پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
علی رمضانیان / دیکشنری وبستر کلمه استارتاپ را یک کسب‌وکار جدید معرفی کرده که دامنه بسیار گسترده‌ای دارد. موفقیت استارتاپ‌ها هرگز تضمین‌شده نیست، به همین دلیل فضای استارتاپی فضای خاصی شده است. مهم‌ترین موضوع برای استارتاپ‌ها تأمین مالی و سرمایه‌گذاری روی آن است. پرداخت تسهیلات به استارتاپ‌ها به‌دلیل اینکه آغاز یک فرایند طولانی هستند و رسیدن‌شان به مرحله نهایی، شاید ماه‌‌ها زمان ببرد، مسئله پیچیده‌ای است.
در سال‌های اخیر استارتاپ‌های زیادی در ایران رشد کردند. برخی از آنها به سوددهی قابل توجهی دست یافتند و در هفته‌های پیش رو یکی از این استارتاپ‌ها به بازار سرمایه نیز راه خواهد یافت.
دولت هم چند سالی است که به این حوزه ورود کرده و تلاش می‌کند تا موانع را رفع کند، اما نوع نگاه دولت در برخی موارد با فعالان این حوزه متفاوت است. یکی از موارد مورد اختلاف اعطای تسهیلات به استارتاپ‌هاست.
دولت معتقد است برای حمایت از استارتاپ‌ها باید به آنها تسهیلات داد، اما فعالان و کارشناسان استارتاپی در این موضوع با دولت هم‌عقیده نیستند.
صندوق نوآوری و شکوفایی دولت اعلام کرده که تا سال 1400 یعنی در دولت قبلی، 12 هزار میلیارد تومان وام (به‌صورت تسهیلات و ضمانت) به اکوسیستم استارتاپی تزریق کرده است. در کنار صندوق نوآوری، وزارت ارتباطات و معاونت علمی ریاست‌جمهوری، بانک مرکزی و بانک‌های عامل و غیره نیز در راستای اعطای تسهیلات به استارتاپ‌ها دست‌به‌کار شده و تاکنون چندین هزار میلیارد ریال تسهیلات پرداخت کردند، اما سؤال اساسی این است که آیا باید به استارتاپ‌ها وام داد؟ آیا استارتاپ‌ها نیاز به تسهیلات دارند؟ اگر نیاز دارند در چه مرحله‌ای باید به استارتاپ‌ها وام داد؟
بانک‌ها راضی از اعطای تسهیلات به استارتاپ‌ها
در ایران، بانک‌ها مهم‌ترین و فعال‌ترین بنگاه در حوزه تسهیلات‌دهی هستند. در حوزه استارتاپ‌ها نیز بانک‌ها فعال بوده و در بهمن 1400 ادعا کردند که تسهیلات زیادی پرداخت کردند، ولی هیچ معوقه‌ای ندارند. در همین رابطه، در نشستی که برای بررسی فضای تأمین مالی استارتاپ‌ها برگزار شده بود، مدیرعامل بانک تجارت گفته بود که ما مبلغ شش هزار میلیارد ریال برای تسهیلات سرمایه در گردش در نظر گرفته‌ایم و هیچ‌گونه معوقه‌ای نداریم. همچنین مدیرعامل بانک ملت گفته بود که ما خارج از توافق‌نامه‌ها، به‌دنبال حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان هستیم و تاکنون نیز بیش از 88 هزار میلیارد ریال به شرکت‌های دانش‌بنیان پرداخت کرده‌ایم و هیچ مطالبات معوقه‌ای نداریم. علاوه بر این دو بانک، بانک صادرات نیز گفته بود که هرگونه اعتبار و تسهیلاتی را که از منابع صندوق نوآوری نزد بانک صادرات موجود است، پرداخت می‌کنیم.
در حقیقت، سه بانک ملت، صادرات و تجارت در بین کل بانک‌های کشور بالاترین تسهیلات را به استارتاپ‌ها پرداخت کردند.
بانک مرکزی چندی پیش اعلام کرد که طی 12ماهه 1400 به 1362 شرکت دانش‌بنيان معادل 669 هزار و 400 میلیارد ریال تسهيلات پرداخت شد که نسبت به 12ماهه 1399 معادل 108 درصد افزايش داشته است.
