پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
لیلا نظری، مدیرپروژه احراز هویت دیجیتال هلدینگ صاد / فناوری بلاکچین را به‌جرئت می‌توان یکی از اختراعات مهم قرن بیست‌ویکم نامید؛ به‌طوری که عده‌ای تأثیرگذاری بلاکچین بر زندگی مردم را معادل یا حتی بیشتر از تأثیرگذاری اینترنت می‌دانند. این فناوری می‌تواند زمینه‌ساز و فراهم‌کننده زیرساخت‌های فناوری برای موج بعدی صنایع دیجیتالی در جهان باشد.
ارزهای دیجیتالی به‌عنوان یک دسته از دارایی‌های کاملاً جدید ظاهر شده‌اند و کسب‌وکارهای پیشرو، در حال توسعه محصولات مالی و سرمایه‌گذاری مبتنی بر آنها هستند که یک دسته مهم از این محصولات رمزوام است. در این مقاله درصدد هستم تا شما را به دنیای رمزوام ببرم و نگاهی کوتاه به جنبه‌های مهم این حوزه داشته باشیم.
امروزه در دنیا، پلتفرم‌های زیادی برای ارائه رمزوام به مشتریان ایجاد شده است. این پلتفرم‌ها امکان اتصال و ارتباط متقاضیان دریافت وام و سرمایه‌گذاران را فراهم کرده‌اند. در سمت متقاضی، مشتریان می‌توانند به پشتوانه (وثیقه) ارزهای دیجیتال خود درخواست وام داشته باشند و در صورت تأیید، وام را به‌صورت ارز دیجیتال دیگر یا پول رایج سنتی دریافت کنند و در سمت سرمایه‌گذاران، افراد (حقیقی یا حقوقی) می‌توانند ارزهای دیجیتال خود را در حساب‌های ویژه‌ای سپرده‌گذاری کنند و از محل سپرده‌گذاری، سود دریافت کنند؛ به این صورت چرخه سرمایه‌گذار و دریافت‌کننده وام با حضور پلتفرم میانی رمزوام فراهم می‌شود.
مکانیسم عملکرد رمزوام به چه صورت است؟
همان‌طور که می‌دانیم سیستم‌های سنتی وام‌دهی (اعطای وام بر مبنای پول رایج فعلی)، با دریافت مدارک و مستندات و ارتباط با سامانه‌های موجود اطلاعاتی به اعتبارسنجی درخواست‌کنندگان تسهیلات پرداخته و بر اساس نمره اعتباری تعیین‌شده، سقف تسهیلات قابل دریافت افراد را مشخص می‌کنند و بر حسب میزان درخواست وام و تا حداکثر سقف تعیین‌شده بر اساس نمره اعتباری افراد، به آنها وام می‌دهند.
در پلتفرم‌های رمزوام، متقاضیان دریافت وام همان مسیر سیستم‌های سنتی را طی می‌کنند، یعنی درخواست‌دهنده وام در پلتفرم‌های رمزوام تعیین اعتبار شده و سپس تا سقف مورد تأیید پلتفرم، امکان دریافت وام را خواهد داشت. پس تفاوت در کجاست؟ تفاوت در نوع وثیقه دریافتی و همچنین در نوع وام ارائه‌شده است. وام‌گیرندگان در رمزوام می‌بایست ارز دیجیتالی خود را به وثیقه بگذارند، یعنی وام‌گیرندگان آگاهانه تصمیم می‌گیرند به جای فروش رمزارزهای خود از آنها برای دریافت وام استفاده کنند، در نهایت وام دریافتی نیز می‌تواند به‌صورت رمزارز یا پول رایج فعلی (مانند دلار یا یورو و …) باشد.
