پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
با رشد جامعه رمزارزی، شاهد رشد روزافزون کلاهبرداری در این فضا هستیم. کلاهبرداری در فضای رمزارزی غالباً با پروژه‌های اسکم انجام می‌شود. تشخیص پروژه‌های اسکم برای عموم مردم کار راحتی نیست و این سبب می‌شود بسیاری از مردم در تله این دست پروژه‌ها بیفتند. با وجود اینکه تشخیص برخی پروژه‌های کلاهبرداری کار بسیار دشواری است، اما با رعایت برخی نکات و توجه به یکسری موضوعات می‌توان تا حد زیادی از پروژه‌های اسکم در امان ماند.
آکادمی مزدکس اخیراً یک وبینار آموزشی در مورد پروژه‌های اسکم در فضای رمزارزی برگزار کرده است. در این وبینار یزدان عباسی، رئیس کارگروه آموزش و پژوهش انجمن بلاکچین ایران در مورد چیستی پروژه‌های اسکم و تفاوت آن با پروژه‌های شت‌کوین، بازار اسکم‌های کریپتویی، روش‌های رایج در پروژه‌های اسکم و روش‌های تشخیص پروژه‌های اسکم نکاتی را بیان می‌کند. گزیده این نکات را می‌توانید در ادامه بخوانید.
دلیل وجود پروژه‌های اسکم و نحوه تشخیص آنها
در فضای رمزارزها به دلایل مختلفی پیاده‌سازی پروژه‌های اسکم ساده‌تر است. اسکم پروژه‌ای است که ذاتاً برای ضربه مالی زدن به سرمایه‌گذاران و جهت کسب درآمد برای توسعه‌دهندگان پروژه ساخته می‌شود. تفاوت پروژه‌های شت‌کوین با اسکم این است که پروژه‌های شت‌کوین با این هدف طراحی نشده‌اند، اما این نوع پروژه‌ها بنا به دلایل مختلف کاربردی ندارد، یعنی توکنی که در آن پروژه تعریف می‌شود، کاربرد خاصی ندارد و به همین دلیل ممکن است در طول زمان ارزش خود را از دست بدهد.
وقتی ما در یک پروژه رمزارزی سرمایه‌گذاری می‌کنیم، باید چند نکته را مورد ملاحظه قرار داریم. مهم‌ترین نکته این است که حضور و در دسترس‌بودن افراد پشت پرده پروژه‌های رمزارزی و به‌خصوص پروژه‌های کلاهبرداری در وب‌سایت یا آدرس‌های دیگر، به معنی حمایت دولتی یا حمایت قضایی از شخص سرمایه‌گذار نیست. به عبارت دیگر سرمایه‌گذار باید بداند امکان از دست رفتن دارایی‌اش وجود دارد و در بسیاری از کشورها در صورت بروز این اتفاق تحت حمایت قانونی قرار نمی‌گیرد؛ زیرا قوانین این حوزه هنوز به‌طور مشخص نوشته نشده‌اند.
نکته بعدی این است که وقتی پروژه‌ای که در آن سرمایه‌گذاری کرده‌اید، کلاهبرداری از آب درمی‌آید، بر خلاف تصور عموم حتی با پیگیری قضایی هم امکان برگشت وجه وجود نخواهد داشت. یعنی قاضی نمی‌تواند حکم برگشت پول را بدهد. در واقع سیستم بانکی‌ای نیز وجود ندارد که در صورت صدور حکم، پول را به حساب سرمایه‌گذار برگرداند. امکان بازگشت تراکنش‌ها در شبکه‌های رمزارزی وجود ندارد؛ مگر اینکه مالک حساب مقصد خود تصمیم به برگشت پول بگیرد.
نکته دیگر در مورد لو دادن بخشی از اطلاعات حساب با انجام تراکنش است. برای مثال اگر شما دقت نداشته باشید، با انجام یک تراکنش رمزارزی، گیرنده می‌تواند موجودی حساب شما را ببیند. حساب‌های رمزارزی توسط هیچ بانکی پشتیبانی نمی‌شوند و ادعا در این مورد صرفاً برای جلب اعتماد است.
