پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ترسیم آینده فین‌تک ایران و پیشنهادهایی برای رشد آن / اجماع سرویس‌های سواد مالی در یک سوپراپ
رضا قربانی، رئیس کمیسیون فین‌تک نصر تهران، در وبینار استارتاپ‌های فین‌تکی در بازارهای نوظهور که با حمایت تکنوتجارت برگزار شد، به موضوع آینده صنعت فین‌تک در ایران پرداخت و درباره فین‌تک 2 صحبت کرد. فین‌تک صنعتی است که نظام بانکی را متحول می‌کند و خدمات گسترده‌ای را در اختیار افراد جامعه می‌گذارد، علاوه بر این فین‌تک و زیرمجموعه‌هایش در شرایط اقتصاد کنونی ایران می‌توانند مؤثر باشند و ظرفیت‌هایی مانند ارزآوری و تجارت بین‌الملل را در اختیار کشور قرار دهند. قربانی در این وبینار دغدغه‌ها و موانع رشد فین‌تک را بیان کرد. او معتقد است که رفع انحصار، اصلاح نظام کارمزد، باز شدن حلقه تصمیم‌گیری و حضور بخش خصوصی در تصمیم‌گیری‌ها به گسترش صنعت فین‌تک در ایران کمک می‌کند. قربانی در بخشی از صحبت‌هایش از تحقق فین‌تک 2 و اجماع شاخه‌های سواد مالی در یک پلتفرم در آینده خبر داد.
مفهوم فین‌تک
رضا قربانی رئیس کمیسیون فین‌تک نصر تهران صحبت‌های خود را با این سوال که فین‌تک ایران به کدام سو می‌رود؟ آغاز کرد. به گفته او، فین‌تک کاربرد نوآورانه فناوری و خلق مدل‌های نوین کسب‌وکار در خدمات مالی است. فین‌تک در حوزه کسب‌وکار و کاربرد است که معنا پیدا می‌کند نه در حوزه ایده و طرح‌های خلاقانه. دو مفهوم فناوری و تکنولوژی، فین‌تک را از سایر فضاهای مالی جدا کرده‌اند، تکنولوژی تاحدی به فین‌تک مربوط است که برخی پیشنهاد می‌دهند به‌جای کلمه فین‌تک از واژه تک‌فین استفاده شود.
او در ادامه درباره فین‌تک و خدمات مالی و مدل‌های نوین کسب‌وکار صحبت کرد و گفت: «خدمات مالی فین‌تک شامل بانک و پرداخت، بورس و سرمایه‌گذاری و بیمه و مدیریت ریسک است.» بر اساس گفته‌های قربانی، کتاب فین‌تک به زبان ساده ابعاد مختلف فین‌تک به‌ویژه ابعاد فنی فین‌تک را بررسی کرده، در این کتاب درباره مفهومی به نام مکعب فین‌تک صحبت شده. فین‌تک در این کتاب به یک مکعب با سه سطح فناوری، مالی و مدل‌های کسب‌وکاری تشبیه شده است. او توضیح داد که سه سطح مکعب کسب‌وکارهای فین‌تکی را تشکیل می‌دهند.
قربانی توضیح داد: «بخش مالی این مکعب شامل سه بخش اصلی، بانک و پرداخت، بورس و بیمه است. بانکداری خرد یا همان بانکداری مبتنی بر شعب، بانکداری تجاری، بانکداری برای کسب‌وکارها، بانکداری شرکتی، بانکداری سرمایه‌گذاری، مدیریت دارایی، بانکداری اختصاصی برای افراد مشهور (افرادی که زمان کافی برای مدیریت دارایی‌هایشان ندارد)، خدمات پرداخت و بانکداری تراکنشی، کسب‌وکارهای بیمه و صرافی و ارزهای خارجی تبادل ارزهای خارجی، همگی از حوزه‌های کلیدی بخش مالی فین‌تک هستند.»
او ادامه داد: «در بخش مدل کسب‌وکار فین‌تک؛ مدل کسب‌وکار به مصرف‌کننده b2c (مصرف‌کننده نهایی)، کسب‌وکار به کسب‌وکار، کسب‌وکار به مصرف‌کننده، کسب‌وکار به دولت، همتا به همتا و (مانند بیت‌کوین)، تأمین مالی جمعی (کرادفاوندینگ) جای دارند. فناوری بخش مهم فین‌تک است که کلان‌داده‌ها، رایانش ابری، یادگیری ماشین، بلاکچین، اینترنت اشیا، محاسبات کوانتومی، واقعیت مجازی، واقعیت افزوده را در بر می‌گیرد.»