شاید در اینجا سؤالی برای شما مطرح شود که چرا صاحبان رمزارزها به جای فروش ارزهای دیجیتال خود علاقه‌مند به دریافت وام مبتنی بر ارز دیجیتال می‌شوند؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت که سرمایه‌گذاران بلندمدت رمزارزها یا به‌اصطلاح هولدرها که در انتظار افزایش قیمت رمزارزها هستند، تمایلی به فروش ارزهای دیجیتال خود ندارند. آنها علاقه‌مند هستند ارزهای دیجیتال خود را حفظ کرده و در عین حال بتوانند از سرمایه موجود خود در قالب وام منتفع شوند. دلیل دیگر برای این دسته از علاقه‌مندان به رمزوام، عدم پرداخت مالیاتی است که در صورت فروش ارزهای دیجیتال خود مجبور به پرداخت آنها خواهند بود.
هولدرها یا سرمایه‌گذاران بلندمدت رمزارزها در بین متقاضیان رمزوام در اقلیت قرار دارند، گروه اصلی وام‌گیرندگان، سرمایه‌گذاران نهادی و مشاغلی هستند که با ارزهای رمزنگاری‌شده کار می‌کنند. نمونه‌های آن مزارع استخراج رمزارزها هستند. این شرکت‌ها اغلب دسترسی محدودی به بازارهای سرمایه‌گذاری سنتی دارند که باعث می‌شود هزینه سرمایه‌گذاری در صنعت رمزارز در مقایسه با نهادهای سرمایه‌گذاری سنتی به‌طور قابل توجهی بالاتر باشد. دلیل آن هم این باشد که قوانین حاکم بر طبقه دارایی‌های جدید در بسیاری از حوزه‌های قضایی هنوز به‌خوبی توسعه نیافته است؛ بنابراین برای بانک‌ها قیمت‌گذاری مدل‌های تجاری شرکت‌های رمزنگاری بسیار دشوار است. در برخی موارد شرکت‌های رمزنگاری حتی نمی‌توانند حساب بانکی افتتاح کنند؛ چراکه بانک‌ها تمایلی به پذیرش ریسک چنین مشتریانی ندارند. پس رمزوام راهی برای شرکت‌های فعال در حوزه رمزنگاری ایجاد می‌کند تا با هزینه مناسب بودجه لازم خود را تأمین کنند.
ذکر این نکته ضروری است که رمزوام‌ها به‌صورت P2P عمل نمی‌کنند، وام‌های P2P معمول به تأمین مالی پروژه‌های فردی اقدام می‌کنند و اغلب به وثیقه نیازی ندارند.
ریسک‌های رمزوام؛ آیا رمزوام ایمن است؟
شاید بهترین و کوتاه‌ترین پاسخی که بتوان به این پرسش کلیدی داد، یک ضرب‌المثل معروف باشد که می‌گوید «ناهار رایگان وجود ندارد»! بله، اگر می‌خواهید بازدهی سرمایه خود را افزایش دهید، باید همیشه مقدار مشخصی ریسک را پذیرا باشید و هرچه مقدار بازدهی بالقوه سرمایه‌گذاری بالاتر باشد، مقدار ریسک هم بالاتر خواهد بود. ارزهای دیجیتال نمونه بارز این مکانیسم بازار هستند. دارایی رمزارزی می‌تواند بازده بسیار بالایی داشته باشد، اما سرمایه‌گذاران باید به زندگی با نوسانات بالایی از ریسک عادت کنند.
یکی دیگر از ریسک‌های مهم در حوزه رمزوام موضوع عدم حمایت نهادهای حاکمیتی است. بر خلاف سپرده‌های بانکی که در اکثر جوامع و کشورها با حمایت نهادهای حاکمیتی قانون‌گذار آن کشور برای مشتریان به‌صورت گارانتی‌شده موجود هستند، حساب‌های پس‌انداز رمزارز، در بیشتر کشورها توسط هیچ نهادی گارانتی نمی‌شوند و در صورت ورشکستگی نهاد مالی مرتبط، ممکن است کل سرمایه فرد از دست برود. بدیهی است در این وضعیت دارایی فرد بخشی از دارایی ورشکستگی خواهد بود و با او به‌عنوان یک طلبکار در روند رسیدگی به ورشکستگی رفتار خواهد شد (البته آن‌هم شاید!). تنها راهی که در شرایط فعلی برای کاهش این ریسک می‌توان ارائه داد آن است که افراد از اعتبار اقتصادی ارائه‌دهنده پلتفرم رمزوام خودآگاه باشند و در مورد پلتفرم‌های کمتر تثبیت‌شده نیز با دقت نظر ویژه‌ای به بررسی جوانب سرمایه‌گذاری در آن بپردازند.