اندازه بازار کلاهبرداری
به‌صورت کلی و جدا از بحث کریپتوکارنسی بازار جهانی کلاهبرداری در دنیا در حدود 30 میلیارد دلار در سال جاری بوده و این بازار رشد 22.8 درصدی را تجربه کرده است. در فضای رمزارزی، اسکمرها یا کلاهبرداران توانسته‌اند در سال 2021 حدود 14 میلیارد دلار کلاهبرداری کنند. با رشد دیفای، کلاهبرداری در این فضا رشد بسیار زیادی یافته است. سرقت کریپتویی از سال 2020، 519 درصد رشد کرده و به 3.2 میلیارد دلار رمزارز رسیده است. در واقع، 72 درصد از سرمایه‌ها از طریق پروتکل‌های دیفای به سرقت رفته است.
روش‌های رایج کلاهبرداری در فضای رمزارزی
یکی از رایج‌ترین روش‌ها، سرمایه‌گذاری رمزارزی است. در این فضا کلاهبردار خود را به‌عنوان یک شرکت یا فرد شناخته‌شده جعلی معرفی می‌کند. این افراد ادعا می‌کنند که می‌توانند دارایی‌های رمزارزی را مدیریت کنند یا برای شما معامله انجام دهند و در ازای این کار از شما کارمزد می‌گیرند. این افراد یا پس از دریافت کارمزد ناپدید می‌شوند یا از شما می‌خواهند که مقداری از رمزارزهای خود را در اختیار آنها قرار دهید و حق برداشت به شما نمی‌دهند. در واقع یک پنل جعلی با اطلاعات جعلی به شما نشان می‌دهند. این پنل نشان می‌دهد که شما در حال سود کردن هستید، اما تا رسیدن به سقف معین اجازه برداشت ندارید.
روش بعدی راگ‌پول اسکم است که در فضای ان‌اف‌تی رواج دارد. در این روش کلاهبرداران با برگزاری کمپین، پوش خبری، انجام تبلیغات و خریدوفروش‌های جعلی، ارزش یک ان‌اف‌تی را افزایش می‌دهند و مردم را به خرید آن ترغیب می‌کنند. بنابراین شما باید به ارزش آن ان‌اف‌تی و منطق آن ارزش دقت کنید.
کلاهبرداری رمانتیک روش دیگر کلاهبرداری در فضای رمزارزی است. در این روش شما از افرادی که عموماً سلبریتی هستند، پیام‌هایی دریافت می‌کنید. این افراد تلاش می‌کنند با شما روابط دوستانه برقرار کنند و پیشنهاد می‌دهند که به نیابت از شما معامله یا سرمایه شما را مدیریت کنند.
فیشینگ اسکم هم روشی است که جدیداً روی تراست‌ولت رایج شده است. طی این روش ایمیل‌هایی از آدرس‌هایی مشابه با پشتیبانی تراست‌ولت برای شما ارسال می‌شود و به شما می‌گویند که اگر دارایی خود را به‌روز نکنید، دارایی شما بلوکه می‌شود. در این ایمیل‌ها یک لینک جهت به‌روزرسانی دارایی برای شما ارسال می‌شود که در آن لینک، کلمات بازیابی شما را درخواست می‌کنند.
روش بعدی گیو اوی اسکم در شبکه‌های اجتماعی (Social media cryptocurrency giveaway scams) است. در این روش به شما گفته می‌شود که برای مثال با شرکت در این کمپین، به شما مقداری رمزارز به‌صورت رایگان داده خواهد شد.
مدل رایج بعدی که در ایران از آن استفاده زیادی می‌شود، روش پانزی است. پانزی یک اصل کلی دارد؛ سود افراد جدید توسط واریزی افراد قبلی پرداخت می‌شود.
