پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
راه پرداخت موضوع تأسیس بانک تسویه بورسی را بررسی می‌کند / اصرار بورس بر کاری غیرضروری و هزینه‌بر
علیرضا ماهیار: تجارب زیادی در کشورهای مختلف وجود دارد. آنها نشان داده‌اند که با راه‌اندازی بانکی مستقل یا ابزارهای جدید، نیازی نیست، بلکه می‌توان در بسترهای مکانیزه و تبادلات سرویس‌های بانکی این کار را پیش برد.
علی رمضانیان / یکی از مهم‌ترین موضوعات برای شرکت‌های سهامی در ارتباط با سهام‌دار، توزیع سود است؛ چراکه به‌دلیل نبود سیستم متمرکز، در بسیاری از مواقع سود سهام‌داران نزد شرکت رسوب کرده و به دست سهام‌دار نمی‌رسد. در کشورهای توسعه‌یافته برای توزیع سود سهام‌دار نهاد ناظر اقدام به طراحی و راه‌اندازی سیستم‌هایی کرده تا سهام‌دار در کمترین زمان ممکن به سود تقسیمی دست یابد.
در بازار سرمایه ایران برای پرداخت به‌موقع سود به سهام‌داران اقدامات مفیدی انجام شد، اما کافی به نظر نمی‌رسد. به همین دلیل اخیراً پیشنهاد تأسیس بانک تسویه از سوی سازمان بورس مطرح شده است؛ کاری که به عقیده برخی کارشناسان، کاری غیرضروری و هزینه‌بر است.
اگر کمی به عقب برگردیم سال ۱۳۹۸ سامانه‌ای تحت عنوان سجام (سامانه جامع اطلاعات مشتریان) تأسیس شد تا شرکت‌های بورسی از این طریق سود تقسیمی سهام را به‌طور مستقیم به‌حساب افراد واریز کنند.
بسیاری از شرکت‌ها و ناشران بورسی به‌دلیل نداشتن الزام قانونی و حقوقی، از واریز سود سهام از طریق سجام سر باز می‌زنند که این موضوع یکی از مصادیق تضییع حقوق سهام‌داران خرد است.
آمار نشان می‌دهد از شهریور سال گذشته تا شهریور امسال ۲۷۲ شرکت از ۴۹۰ شرکت، یعنی بیش از ۵۰ درصد شرکت‌ها سودهای خود را غیرسجامی پرداخت کرده‌اند و ۲۱۸ شرکت از طریق شبکه سجام پرداخت سود داشته‌اند.
در همان زمان، رئیس سازمان بورس مهمان کمیسیون اصل ۹۰ مجلس بود و صریحاً اعلام کرده بود که سود همه شرکت‌های بورسی از دو ماه آینده از طریق سامانه سجام واریز شود، اما به‌دلیل نبود الزام قانونی و حقوقی این وعده به‌طور کامل عملیاتی نشد و در سال جاری نیز این کار به‌طور کامل صورت نپذیرفت.
بر همین اساس و به‌دلیل اجرایی‌نشدن موفق این طرح، مدیر نظارت بر ناشران بورسی موضوع تأسیس بانک تسویه را مطرح کرد. او در تشریح این پیشنهاد گفته بود: «اگر شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به‌عنوان یک بانک تسویه بتواند مجوز بگیرد و به‌عنوان عضو مورد اعتماد در سامانه تسویه ناخالص آنی یا اتاق پایاپای پذیرفته شود، هم میزان تراکنش‌ها بالا می‌رود و هم هزینه‌ها به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد که این موضوع می‌تواند به استقبال شرکت‌ها در استفاده از سامانه سجام برای پرداخت سود مجامع منجر شود.»
شرکت سمات موافق تأسیس بانک تسویه
شرکت سپرده‌گذاری مرکزی یا سمات به‌عنوان مهم‌ترین رکن بورسی در این حوزه، موافق تأسیس چنین بانکی است. در همین رابطه یکی از کارشناسان این شرکت گفته بود: «بانک تسویه در بازارهای داخلی یا بین‌المللی ایفای نقش می‌کند که تسویه معاملات در کلیه اوراق اعم از سهام، اوراق قرضه و صندوق‌های سرمایه‌گذاری و عملیات پرداخت سود کلیه اوراق و صندوق‌های سرمایه‌گذاری را بر عهده دارد. در جهان تجربیاتی از این دست وجود داشته است. در ایران نیز قابلیت ایفای این نقش توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی وجود دارد. از مزایای راه‌اندازی این نهاد حرکت در جهت ایفای نقش متولی‌گری دارایی (کاستودین) برای اولین‌بار در بازارهای مالی ایران است. کاهش ریسک عملیاتی و هزینه مبادلات با دسترسی به زیرساخت‌های دریافت و پرداخت شبکه بانکی از دیگر مزایای تأسیس این بانک محسوب می‌شود. بنابراین بهتر است که سمات صرفاً برای دریافت و پرداخت وجوه و امر تسویه مشابه یک بانک دیده شود، اما بانکی که هیچ‌گونه اختیاراتی مانند بانک‌های تجاری نداشته باشد (تأمین تسهیلات یا دریافت سپرده‌های پولی و…) و تنها در حوزه تسویه از اختیاراتی شبیه بانک‌های عضو اتاق پایاپای بانک مرکزی برخوردار باشد.»