از دیگر ریسک‌های کلیدی در این موضوع می‌توان به کمبود یا نبود مقررات قانونی در خصوص رمزارزها اشاره کرد. ارزهای دیجیتال یک طبقه دارایی جدید هستند و مقررات رمزارزها هنوز توسعه نیافته و این مسئله به عدم اطمینان قانونی برای سرمایه‌گذاران منجر شده است.
ریسک دیگری که می‌تواند افراد را با چالش مواجه کند، نوسانات شدید قیمت رمزارزهاست، بسیاری از رمزارزها در معرض نوسانات گسترده قیمت قرار دارند. به‌عنوان مثال قیمت بیت‌کوین را در نظر بگیرید که با هر اخبار سیاسی یا اقتصادی قیمت آن به‌شدت دچار تغییر می‌شود. راه‌حلی که برای این مدیریت ریسک ناشی از نوسانات قیمت رمزارزها می‌توان پیشنهاد داد، پس‌انداز رمزارز به شکل استیبل‌کوین (Stablecoin) در حساب‌های شخصی است. با این کار می‌توان به‌راحتی از ریسک نوسانات قیمتی جلوگیری کرد. استیبل‌کوین‌ها رمزارزهای پایه‌ای هستند که ارزش آنها به یک دارایی اساسی یا ارزش ثابت مثل دلار آمریکا مرتبط است؛ به این ترتیب ارزش استیبل‌کوین فقط به اندازه دارایی اصلی در نوسان خواهد بود.
پلتفرم‌های رمزوام چگونه کار می‌کنند؟
همان‌طور که در تصویر زیر مشاهده می‌شود، با یک سناریوی ساده نحوه عملکرد پلتفرم‌های رمزوام قابل توضیح است.
- متقاضی وام به پلتفرم وام‌دهی مراجعه می‌کند (در زمان و با حجم تقاضای مشخص).
- پلتفرم وام‌دهی، وام درخواستی را ارزیابی می‌کند (از نظر امنیت و توان تحمل مالی درخواست‌کننده).
- پس از تأیید، متقاضی وام، مقدار مشخصی از رمزارز خود را به‌عنوان وثیقه برای وام می‌گذارد (معمولاً پلتفرم 50 درصد کل مبلغ وام را به‌عنوان وثیقه بلوکه می‌کند).
- پس از وثیقه‌گذاری وام درخواستی به متقاضی داده می‌شود.
- متقاضی بر اساس توافق در زمان‌بندی مشخص نسبت به پرداخت اقساط خود اقدام می‌کند.
- هنگامی که وام‌گیرنده وام خود را بازپرداخت کرد، می‌تواند وثیقه رمزارز خود را رفع مسدودی کند.
- در سوی دیگر، سرمایه‌گذاران دارایی‌های خود را در سپرده‌های مشخصی نزد حساب‌های پلتفرم جهت اعطای وام به سایرین قرار می‌دهند.
- سرمایه‌گذاران معمولاً به‌صورت هفتگی یا ماهانه بر اساس میزان دارایی خود سود دریافت می‌کنند.
دسته‌بندی پلتفرم‌های رمزوام
CeFi مخفف «Centralized Finance» است. پلتفرم‌های وام‌دهی مرکزی مبتنی بر رمز، متعلق به یک نهاد متمرکز مانند یک شرکت خصوصی هستند. پلتفرم‌های CeFi معمول مجوز فعالیت دارند و تحت حمایت‌های قانونی قرار می‌گیرند. (البته نه در ایران!).
