پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
همایش «اقتصاد دانش‌بنیان بازار سرمایه، دورنمای آینده» در بورس تهران برگزار شد / ترسیم چشم‌انداز حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در بازار سرمایه
ریحانه هاشمی / در همایش «اقتصاد دانش‌بنیان؛ بازار سرمایه، دورنمای آینده» سخنرانانی از بخش خصوصی و بخش دولتی حضور داشتند و پیرامون موضوع همایش یعنی اقتصاد دانش‌بنیان، مواردی را مطرح کردند.
در ابتدای این همایش، محمود گودرزی مدیرعامل بورس اوراق بهادار ضمن صحبت‌هایش گفت که ایجاد تغییر هدفمند در مدل کسب‌وکار شرکت‌ها باعث تغییر پارادایم کسب‌وکاری شرکت‌ها می‌شود. او توضیح داد: «در حال حاضر چهل درصد از تولید ناخالص ملی کشورها در تمام دنیا متعلق به شرکت‌های دانش‌بنیان است، اما درگذشته این‌طور نبود.»
گودرزی همچنین درباره همایش اقتصاد دانش‌بنیان گفت: «این همایش به همت بورس تهران و نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران برگزار شد تا فضایی برای تعامل بازار سرمایه و شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم شود.»
او در پایان صحبت‌هایش با اشاره به اهمیت اشتغال در پیگیری مسئله اقتصاد دانش‌بنیان گفت: «کارآفرینی در اقتصاد دانش‌بنیان ساده‌تر از کارآفرینی در بخش صنعت است. در حال حاضر هفت هزار شرکت دانش‌بنیان داریم که ۶۷ درصد آنها به درآمدسازی عملیاتی رسیده‌اند.»
راه زیادی در پیش داریم
سخنران دوم مراسم، مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار بود. عشقی با بیان اینکه هنوز در کشور ما، عمده ارزش بازار سرمایه متعلق به شرکت‌هایی است که دارایی فیزیکی دارند گفت: «سه شرکت برتر در بازار سرمایه ایران دارایی محورند درحالی‌که روال فعلی در جهان، برعکس است. باید تلاش کنیم تا شرکت‌های دانش‌بنیان به جایگاه واقعی‌شان برسند.»
بعد از رئیس سازمان بورس اوراق بهادار، نوبت به مجتبی توانگر رئیس کمیته اقتصاد دیجیتال مجلس رسید. او، تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان را گام مهمی در ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بازار سرمایه دانست و گفت: «عرضه اولیه سهام شرکت‌های دانش‌بنیان، یکی از راه‌های ورود سرمایه به این شرکت‌هاست که در کشورهای مختلف ضوابط خاصی دارد. حتی در اقتصاد‌های توسعه‌یافته، کمتر از یک درصد کسب‌وکارها عرضه عمومی می‌شوند، چون این عرضه، آنها را تحت نظارت دولت‌ها و سرمایه‌گذاران قرار می‌دهد.»
او همچنین توصیه کرد: «شرکت‌های دانش‌بنیان از تجربیات خود در اکوسیستم استفاده کنند تا مسیر ورود به بازار سرمایه را کوتاه‌تر طی کنند. این مسیر فراهم‌کننده امکان رشد تعداد بیشتری از آن‌هاست. ما هم به سهم خودمان کمک می‌کنیم که طی این مسیر به‌گونه‌ای که منافع دولت، مردم و بخش خصوصی را فراهم کند، آسان شود.»