به گفته او، سیستم‌های مالی چین و آمریکا در مسیر فین‌تک نسبت به سایر کشورها پیشرفته‌ترند. هند و برزیل در حوزه‌های فین‌تک پیشرو هستند و کشوری مثل بریتانیا هم مهد خدمات مالی است. آلمان، سوئد و سنگاپور از جمله کشورهایی هستند که عملکردشان قابل‌توجه است. بعد از شیوع کرونا، روند سرمایه‌گذاری جهانی در حوزه فین‌تک صعودی شد و کسب‌وکارهای فین‌تک در زمینه جذب سرمایه و.. رشد کردند. امارات و ترکیه هم در تلاش‌اند تا در قطب‌های فین‌تک دیده شوند، او تصریح کرد که معمولاً در این آمارهای جهانی آماری از ایران منتشر نمی‌شود.
فین‌تک و بانکداری
او در ادامه درباره تأثیر فین‌تک بر تحول نظام بانکی صحبت کرد و گفت: «فین‌تک نقش بسیار مهمی در باز طراحی سیستم مالی کشور دارد، سیستم مالی قلب تمام مجموعه‌هاست. اگر بخش مالی یک مجموعه بیمار باشد، مجموعه نمی‌تواند به‌درستی فعالیت‌هایش را انجام دهد. فین‌تک به تخصیص هدفمند تسهیلات کمک می‌کنند، سهم درآمد غیر مشاع بانک‌ها افزایش می‌دهد، بهای تمام شده خدمات را کاهش می‌دهد.»
به گفته او، اعتبارسنجی جامع، اعتبار به‌جای وام، رفع انجماد دارایی‌ها و تلفیق خدمات بازار پول و سرمایه از دیگر تأثیرات فین‌تک در نظام بانکی است. قربانی اضافه کرد که نقش فین‌تک 2 در موضوع تلفیق خدمات بازار پول و سرمایه پررنگ‌تر می‌شود.
رشد لندتک‌ها در سال 1401
قربانی با بیان اینکه لندتک از مهم‌ترین شاخه‌های فین‌تک است، گفت: «شرایط کنونی کشور در کنار اهمیت یافتن موضوع اعتبار دو عاملی است که، باعث رشد چشم‌گیر لندتک‌ها در سال آینده خواهد شد. لندتک با استفاده از تکنولوژی‌های پلتفرمی دسترس‌پذیری افراد به منابع مالی را تسهیل و بی‌واسطه می‌کند. لندتک با به‌کارگیری کلان‌داده، هوش مصنوعی و.. تجربه مشتری در دریافت و بازپرداخت وام را متحول می‌کند.» او ادامه داد: «شرکت‌های دیجی‌پی، تارا، تالی، لندو، قسطا، والتا، ازکی وام، اسنپ و دارا نمونه‌ای از شرکت‌های فعال حوزه لندتک ایران هستند. با رشد لندتک در ایران شمول مالی، اقتصاد دیجیتال و دسترس‌پذیری به خدمات افزایش می‌یابد و هزینه‌های عملیاتی کاهش پیدا می‌کند.»
او با اشاره به چالش‌های لندتک ایران گفت: «سیستم بانکی و استراتژی‌های آن در ایران به‌شدت سنتی، لخت و غیر چابک است، نگاه بانک‌ها به بانکداری دیجیتال محافظه‌کارانه است، قوانین رگولاتوری بر خلاف روال دنیا، کند و پسینی است، این رویکرد مانع چابکی شرکت‌ها می‌شود. آیین‌نامه مشخصی هم دراین باره وجود ندارد.» او ادامه داد: «عدم دسترسی به زیر ساخت‌های موجود؛ احراز اهلیت و دسترسی به داده‌ها و متغیرهای تأثیرگذار در بخش اعتبارسنجی یکی دیگر از چالش‌های لندتک ایران است.»
او با اشاره به نقشه راهی که به توسعه لندتک کمک کند، گفت: «امیدوارم که بانک مرکزی دستورالعمل‌هایی را برای حوزه لندتک تدوین کند و موضوعاتی مانند مهر وامضای الکترونیکی، وثیقه الکترونیکی، رتبه اعتباری برطرف شود تا شاهد فعالیت کسب‌وکارها در این بخش‌ها باشیم.»
او در ادامه درباره کیف پول الکترونیکی توضیح داد: «کیف پول یکی دیگر از بخش‌های فین‌تک است که در بخش بانکی و پرداخت جای می‌گیرد، در جهان بخش مهمی از تراکنش‌ها با کیف پول انجام می‌شود اما کیف پول در ایران رشد نکرده و تمام تراکنش‌ها در قالب تراکنش‌های آنلاین انجام می‌گیرند.»
