در طراحی ریال دیجیتال نگاهی به کسبوکارها نشده است
این کارشناس پرداخت ادامه داد: «فین‌تک‌ها و استارتاپ‌ها هستند که باید در فضای ریال دیجیتال کار کنند، اما در این فضا بازی داده نشده‌اند و عمده انتقادات نیز به این موضوع برمی‌گردد و بانک مرکزی در این مدت مسیر را در سکوت طی کرده و در این مسیر گزارشی ارائه نداده و به کسی پاسخگو نبوده است. موضوع بعدی این است که همواره در کشور ما کسب‌وکار اولویت آخر بوده است. چین موضوع پول دیجیتال را از منظر کسب‌وکاری دیده و برنامه‌ریزی کرده است تا بخشی از سهم بازار دلار را بگیرد و هم تولید ناخالص داخلی را از این طریق افزایش دهد. البته، مقدار زیادی از پروژه ریال دیجیتال در کشور اجرایی شده و به‌تازگی به سمت کسبوکارها رفته است؛ اما مسیر روشنی ندارد.»
مردم از ریال دیجیتال استقبال می‌کنند؟
او درباره اینکه آیا مردم جذب خریداری ریال دیجیتال بانک مرکزی می‌شوند، می‌گوید: «موضوع دیگر این است که بانک مرکزی قصد دارد تراکنش ریال دیجیتال را از سوئیچ شاپرک عبور بدهد. ریال دیجیتال کارکردهای دیگری دارد و کارکرد سرمایه‌گذاری ندارد که نگران ارزش ریالی آن باشیم. بانک مرکزی هم این موضوع را پذیرفته و برای استفاده روزمره مردم است که بانک مرکزی باید بتواند جذابیت ریال دیجیتال را افزایش دهد.»
بخشی در ادامه گفت: «توسعه و طراحی ریال دیجیتال به‌عنوان پول دیجیتال بانک مرکزی کشور نخست می‌بایست با هم‌افزایی در کنار سیستم پرداخت شبکه کارتی، به‌عنوان مکمل سکه و اسکناس مورد نیاز در تراکنش‌ها و معاملات، به کمک ابزارهای فعلی پرداخت در جهت توسعه شمول مالی و ارائه سرویس به unbanked و underbankedها بکوشد. علاوه بر این در سطح بین‌المللی، طیف وسیعی از انگیزه‌های زیربنایی در خصوص علاقه به راه‌اندازی یک CBDC منطقه‌ای برای مبادلات به کشورهای همسایه و هم‌پیمان وجود دارد. تا به امروز، بانک‌های مرکزی در اقتصادهای نوظهور نسبت به بانک‌های مرکزی در اقتصادهای پیشرفته تمایل بیشتری داشته‌اند.»
چند انتقاد به بانک مرکزی درباره ریال دیجیتال
او در ادامه بیان کرد: «در حالی که چشم‌انداز انتشار CBDC علاقه بین‌المللی قابل توجهی را برانگیخته، رویکرد بانک مرکزی ایران در عدم ارائه هیچ گزارش قابل توجهی نگرانی‌های جدی نیز ایجاد کرده است. فعالیت در سکوت، وایت‌پیپر غیرمعمول، سردرگمی در بیزینس‌مدل، نگاه محصورکننده همیشگی در تفویض ریسک و اختیار به بانک‌ها (مشابه دستورالعمل کیف پول، مجوز PSP و سایر مقررات منتشرشده) و عدم دسترسی مستقیم فین‌تک‌ها به شبکه بلاکچین برنا تنها بخشی از نگرانی‌های کارشناسان پرداخت است، به تمام این موارد اضافه کنید که طبق تصمیم‌گیری‌ها قرار است تراکنش‌های ریال دیجیتال از طریق کارت‌خوان از سوئیچ شاپرک هم عبور کند که این ابتدای ویرانی است.»
بخشی در پایان سخنانش تأکید کرد: «توسعه شبکه جدید پرداخت با هر قابلیت یا فناوری جدید قطعاً می‌بایست بخشی از بازار که پیش از این بکر بوده و توسط سرویس‌های قبلی پوشش داده نشده را کاور کرده و ضعف‌های سیستم فعلی را پوشش دهد نه اینکه کارت‌خوان و شبکه شاپرک را به‌عنوان یک سیستم بیمار، متمرکز و پرهزینه مجدد در سر راه سرویس غیرمتمرکز ریال دیجیتال قرار دهیم و مجدد ریال دیجیتال را در همان مختصات کارکردی شبکه شاپرک جانمایی کنیم. این شیوه ریل‌گذاری ایرادات بسیاری دارد که به‌صورت جدی قابل بررسی است.»