موضوع پیشنهادی بانک تسویه با طرح زیر عملیاتی می‌شود:
| محور همکاری دو نهاد سپرده‌گذاری مرکزی و بانک مرکزی | شرح نحوه همکاری | نحوه نظارت بر این همکاری |
|---|---|---|
| ایجاد (ایفای نقش) دو نهاد بانک تسویه (Settlement Bank) | پذیرش و عضویت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در اتاق پایاپای بانک مرکزی، اعطای مجوز بانکداری به این نهاد جدید و ارائه خدمات پولی مختص بازار سرمایه توسط این نهاد | نحوه نظارت بر اتاق پایاپای بانگ مرکزی بر عهده این بانک و نظارت بر اعضای اتاق پایاپای بازار سرمایه برعهده سپرده‌گذاری مرکزی خواهد بود |
یکی از موضوعاتی که در سال‌های اخیر در خصوص پرداخت سود مطرح است، مسئله سهام عدالت است که جمعیتی حدوداً 45 میلیون نفری را تحت پوشش خود قرار می‌دهد. این موضوع بسیار حائز اهمیت است که سود تمامی سهام‌داران عدالت به‌موقع و بدون هرگونه مشکلی پرداخت شود؛ اما تجربه نشان داده که می‌توان از طریق سیستم‌های موجود اقدام به این کار کرد. در سال گذشته برای 45 میلیون سهام‌دار عدالت سود واریز شده و مشکل اندکی در این حوزه وجود داشت؛ به همین دلیل به عقیده برخی کارشناسان تأسیس بانکی برای نگهداری سود شرکت‌ها می‌تواند کاری غیرضروری باشد.
تأسیس بانک تسویه ضرورتی ندارد
معاون سابق فناوری و توسعه نوآوری سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه از جمله کسانی است که معتقد است الزامی در این کارها وجود نداشته و راه‌های زیادی بدون تحمیل هزینه وجود دارد.
علیرضا ماهیار در گفت‌وگو با راه پرداخت با اشاره به تجربیات دیگر کشورها اظهار کرد: «موضوع پرداخت سود سهام‌داران و بانک تسویه در همه بازارهای سرمایه دنیا مطرح است، اما تلاش شده رویه‌های درستی برای این تسویه در پیش گرفته شود. تجارب زیادی در کشورهای مختلف وجود دارد. آنها نشان داده‌اند که به راه‌اندازی بانکی مستقل یا ابزارهای جدید، نیازی نیست، بلکه می‌توان در بسترهای مکانیزه و تبادلات سرویس‌های بانکی این کار را پیش برد. سپرده‌گذاری مرکزی با راه‌اندازی سامانه سجام از اردیبهشت 1397 تلاش کرده تا ضمن راه‌اندازی زیرساخت سراسری احراز هویت در بازار سرمایه کشور و پرهیز از هزینه‌های مکرر احراز هویت، موضوع توزیع سود را در سه حوزه سهام، اوراق و مطالبات دنبال کند.»
این مشاور حوزه فناوری و نوآوری در نظام بانکی در ادامه عنوان کرد: «بخش توزیع سود از سال 1398 با ناشران داوطلب آغاز شد و در سال 1399 ناشران بیشتری از آن استقبال کردند و موضوع به یک مطالبه سراسری در میان سهام‌داران تبدیل شد. حوزه اوراق نیز همواره به اشکال مختلف انجام می‌شد، اما بخش سوم موضوع مهم‌تری بود که باید حل می‌شد؛ چراکه از سالیان متمادی لاینحل باقی مانده بود. یک ناشر باید به این موضوع اذعان کند که از ابتدای بورسی‌شدن به چه میزان سود تقسیم کرده و از این مبلغ به چه میزان سود واریز نکرده دارد و بگوید که سهام‌داران به چه میزان مطالبات دارند.»
ماهیار افزود: «بر همین اساس، سازمان تصمیم گرفت که این موضوع به شکلی حل شود، بنابراین در دستور کار قرار گرفت. در سازمان بورس معاونت ناشران وجود دارد که ناشران، حسابرسان و غیره در آن تحت نظارت و توجه هستند. یا معاونتی در ارتباط با نهادهای مالی و کارگزاران داریم، اما در مورد سهام‌داران چنین بخشی در ساختار سازمانی وجود ندارد. مطالبات بحق سهام‌داران در خصوص سودهای سهام‌داری امروز به‌واسطه محدودیت‌های کرونایی و نیز تجارب موفق توزیع مکانیزه و بدون حضور فیزیکی سود، در ماه‌های گذشته جدی‌تر شده است.»