محمد جلال، مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی، در ادامه همایش اعلام کرد که قرار است به‌زودی از یک پلتفرم جدید رونمایی شود که می‌تواند خبر خوبی برای اکوسیستم فناوری‌های مالی کشور باشد. او گفت: «در اکوسیستم فناوری‌های مالی، در عرصه پرداخت، پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته‌ایم اما در حوزه تضمین و توثیق هنوز راه زیادی داریم. زیرساختی طراحی شده که از دارایی‌های برنامه‌پذیر در کشور مثل اوراق بهادار، ذخایر مالی مردم در صندوق‌های بازنشستگی، امکان کسر حقوق وغیره در اکوسیستم فناوری‌های مالی، به‌صورت فراگیر و عملی استفاده شود.» او ادامه داد: «قرار است خلاء مسئله توثیق، به‌صورت هوشمند و الکترونیک حل شود .دراین‌خصوص لنتک‌ها و شرکت‌های حوزه تضمین و توثیق می‌توانند به کمک ما بیایند و توانمندی‌هایشان را در این زمینه عرضه کنند.»
سخنرانی بعدی همایش اقتصاددانش بنیان، جعفر صدیق رئیس پارک فناوری اطلاعات و اولین پایه‌گذار شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان بود. او سخنانش را با بیان اهمیت تأثیر دانایی در توسعه کشورها آغاز کرد و گفت: «بحث توسعه بر مبنای دانایی را سال‌ها پیش مطرح کرده بودیم و در برنامه چهارم توسعه، قرار بود شعار ما، توسعه مبتنی بر دانایی باشد که پیش از تصویب، این شعار تغییر کرد.»
صدیق در ادامه، درباره اینکه یک شرکت چطور دانش‌بنیان می‌شود گفت: «کلماتی مثل شرکت دانش‌بنیان و استارتاپ را در فضای امروز جامعه زیاد می‌شنویم. اما باید بدانیم یک شرکت زمانی دانش‌بنیان می‌شود که دانش با تراکم بالا در ارائه محصولات و خدماتش مشهود باشد.» او با ذکر یک مثال در این باره گفت: «فرق پنیری که قیمت هر کیلوی آن بیست هزار تومان است با پنیر ۵۰ دلاری، در تراکم دانشی است که برای تهیه هرکدام به کار بسته شده است.»
رئیس پارک فناوری اطلاعات همچنین گفت: «وقتی یک شرکت بخواهد وارد بورس شود باید نرخ رشدش مشخص باشد. استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوپا، در سال‌های اولیه تأسیسشان سریع رشد می‌کنند و نرخ رشد دورقمی دارند. هیچ شرکت بزرگی در دنیا نمی‌تواند نرخ رشدش را دورقمی کند. در عوض، استارتاپ‌ها ممکن است به‌راحتی شکست بخورند و از بین بروند، اما این خطر، شرکت‌های بزرگ را تهدید نمی‌کند.» جعفر صدیق در آخر به کشور چین به‌عنوان یک نمونه موفق در حفظ استارتاپ‌ها از شکست اشاره کرد و گفت: «چین روشی را پیدا کرد که بتواند با استفاده از آن، شرکتی نوپا و متوسطش را زنده نگه دارد. به همین دلیل نرخ رشد اقتصادی چین بالا نگه داشته شده است.»
تشکیل یک اکوسیستم؛ نیاز اقتصاددانش بنیان
سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، سخنران بعدی همایش اقتصاد دانش‌بنیان بود. او با اشاره به مشکلاتی که شرکت‌های دانش‌بنیان پیشرو دارند گفت: «در مدت نه سالی است که در معاونت علمی و فناوری هستم، سیر تحول این شرکت‌ها را دیده‌ام، با آنها بزرگ و پیر شده‌ام و با مشکلات آنها درگیر بوده‌ام. رشد این شرکت‌ها و جا افتادن آنها در اکوسیستم اقتصادی کشور، یک مبارزه فرهنگی علیه ساختارهای موجود است.»
ستاری ادامه داد: «کشوری که واردات و فروش نفت در آن رونق داشته و قرار نبوده کارآفرینی کند، حالا می‌خواهد به شرکت‌های دانش‌بنیان مجال ظهور و بروز بدهد. در کشور ما ساختارهایی شکل‌گرفته‌اند که به‌صورت قانونی مقابل کارآفرینی‌اند و مفاهیم و تفکراتی در جامعه وجود دارد که با کارآفرینی ضدیت دارند. دانشگاه و صنعت ما هم در اصلشان با کارآفرینی مخالف‌اند. در چنین شرایطی شرکت‌های دانش‌بنیان راه سختی در پیش دارند.»