کریپتو ریال و هزارتوی تحریم‌ها
وحید والی، مدیرعامل هلدینگ نیک‌اندیش نیز در مورد ارزیابی پروژه رمزریال می‌گوید: «در وهله اول بهتر است نگاهی به تجربه جهانی داشته باشیم. با ظهور رمزارزها و غیرمتمرکز بودن آنها، بسیاری از بانک‌های مرکزی در جهان به این فکر افتادند که به‌نوعی بر این پدیده نوظهور کنترلی داشته باشند. کریپتو ملی هم تلاشی از سوی بانک‌های مرکزی است تا بتوانند جریان رمزارزها را کنترل و نقشی برای خود پیدا کنند. در کشور چین این برنامه با پیشرفت قابل ملاحظه‌ای همراه بوده و شنیده‌ام که حتی در پمپ بنزین‌ها نیز از این ابزار پرداخت استفاده می‌شود.»
او راجع به معایب و مزایای کریپتو ریال نیز می‌گوید: «به عقیده من عمیق‌شدن بازارهای صرافی داخلی می‌تواند به اقتصاد ما کمک کند. یعنی هرچقدر که ما مردم را تشویق کنیم که دارایی‌های دیجیتال خود را در صرافی‌های ایرانی انباشت کنند، بسیار مثبت است؛ چراکه از این منظر داده‌های مردم بسیار امن خواهد بود و دشمنان به‌سختی می‌توانند نقل‌وانتقال‌های ما را ردیابی کنند.»
به گفته والی، ماهیت رمزریال هنوز به‌طور کامل آشکار نشده؛ به عبارت دیگر هنوز توضیح کامل و واضحی از سوی رگولاتور در این زمینه نداریم. او ادامه می‌دهد: «ولی از صحبت‌هایی که تاکنون شنیده شده، می‌توان فهمید که پیاده‌سازی آن به لحاظ فنی پیچیدگی خاصی ندارد و مهم این است که بانک مرکزی از نظر ماهیتی به‌طور دقیق پروژه را توضیح دهد.»
رمزریال مانند ریال نشود
احسان قاضی‌زاده، مدیرعامل سابق صرافی اکسیر برخلاف والی نگاه مثبتی به این پروژه ندارد و معتقد است برای تشریح و ارزیابی پروژه‌ای مانند رمزریال بسیار مهم است که اطلاعات دقیق و روشنی از ماهیت و دستورالعمل فنی آن داشته باشیم. او در این‌باره توضیح می‌دهد: «حداقل بنده تا این لحظه به وایت‌پیپر رمزریال که قرار است توسط بانک مرکزی معرفی و ارائه شود، دسترسی پیدا نکرده‌ام تا بر اساس آن بتوانم قضاوت یا مقایسه روشنی در این خصوص داشته باشم. اما شنیده‌ها حاکی از آن است که رمزریال در واقع یک نسخه دیجیتالی از ریال است که بر بستر فناوری بلاکچین پیاده‌سازی شده، پشتوانه آن ریال است و کارکردی همانند پول نقد خواهد داشت. همچنین به نظر می‌رسد شبکه بلاکچین آن امکان پیاده‌سازی قراردادهای هوشمند را نیز خواهد داشت.»
به گفته قاضی‌زاده، به فرض صحیح‌بودن گزاره‌های بالا می‌توان گفت که رمزریال نیز می‌تواند مانند CBDCهای دیگر کشورها طراحی و پیاده‌سازی شود. او در خصوص چالش‌ها و معایب احتمالی رمزریال توضیح می‌دهد: «شاید بیشترین دغدغه در خصوص ارزش ذاتی رمزریال باشد و با توجه به اینکه پشتوانه آن ریال است، دغدغه جدی این است که سرنوشت رمزریال مانند ریال نشود.»
تنظیم یک پروژه بر مبنای باورهای غلط
محمدجواد صمدی راد، مدیرعامل سابق شرکت ققنوس نیز از جمله مخالفان رمزریال است و معتقد است این پروژه بر مبنای یکسری باور غلط تنظیم شده است. او می‌گوید: «از نظر من رمزارز بانک مرکزی یا CBDC شکل جدیدی از اسکناس یک کشور است. رمزریال در واقع شکل جدید همان اسکناس ریالی ماست. در هیچ جای دنیا قرار نیست به واسطه رمزارز بانک مرکزی واحد پول جدیدی به شکل دیجیتال منتشر شود؛ همچنان که آمریکا به‌دنبال دلار دیجیتال رفت و یوروی دیجیتال و یوان دیجیتال هم از اتحادیه اروپا و کشور چین سربرآورد. بنابراین باورهای غلط درباره اینکه یک واحد پول جدید به‌عنوان رمزریال داریم، از اساس غلط است.»
