پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
نامهربانی قوانین بانکی با افراد غیرشهروند / مشکلات اتباع بیگانه و شهروندان غیرایرانی در ایران تمامی ندارد
هرچند دریافت کد شهاب توسط ایرانی‌هایی که کد ملی دارند، به‌راحتی صورت می‌گیرد، اما انجام این کار برای اتباع بیگانه و به‌خصوص افغان‌ها به‌راحتی ممکن نیست
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۴۶ / خدمات بانکی برای اتباع غیرایرانی در کشور با هر بخشنامه یا دستورالعمل بانک مرکزی، تغییر می‌کند. یک روز برای استفاده از خدمات بانکی نیازمند کد شهاب است و روز دیگر محدودیت‌هایی برای مبادلات بانکی روزانه تعیین می‌شود. فصل مشترک تمام دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌ها نیز محدودیت برای مبادلات بانکی اتباع غیرایرانی است. در آخرین دستورالعملی که بانک مرکزی صادر کرد، هر گونه استفاده از خدمات بانکی توسط اتباع بیگانه، منوط به دریافت و ثبت کد شهاب در نظام بانکی است.
هرچند دلیل این محدودیت‌ها جلوگیری از پول‌شویی و خارج‌کردن دستگاه‌های کارت‌خوان از کشور و در نهایت خالی‌کردن حساب‌ها عنوان شده، اما این امر نوعی نامهربانی با اتباع خارجی و در نهایت خدشه‌دار کردن چهره بین‌المللی ایران در مجامع بین‌المللی است. به‌خصوص اینکه بسیاری از کشورها از توسعه‌یافته و حتی در حال توسعه به اجماعی برای ارائه خدمات پرداختی به اتباع بیگانه و استفاده این افراد از سیستم بانکی رسیده‌اند. به‌عنوان مثال، با افتتاح حساب در هر کشوری که جزء منطقه SEPA باشد، می‌توان در سایر کشورهای همان منطقه نیز از خدمات پرداخت بهره‌مند شد.
در حالی که شهروندان ایرانی نه‌تنها از امکانات این‌چنینی برخوردار نیستند؛ بلکه شهروندان غیرایرانی نیز نمی‌توانند به‌راحتی در ایران حساب باز کنند و مجبورند پول نقد با خود حمل کنند. اگرچه اولین‌بار نیست که تصمیمات این‌چنینی گرفته می‌شود، اما ادامه این روند می‌تواند کشور را از فرصت‌هایی نظیر سرمایه‌گذاری، تجارت و کارآفرینی اتباع بیگانه و غیرایرانی محروم کند.
مبارزه با پول‌شویی با محدودیت؟
از اواخر سال گذشته دریافت کد شهاب برای انجام تمام خدمات بانکی توسط افراد حقیقی اجباری شد. کد شهاب مانند هویت الکترونیکی است که امکان دریافت هر گونه استعلامی را از سازمان‌ها و ارگان‌هایی مانند ثبت احوال، نیروی انتظامی، دستگاه‌های قضایی و… سریع‌تر، راحت‌تر و البته بدون کاغذبازی و بوروکراسی و البته در اسرع وقت انجام می‌دهد. دلیل اجبار دریافت کد شهاب برای هر فرد دارنده حساب بانکی نیز مبارزه با پول‌شویی توسط اتباع بیگانه عنوان شده بود. البته فقط دریافت کد شهاب موضوعی نیست که اتباع بیگانه با آن سروکار داشته باشند؛ بلکه تعیین محدودیت در مبادلات بانکی روزانه و همچنین سقف کارت‌به‌کارت نیز از جمله مواردی است که انجام کارهای بانکی را برای افراد غیرایرانی سخت کرده است.