او با بیان اینکه چرا کیف پول در ایران جایگاهی ندارد تصریح کرد: «سقف موجودی کیف پول در ایران محدود است و انتقال کیف پول به کیف پول آسان نیست، شارژ و تعداد کیف پول هم از عوامل موثری هستند از پا گرفتن کیف پول در ایران جلوگیری می‌کنند. لازم است که قوانین و مقررات این حوزه به‌ویژه کارمزد تغییر کند.» به گفته او، کارمزد خدمات بانکی در ایران تقریباً رایگان است، این موضوع هزینه‌های زیادی را به بدنه بانکی وارد کرده. او در ادامه تاکید کرد تا زمانی که مدل‌های کارمزد اصلاح نشوند، کیف پول در ایران اجرایی نخواهد شد.
او در ادامه به هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: «هوش مصنوعی باعث ایجاد ارزش در ابعاد میلیارد دلاری در صنعت بانکی می‌شود، کسب‌وکارهای ایرانی در زمینه هوش مصنوعی به ترتیب بر بینایی ماشین، پردازش گفتار، پردازش زبان طبیعی، داده‌کاوی، اینترنت اشیا، و علوم شناختی تمرکز کرده‌اند.»
قربانی در خصوص کاربرد هوش مصنوعی در فعالیت‌های بانک‌ها گفت: «کشف تقلب، جلوگیری از تخلف، تجزیه تحلیل اطلاعات بانکی، نظارت هوشمند بانکی، مدیریت ریسک هوشمند، تسهیل فعالیت رگ‌تک‌ها نمونه‌ای از کاربردهای هوشمند مصنوعی برای صنعت بانکداری هستند.»
تبادل ارزش به‌جای تبادل اطلاعات
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره بلاکچین، رمزارز و توکن‌ها صحبت کرد و گفت: «در مسیر گذر از اقتصاد کریپتو هستیم. دیگر به جای تبادل اطلاعات در وب، تبادل ارزش خواهیم داشت. در این دوره انواع توکن‌های بهادار یا همان توکن‌های مبتنی بر دارایی پررنگ می‌شوند. در این فضا اموری مانند تأمین مالی اتفاق می‌افتد.» به گفته او، اقتصاد توکن علاوه بر کاربردهایش در حوزه گردشگری و توریست و ارز آوری، پل روابط اقتصادی و تجارت بین‌الملل هم هست و در دوران تحریم به ایران کمک می‌کند.
او اضافه کرد: «پیش‌بینی شده تا سال 2027 حجم‌دارایی‌های‌توکنایز‌شده به ۱۰ درصد کل GDP دنیا برسد. همچنین انتظار می‌رود که حجم معاملات توکن‌های بهادار فهرست شده جهانی تا سال 2030 به 162.7 تریلیون دلار افزایش پیدا کند.» به گفته او، مجموع انتشار توکن‌های بهادار به ارزش بیش از 4 تریلیون دلار در همین دوره خواهد رسید. صرافی ftx، پلتفرم tZERO، پلتفرم Securitize از پیشروان توکنایز کردن دارایی‌ها در‌دنیا هستند.»
پیامدهای نظام کارمزد غلط در کنار انحصار
او در ادامه درباره وضعیت صنعت پرداخت در ایران صحبت کرد. به گفته او، بالغ‌ترین بخش اکوسیستم فین‌تکی در ایران و جهان، بخش پرداخت است. پرداخت در صنعت فین‌تک به حدی بالغ است که بسیاری آن را معادل فین‌تک می‌دانند.
او با اشاره به وضعیت صنعت پرداخت الکترونیک در ایران بیان کرد: «در سال 1397 نقشه راهی از جزئیات و زمان‌بندی رگولاتوری حوزه‌های نوآورانه فین‌تک توسط بانک مرکزی منتشر شد، این نقشه راه می‌توانست در جهت ایجاد ثبات رگولاتوری و امنیت سرمایه‌گذاری نقش مهی را ایفا کند اما نقشه راه مسکوت ماند و رها شد. باگذشت زمان محدودیت‌ها بیشتر شد. این محدودیت‌ها در راستای اتصال مستقیم به سوئیچ شاپرک در حوزه‌های پرداخت الکترونیک بود که به انحصار منجر شد.»
او با تاکید بر غلط بودن نظام کارمزد گفت: «نظام کارمزدی غلط صنعت را به اصطلاح قفل کرده، نظام کارمزد غلط در کنار انحصار، چرخه کسب‌وکاری معلولی را ایجاد کرده، هرچه نظام کارمزد دیرتر اصلاح شود، آسیب‌های بیشتری به کشور وارد خواهد شد.»
او ادامه داد: «وابستگی کل شبکه پرداخت الکترونیک کشور به محدودیت‌های شاپرک، امکان نوآوری را از بین برده است. در همین راستا لازم است نهادی با ساختار غیرحاکمیتی و با حضور بخش خصوصی هم عرض بانک مرکزی برای رگولاتوری حوزه بانکی و یا حضور بخش خصوصی با میزان رای برابر با نمایندگان بانک مرکزی در ساختارهای موجود بانک مرکزی شکل بگیرد.» او در ادامه پیشنهاد کرد که ایجاد شاپرک 2 هم می‌تواند برای توسعه اقتصاد نوآوری کارساز باشد.