تأکید باری به هر جهت دولت سیزدهم بر اعطای تسهیلات
با توجه به تأکید دولت سیزدهم، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی بر اعطای تسهیلات به استارتاپ‌ها و فشار بر بانک‌ها؛ همه اعضای دولت سیزدهم با این رویه موافق نیستند. چندی پیش مهدی حمزه‌پور، دبیر میز نخبگان مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری در دولت سیزدهم و عضو هیئت‌علمی دانشکده مدیریت دانشگاه امام صادق(ع) با انتقاد از پول‌پاشی به استارتاپ‌ها گفته بود که بانک مرکزی و دیگر بانک‌های کشور و همچنین بازار سرمایه کارهایی در گذشته انجام دادند که قابل نقد است؛ زیرا با پول‌پاشی و تزریق بی‌ضابطه تسهیلات بانکی سعی شده بود به این شرکت‌ها کمک شود؛ در حالی که با تزریق پول نمی‌توان مشکل تولید در حوزه شرکت‌های فناوری‌محور را برطرف کرد؛ چراکه همه شرکت‌های دانش‌بنیان موفق نیستند. باید به شرکت‌های دانش‌بنیانی که در رتبه‌بندی موفقیت مقام بالایی دارند، اعتبارات هدفمند بیشتری تخصیص دهیم و نسبت به عارضه‌یابی شرکت‌هایی که موفق نبوده‌اند، اقدام کنیم. در حقیقت با این اقدامات به شرکت‌های دانش‌بنیانی که موفق نبوده‌اند یا دچار ورشکستگی شده بودند، کمک کنیم.
وام‌دهی؛ منسوخ‌شده در دنیا ولی جذاب در ایران
بر خلاف نظر دولت مبنی بر تأمین مالی باری به هر جهت، بسیاری از کارشناسان معتقدند که باید در تسهیلات‌دهی به استارتاپ‌ها احتیاط کرد.
مصطفی نقی‌پورفر، دبیر انجمن فین‌تک معتقد است که تسهیلات‌دهی به استارتاپ‌ها با محدودیت‌هایی مواجه است. این تصور غلط که باید در هر صورتی به استارتاپ‌ها باید وام داد، به آن ضربه بیشتری زده است.
او در ادامه افزود: «سال‌هاست که این موضوع مطرح است که ارائه وام به استارتاپ قبل از اینکه حداقل توان کافی برای بازپرداخت داشته باشد، سم بوده و مدیر یا مؤسس استارتاپ را درگیر مسائلی به غیر از کسب‌وکار اصلی آن می‌کند و در نهایت به رشد استارتاپ صدمه می‌زند. وام قابل تبدیل به سهام از ابزارهای مرسوم است و عمدتاً در فرایند شتاب‌دهی به بعد توسط سرمایه‌گذاران مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
نقی‌پورفر زمانی اعطای تسهیلات به استارتاپ‌ها را به‌صلاح می‌داند که استارتاپ قادر به بازپرداخت وام‌های نوع دیگر باشد. مثلاً زمانی که فروش کافی داشته باشد. همچنین سرمایه در گردش یکی از این نیازهای استارتاپ است که می‌تواند به فروش بیشتر کمک کند.
چرا مراحل رشد اهمیت دارد؟
هر استارتاپی دارای مراحل مختلفی است. به‌دلیل اینکه بسیاری از کارشناسان، تزریق پول به هر استارتاپی را در مراحل مختلفی تجویز می‌کنند، این دسته‌بندی مهم است. علاوه بر این ، در خصوص مراحل مختلف هر استارتاپی، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد که مهم‌ترین آن در ادامه ذکر می‌شود.
- مرحله پیش از بذر (Pre-Seed stage)
این مرحله گویای خلق ایده است. در ابتدای شروع هر پروژه، تجزیه و آنالیز برای تشخیص یک مشکل در بازاری که استارتاپ می‌خواهد در آن اجرا شود، بسیار مهم است. راه‌حلی که آن استارتاپ ارائه می‌دهد، راه‌حل کلیدی موفقیت‌های بعدی خواهد بود.
- مرحله بذر (Seed Stage)
آنچه در مرحله اولیه مهم است، اعتبار بخشیدن به مدل کسب‌وکار است. تصمیمات مهمی مثل تعیین مسیر استارتاپ را می‌توان از طریق توسعه نمونه‌های اولیه انجام داد. راه دیگر آزمایش ایده و فرایندی است که طی آن شواهدی از طریق آزمایش جمع‌آوری می‌شود تا تصمیمات سریع، آگاهانه و بدون ریسک اتخاذ شود.
- مرحله اولیه (Early Stage)
این مرحله، مرحله باردهی است. یعنی در این مرحله اولین محصول استارتاپ ارائه می‌شود. این مرحله را MVP می‌گویند.
MVP مخفف عبارت Minimum Viable Product، به معنای «حداقل محصول پذیرفتنی» است. MVP یعنی همان تولید محصول یا خدمتی که حداقل ویژگی‌ها و خصوصیات لازم برای ارائه به مشتری و سرمایه‌گذار را دارد. بسیاری از کارشناسان اعطای تسهیلات به هر استارتاپی را در این مرحله تجویز می‌کنند و این مرحله را بهترین مرحله برای سرمایه‌گذاری می‌دانند و قبل از آن را به‌صلاح نمی‌دانند.