معاون سابق فناوری و توسعه نوآوری سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه با توجه به تجربیات گذشته برای تسویه وجوه گفت: «در سال گذشته 27 میلیون سهام‌دار به‌صورت مکانیزه سود دریافت کردند که اگر این سیستم وجود نداشت و هر فرد یک بار برای دریافت سود خود، تصمیم به مراجعه حضوری می‌گرفت، قابل تصور نیست که چه میزان تحت عنوان زمانی و ریالی باید در یک برهه خاص در تابستان و پاییز سال گذشته، هزینه می‌شد، کمااینکه زمان همه‌گیری کرونا نیز بود؛ بنابراین موضوع توزیع سود فعلی و مطالبات قبلی حق سهام‌دار حقیقی است، چراکه بعضاً سهام‌داران حقوقی سود خود را دریافت می‌کنند و این سهام‌دار حقیقی است که برای دریافت سود خود با مشکلاتی مواجه می‌شود. نمونه‌های دیگری مانند ترکیه نیز وجود دارد که مجهز به ابزاری در قالب بانک تسویه است، اما به راه‌اندازی یک بانک مستقل نیازی نیست، بلکه می‌توان از سیستم بانکی بهره برده و کارهای تسویه را با نظام‌های نوین پرداخت انجام داد.»
ماهیار که هم‌اکنون مشاور حوزه فناوری و نوآوری در نظام بانکی است، به شرکت علی‌بابا به‌عنوان یک نمونه موفق جهانی اشاره کرده و افزود: «علی‌بابا به‌عنوان یک فروشگاه بزرگ اینترنتی، به یک سیستم پرداخت نیاز داشت و زیرساخت خود را راه‌اندازی کرد و آن را توسعه داد تا جایی که اکنون به شکل یک نئوبانک درآمده است. در واقع علی‌بابا دارای بانک سنتی نیست، بلکه از پلتفرم‌های بانکی، سوئیچ و امکانات یک بانک تمام‌دیجیتال برای این کار بهره می‌برد. سپرده‌گذاری دیجیتال نیز به‌نوعی بانکی است که تحت قوانین پروتکل‌های بانکی بهره می‌برد و در حقیقت کار تسویه و پرداخت را در بسترهای بانکی با نوآوری‌های خاص پیش می‌برد. اخیراً در برخی کنفرانس‌ها نیز مطرح شده که موضوع سپرده‌گذاری‌ها بسیار فراتر از حوزه پرداخت بوده و علاوه بر اکوسیستم‌های مالی و بانکی به سراغ تبادلات سرویس رفته و بسیاری از کشورها، برنامه توسعه سرویس‌های بین‌بخشی مانند بیمه را دارند. با توجه به محدوده مبلغی سود سهام‌داران اکثر این سودها از طریق سامانه پایا انجام می‌شد که دارای نواقصی در بخش خطاها یا تلاش مجدد بود؛ اما راه‌اندازی زیرساخت‌های متنوع پرداخت و تجهیز یک سوئیچ بانکی برخط ـ مشابه عملیاتی که در سال گذشته به‌صورت آفلاین برای سود 45 میلیون سهام‌دار عدالت انجام شد ـ می‌تواند افق جدیدی را در این حوزه بگشاید و سوئیچ بانکی سمات مبتنی بر حساب‌های سهام‌داران سجامی تحول‌ساز خواهد بود.»
علیرضا ماهیار، معاون سابق فناوری و توسعه نوآوری سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، در پایان اظهار کرد: «این اقدام که بانک تسویه داشته باشیم، موضوعی است که سازمان و سمات پیگیر آن بوده و احساس نیاز می‌کنند تا سودهای افراد حقیقی به‌موقع واریز شده و مطالبات آنها نیز پیگیری و دریافت شود و اراده همگانی در بازار سرمایه این است که این مسئله به‌صورت جدی پیگیری شود. قطعاً راه‌حل‌های سنتی و تأسیس نهاد جدید یا مجوزهای جدید، بوروکراسی زیادی را به همراه داشته و مشمول هزینه مضاعف می‌شود. در نتیجه بهره‌گیری از تیم‌های فین‌تکی دارای نوآوری و استفاده از تجارب جهانی نظام‌های پرداخت، راهکارهای جدیدی را برای این دغدغه فراهم می‌کند که بانکداری به‌عنوان سرویس (Banking As A Service) نمونه‌ای موفق برای آن خواهد بود.»