تحقق نئوبانک نیازمند مقررات
به گفته رضا قربانی، با گسترش api و اقتصاد اشتراکی در سال‌های اخیر موضوع بانکداری باز پررنگ‌تر شده، بانکداری باز قدمت زیادی ندارد و حوزه جدیدی است. فینوتک، فرابوم، شاهین و سندباد از فعالین بازار بانکداری باز هستند.
او با اشاره به ماهیت بانکداری باز گفت: «اصل بانکداری باز دسترس‌پذیری به خدمات بانکی و اطلاعات افراد است، برداشت مستقیم از حساب نمونه‌ای از کاربردهای بانکداری باز است. در سال‌های آینده تمام بانک‌ها باید ملزم به ارائه خدمات پایه بانکداری شوند.»
قربانی در ادامه درباره مفهوم نئوبانک‌ها صحبت کرد و گفت: «نئوبانک، بانکی است که توسط متخصصین فناوری اطلاعات با تفکری دیجیتال بازطراحی شده. نئوبانک‌ها، بانک را که مجموعه‌ای از مجوزها، فرایندها و روش‌ها، دستورالعمل‌ها، مدیریت حقوقی، ریسک، اعتبارسنجی، وصول مطالبات است را با کدهای الگوریتم هوشمند باز طراحی می‌کند. نئوبانک تمام انتظارت مردم را از خدمات بانکی را از طریق اپلیکیشن موبایلی برآورده می‌کند. نئوبانک کار ادارات حاکمیت شرکتی، ریسک و تطبیق را هم‌زمان، سریع و بهتر انجام می‌دهد. با الگوریتم‌های خوب اعتبارسنجی نیازی به کمیته اعتباری، وصول مطالبات و اجرائیات نخواهد بود.» به گفته او، نئوبانک یعنی همکاری شرکت‌های فناوری بدون رابطه سهام‌داری.
او ادامه داد: «در ایران شاهد حضور بتا بانک‌ها هستیم، بتابانک یک نئوبانک و یا بانک دیجیتال درون یک بانک سنتی است. در این حالت، افراد می‌توانند در هر بانکی که حساب دارند از نئوبانکشان استفاده کنند و خدمات مورد نظرشان را دریافت کنند.» به گفته او، برای تحقق نئوبانک در ایران با مشکلات مقرراتی مواجه هستیم.
دریافت پایه‌های سواد مالی از یک سرویس
او در خصوص سرمایه‌گذاری در فین‌تک توضیح داد: «شرایط عمومی کشور تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی را دشوار کرده اما در سمت دیگر مسائل مخصوص صنعت فین‌تک وجود دارند که با همکاری رگولاتوری قابل‌رفع‌اند. نبود نقشه راه رگولاتوری در صنعت فین‌تک، انحصار رسمی و غیررسمی، فرایند ناکارآمد در مجوزدهی، ناکارآمدی و در نتیجه عدم همکاری نهادهای اصلی با فین‌تک از جمله مسائل داخلی صنعت هستند. برای رفع این دغدغه‌ها لازم است که حلقه تصمیم‌گیری و قانون‌گذاری باز شود تا انجمن‌های صنفی و سرمایه‌گذاران هم در این حلقه‌ها حضور پیدا کنند. اخذ مجوزها این حوزه توسط سرمایه‌گذاران امکان‌پذیر شود، این تغییرات باعث رخ‌دادن اتفاقات خوبی خواهد شد.»
او در بخش پایانی صحبت‌هایش به آینده فین‌تک ایران از نگاه مشتری با استاندارد سواد مالی پرداخت. به گفته او، سواد مالی یعنی هر فرد چه میزان در کسب درآمد، مدیریت ریسک، مدیریت اعتبار و پرداخت، سرمایه‌گذاری، پس‌انداز و هزینه مهارت دارد. معمولا این موارد یکپارچه هستند و افراد به آنها به‌صورت تکی نگاه نمی‌کنند.»
او با اشاره به مفهوم فین‌تک 2 بیان کرد: «به سمتی حرکت می‌کنیم که افراد پایه‌های سواد مالی را از یک سرویس مانند یک سوپر اپ دریافت کنند. معنای فین‌تک 2 همین است، در فین‌تک 2، تمام خدمات از نئوبانک گرفته تا پرداخت، بیمه، سرمایه‌گذاری، خریدوفروش توکن‌ها در یک اپلیکیشن موبایلی ارائه می‌شوند.» به گفته او، فین‌تک 2 فقط به سوپراپ خلاصه نمی‌شود و DLT در آینده زیرساخت‌های خدمات مالی را شکل خواهد داد.