او شرط موفقیت در این مبارزه سخت را تلاش و استقامت، و ایجاد یک اکوسیستم متناسب با نیاز شرکت‌های دانش‌بنیان دانست و گفت: «این اکوسیستم، مبتنی بر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پژوهش است. با پول دولت نمی‌شود محصول مناسب به دست مردم داد. ماهیت کمک‌های دولتی به‌گونه‌ای است که نمی‌تواند منجر به نتیجه مطلوب شود. الان در پارک علم و فناوری پردیس، یازده هزار میلیارد سرمایه‌گذاری از طرف بخش خصوصی داریم که هنوز عملیاتی نشده است.»
او ادامه داد: «این تغییر را باید از دانشگاه‌ها شروع کنیم. دانشگاه درگذشته ارتباطی با صنعت نداشت اما اصطلاحاتی مثل ناحیه‌های نوآوری، کارخانه‌های نوآوری، پارک‌های علم و فناوری و مشابه آنها که از حدود هشت سال پیش رواج پیدا کرده، به معنی سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پژوهش است.»
معاون علم و فناوری ریاست‌جمهوری به نمونه‌ای از مشکلات شرکت‌های دانش‌بنیان در جذب سرمایه اشاره کرد و گفت: «ما هرساله ۴۰۰ هزار لیتر خون به آلمان و اتریش می‌فرستیم و در قبالش دو فراورده خونی می‌گیریم که بابت هر یک گرم از آنها، باید ۴۰۰ یورو پرداخت کنیم. این در حالی است که بزرگ‌ترین شرکت‌های دانش‌بنیان ما در حوزه بیوتکنولوژی کار می‌کنند.»
سورنا ستاری ادامه داد: «یکی از شرکت‌های ایرانی پالایش خون، به یکی از بانک‌ها درخواست وام داده و بانک گفته بود باید سند یک زمین در یکی از گران‌ترین محله‌های تهران را به‌عنوان وثیقه به بانک بدهند. این یعنی بانک و دیگر نهادها، ارزش سرمایه فکری را نمی‌دانند و به همین خاطر باید هزینه بسیار گزافی را بابت خرید فرآورده‌های خونی به کشورهای خارجی بپردازیم.»
ستاری همچنین گفت که در اقتصاد نفتی، فرد و قدرت کارآفرینی‌اش مهم نیست، اما در اقتصاددانش بنیان ما راجع به افراد، ایده‌ها و ارزش آنها صحبت می‌کنیم.
معاون علم و فناوری رئیس‌جمهور در ادامه صحبت‌هایش به لزوم سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در اکوسیستم اقتصاددانش بنیان اشاره کرد و گفت: «ما به‌عنوان دولت به شرکت‌های دانش‌بنیان فقط می‌توانیم وام بدهیم. اما در نهایت باید یک اکوسیستم داشته باشیم که با پول بخش خصوصی پیش برود، نه با پول دولت. بورس پایه اصلی این اکوسیستم است. تخلیه شرکت‌ها باید در بورس شکل بگیرد.»
او در خصوص تغییر پارادایم به نفع شرکت‌های دانش‌بنیان نیز گفت: «درگذشته وقتی راجع به اقتصاددانش بنیان حرف می‌زدیم به ما می‌خندیدند، ولی الان هفت هزار شرکت دانش‌بنیان داریم که ارزش سرمایه آنها ۴۰۰ هزار میلیارد تومان است.» ستاری در ادامه گفت: «بخش دولتی و بخش خصوصی سنتی در مقابل این تغییر مقاومت دارد اما این مقاومت کم‌کم در حال شکسته شدن است. هرکس جلوی این حرکت بایستد می‌بازد، چون شرکت‌های دانش‌بنیان در زمین‌بازی شرکت‌های سنتی و با قواعد قبلی بازی نمی‌کنند.»