چطور از این پروژه‌های کلاهبرداری اجتناب کنیم؟
اعضای تیم: یکی از مواردی که باید در مورد پروژه‌هایی که به شما پیشنهاد می‌شود، مورد توجه قرار دهید، تیم آن پروژه است. حتماً باید افراد پشت این پروژه را بادقت بررسی کنید. باید در وایت‌پیپر راجع به تیم صحبت شده باشد. سابقه افراد تیم در حضور در شرکت‌های بلاکچین و رمزارزی، سابقه تحصیلی و سابقه حضور آنها در این فضا مهم است. افراد فعال در این حوزه این اطلاعات را در لینکدین خود ثبت می‌کنند. شبکه دوستان این افراد نیز باید بررسی شود. سابقه و تعداد دوستان این افراد بسیار مهم است. تعداد زیاد افراد دنبال‌کننده ضمانت خوب‌بودن پروژه نیست، اما تعداد کم دنبال‌کنندگان نیز قطعاً نکته خوبی نیست.
ممکن است در وایت‌پیپر در مورد اسم اعضای تیم دروغ گفته شود. برای حصول اطمینان از صحت این ادعا، باید لینکدین و سابقه فرد نام برده‌شده بررسی شود. اگر فرد واقعاً در این پروژه حضور داشته باشد، حتماً در سوابق خود ذکر کرده است. برای اینکه تشخیص دهید تعداد دنبال‌کنندگان واقعی است یا خیر، می‌توان سابقه تأسیس آن حساب کاربری یا مدت فعالیت فرد در آن فضا را بررسی کرد.
خطر رزومه‌فروشی: نکته بعدی این است که برخی افراد رزومه خود را می‌فروشند. پس حتی اگر افراد شناخته‌شده‌ای در اعضای تیم حضور داشتند و در لینکدین هم این مشارکت را ثبت کرده بودند، باز هم حضور آن افراد در پروژه قطعی نیست.
اهمیت وایت‌پیپر: نکته دیگر در مورد وایت‌پیپر پروژه است. حتماً وایت‌پیپر پروژه را بخوانید و قبل از خواندن، چند نکته مهم را در نظر داشته باشید. اگر پروژه‌ای در ایران فعالیت می‌کند، حتماً باید وایت‌پیپر فارسی داشته باشد. وایت‌پیپر باید شامل برخی نکات مانند مسئله‌ای که آن پروژه می‌خواهد انجام دهد، راهکار و جزئیات، شبکه‌ای که قرار است توکن روی آن توسعه یابد، نحوه توزیع توکن، اعضای تیم و نقشه‌راه باشد.
میزان جذب سرمایه پروژه
میزان سرمایه‌ای را که آن پروژه رمزارزی قصد دارد برای توسعه و راه‌اندازی پروژه جذب کند، حساب کنید. سپس منطق ارزشی را که از سمت پروژه اعلام می‌شود، مورد بررسی قرار دهید.
چند نکته دیگر: هرگونه قول یا ادعایی مبنی بر سود تضمین‌شده یا درآمد دو یا چندبرابری به احتمال زیاد نشان از یک پروژه کلاهبرداری دارد. هر وقت کسی ادعا کرد که در صورت سرمایه‌گذاری‌تان، سود چندین‌درصدی را تضمین می‌کند، به آن پروژه شک کنید.
هرگاه تنها ابزار یک پروژه رمزارزی، رمزارز بود، باید به آن شک کرد، یعنی اگر هیچ روش پرداختی به‌جز کریپتو وجود نداشت، نمی‌توان به آن اعتماد کرد.
وجود غلط‌های املایی در وایت‌پیپر و ایمیل‌هایی که برای شما ارسال می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین نشانه‌های کلاهبرداری‌بودن پروژه است. یک پروژه نمی‌تواند وب‌سایتی داشته باشد که با اطلاعات پیش‌فرض یا لورن اپسوم پر شده باشد. به محتوای وب‌سایت و غلط‌های املایی دقت کنید.
- هر پروژه‌ای که به شما وعده رمزارز رایگان داد، مشکوک است.
- از سرمایه‌گذاری در پروژه‌هایی که اعضای تیم آنها جعلی است، به‌شدت خودداری کنید.
- اگر پروژه‌ای مبتنی بر بحث‌های انگیزشی است و در رویدادها بحث‌های علمی مطرح نمی‌شود، از آن بپرهیزید.
منبع
هفته‌نامه کارنگ