بدون کد شهاب هیچ کاری نمی‌توانیم انجام دهیم
در بانک منتظر مانده بود تا نوبتش شود. از متصدی بانک دلیل مسدودی حسابش را پرسید که پاسخ گرفت: «تاریخ انقضای کارت بانکی همان تاریخ انقضای کارت آمایش است. چون تمدید نشده، فعلاً حساب شما مسدود است.» می‌گوید وقت برای تمدید کارت گرفته، اما به‌دلیل تعطیلی‌های کرونا، نوبتش مدتی طول می‌کشد. در این مدت نیز نمی‌تواند از حسابش بهره برد و باید از پول نقد برای خرید مایحتاج و پرداخت قبض‌ها استفاده کند. این در حالی است که عمده پرداخت قبوض به‌صورت غیرحضوری انجام می‌شود و نداشتن کارت بانکی، قطعاً پرداخت‌های اعتباری، اتباع خارجی و افراد غیرشهروند را با مشکلات بسیاری روبه‌رو می‌کند. این موضوع را به متصدی امور بانکی گفت و پاسخ گرفت: «برای پرداخت قبض به یکی پول نقد بده تا قبض‌ها را پرداخت کند.» پاسخش کوتاه است؛ «وقتی حساب بانکی‌مان مسدود می‌شود، چه کسی به ما اعتماد می‌کند؟»
پاس‌کاری بین‌بانکی
به برخی بانک‌های خصوصی و دولتی برای پرس‌وجوی اوضاع مسدودسازی حساب اتباع خارجی بدون کد شهاب، سر زدیم. متصدی باجه در یکی از بانک‌های خصوصی کشور، انجام عملیات بانکی برای افراد بدون کد شهاب را غیرممکن می‌داند؛ چراکه کد شهاب مانند کد ملی برای انجام اموری مانند اخذ پاسپورت یا حتی دارو بدون دفترچه درمانی، برای انجام امور بانکی لازم است و کسی که این کد را نداشته باشد، به منزله فردی است که وجود خارجی ندارد. البته او به این نکته نیز اشاره می‌کند که بانک‌های دولتی ممکن است راحت‌تر و با ارائه اسناد مهاجرتی حساب‌ها را باز کنند.
برای صحت‌وسقم این گفته به یکی از بانک‌هایی که در بانک سپه ادغام شده بود، رفتیم. متصدی باجه صحبت‌های کارمند آن بانک خصوصی را تکرار کرد و گفت که «ما نیز برای باز کردن حساب‌های مسدود شده، نیاز به کد شهاب داریم و این کد هم فقط در اختیار افرادی است که کارت آمایش دارای مدت اعتبار دارند». در پاسخ به سؤالم که این افراد تا زمان گرفتن کارت آمایش جدید چه باید بکنند، گفت: «نمی‌توان کاری کرد. مگر اینکه با اسناد اقامتی به شعبه‌های بانک‌ها مراجعه کنند. بعید می‌دانم که کاری انجام شود.» صحبت‌های متصدیان بانکی در دو بانک خصوصی و تازه دولتی‌شده نشان می‌دهد که تقریباً راه برون‌رفتی از ماجرای نداشتن کد شهاب توسط اتباع بیگانه وجود ندارد و تنها راه‌حل مشکل نیز تمدید کارت آمایش پیش از سررسید و انقضای آن است.
بار اول نیست
«در شرایط کرونا که حضور در مکان‌های شلوغ ممنوع شده و اکثر خریدها نیز به‌صورت اعتباری و با کارت است، ما کارت نداریم و مجبور به استفاده از پول نقد هستیم. بسیاری از فروشندگان از قبول پول نقد اکراه دارند و حتی اغلب رانندگان تاکسی اینترنتی نیز پرداخت را به‌صورت آنلاین می‌خواهند و گاهی اگر بدانند پول نقد داریم، سفر را لغو می‌کنند.» این صحبت‌های یکی از مهاجرانی است که حدود پنج سال است در ایران اقامت داشته و مشکلات بانکی را مهم‌ترین معضل فعلی خود و خانواده‌اش می‌داند.
محمد، دیگر مهاجر افغان در خصوص بخشنامه اخیر بانک مرکزی و مسدود کردن حساب‌های بدون کد شهاب به مشکلات دفاتر کفالت اشاره کرد و گفت: «برای دریافت کارت آمایش جدید باید از دفاتر کفالت نوبت بگیریم. به‌دلیل کرونا و مشکلاتی که وجود دارد، گاهی دو ماه در صف انتظار می‌مانیم. در این مدت نیز از خدمات بانکی محروم هستیم.» البته محمد صف‌های طولانی را تنها مشکل تمدید کارت آمایش نمی‌داند و «بخشنامه‌ای‌بودن تمدید کارت‌های آمایش» را از دیگر معضل اتباع غیرایرانی در ایران برمی‌شمارد. محمد به ما گفت: «کارت‌های آمایش و گذرنامه‌های خانواری به‌صورت بخشنامه‌ای تمدید می‌شوند. به‌عنوان مثال، از تاریخ آخرین اعتبار، یک سال می‌گذرد؛ اما غیرقانونی محسوب نمی‌شویم. با این حال کارت‌های بانکی صرفاً با توجه به تاریخ انقضای روی کارت آمایش صادر می‌شود. در واقع برای بانک‌ها تاریخ روی کارت مهم است.»