سورنا ستاری، خرید واتساپ توسط فیس‌بوک را به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری بی‌نظیر معرفی کرد و گفت: «چند سال پیش، شرکت فیس‌بوک، واتساپ را که یک کسب‌وکار نسبتاً کوچک بود و تعداد کارمند محدودی داشت، به قیمت ۲۷ میلیارد دلار خرید. حالا این شرکت بسیار بزرگ‌تر از گذشته شده و چند هزار میلیارد دلار ارزش دارد.»
ستاری ادامه داد: «ما هم در حال حاضر شرکتی در حوزه فناوری اطلاعات داریم که دو هزار توسعه‌دهنده دارد. چطور می‌شود روی این‌همه سرمایه علمی و فکری قیمت گذاشت؟ اینها مشکلاتی است که با آنها دست به گریبانیم. اگر اکوسیستم به‌خوبی شکل بگیرد، این مسائل را هم پشت سر خواهیم گذاشت.»
معاون علم و فناوری رئیس‌جمهور، صحبت‌هایش را این‌طور به پایان برد: «قانون جهش تولید دانش‌بنیان که دو ماه است ابلاغ شده، اتفاق مهمی در تغییر نگرش به اقتصاددانش بنیان است. امیدوارم با همدلی همه، این مسیر که در حقیقت آینده کشور است، هموارتر شود.»
پارادایم جهانی خلق ارزش تغییر کرده است
باقر صمدی، معاون دیجیتال ایرانسل، سخنران دیگر همایش بود. او در ابتدای صحبت‌هایش به تاریخچه شکل‌گیری و اقدامات مهم انجام شده در طول فعالیت ایرانسل پرداخت و تصریح کرد: «ایرانسل، پروژه بزرگ توسعه فراگیر نسل پنج در کشور را کلید زده و از ۴۶۰ سایت 5G برنامه‌ریزی شده، تاکنون ۹۲ سایت را در استان‌های مختلف کشور، نصب و اجرا کرده است.»
صمدی ضمن ارائه‌ای که در همایش داشت، خواستار هم‌افزایی برای بهره‌مندی بازار سرمایه از زیست‌بوم درحال‌رشد استارتاپی کشور در جهت ارتقای سامانه معاملات، توسعه ابزارهای مالی نوین، نظارت بهینه بر معاملات برخط و الگوریتمی، پردازش اطلاعات بازار سرمایه در حوزه مدیریت فناوری اطلاعات، رونق بازار سرمایه از طریق تسهیلگری ورود شرکت‌های استارتاپی و دانش‌بنیان، بازنگری مقررات باهدف تسهیل ورود سرمایه‌گذاران خارجی و مقررات‌زدایی باهدف تسهیل خروج ارز از کشور حاصل خواهد شد.
پس از باقر صمدی، نوبت به حمید محمدی، مدیرعامل دیجی‌کالا رسید. او به تغییر پارادایم اقتصادی در دنیا اشاره کرد و گفت: «تا نیمه‌های قرن بیستم، در بین شرکت‌های برتر دنیا ردپایی از شرکت‌های دانش‌بنیان نمی‌دیدیم. اما از اواخر این قرن، قواعد بازی تغییر کرد و این شرکت‌ها توانستند در بین ده شرکت برتر دنیا، جایی باز کنند.»
