پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
در گفت‌وگو با مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس جزئیات دستورالعمل اجرایی سندباکس بازار سرمایه بررسی شد / ورود به اقیانوس آبی
حبیب آرین / 23 تیرماه هیئت‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، تشکیل محیط‌های آزمون(سند باکس) را به تصویب رساند. چندی پیش نیز حمید حسن آبادی مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس از تشکیل این سازوکار تازه در بازار سرمایه خبر داد و حالا با ابلاغ دستورالعمل اجرایی آن وارد فاز تازه‌ای شده است. تصمیمی که می‌تواند در صورت اجرا، امکان عملیاتی شدن ایده‌های نوین در بازار سرمایه را فراهم کند و درعین‌حال ریسک‌های تصمیم سازی در بازار سرمایه را کاهش دهد. بستری که حمید حسن‌آبادی مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس آن را فتح بابی تازه در آینده بازار سرمایه می‌خواند.
حسن‌آبادی سندباکس بازار سرمایه را ، بستری برای محک ایده‌های نوآورانه در حوزه محصولات و خدمات مالی جدید اعم از بازارها، ابزارها، نهادها و راهکارهای نوین مرتبط به بازار سرمایه است که تاکنون قانونمند نشده بودند. او هدف از تشکیل این محیط آزمون را ایجاد محیط عملیاتی بازار برای طرح‌هایی که تاکنون مقررات و دستورالعملی برای آنها تدوین‌نشده دانست که پس از بررسی ابعاد گوناگون طرح‌ها، نهاد ناظر در جهت تنظیم‌گری آنها که می‌تواند ابزار معاملاتی جدید، بازار جدید، نهاد جدید یا راهکاری نوین برای حل یکی از چالش‌های بازار باشد، اقدام کند.
او در گفت‌وگو با راه پرداخت بر این موضوع تأکید می‌کند که سندباکس بازار سرمایه مشابه تجربه کشورهای توسعه‌یافته است و ایده‌ها در محیطی آزمایشی آزمون نمی‌شوند؛ بلکه این ایده‌ها در محیطی عملیاتی آزموده می‌شوند. او ادامه می‌دهد: طرح‌ها پس از پذیرش مجوز فعالیتی محدود چه از منظر زمانی چه از منظر عملیاتی دریافت می‌کنند. به‌عنوان‌مثال اگر این طرح در حوزه معاملات باشد؛ برای ارزش معاملات، یا تعداد مشتریان و زمان اجرا، محدودیت تعیین می‌شود و در صورت موفقیت‌آمیز بودن طرح، سازمان وظایف رگولاتوری آن را بر عهده خواهد گرفت.
درعین‌حال انتشار خبر شروع به کار سند باکس بازار سرمایه با واکنش‌های متفاوتی نزد فعالان بازار سرمایه همراه بود. به‌عنوان‌مثال حسن کاظم‌زاده تحلیل‌گر بازار سرمایه در توییتر خود نوشت: «مدیر فناوری سازمان گفته سندباکس (محیط‌های آزمون) راه می‌ندازن، همین‌الان سیستم اصلی معاملات خیلی فرقی با سندباکس ندارِ منتهی بیشتر روی ما آزمون دارِ انجام می شه»
این واکنش‌ها بیشتر به تصمیماتی بازمی‌گردد که در سال‌های اخیر تأثیر بسزایی درروند بازار ایجاد کرده است. محدودیت دامنه نوسان، تغییر مداوم سقف سرمایه‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام، نحوه عرضه و مدیریت سهام عدالت، مشکلات هسته معاملات و … ازجمله تصمیم‌ها و مسائلی بوده که در ماه‌های اخیر تأثیرات مخربی بر بازار گذاشته‌شده و هیچ‌گاه ارزیابی دقیقی از آنها صورت نگرفته است. همین موضوعات نشان می‌دهد که با توجه به مسیر رو به توسعه بازار سرمایه ایجاد چنین محیطی تا چه میزان می‌تواند به تصمیم سازی در خصوص بازار کمک‌کننده باشد. اما بخش دیگری از این واکنش‌ها به نبود درک دقیقی از مکانیسم‌ها و نتایج محیط آزمون بازار سرمایه بازمی‌گردد.
