پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
فعالان حوزه رمزارز درباره شناسایی پروژه‌های اسکم می‌گویند / چشم‌ها را بر دانش نبندید
برای درک مفاهیم اسکم، پانزی و شناخت روش‌های مصون ماندن در مقابل این موضوعات به سراغ کاوه مشتاق، فعال حوزه بلاکچین، سهیل نیکزاد، عضو انجمن بلاکچین رفته‌ایم. این افراد نه تنها کسب‌وکارشان به حوزه رمزارز مرتبط است بلکه سال‌ها در این حوزه مطالعه و پژوهش کرده‌اند.
هرقدر دایره فعالیت در حوزه رمزارز و مبانی مرتبط به آن افزایش پیدا کند، یا حتی اقبال عمومی نسبت به این حوزه بیشتر شود، امکان ورود افراد سودجو هم به این حوزه بیشتر خواهد شد. این یکی از خاصیت‌های جریان‌های مالی است. این خاصیت در برخی بازارها پررنگ‌تر و در برخی بازارها کمرنگ‌تر است. بازار رمزارز هم از همان بازارهایی است که به دلیل جریان‌های فنی پیچیده و همچنین جدید بودن آن برای جامعه خطر کلاهبرداری هم در آن بیشتر است.
شناسایی پروژه‌های کلاهبرداری رمزارزی یا افرادی که با ظاهری استاندارد مشغول کلاهبرداری از افراد کمتر آگاه هستند کار ساده‌ای نیست. این روند گاهی آنقدر پیچیده می‌شود که پروژه‌های عظیمی مثل وان‌کوین به شکل ویروس در جهان پخش می‌شوند و تاقبل از شلیک نهایی‌شان که ناپدید شدن است، هیچ یک از کاربران، کلاهبرداری بودن آنها را باور نمی‌کنند. اهمیت شناخت پروژه‌های اسکم این روزها شاید از آماده بودن در مقابل سارقان و جیب‌برهای خیابانی خیلی بیشتر باشد.
برای درک مفاهیم اسکم، پانزی و شناخت روش‌های مصون ماندن در مقابل این موضوعات به سراغ کاوه مشتاق، فعال حوزه بلاکچین، سهیل نیکزاد، عضو انجمن بلاکچین و همچنین رضاقربانی، رئیس هیئت مدیره موسسه راه پرداخت رفته‌ایم. این افراد نه تنها کسب‌وکارشان به حوزه رمزارز مرتبط است بلکه سال‌ها در این حوزه مطالعه و پژوهش کرده‌اند. آگاهی درباره هر پروژه مالی بی‌شک بهترین راه برای شناخت گوشه‌های از چشم جا مانده است.
ورود به بازار رمزارز، به هر قیمتی
افرادی که خود را به آب و آتش میزنند تا وارد بازار رمزارز شوند کم نیستند. این موضوع هم مختص ایران نیست. تب تندی شده که افراد هرقدر به لحاظ مالی آسیب بیشتری را متحمل شده‌اند، علاقه بیشتری برای ورود به این جریان دارند. به باور کاوه مشتاق، وضعیت اقتصادی کشور در حال حاضر به شکلی است که افراد از نگهداری پول رایج کشور به شکل ریال، احساس نگرانی می‌کنند. او همچنین با توضیحات بیشتر درباره این موضوع گفت: «دلیل این موضوع هم تبدیل ریال به هات مانی است. هات مانی شدن یک واحد پولی منجر به این می‌شود که افراد دوست دارند زودتر پول را خرج کنند و جایگزین دیگری به جای آن تهیه کنند. بعد از شوکی که به دلیل خروج ناگهانی سرمایه از بازار بورس به وجود آمد بازارهای دیگر این شوک را مدیریت کردند. در حقیقت سرمایه گذاری در سکه، طلا، مسکن و همچنین رمزارز توانستند ضرب تورمی خروج سرمایه از بورس را بگیرند.»