از برترین پلتفرم‌های وام‌دهی CeFi در دنیا می‌توان به پلتفرم‌های YouHolder ،Nexo ،CoinRabbit ،Voyager ،CoinLoan و Blockfi اشاره کرد.
DeFi مخفف عبارت «Decentralized Finance» است. پلتفرم‌های وام‌دهی غیرمتمرکز مبتنی بر رمز، تحت مالکیت و اداره یک نهاد متمرکز مانند یک شرکت خصوصی نیستند، بلکه توسط یک پروتکل مبتنی بر بلاکچین اداره می‌شوند و کلیه مراحل عملیات اعطای وام را با استفاده از قراردادهای هوشمند به‌صورت خودکار مدیریت می‌کنند. چنین پلتفرم‌هایی معمولاً توسط نهادهای قانونی حمایت نمی‌شوند.
از برترین پلتفرم‌های وام‌دهی DeFi در دنیا می‌توان به پلتفرم‌های Aave ،Maker ،Uniswap ،Compound ،dYdX و Balancer اشاره کرد.
رمزوام در مسیر تکامل بازار وام‌دهی (Lending Market) است
رمزوام نقش مهمی را در اکوسیستم رمزارز ایفا می‌کند؛ چراکه فراهم‌کننده نقدینگی برای فعالان بازار است و علاوه بر آن، رمزوام صنعت ارزهای دیجیتال و صنایع مالی سنتی را به هم متصل می‌کند. سرمایه‌گذاران از هر نوعی می‌توانند از رمزوام برای تولید درآمد غیرفعال و شرکت در طبقه دارایی جدید یعنی رمزارزها، بدون نوسانات بالای سرمایه‌گذاری بیت‌کوین استفاده کنند.
نکته دیگری که در این نوآوری وجود دارد آن است که افراد بیشتری قادر به دریافت وام خواهند بود. به‌عنوان مثال کسانی که سابقه اعتباری ضعیفی در سیستم‌های اعتبارسنجی فعلی دارند یا کسانی که به سیستم بانکی دسترسی ندارند؛ مانند وام‌گیرندگان از کشورهای نوظهور و در حال توسعه که قادر خواهند بود وام‌های دارای پشتوانه رمزنگاری را بدون هیچ الزامی به غیر از تعهد وثیقه به‌صورت رمزارز دریافت کنند.
زمانی که همه دارایی‌ها در ابعاد جهانی توکن‌سازی شوند، جنبه‌های مفید رمزوام برای اقتصاد کشورها بسیار نمود پیدا می‌کند. امروزه می‌توان املاک، اوراق بهادار، سهام و تقریباً هر دارایی دیگری را به‌صورت توکن دیجیتالی درآورد و هنگامی که دارایی‌های بیشتری به‌صورت توکن‌شده درآیند، سرمایه‌گذاران می‌توانند این دارایی‌ها را به‌عنوان وثیقه وام، سپرده‌گذاری کنند، مثلاً به جای رهن خانه می‌توانند یک توکن ملکی را که به‌صورت دیجیتالی درآمده، به نمایش گذاشته و از آن برای سرمایه‌گذاری استفاده کنند.
با دیجیتالیزه‌شدن همه‌چیز مفهوم بوروکراسی رنگ می‌بازد؛ چراکه شما دیگر نیازی به پرداخت هزینه مالی و زمانی برای ارزیابی خانه یا وکیل برای تنظیم قرارداد نخواهید داشت و همه‌چیز به‌صورت دیجیتالی و در کسری از ثانیه اتفاق می‌افتد.
شاید شبیه داستان‌های علمی ـ تخیلی به نظر برسد، اما واقعاً این‌طور نیست و امروزه با دانش فنی موجود می‌توان به چنین دنیایی دست پیدا کرد. امید است به‌زودی شاهد تصمیم‌گیری‌ها و تحولات تسهیلگر در کشورمان در موضوع بلاکچین و رمزارزها باشیم و پابه‌پای کشورهای توسعه‌یافته در ارائه محصولات باکیفیت مبتنی بر جدیدترین فناوری‌ها حرکت کنیم.