حسن‌آبادی معتقد است سند باکس بازار سرمایه، بستر مناسبی برای توسعه نهادهای مالی و ابزارهای مالی است:«در حال حاضر سازمان بورس به بیش از 10 نوع نهاد مالی مانند کارگزاری‌ها، سبد گردانی‌ها و … نظارت می‌کند؛ سند باکس امکان حضور و بروز نهادهای مالی تازه را فراهم می‌سازد. همچنین هر نهاد مالی که مایل است ابزارهای نوین مالی ارائه کند می‌تواند آن را از این مسیر به ارزیابی بگذارد؛ ضمن اینکه فعالان تازه‌ای که در حوزه فین تک فعالیت می‌کنند؛ مسئله رگولاتوری که پیش‌ازاین یک مانع در برابر توسعه آنها بود، برطرف می‌شود.»
تاریخچه محیط آزمون بازار سرمایه
سازمان بورس در اردیبهشت‌ماه سال جاری مجوز و مصوبه لازم به‌منظور راه‌اندازی محیط آزمون (سندباکس) را از شورای عالی بورس اخذ کرد. در مرحله بعد موفق به اخذ موافقت اصولی از کارگروه مدیریت یکپارچه و هماهنگی محیط‌های آزمون وزارت امور اقتصاد و دارایی در خردادماه شد؛ در گام بعد دستورالعمل اجرایی سندباکس بازار سرمایه تدوین و در تیرماه امسال در هیئت‌مدیره سازمان مطرح و تصویب شد. درنهایت بعد از اعمال نقطه نظرات هیئت‌مدیره، دستورالعمل اجرایی سندباکس بازار سرمایه تکمیل و ابلاغ شد.
حمید حسن‌آبادی با اشاره به نقش دستورالعمل اجرایی محیط آزمون بازار سرمایه می‌گوید: «با ابلاغ این دستورالعمل سندباکس بازار سرمایه نقشی فراتر به خود گرفته است.»
پیش‌ازاین شورای عالی فضای مجازی نظام مدیریت یکپارچه محیط‌های آزمون تنظیم‌گری کسب‌وکارهای نوآورانه در فضای مجازی را پیگیری می‌کرد و بر اساس تنظیم گری بخشی طرح‌هایی که در سامانه ایران تما به ثبت می‌رسید و مربوط به بازار سرمایه می‌شد را به سازمان بورس ارسال می‌کرد. او ادامه می‌دهد: «اگرچه همچنان این مکانیسم پابرجاست، اما سامانه‌ای جداگانه که مربوط به طرح‌های حوزه مالی و محیط آزمون بازار سرمایه است راه‌اندازی خواهد شد و طرح‌ها به‌صورت مستقیم به این محیط ارسال خواهد شد.»
چه کسی و کجا؟
اشخاص حقیقی و حقوقی می‌توانند طرح‌های خود را به سند باکس ارسال کنند اما این طرح‌ها به چه معنی است؟ بر اساس بند 3 دستورالعمل اجرایی محیط‌های آزمون (سند باکس) بازار سرمایه «طرح» به معنی ایده‌ای است نوآورانه در حوزه محصولات و خدمات مالی جدید اعم از بازارها، ابزارها، قرارداد‌ها، نهادها، سامانه‌ها و سایر راهكارهای نوآورانه در حوزه بازار سرمایه كه متقاضی قصد عملیاتی کردن آن را در محیط آزمون دارد و به علت نو بودن، فقدان تجربه‌های قبلی و عدم شناخت كافی از پیامدهای توسعه ایده، سازوکارها و رویه‌های متداول و مقررات موجود در بازار سرمایه نمی‌تواند برای صدور مجوز و تنظیم رفتار آن ایده، مورداستفاده قرار گیرد.
این طرح در فضای محیط آزمون اجرایی می‌شود. بر اساس دستورالعمل محیط آزمون مجموعه‌ای از سازوکارهای مقرراتی، فناورانه و حمایتی به‌منظور بررسی و سنجش طرح است كه به پیشنهاد مجری در یك دوره زمانی مشخص و با شرایط كنترلی مصوب شورای راهبری ایجاد خواهد شد. دستورالعمل اجرایی نشان می‌دهد به‌منظور راه‌اندازی این محیط آزمون یک‌نهاد تازه در بازار سرمایه در حال شکل‌گیری است.
ساخته‌شدن یک‌نهاد تازه
مجری، شورای راهبری و دبیرخانه شورای راهبری ارکان نهاد تازه‌ای هستند که قرار است فرآیندهای محیط آزمون را به‌پیش برند. بر اساس دستورالعمل، مجری متولی ایجاد سازوکارها و فرآیندهای محیط‌های آزمون بازار سرمایه است كه توسط شورای راهبری و برای مدت مشخص تعیین‌شده است.