حالا باید این نکته را مورد توجه قرار داد که هات‌مانی شدن پول رایج چه ارتباطی با پروژه‌های اسکم دارد؟ یکی از نکات قابل توجهی که به اعتقاد مشتاق منجر به افزایش پروژه‌های اسکم و کلاه‌برداری‌های مالی می‌شود، هجوم افراد به یک بازار خاص است. او با ارائه توضیحات بیشتر در این باره افزود: «زمانی که جامعه به یک بازار علاقه‌مند می‌شود، با حجم بیشتری به آن ورود می‌کند، کلاهبردارها هم این حجم از اشتیاق و علاقه‌مندی را رصد کرده و وارد همان پروژه می‌شوند.»
مشتاق در بخش دیگری از توضیحات خود گفت: «هیجان، موضوعی است که تصمیم‌گیری را دشوار، آسیب‌پذیری را افزایش و حتی دقت را کاهش می‌دهد. در چنین شرایطی هر چیزی را می‌توان به افراد فروخت. استفاده از این هیجان هم فقط در ایران اتفاق نمی‌افتد و در هر کشوری امکان‌پذیر است. هات‌مانی یک موضوع جهانی است و گاهی حتی دلار هم بعد از تبلیغ و رونمایی از یک رمز ارز جدید تبدیل به هات مانی شده است. برای مثال چندی پیش، بیت کانکت اعلام کرد، رقم قابل توجهی به سرمایه گذاران سود پرداخت می کند.»
او با اشاره به ماجرای کلاهبرداری بیت‌کانکت نیز توضیحاتی ارائه داد و گفت: «غیرقابل اعتماد بودن بیت‌کانکت از ابتدا روشن بود. با این وجود گروه قابل توجهی در آن سرمایه گذاری کردند و در نهایت ثابت شد که بیت‌کانکت یک پروژه پانزی است. یکی از مشکلاتی که درباره پروژه‌های اسکم و پانزی باید مورد توجه قرار داد، شرایط مالی کشورها است.»
به اعتقاد او: «جریان اثرگذاری مالی در ایران شدیدتر از کشورهای دیگر است، دلیل این موضوع هم از آنجایی است که در ایران نه تنها سود سرمایه‌گذاری در رمز ارز نسبت به سود ریالی بالاست، بلکه از سود دلاری و همچنین سود بانکی هم بالاتر است. در چنین شرایطی سرمایه‌گذاران از خطر‌پذیری ریال هم دور می‌شوند.»
آیا اسکم جریان مهمی است؟
با توجه به همه حواشی که درباره جریان کلاهبرداری به واسطه رمزارز وجود دارد باید دید جریان اسکم چقدر اهمیت دارد. سهیل نیکزاد درباره این موضوع باور شخصی خود تشریح کرد و گفت: «اسکم کردن حق مردم است و هرکسی حق دارد اسکم کند. این فقط یک حرف است و هر آدمی که امکان حرف زدن داشته باشد می تواند حرفی بی‌پشتوانه را بیان کند. این موضوع حتی درباره رسانه هم وجود دارد. دسترسی به رسانه این حق را به شما می دهد که هر اطلاعات و داده‌ای که می خواهید ارائه دهید. اسکم به این معنی است که فردی پیشنهاد فروش کوین خود را بدهد. در چنین شرایطی صاحبان پروژه اسکم اعلام می‌کنند که امکان سودآفرینی قابل توجهی دارند. بعد از این مرحله حق هر کسی است که نظرات خود را درباره مقاله‌های منتشر شده اعلام کند.»
اما آنچه در این روند اهمیت قابل توجهی دارد این است که درک کنیم مرز بین نوآوری و کلاهبرداری را چطور می‌توان تعیین کرد؟
به اعتقاد مشتاق، «تضاد یک موضوع با قواعد و امور عادی و معمولی امکان کلاهبرداری بودن یک پروژه در هر حوزه‌ای را افزایش می‌دهد. برای مثال تاسیس نیروگاهی برای تولید برق رایگان از هوا به نظر من کلاهبرداری است. در برخی پروژه‌ها هم، یک محصول یا خدمت رایگان را به شکل غیررایگان می‌فروشند. در حال حاضر برای مثال برخی یک API رایگان را کوین کرده و می‌فروشند.»