اسد دیگر مهاجر افغان نیز از مشکلات بانکی و بخشنامه‌های گاه‌وبیگاه نظام بانکی به ستوه آمده و به گفته او نظام بانکی نیز رفتار مشخصی با اتباع بیگانه ندارد. او در بخشی از پیام تلگرامی‌اش نوشته بود: «سال گذشته بانک مرکزی بخشنامه‌ای صادر و در آن تأکید کرده بود هر فردی که مدارک معتبر اقامتی دارد، می‌تواند نسبت به افتتاح حساب بانکی اقدام کند. با وجود ابلاغ آن، برخی بانک‌ها به ما اجازه افتتاح حساب نمی‌دادند و برخی دیگر نیز کارت بانکی نداده و گفتند فقط دفترچه حساب به اتباع قانونی می‌دهند. این اتفاقات در شرایطی که خرید حتی یک نان نیز نیاز به کارت بانکی دارد، کار را برای افراد دشوار می‌کند».
اسد در بخش دیگری از پیامش به موضوع سقف روزانه مبادلات بانکی به میزان 15 میلیون تومان نیز اشاره کرد و توضیح داد: «طبق دستورالعمل بانک مرکزی اتباع بیشتر از 15 میلیون تومان در روز نمی‌توانند مبادله بانکی داشته باشند. این در حالی است که برخی اتباع کارآفرین در ایران شناخته‌شده هستند و تراکنش‌های بالاتری دارند.»
علی، دیگر تبعه افغان در توضیح مشکلاتی که بخشنامه‌های بانک مرکزی و تعیین سقف‌های تراکنش ایجاد کرده، گفت: «مبلغی بیشتر از ۱۵ میلیون را نمی‌توانم به‌شخصه انجام دهم؛ چراکه کد شهاب تاکنون به من اختصاص نیافته است. دو ماه قبل برای کد شهاب اقدام کردم، ولی هنوز مشکل دارم.» یکی از مشکلاتی که نه‌تنها علی که تقریباً تمام اتباع بیگانه با آن روبه‌رو هستند، زمان‌بر بودن تسویه یک خرید 10 میلیون تومانی است؛ مجبورند پنج بار در دستگاه کارت‌خوان کارت بکشند؛ چراکه برای هر بار خرید سقف دو میلیون تومانی در پرداخت دارند.
مشکلات را حل کردیم
مشکلات اتباع بیگانه در ایران تمامی ندارد. بشیر، دیگر تبعه افغان، معضلات بانکی را غیر قابل تحمل‌تر از سایر مشکلات می‌داند. می‌گوید هرچند وقت یک بار و به‌صورت ناگهانی با جمله «با عرض پوزش، دستگاه قادر به انجام درخواست مورد نظر شما نیست» روی صفحه خودپرداز بانک‌ها مواجه می‌شود. با وجود اینکه قرار بر اطلاع‌رسانی بانک‌ها برای مسدودسازی حساب افراد فاقد کد شهاب بود، اما بسیاری از اتباع بیگانه و غیرایرانی ناگهان متوجه مسدودسازی شدند.
در سال 1396 نیز مشابه این اتفاق رخ داده بود که «ناتوانی در شناسایی اتباع بیگانه» علت آن اعلام شد؛ اما از ابتدای ماه جاری، نداشتن کد شهاب دلیل آن است. پس از اعتراضات پی‌درپی اتباع غیرایرانی به این دستورالعمل، مهدی محمودی، مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور از حل مشکلات مربوط به صدور کارت‌های بانکی برای اتباع ساکن کشور خبر داد. البته مشکل نیز با همان مدارکی حل می‌شود که تمدید آن زمان‌بر است؛ کارت آمایش، دفترچه اقامت، گذرنامه با روادید و دفترچه پناهندگی؛ اما همچنان حداکثر سقف خرید روزانه از این کارت معادل 15 میلیون تومان و مدت اعتبار کارت‌های صادره بر اساس مدت اعتبار مدارک اقامتی تعیین می‌شود. همان نکته‌ای که مهاجران نیز نسبت به آن شکایت دارند. شاید زمان آن فرارسیده باشد که ایران نیز مانند کشورهای منطقه SEPA قوانین جامع بانکداری با سایر کشورهای منطقه امضا کند تا مشکلات و ناهماهنگی‌های این‌چنینی به‌صورت کامل و نه موقت، حل‌وفصل شود.
نویسنده / مترجم
آویده علم جمیلی