محمدی همچنین گفت: «شرکت‌های دانش‌بنیان با حجم دارایی‌هایشان خلق ارزش نمی‌کنند و پارادایم خلق ارزش از اواخر قرن بیستم تغییر کرده است. نگرش ارزش‌آفرین در سرمایه‌گذاری تغییر کرده و شرکت‌های معتبر دنیا فقط به‌خاطر سود کوتاه‌مدتشان ارزش‌گذاری نمی‌شوند. ۹۰ درصد دارایی شرکت‌های برتر دنیا در ۲۰۲۰، دارایی نامشهود بوده است.» او شرکت آمازون را به‌عنوان نمونه‌ای موفق از یک شرکت با دارایی‌های نامشهود معرفی کرد و گفت که آمازون در ۲۰۲۱ توانست سودی معادل ۱۲ برابر تمام زیان‌های گذشته‌اش را کسب کند.
مدیرعامل دیجی‌کالا سپس به وضعیت بازار سرمایه ایران اشاره کرد و گفت: «ده شرکت برتر بورسی ایران در سال ۱۴۰۰ هیچ‌کدام دانش‌بنیان و تکنولوژی محور نبودند.» او ادامه داد: «مدیرعامل فرابورس در فروردین ۱۴۰۱ گفت چهل‌وسه شرکت دانش‌بنیان در بورس و فرابورس حضور دارند. این شرکت‌ها عمدتاً یا PSP هستند، یا در زمینه دارویی فعالیت می‌کنند و یا شرکت‌های صنعتی دانش‌بنیان هستند.»
محمدی با مقایسه بازار سرمایه ایران و ترکیه گفت: «سهم تجارت الکترونیک در اقتصاد ترکیه بیش از دوبرابر سهم آن در اقتصاد ایران است. چرا با وجود بسترهای آماده و دانش فنی خیلی خوب در کشور، این سهم پایین است؟ مهم‌ترین دلیل آن، حجم سرمایه‌گذاری پایین در این زمینه است. مجموع این سهم از ابتدای شروع خرده‌فروشی آنلاین در کشور، کمتر از ۴۰۰ میلیون دلار بوده است.»
مدیرعامل دیجی‌کالا در ادامه توضیح داد: «ما در دیجی‌کالا حتی یک مترمربع دفتر، انبار و زمین نداریم اما توانسته‌ایم بزرگ‌ترین شبکه لجستیک منطقه را به وجود بیاوریم. در سال ۱۴۰۰ مردم بیش از ۱۴ هزار روستا از دیجی‌کالا کالایی خریده و یا در آن کالایشان را فروخته‌اند. توانمندسازی کسب‌وکارهای بومی و محلی باعث افزایش سهم کسب‌وکارهای محلی در اقتصاد دیجیتال کشور شده است.»
او در آخر سخنانش گفت: «نسل جدیدی از استعدادها در شرکت‌های دانش‌بنیان مشغول به کارند و ستاره‌های آسمان اقتصاد ایران هستند. سرمایه‌گذاری درست در بخش اقتصاد دیجیتال می‌تواند منجر به انجام کارهای بزرگی شود که درگذشته امکان‌پذیر نبود.»
لزوم کشف نیازی که مشتری از آن خبر ندارد
محمد خلج، مدیرعامل اسنپ، سخنران دیگر همایش اقتصاد دانش بنیان بود. او ضمن ارائه تاریخچه‌ای از فعالیت اسنپ گفت: «اسنپ سال ۹۳، با ارائه روش جدیدی از حمل‌ونقل شهری راه‌اندازی شد، اما در سال‌های بعد، هدف اولیه تغییر کرد و امکانات بیشتری به اسنپ اضافه شد. در حال حاضر، سوپر اپلیکیشن اسنپ ۲۲ خدمت را ارائه می‌کند و اسنپ، سومین شرکت به لحاظ تعداد سفر در دنیاست. تهران به نسبت جمعیتش، با داشتن رکورد یک میلیون سفر روزانه، رتبه پرسفرترین شهر را در جهان دارد.»
خلج اما به کوچک بودن سهم حمل‌ونقل هوشمند به نسبت حمل‌ونقل کل اشاره کرده و گفت: «سهم حمل‌ونقل هوشمند از کل حمل‌ونقل کشور فقط پنج درصد است. با اینکه این‌قدر در مورد بزرگی شرکت‌هایی مثل اسنپ حرف می‌زنیم اما هنوز بازار بکر بزرگی پیشروی شرکت‌هایی مثل اسنپ قرار دارد.»