اسکم چطور خود نمایی می‌کند
در حقیقت به بیان ساده‌تر اسکم به این معنی است که فرد ادعای بزرگ و دور از منطق می‌کند. ادعایی که نه با قواعد باورپذیر همراستا است و نه اعتماد افراد را به خود جلب می‌کند. گاهی بررسی معمول اطلاعات و داده‌های دردسترس به شکلی پیش می‌رود که نتیجه‌بخش بودن اطلاعات کاملا بعید و دور از ذهن است. اجرای چنین پروژه ای ممکن نیست و دور از ذهن به نظر می‌رسد. پروژهای با این مشخصات، احتمالا ناموفق هم خواهد بود. اما این پروژه به اعتقاد برخی کارشناسان این حوزه کلاهبرداری نیست.
نیکزاد با تاکید بر اینکه اظهار نظر درباره پروژه‌ها را نمی‌توان به شکل قطعی بیان کرد، گفت: «من احتیاط می کنم و هیچ موضوعی را مطلق نمی‌دانم. اما موضوعاتی مثل وعده سود تضمینی، تعییین زمانی خاص برای سود تضمینی، از سویی دیگر در مواردی حتی وعده سود بیشتر از سود مشخص، هم خارج از قائده و دایره تعریف شده است اما تصمیم‌گیری در این باره که آیا چنین پروژهای کلاهبرداری است یا خیر، موضوعی نیست که بتوان به راحتی درباره آن اظهار نظر کرد. برای مثال فردی اعلام کرده، در شرایطی که سود ماینینگ ۳۵ درصد است در فضای ابری ماینینگ می‌کند و سود بیشتری به دست می‌آورد. من هیچوقت با اطمینان و به شکل قطعی نمی‌گویم، ترون کلاه برداری است هرچند ادعایی که کرده قابلیت اجرایی ندارد.»
خوش‌اقبال‌ترین پروژه اسکم دنیای رمزارزها
یکی از پروژه‌هایی که در حوزه رمزارز توانسته مخاطب جذب کند، اما هیچوقت از طرف کارشناسان پذیرفته نشد، پای نتوورک است. پروژهای که همچنان مخاطبان خود را دارد و تبلیغات آن متوقف هم نشده. کاربران پای‌نتوورک بر این باورند که هیچ ضرر و زیانی تا امروز، از طرف پای‌نتوورک متوجه دارایی آنها نشده است. روند پروژه تقریبا به همان شکلی که مبلغان آن از ابتدا بیان کرده بودند، ادامه پیدا کرده است.
این در حالی است که پای‌نتوورک بنابر برخی شاخص‌های تعریف شده، نمی‌تواند یک پروژه امن و قابل اعتماد باشد. از طرفی نمی‌توان منتظر بود تا کارشناسان خبره این حوزه رای نهایی خود را به شکل قطعی درباره پای‌نتوورک اعلام کنند. این پروژه فقط یکی از چندین پروژهای است که در حال جذب افراد به خود است و نگاهی ساده به مقاله منتشر شده از طرف بنیان‌گذارانش، نشان دهنده پشتوانه ضعیف و غیرقابل اعتماد آن است. با این وجود که پای نتوورک تا امروز به شکل مستقیم پول افراد را ندزدیده اما اطلاعات مردم را دزدیده است. یکی دیگر از پروژه‌هایی که فعالان حوزه رمزارز از آن به عنوان پروژه کلاهبرداری نام میبرند، وان‌کوین است.
رضا قربانی، بنیان‌گذار راه پرداخت نیز که در این نشست حضور داشت با ارائه توضیحاتی درباره وان‌کوین به مشکلاتی که ارائه دهنده آن برای مردم اتفاقا کم درآمد ایجاد می‌کند، اشاره کرد و گفت: «اولین مرحله تبلیغاتی در پروژه‌های کلاهبرداری، بازخوانی قصه بیت‌کوین است. در این مرحله جا ماندن مردم از بیت‌کوین تبدیل به نقطه تبلیغاتی می‌شود. در پروژه وان‌کوین هم اعلام شد، اگر تا حالا که بیت‌کوین رشد قابل توجهی داشته، نتوانستید بیت کوین بخرید پس حالا وان کوین بخرید و ضرر و زیان قبلی خود را جبران کنید. در نهایت حدود ۱۰ میلیون یورو از طرف زنی که مدیر و صاحب وان‌کوین بود جمع شد و در نهایت دیگر خبری از پول‌ها و زنی که صاحب و مبلغ وان کوین بود نشد.»
قربانی با اشاره به اینکه هیچکس پژوهش یا توضیحی درباره این موضوع ارائه نداد، افزود: «در نهایت روجا ایگناتووا که به خودش لقب ملکه رمزارز داده بود ناپدید شد و اسکم بودن این پروژه هم اثبات شد.»
در پی این اظهار نظر قربانی، نیکزاد هم تاکید کرد که باور دارد پروژه های اسکم قطعا وجود دارند. او در ادامه توضیحات خود گفت: «به دلیل عدم امکان تحلیل و شناخت کامل پروژه اسکم، نمی‌توان خطر کرد و به طور مستقیم بر یکی از پروژه ها انگشت گذاشت و مدعی اسکم بودن آن شد. بلکه صرفا می‌توانیم درباره آنها به کاربران هشدار دهیم و آنها را دعوت به رعایت نکات ایمنی و تحقیق و مطالعه بیشتر درباره ادعاهای پروژه‌ها کرد.»
داج کوین، یک بازیگر خوش اقبال
اخیرا درباره داج کوین هم کم نشنیده‌ایم. ایلان ماسک با یک توییت این رمزارز را بالا برد و با یک گفت‌وگوی تلویزیونی باعث شد داج‌کوین و حتی دیگر رمزارزها با کاهش ارزش روبرو شوند. البته داج‌کوین هم در گروه رمزارزهایی قرار داشت که کارشناسان بر این باور بودند که نمی‌توان به آن اعتماد کرد. حالا باید دید آیا داج‌کوین را هم باید در گروه اسکم‌ها و پروژه‌های پانزی قرار داد یا این امکان وجود دارد که به آن اعتماد کرد و آن را پذیرفت.
مشتاق با ارائه توضیحاتی درباره داج‌کوین و دلایلی که این رمزارز را نسبت به پروژه‌های اسکم قابل اعتماد می‌کند چنین گفت: «هیچ شخص حقیقی داج‌کوین را مدیریت نمی‌کند. از طرفی بین ۴ تا ۵ سال است که داج‌کوین از طریق جوین ماینینگ استخراج می‌شود و با توجه به این روش تا امروز مشکلی برای آن به وجود نیامده است. از همین رو امکان حمله ۵۱ درصدی به آن خیلی کم است.»
قربانی نیز بر این باور است که نبود یک فرد خاص در جریان مدیریتی داج‌کوین این ارز را به امکانی برای نوسان گیری هم تبدیل می‌کند. او در ادامه توضیحات خود می‌گوید: «شاید حتی یکی از دلایلی که باعث شد ایلان ماسک هم به این رمزارز ورود کرد همین موضوع است. لایت کوین هم که گروهی آن را آزمایشگاه بیت‌کوین می‌دانند از همین جنس محسوب می‌شد. این در حالی است که لانچ پای نتوورک توسط فردی انجام شد که بلاکچین را در دانشگاه تدریس می‌کرد. این موضوع اتفاقا خیلی خطرناک‌تر و بدتر از آن است که فردی بدون دانش به این حوزه ورود کند. چنین افرادی بر آنچه در حال شکل دهی به آن هستند آگاهی و تسلط دارند و دقیقا بر آنچه انجام می‌دهند نیز آگاه هستند.»
امنیت صندوق‌های تامین سرمایه چقدر است؟
هر روز یک رمزارز تازه به لیست رمزارزها اضافه می‌شود. در شرایطی که تعداد پروژه‌های اسکم و پانزی در این لیست بلند کم نیست، سردرگمی افراد در این حوزه بیشتر و بیشتر می‌شود. از طرفی افراد ترجیح می‌دهند خود را از سود رمزارزها محروم نکنند و شانس کسب ثروت به این شیوه را از دست ندهند. چنین شرایطی امکان سرمایه‌گذاری در صندوق های سرمایه گذاری حوزه رمزارز را هم به یک انتخاب قابل توجه تبدیل کرده است. با این وجود باید دید آیا این صندوق‌ها هم قابل اعتماد هستند یا خیر.
مشتاق در توضیح اینکه آیا این صندوق‌ها قابل اعتماد هستند یا خیر، می‌گوید: «اولین سوالی که در این حوزه باید مورد توجه قرار بگیرد آن است که آیا این صندوق به کاربران خود سود قطعی می‌دهد و چقدر واضح است که این کار را می‌کند یا خیر. افراد قبل از سرمایه‌گذاری در یک صندوق باید حداقل، در خواست دیدن و مطالعه مدارک را بدهند. اولین نکته‌ای که لازم است کاربر حتما نسبت به آن آگاه شود این است که کوین‌های خریداری شده او، کجا نگهداری می‌شوند.»
او همچینین در بخش دیگری از توضیحات خود به راهی برای شناخت پروژه‌های کلاهبرداری اشاره کرده و می‌گوید: «البته برای شناخت بهتر پروژه‌های کلاهبرداری بد نیست به دو روش مهمی که SEC آمریکا اعلام کرده هم توجه کنیم. اولین ویژگی که باید در صورت مواجه شدن با آن نسبت به کلاهبرداری بودن پروژه شک کرد، هرمی‌ها هستند. تشخیص پروژه‌های هرمی ساده است چون از شما می‌خواهند که چند نفر را به پروژه اضافه کنید و به نسبت آن سود دریافت کنید. اگر به پروژه‌های خیلی جذاب و فوق‌العاده و یا بهتر بگوییم، رویایی، برخورد کردید این پروژه‌ها هم حتما پانزی هستند. رعایت این نکات برای تشخیص هر نوع پروژه کلاهبرداری، چه صندوق سرمایه‌گذاری باشند و یا یک رمزارز جدید، قابل توجه است.»
پانزی نوعی از کلاهبرداری است که در آن شخصی ادعای پرداخت سود بالا می‌کند و با گرفتن پول از چند نفر سود را در ابتدا به آنها پرداخت کرده و پس از ایجاد اطمینان خیل عظیمی از مردم به این پروژه علاقه‌مند می‌شوند. از همین رو این افراد درخواست سود بالا می‌کنند. در این حالت کلاه‌بردار با استفاده از پول نفرات جدید سود نفرات قبلی را داده و در زمان مناسبی که مقدار قابل توجهی پول جمع‌آوری شد، فرار می‌کند.
«کلاهبرداری در صندوق‌های سرمایه گذاری اصلا موضوع غیر ممکنی نیست.» مشتاق با تاکید بر این اظهار نظر خود می‌گوید: «دانش و آگاهی در هر حوزه‌ای کمک قابل توجهی به کاربران آن حوزه می‌کند. حالا افرادی را تصور کنید که دانش و آگاهی لازم در یک حوزه ندارند. آسیب دیدن افراد در چنین شرایطی به هیچ عنوان دور از ذهن نیست. حوزه رمزارز نیز، یک حوزه کاملا فنی است که اگر کاربران آگاهی و دانش کافی نسبت به آن نداشته باشند، امکان هرگونه کلاهبرداری از آنها وجود دارد.»
در پایان نیکزاد هم به نکته قابل توجه دیگری در این حوزه اشاره کرد و گفت: «رمزارز و سهام به لحاظ فنی و ماهیتی با هم متفاوت هستند. تفاوت اصلی این است که سهام برای کاربر باشد و کنترل آن توسط تریدر انجام می‌شود. این در حالی است که جریان رمزارز به این شکل نیست تریدر هم نقش کارگزاری را ایفان می‌کند و هم بانک؛ تریدر، ترید می‌کند و سود نهایی هم نصف می‌شود. واقعیت این است که شما به تریدر اطمینان دارید اما به صداقت دزدی نکردنش اطمینان ندارید. دلایل مختلفی باعث شده امکان این سرویس با استاندارهای تعیین شده در ایران وجود نداشته باشد. البته بازار بورس برای ارائه این سرویس از رمزارز مناسب‌تر است.»