حسن‌آبادی در این خصوص گفت: «احتمالاً شرکت فرابورس ایران درنهایت مجری این محیط خواهد بود و سازمان بورس بیشتر نقشی نظارتی را ایفا خواهد کرد.»
درعین‌حال بر اساس دستورالعمل اجرایی، اعضای شورا با ترکیب معاون اجرایی سازمان یا نماینده تام‌الاختیار معاونت، معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان یا نماینده تام‌الاختیار معاونت، معاون نظارت برنهادهای مالی سازمان یا نماینده تام‌الاختیار معاونت، معاون حقوقی سازمان یا نماینده تام‌الاختیار معاونت تشکیل می‌شود و وظایفی از قبیل بررسی و احراز شرایط طرح برای ورود به محیط‌های آزمون، تعیین محدودیت‌ها و معافیت‌های اجرای طرح شامل محدودیت مشتریان و متقاضیان طرح، تعیین رویه‌های اجرایی، شرایط و معیارهای نظارت بر عملكرد هر طرح در محیط‌های آزمون و تصویب فرم‌های موردنیاز در فرایند پذیرش و اجرای طرح در این محیط‌ها، تعیین مدت‌زمان اجرای هر طرح در محیط آزمون، اعلام شرایط لازم برای انتخاب مجری، احراز شرایط مجری، تعیین و عزل مجری برای هر طرح و نظارت بر فعالیت مجری، تصمیم‌گیری نهایی در خصوص موفقیت و قابلیت توسعه طرح به هنگام خروج از محیط‌های آزمون و اخذ تعهدات لازم از متقاضی و مجری را بر عهده دارد.
دبیرخانه این شورا نیز در محل سازمان بورس و اوراق بهادار مستقر است. درعین‌حال این شورا می‌تواند حسب مورد از نمایندگان تشکل‌های خود انتظام، شركت سپرده‌گذاری مركزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، شركت مدیریت فناوری بورس تهران، شركت رایان بورس، مركز مالی ایران، شركت مدیریت دارایی مركزی و همچنین كارشناسان آشنا به حوزه مربوطه و نمایندگان متقاضیان برای حضور در جلسه شورای راهبری بدون حق رأی دعوت به عمل آورد.
رویه بررسی طرح‌ها
به‌منظور تسریع در بررسی طرح‌های واصله، شورای راهبری موظف به تشكیل جلسه و بررسی هر طرح، حداكثر تا دو هفته پس از دریافت آن طرح از دبیرخانه است و حداكثر مدت‌زمان آزمون هر طرح در محیط آزمون نیز شش ماه خواهد بود. این مدت با درخواست متقاضی و با تأیید شورای راهبری حداكثر برای یك دوره شش‌ماهه دیگر قابل تمدید است.
حسن‌آبادی بر این نکته تأکید می‌کند که این به این معنی نیست که شورای راهبری مکلف است که بعد از 2 هفته طرح را به تائید برساند او می‌گوید: «شورا موظف است بعد از دریافت طرح و نهایتاً بعد از 2 هفته جلسه را برگزار کند. اما این طرح‌ها باید واجد چه شرایطی باشند؟ بر اساس دستورالعمل ابلاغی نوآوری به كار گرفته‌شده در طرح تفاوت قابل‌توجهی با ابزارها، نهادها، فرایندها و رویه‌های جاری بازار سرمایه داشته باشد و مشابه آن در بازار اجرانشده یا مقررات، الزامات و یا رویه‌های اجرایی موجود جوابگوی فعالیت آنها نبوده و یا نیازمند اصلاح قوانین، طرح موجب بهبود خدمات در بازار سرمایه یا توسعه سرمایه‌گذاری از طریق بازار سرمایه شود؛ طرح مشابه در محیط آزمون وجود نداشته باشد، گزارش توجیهی و كلیه ریسك‌های مترتب بر اجرای طرح در محیط آزمون در قالب برگه‌های مصوب شورای راهبری توسط متقاضی تكمیل و ارائه شود.
موضوع قانون
از موارد دیگری که احتمالاً در این سند باکس می‌تواند به موضوع چالش‌برانگیز تبدیل شود، موضوع قوانین و نسبت طرح‌های اجرایی و موانع قانونی است. دستورالعمل اجرایی به موارد در این خصوص پرداخته به‌عنوان‌مثال در یک تبصره آمده در مواردی كه موضوع طرح در فرآیند تدوین مقررات یا اخذ مجوز از سازمان یا شوراست، پذیرش موكول به تشخیص شورای راهبری است. همچنین در خصوص طرح‌های اجرایی آورده شده «اجرای طرح‌های پذیرفته‌شده در محیط‌های آزمون، بدون نیاز به تدوین مقررات جدید امکان‌پذیر خواهد بود. رعایت ضوابط و مقررات موجود به عهده مجری و متقاضی است.»