- مرحله رشد (Growth Stage)
در این مرحله می‌توان به هدف مالی و تولید ارزش استراتژیک برای یک استارتاپ اشاره کرد.
- مرحله گسترش ( Expansion phase)
در این مرحله، شرکت‌هایی که قبلاً در اجرای کسب‌وکار خود پیشرفت کرده‌اند، حالا پتانسیل رشد بهتری دارند و رشد خود را، هم در درآمد و هم در کارکنان تثبیت می‌کنند. طبق تعریف مؤسسه Scale up انگلستان و OCPE، برای اینکه یک شرکت به‌عنوان یک شرکت اسکیل‌آپ (استارتاپی که توانسته مدل کسب‌وکارش را به یک مدل تکرارپذیر تبدیل کند) تبدیل شود، باید در طول سه سال گذشته، با نرخ سالانه بیش از 20 درصد رشد کرده باشد (از نظر تعداد کارمندان یا از نظر گردش مالی یا صورت‌حساب).
- مرحله خروج (Exit phase)
مرحله نهایی یک استارتاپ در حقیقت با واگذاری معنی شده است. سه نوع واگذاری وجود دارد که به شرح زیر است:
- فروش سهام یک مؤسسه به شرکت دیگر؛
- خرید سهام توسط شرکت دیگر؛
- عرضه اولیه (IPO) که به معنای ورود آنها به فاز فروش است.
سرمایه‌گذاری صندوق‌های جسورانه روی استارتاپ‌ها به جای وام
کارشناسان سرمایه‌گذاری صندوق‌های جسورانه و روش‌های دیگر را به تسهیلات ترجیح می‌دهند. عادل طالبی، کارشناس حوزه استارتاپی معتقد است که برای پرداخت وام، بهتر این است که ابتدا صندوق‌های جسورانه یا وی‌سی تسهیلات را دریافت کنند. بعد با این تسهیلات روی استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری کنند، چراکه این صندوق‌ها ریسک‌ها را شناخته و خطر را به کمترین سطح کاهش می‌دهند. این روش سرمایه‌گذاری می‌تواند در مرحل قبل از MVP هم انجام شود؛ چراکه بانک‌ها اقدام به شراکت یا سرمایه‌گذاری نمی‌کنند، بلکه بازپرداخت قطعی داشته و برای دریافت سود، تسهیلات پرداخت می‌کنند.
طالبی افزود: «پرداخت باری به هر جهت تسهیلات به استارتاپ‌ها کار عاقلانه‌ای نیست، چراکه احتمال شکست هر استارتاپی بالاست و ریسک مضاعفی داشته و همواره، در همه جای دنیا استارتاپ‌ها با مراحل مختلفی رشد می‌کنند و برای هر مرحله شرایط خاصی را در نظر می‌گیرند و در دنیای امروز کسی به استارتاپ‌ها به‌راحتی تسهیلات نداده و خود استارتاپ‌ها نیز اقدام به دریافت وام در مراحل ابتدایی نمی‌کنند، زیرا جوانان را اسیر بازپرداخت و مشکلات سود و غیره می‌کند، اما وقتی به بلوغ کامل رسیده و به مراحل سرمایه‌گذاری رسیدند و مراحلMVP را پشت سر گذاشتند، می‌توانند مستقلاً اقدام به دریافت وام کنند، چراکه در آن زمان قادر هستند محصول ارائه دهند و با این کار محصول بهتری را عرضه کرده و پرقدرت‌تر از گذشته ظاهر شوند.»
ضرر تسهیلات نسبت به سود آن بیشتر است
رضا زرنوخی، کارشناس حوزه استارتاپی معتقد است با توجه به اینکه نظام تأمین مالی ایران بانکی است، بسیاری از فعالان اکوسیستم استارتاپی مایل هستند که از بانک وام دریافت کنند، اما بانک‌ها به دریافت وثیقه نیاز دارند و سود دریافت می‌کنند و از همه مهم‌تر اینکه دارای بازه زمانی محدودی است. یعنی ممکن است استارتاپ مجبور شود تا قبل از اینکه به وضعیت مناسبی برسد، تسهیلات را بازپرداخت کند.
اما برخی فعالان استارتاپی می‌گویند که وام بانکی نسبت به تورم ارزان بوده و می‌توان با دریافت وام نسبت به تورم سود کرد. این در حالی است که استارتاپ‌هایی که در ایران موفق بودند، وارد این مسئله نشده و وامی دریافت نکردند و اتفاقاً موفق هم بودند. اما نکته‌ای که متأسفانه ممکن است در ایران وجود داشت باشد، مسئله رانت است. در برخی مواقع این اتفاق افتاده که افرادی تحت عنوان استارتاپ تسهیلات گرفته‌اند، اما پول در بازار دیگری مصرف شده است. به همین دلیل موضوع تسهیلات در اکوسیستم استارتاپی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد.