پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بلاکچین فناوری نو و کارآمدی برای عرضه اعتماد به کاربران است و رمزارزها یکی از هزاران محصول این فناوری هستند و نسبت به زمانی که از ظهور این فناوری می‌گذرد، جایگاه ویژه‌ای در جهان پیدا کرده، اما تابه‌حال موضع‌گیری شفافی از نهادهای مربوط به این حوزه در ایران نسبت به این فناوری صورت نگرفته و همین عدم شفافیت نه‌تنها ما را از بهره‌مندی از فرصت‌هایی که این فناوری در اختیارمان می‌گذارد محروم می‌کند، بلکه باعث شکل‌گیری شبکه‌های زیرزمینی و غیرقانونی استخراج و مبادله می‌شود.
محمدجواد صمدی‌راد، دبیر کمیسیون بلاکچین و رمزارز سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور، رضا قربانی؛ عضو هیئت مدیره نصر تهران و رضا تقی‌پور، عضو شورای عالی فضای مجازی، در گفت‌وگویی تلویزیونی با محوریت جایگاه امروز رمزارزها در ایران و جهان و تصمیمات دولت و بانک مرکزی در خصوص آن به بحث پرداختند.
بلاکچین چیست؟
محمدجواد صمدی‌راد، دبیر کمیسیون بلاکچین و رمزارز سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور می‌گوید: «بلاکچین نوعی فناوری برای عرضه مفهومی به نام اعتماد است؛ ما تاکنون به واسطه اشخاص ثالث اعتماد را دریافت می‌کردیم، اما بلاکچین، اعتماد را بی‌واسطه و در قالب یک ابزار مکانیزه مدل‌سازی کرده و به مخاطبان در جهت ایجاد اعتماد سیستماتیک کمک می‌کند.»
صمدی‌راد با اشاره به اینکه رمزارزها تنها یکی از چندین و چند محصول بلاکچین هستند، ادامه داد: «محصولات و سرویس‌های مبتنی بر بلاکچین دیگری مانند اوراق بهادار مبتنی بر بلاکچین، پلتفرم‌های وام‌دهی همتابه‌همتا، سیستم‌های بیمه‌ای همتابه‌همتا و نظام‌های انتخابات امن مبتنی بر زیرساخت بلاکچین نیز می‌تواند تولید شود. اساساً بلاکچین زیرساختی برای خلق دارایی دیجیتال است. اگر صحبت از اقتصاد دیجیتال می‌شود، حتماً یکی از پایه‌های جدی این حوزه، فناوری بلاکچین و دارایی‌های دیجیتال هستند که رمزارزها محصولات اولیه مبتنی بر این فناوری هستند.»
دبیر کمیسیون بلاکچین و رمزارز در ادامه تصریح کرد: «رمزارزها محصولاتی مبتنی بر بلاکچین هستند که انتقال ارزش را بین ذی‌نفعان انجام می‌دهند. ما در بلاکچین جدا از ارزش می‌توانیم انواع دارایی‌های دیگر را نیز منتقل کنیم.»
صمدی‌راد با اشاره به اینکه این ظرفیت وجود دارد که فناوری بلاکچین جایگزین آن دسته از نهادهای واسطه‌ای شود که تا به امروز وظیفه اعتمادسازی را برعهده داشتند، گفت: «به‌عنوان مثال بانک یک نهاد واسطه است، سپرده‌‌گذار، در آن سپرده‌گذاری می‌کند و تسهیلات‌گیرنده، از بانک تسهیلات دریافت می‌کند. در این مثال، بانک وظیفه اعتمادسازی برای سپرده‌گذاران را بر عهده دارد. اگر مخاطبان بتوانند در یک زیرساخت یا شبکه امن فناورانه، پول خود را به امانت بسپارند و وام‌گیرندگان بدون واسطه از آن شبکه یا زیرساخت وام دریافت کنند، بدون آنکه هیچ نهاد واسطی وجود داشته باشد، این نوعی سرویس‌دهی است که در قالب وام‌دهی همتابه‌همتا شناخته می‌شود.»
در این سیستم افراد چگونه اعتبارسنجی می‌شوند؟
به گفته صمدی‌راد در سیستم افراد شناسایی می‌شوند و بر اساس رفتار و سوابق‌شان به آنها سطح اعتبار داده می‌شود. متناسب با نوع دارایی‌های این شبکه می‌توان از افراد وثیقه گرفت و در نهایت می‌توان وثیقه آنها را مدیریت کرد.
بیت‌کوین، تعریف پول را به چالش کشید
دبیر کمیسیون بلاکچین و رمزارز سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور با یادآوری اینکه بیت‌کوین نقطه شروع فناوری رمزارزهاست، گفت: «به این علت که فلسفه خلق بیت‌کوین انتقال ارزش فرد به فرد بوده و این رمزارز تعریف پول را به چالش کشیده، رمزارزهایی از این خانواده که بعد از بیت‌کوین ظهور پیدا کردند، عمدتاً جنس پولی به خود گرفتند و اساساً در دنیای بلاکچین آنها را به‌عنوان رمزارزهای رمزنگاری‌شده می‌شناسند.»
صمدی‌راد ادامه داد: «بعد از آن سکوهایی شکل گرفت که این قدرت را به برنامه‌نویسان و فناوران داد تا بتوانند قرارداد هوشمند بنویسند؛ یعنی یک رابطه مالی یا تجاری را در قالب مجموعه‌ای از نرم‌افزارها و کدها بین ذی‌نفعان تنظیم کنند تا این قرارداد خودکار و بی‌واسطه اجرا شود. بدون آنکه قابل توقف باشد یا خدشه‌ای به آن وارد شود.»
همه رمزارزها «ارز» نیستند
صمدی‌راد با تأکید بر این نکته که همه رمزارزها ارز نیستند، گفت: «به‌عنوان مثال سهام یک شرکت را می‌توان در قالب توکن عرضه کرد که این نوعی نماد دیجیتالی از سهام است. در ادامه مثال‌هایی از رمزارزهایی که ارز نیستند، می‌توان به توکن‌هایی با پشتوانه طلا، الماس یا املاک اشاره کرد.»
دبیر کمیسیون بلاکچین و رمزارز با اشاره به این نکته که از ظرفیت بلاکچین برای تأمین مالی هم استفاده می‌شود، گفت: «این بدان معناست که خود این سکو می‌تواند ابزاری باشد که یک ایده، شرکت یا پروژه را به اشتراک بگذارند و مردم بر اساس مشارکت در منافع آتی آن و در قالب خریدار آن توکن وارد پروژه شوند. یکی دیگر از کاربردهای رایجی که امروزه بلاکچین دارد، انتخابات غیرحضوری است؛ بنابراین امروزه انتخابات امن غیرحضوری با شفافیت مطلوب مبتنی بر بلاکچین وجود دارد.»
موضع‌گیری کشورهای جهان در مقابل رمزارزها
رضا قربانی، عضو هیئت مدیره نصر تهران، با اشاره به اینکه تعداد کشورهایی که سعی کرده‌اند در زمینه رمزارزها تنظیم‌گری انجام بدهند یا اصطلاحاً این فناوری را رگوله کنند، زیاد است، گفت: «می‌توان بیش از ۱۱۰ کشور را نام برد که رمزارزها را پذیرفته‌‌اند؛ البته این بدان معنا نیست که به آنها رسمیت داده‌اند، بلکه یعنی برای رمزارزها قانون‌گذاری کرده و مسائل مالیاتی آن را مشخص کرده‌اند. در صدر این کشورها، کشورهای اروپایی، کشورهایی مانند کره جنوبی، ژاپن و آمریکا قرار دارند.»
قربانی با تأکید بر این نکته که کشورهایی نیز وجود دارند که از ابتدا در حوزه رمزارزها رویکرد تدافعی اتخاذ کردند، گفت: «تعداد این کشورها بسیار کم است. کشورهایی مانند ویتنام، بعضی کشورهای آفریقایی و بعضی کشورهای آمریکای جنوبی یا جنوب شرق آسیا از این دسته هستند.»
یک بام و دوهوای ایران، روسیه و چین
قربانی در ادامه با بیان اینکه کشورهایی وجود دارند مانند روسیه، چین یا ایران که هنوز نه تنظیم‌گری کاملی در این زمینه انجام داده‌اند و نه اینکه این رمزارزها را غیرقانونی اعلام کرده‌اند، گفت: «به‌خصوص در ایران هیچ موضع‌گیری مشخصی از سوی نهادهای رسمی برای تنظیم‌گری رمزارزها وجود ندارد؛ بنابراین عدم شفافیت بر فضای این فناوری سایه افکنده و این در حالی است که در حال حاضر بسیاری از مردم شریف ایران از این فناوری استفاده می‌کنند.»
قربانی با اشاره به اینکه آمار و ارقام قابل استنادی از میزان استفاده مردم از رمزارزها در ایران منتشر نمی‌شود، گفت: «به‌دلیل فضای غیرشفافی که وجود دارد، نمی‌توان آمار و ارقام رسمی از تعداد ایرانی‌هایی که از این فناوری استفاده می‌کنند، منتشر کرد، اما به‌صورت کلی و با محاسبات انجام‌شده می‌توان گفت که مردم ایران با مقوله رمزارزها آشنایی پیدا کرده‌اند.»
قربانی با ابراز امیدواری از شفاف‌سازی و وضع قوانین تأثیرگذار در حوزه رمزارزها گفت: «وضع این قوانین بدان معنا نیست که ایران باید رمزارزها را به رسمیت بشناسد، بلکه باید قوانین مالیاتی و تنظیم‌گری در این زمینه انجام شود تا مردم بتوانند در یک شرایط شفاف فعالیت کنند.»
تعلل دولت و بانک مرکزی برای تنظیم‌گری رمزارزها
رضا تقی‌پور، عضو شورای عالی فضای مجازی درباره اقدامات دولت و بانک مرکزی جهت تنظیم‌گری در حوزه رمزارزها گفت: «ضرورت قانون‌گذاری در این حوزه در شورای عالی فضای مجازی پذیرفته شده، اما متأسفانه ما در سال‌های گذشته برخورد فعالی با این پدیده نداشتیم.»
تقی‌پور با یادآوری اینکه در سال 13۹۷، دولت یعنی شورای اقتصاد مکلف شد که سریعاً چارچوب‌های لازمه را تدوین کند، گفت: «با این وجود در حال حاضر تنظیم‌گری درستی صورت نپذیرفته است. به موازات اینها قرار بود بانک مرکزی نیز مقررات و چارچوب‌های لازم را، به‌خصوص در مورد صرافی‌ها، تنظیم کند، اما هنوز برخورد فعالی صورت نگرفته است.»
باید سند راهبردی تنظیم شود
تقی‌پور در پاسخ به این سؤال که در حال حاضر چه اقداماتی باید انجام شود، گفت: «در گام اول باید یک سند راهبردی در این حوزه تدوین کرده و وظایف نهادها را در حوزه رمزارزها در این سند مشخص کنیم. به‌علاوه بانک مرکزی باید ضوابط و نحوه صدور پروانه‌های فعالیت در حوزه تجارت مبتنی بر رمزارزها را با همکاری سایر نهادها مشخص کند و همین‌طور فضای رمزارزها تا قبل از تدوین سند راهبردی باید به‌درستی مدیریت شود.»
آیا فناوری رمزارز کمک‌کننده خواهد بود؟
صمدی‌راد با تأکید بر اینکه اگر این فناوری تنظیم شود، حتماً کمک‌کننده خواهد بود و می‌توان ریسک‌های آن را نیز مدیریت کرد، گفت: «به‌عنوان مثال ما در حال حاضر در شرایط تحریم به سر می‌بریم، بخش عمده‌ای از شهریه‌هایی که دانشجویان خارجی برای تحصیل در ایران می‌پرداختند، به‌صورت وجه نقد است و همچنین در گذشته ورود ارز اسکناسی مبتنی بر فضای گردشگری داشتیم. این در حالی است که در حال حاضر با توجه به گسترش پاندمی کرونا، هیچ‌کدام از این درآمدهای ارزی را نداریم، اما با پیش‌بینی یک راه‌حل ساده مبتنی بر فضای رمزارزها می‌توانیم شرایطی را فراهم کنیم که همه درآمدهای ارزی نام‌برده به‌صورت رمزارز پرداخت شود.»
استفاده درست از رمزارزها، هم نیاز است، هم ضرورت
صمدی‌راد در توضیح ضرورت استفاده از رمزارزها در کشور گفت: «تا به همین لحظه نیز ما بسیاری از فرصت‌ها را از دست داده‌ایم. نبود ابزار مناسب و فضای غیرشفاف حاکم بر رمزارزها در ایران فرصت‌های ما را در اختیار همسایگان می‌گذارد و به‌علاوه باعث شکل‌گیری شبکه‌های غیرقانونی و زیرزمینی استخراج و تبادل رمزارز می‌شود. آنگاه به واسطه همین فعالیت‌های غیرقانونی کل فناوری رمزارز را زیر سؤال می‌بریم.»
صمدی‌راد با ابراز تأسف از اینکه این روند را قبلاً هم تجربه کردیم، گفت: «قبلاً در حوزه بازار آنلاین طلا در کشور سیاست‌گذاری صورت نگرفت. به همین دلیل بازارهای غیررسمی طلا شکل گرفت و بعد از آن کل فضای آنلاین بازار طلا به واسطه خطاهای صورت‌گرفته در یک پروژه به‌عنوان یک مسئله غیرمجاز شناخته شد.»
می‌توانستیم با استفاده از رمزارزها به بهبود اقتصاد کشور کمک کنیم
رضا قربانی با اشاره به این نکته که ما در سال‌های گذشته به‌دلیل عدم دسترسی به سیستم‌های پرداخت بین‌المللی، خودمان را از یکسری امکانات محروم کردیم، گفت: «ما به سیستم‌هایی مثل ویزا و مسترکارت دسترسی نداریم، اما می‌توانستیم در سال‌های گذشته با استفاده از رمزارزها شرایطی را فراهم کنیم که فرصت‌ها را از دست ندهیم.»
قربانی در ادامه گفت: «به‌عنوان مثال اگر گردشگران می‌توانستند پرداخت‌های خود را از طریق همین کارت‌های شتابی انجام دهند، یعنی در نقطه تسویه پرداخت به شکل ریالی انجام شود، اما در پشت صحنه این رمزارزها باشند که مبادله می‌شوند یا تعداد دیگری از مبادلات نیز به همین شیوه انجام می‌شدند، کشورمان بسیاری فرصت‌ها را از دست نمی‌داد.»
زیرساخت درست استفاده از فناوری رمزارز در کشور فراهم نشده است
قربانی در توضیح محدودیت‌های استفاده از رمزارزها گفت: «متأسفانه دید درستی به افرادی که ماینینگ می‌کنند، وجود ندارد و تصور می‌شود که این افراد برق را هدر می‌دهند. افرادی که در حوزه تبادلات یا اصطلاحاً صرافی رمزارز در کشور فعالیت می‌کنند، هنوز برای گرفتن یک نشان اعتماد الکترونیکی محدودیت دارند.»
بانک مرکزی موضع خود را مشخص نمی‌کند
قربانی با اشاره به اینکه تابه‌حال اقدامات بانک مرکزی نه در رد این فناوری بوده و نه در تأیید آن گفت: «اکنون که فرصت‌مان محدود است، باید تصمیم بگیریم و اگر بخواهیم صرفاً به نکات منفی این فناوری بپردازیم، فقط فرصت‌ها را از دست می‌دهیم. در حال حاضر بانک مرکزی، سازمان بورس و سایر نهادهای مرتبط فرصت دارند با تنظیم‌گری در حوزه رمزارزها و از میان برداشتن برخی موانع که پشتوانه منطقی ندارند، شرایطی را فراهم کنند که مردم بتوانند در شرایط تحریمی اکنون از رمزارزها و سایر مصادیق آن استفاده کنند.»
قربانی در انتها با تأکید بر اینکه ما نباید خودمان را به بیت‌کوین محدود کنیم، گفت: «در حال حاضر رمزارزهایی وارد بازار شده‌اند مانند اتریوم یا کاردانو که از نظر علمی و مهندسی خیلی حرف‌ها برای گفتن دارند.»
خطرات استفاده از رمزارزها را چگونه مدیریت کنیم؟
صمدی‌راد در توضیح مدیریت ریسک فناوری رمزارزها گفت: «در گام اول، این فناوری باید به رسمیت شناخته شود. کاربردهای بسیار متنوع این فناوری باید تنظیم‌گری شوند و در حوزه محصولی از بلاکچین که شکل پولی دارد، حتماً باید بانک مرکزی تصمیم‌گیری کند. بلاکچین کاربردهای متنوعی دارد که بهتر است برای کاهش ریسک و مدیریت صحیح، هر حوزه را نهاد مربوطه تنظیم‌گری کند.»