محمد خلج، به چالش‌های اسنپ در دو سال گذشته نیز پرداخت و تصریح کرد: «تحریم‌ها باعث کاهش دسترسی‌های ما شد. ما در اپ‌استور امکان ارائه اپلیکیشن را نداشتیم و دسترسی‌های ما برای برخی سرویس پرووایدر‌های خارجی قطع شد. علاوه بر این امکان جذب سرمایه‌گذار خارجی هم از بین رفت.»
او چالش بعدی را همه‌گیری کرونا دانست اما از آن به‌عنوان یک نقطه قوت هم یادکرد و گفت: «اگر اسنپ نبود، خیلی از کسب‌وکارهای سنتی ما مثل رستوران، هتل و سوپرمارکت، از بین می‌رفتند. آمدن این کسب‌وکارها به اسنپ نیز باعث رشد ما شد.» مهاجرت نیروها نیز چالش سومی بود که خلج به آن اشاره کرد.
خلج همچنین در مورد چشم‌انداز پیشروی اسنپ گفت: «حضور در بازار جهانی و دستیابی به بازار ۹۵ درصدی در کشور که هنوز به آن دست پیدا نکرده‌ایم از مهم‌ترین چشم‌اندازهای ماست. علاوه بر این، کار ما کشف نیازهایی از جامعه است که خود جامعه هنوز از آن خبر ندارد. معتقدیم ایده ما باید مشکلی را حل کند و کاربر باید باور کند آن ایده تأثیر مثبتی در زندگی او دارد.»
پس از محمدی، سید مجید رضوی مدیرعامل گروه هزاردستان به جایگاه سخنران آمد و در مورد محصولات این شرکت توضیحاتی ارائه کرد و مدل درآمدی آنها را توضیح داد. رضوی گفت: «هلدینگ هزاردستان کارش را با کافه‌بازار شروع کرد و بعد محصولات دیگری مثل دیوار، بلد و… به این هلدینگ اضافه شدند.» رضوی ادامه داد: «کاربر فعال ماهانه دیوار ۲۴ میلیون نفر است و در سال ۱۴۰۰ معادل ۲۲ میلیون نفر در دیوار آگهی گذاشتند.»
رضوی در پایان، به اهمیت پذیرش استارتاپ‌ها در بورس اشاره کرده و مواردی از قبیل دردسترس‌بودن حوزه‌های جدید برای سرمایه‌گذاری عموم و تأمین مالی برای رشد و توسعه استارتاپ‌ها را از مزایای پذیرش استارتاپ‌ها در بورس برشمرد.
علی یوسفی زاده، مدیرعامل آسیاتک نیز در این نشست گفت: «اگر بخواهیم حضور فعال در بورس داشته باشیم، نیاز به یک بورس فناوری اطلاعات داریم. بورس با مختصات فعلی به‌دشواری می‌تواند دارایی‌های نامشهود شرکت‌های فناوری اطلاعات را ارزش‌گذاری کند.»
علی رحمانی، استاد حسابداری دانشگاه در انتهای همایش به تفاوت شرکت‌های با دارایی‌های نامشهود و شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره کرد و گفت: «شرکت‌های دانش‌بنیان ویژگی‌های خاصی دارند و رسیدگی به آنها دشواری دارد. مدل قیمت‌گذاری این شرکت‌ها هم متفاوت است و در قانون برای آن پیش‌بینی نشده است.»
او همچنین اعلام کرد حمایت‌های دولتی از شرکت‌های دانش‌بنیان باید به شکل خرید خدمت از آنها باشد نه به شکل‌های دیگر، و در انتها تصریح کرد: «شرکت‌های دانش بنیانی باید وارد بورس شوند که استراتژی جذب سرمایه دارند.»