به نظر می‌رسد این چالش حقوقی یکی از پیچیده‌ترین موارد اجرای سند باکس است. در تبصره دیگری آمده «متقاضی مكلف است پیش از اجرای طرح در محیط آزمون، اجرای طرح در این محیط، بازه زمانی اجرا و كلیه ریسك‌ها و عواقب ناشی از این موضوع و شركت در طرح را حسب مورد به عموم یا مشتریان تعیین‌شده توسط شورای راهبری اطلاع‌رسانی کرده و مستندات این اقدام را به مجری ارائه کند. چنانچه هر مرحله از اجرای طرح در محیط آزمون با شرایطی مواجه شود كه منجر به نقض قوانین و مقررات موجود یا آثار سوء در بازار سرمایه شود، مجری موظف است بلافاصله نسبت به توقف اجرای طرح و ارائه گزارش به شورای راهبری اقدام نماید. ضمانت اجراهای لازم جهت تضمین اجرای مفاد این ماده در خصوص هر طرح بسته به مورد، توسط شورای راهبری تعیین می‌گردد و تعهدات لازم از مجری و متقاضی توسط دبیرخانه اخذ خواهد شد. »
بعد از سند باکس
ادامه فعالیت طرح‌های نوآورانه كه در انتهای دوره حضور خود در محیط آزمون موفق به تحقق اهداف تعیین‌شده باشند منوط به رعایت كلیه تشریفات مرتبط با اخذ مجوز از سازمان یا شورا یا تدوین یا اصلاح مقررات خواهد بود. اجرای طرح تا زمان اخذ مجوز نهایی یا تدوین مقررات مربوطه متوقف می‌شود. همچنین شورای راهبری در پایان دوره آزمون هر طرح موظف به اعلام نظر قطعی بابیان توضیحات شفاف در خصوص علل قبول یا رد طرح بر اساس اهداف تعیین‌شده آن طرح است . این اعلام نظر می‌تواند با تشخیص شورای راهبری به‌صورت عمومی منتشر شود. همچنین درصورتی‌که برای اجرای طرح موفق در خارج از محیط آزمون نیاز به اخذ مجوزهای لازم و تصویب مقررات باشد، شورای راهبری با مجوز هیئت‌مدیرۀ سازمان می‌تواند حداكثر برای مدت شش ماه اجرای طرح در محیط آزمون را تمدید كند.
حسن‌آبادی به‌عنوان دبیر شورای راهبری سندباکس بازار سرمایه اضافه می‌کند: «بدون تردید هنوز در ابتدای راه هستیم و مسیر پیش رو، بسیار طولانی‌تر از مسیر طی شده است و نسخه ارائه‌شده از دستورالعمل اجرایی، نسخه نخست بوده و به‌طورقطع باگذشت زمان و دریافت طرح‌ها و ایده‌ها و اخذ تجربیات، نسخ بعدی دستورالعمل اصلاحی و تکمیلی خواهد بود. وی همچنین افزود مدیریت فناوری اطلاعات سازمان بورس پذیرای نقطه نظرات خبرگان و فعالان بازار در خصوص موضوع سندباکس و نیز سایر موضوعات مرتبط به حوزه فناوری بازار سرمایه از طریق آدرس ایمیل sandbox@seo.ir خواهد بود.»
فرصتی بی‌بدیل برای ایده‌های ناب و کارآمد
به‌هرحال سازمان بورس، نخستین نهاد حاکمیتی است که به‌طور رسمی مجوز راه‌اندازی محیط آزمون (سندباکس) را کسب و مقدمات اجرایی آن را فراهم کرده است. این امر نوید آینده‌ای امیدبخش برای حضور، رشد و بلوغ تفکرات و ایده‌های خلاقانه در ابعاد مختلف بازار سرمایه را می‌دهد. امید است تا در آینده نزدیک سایر نهادهای تنظیم گری دیگر همچون بانک و بیمه مرکزی نیز به راه‌اندازی بسترهای مشابه جهت محک ایده‌ها و طرح‌های نوآورانه در صنایع مالی کشور اقدام نموده و شاهد رونق هر چه بیشتر استارتاپ‌های فین‌تکی درکشور باشیم.