صمدی راد ادامه می‌دهد: «نکته دوم درباره کارایی این پدیده است. رمزارز بانک مرکزی به‌دنبال این است که در اکوسیستم‌های دیجیتالی بتوان از واحد پول ملی که قابل برنامه‌ریزی است، استفاده کرد. حالا این پول دیجیتال می‌تواند کاربرد پرداخت کلان داشته باشد، یا پرداخت خرد. به این معنا که می‌توانیم از آن برای تسویه بین‌بانکی (کلان/عمده) استفاده کنیم یا به‌صورت خرد یعنی در فضای دسترسی عمومی و به‌عنوان ابزار پرداخت.»
رمزریال خود ریال است
داود محمدبیگی، مدیر سابق اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی نیز معتقد است ریال پشتوانه رمزریال نیست؛ بلکه رمزریال خود ریال است. او در این خصوص می‌گوید: «رمزریال پول رسمی کشور است که مشابه اسکناس از سوی بانک مرکزی منتشر و به واسطه بانک‌ها در جامعه توزیع می‌شود. پول رسمی کشور ابزار پرداخت رسمی جامعه است. افزایش قدرت تسعیر پول کشور موضوعی مرتبط با اقتصاد کلان بوده و باید در جای خود به چالش‌های این موضوع پرداخت، ولی توسعه ابزارهای پرداخت خرد در جامعه، تسهیل پرداخت‌های خرد عمومی، کاهش هزینه‌های شبکه پرداخت کارتی کشور و مدیریت تاب‌آوری شبکه پرداخت در مواقع بروز بحران، ملاحظاتی است که مجزا از ارزش واحد پولی، دلیل اصلی طراحی و اجرای رمزریال است.»
محمدبیگی می‌گوید واقعیت این است که با توجه به به‌روز شدن فناوری‌ها، حوزه‌های پولی و بانکی نیز در تلاش هستند از منافع فناوری‌های جدید استفاده کنند: «قبل از ظهور فناوری بلاکچین، اگر بانک‌های مرکزی می‌خواستند ابزار پرداختی غیر از اسکناس کاغذی به مردم بدهند، آیا راه‌حلی داشتند؟ شاید یک راه افتتاح حساب برای ایشان در بانک مرکزی بود که عملاً غیرممکن است، آن هم صرفاً به‌دلیل ارائه ابزار پرداخت خرد! بنابراین اکنون که این فناوری ظهور کرده، بانک‌های مرکزی را به این فکر انداخته که اگر بخواهند ابزار پرداخت کاملاً الکترونیکی خود را به مشتریان ارائه بدهند، چطور می‌توانند از این فناوری استفاده کنند. انتشار رمزریال یا همان اسکناس الکترونیک، یکی از این روش‌هاست.»
تعاملات بهتر و تبادلات مالی با کشورهای دوست
محمد قاسمی، مدیرعامل صرافی مزدکس نیز رویکرد مثبتی به رمزریال دارد و معتقد است: «پول فیزیکی در ایران با اشکال مختلف، هزینه‌های اضافی را به بانک‌ها و مردم تحمیل می‌کند و رمزریال به‌خوبی می‌تواند این وزنه‌های اضافی را سبک کند. من معتقدم اقتصاد ما با توجه به حجم بالای گزارش‌های تخلفات مالی در زمینه پول‌شویی، کلاهبرداری و فرارهای مالیاتی به چنین ابزار کارآمدی برای سلامت خود احتیاج دارد؛ چراکه نبود شفافیت و عدم نظارت از بزرگ‌ترین آسیب‌های بدنه اقتصاد ایران هستند. رمزریال این پتانسیل را دارد که با رفع این مشکلات قدرت حاکمیت بانک مرکزی را در سیستم مالی ایران بسیار افزایش دهد. یکی دیگر از مزیت‌های پیاده‌سازی این طرح در ایران، البته در صورتی که اجرای موفقی داشته باشد، تعاملات بهتر و تبادلات مالی با کشورهای دوست است. با وجود تحریم‌های چندساله در ایران، استفاده از رمزریال می‌تواند تبادلات بازرگانی را برای افراد و کسبوکارها – از ابعاد کوچک گرفته تا تجارت‌های سنگین – با سهولت بیشتری همراه کند.»
