در میان عملیات انجام شده در شتاب، بیشترین رشد مربوط به پایانه فروش است

نحوه ارائه خدمات بانکی با توجه به ورود بانکداری الکترونیک تغییراتی در زمینه پرداخت‌های نقدی در بر داشته و گسترش رفاه عمومی را موجب شده است. بانک مرکزی ایران که وظیفه پیشبرد و هدایت بانکداری الکترونیک در کشور را برعهده دارد، خدمات ارزشمندی را جهت رفاه عموم مردم به انجام رسانده که راه اندازی شبکه‌های شتاب، شاپرک و سامانه‌های متعددی از جمله ساتنا و پایا از مهمترین این اقدامات است.

روابط عمومی بانک مرکزی به منظور آگاهی هموطنان گرامی از حضور این بانک در فرآیند رشد و توسعه خدمات بانکداری الکترونیک گفتگویی با دکتر سمیه حیدری محقق اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی انجام داده است که در ادامه مشاهده می‌کنید:

لطفاً درخصوص تاریخچه شکل گیری شبکه شتاب و سامانه‌های ساتنا و پایا، دستاوردهای این شبکه و سامانه‌ها در بانکداری الکترونیک و میزان استقبال مردم از این خدمات توضیحاتی ارائه نمایید.

تاریخچه بانکداری الکترونیک به سال ۱۳۸۱ و آغاز به کار شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی (شتاب) به عنوان سوئیچ ملی کارت باز می‌گردد. آن زمان که بانک‌ها با در دست داشتن ابزارهای نوین الکترونیک و با فراهم آوردن خدمات اولیه الکترونیکی به مشتریان خود به صورت سیستم‌های مجزا عمل می‌نمودند، شتاب با ایجاد شبکه‌ای یکپارچه در سرتاسر کشور، پذیرفته شدن کارت‌های صادره بانک‌های مختلف در کلیه پایانه‌های موجود را امکان‌پذیر ساخت.

به دنبال این تحول عظیم در سیستم بانکداری کشور، در سال ۱۳۸۵ سامانه الکترونیکی تسویه ناخالص آنی (ساتنا) با هدف تسویه مبادلات بین بانک‌ها و همچنین انتقال وجه فوری بین حساب‌های مشتریان در دو بانک مختلف راه اندازی شد. متعاقباً، سامانه پایاپای الکترونیکی (پایا) نیز در سال ۱۳۸۸ شروع به کار نمود. برخلاف مشکلات اولیه و همچنین خو گرفتن چندین ساله مردم با بانکداری سنتی، خوشبختانه صنعت بانکداری الکترونیک از همان ابتدا مورد استقبال بانک‌ها و مشتریان قرار گرفت. البته لازم به ذکر است که سیاست‌های اعمال شده از سوی بانک مرکزی نیز در این امر بی تاثیر نبوده است. به عنوان نمونه، سقف تعیین شده ۲.۰۰۰.۰۰۰ ریال در برداشت از دستگاه‌های خودپرداز سیاست مثبتی جهت سوق دادن مردم به سمت استفاده از تراکنش‌های الکترونیکی بوده است.

روند پرداخت‌های الکترونیکی در شبکه‌های شتاب، ساتنا و پایا به چه صورت بوده است؟ لطفاً بفرمایید چه اقداماتی درخصوص پایانه‌های فروش انجام شده است.

طی سال‌های اخیر، با تحلیل آماری داده‌های مربوط به عملیات انجام شده در شتاب شامل خرید، پرداخت قبض، درخواست موجودی، درخواست بررسی حساب و درخواست انتقال و همچنین تراکنش‌های ساتنا (بین مشتری) و پایا، روند افزایشی پرداخت‌های الکترونیکی به وضوح مشاهده می‌شود. جالب توجه است برجسته‌ترین تغییرات در بین پرداخت‌های الکترونیکی در بازه ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۰ در سامانه پایا رخ داده است که در سال ۱۳۹۰ با افزایش مبلغی ۱۶۳۹ درصدی نسبت به سال قبل، از ۶.۷۷۹ میلیارد ریال به ۱۱۷.۹۱۳ میلیارد ریال می‌رسد. از طرفی، در میان عملیات انجام شده در شتاب، بیشترین رشد مربوط به پایانه فروش است که به دنبال آن شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت (شاپرک) در دی ماه سال ۱۳۹۰ با مشارکت بانک‌های کشور تاسیس گردید و در مرداد ۱۳۹۱ فعالیت خود را به منظور تجمیع و هدایت تراکنش‌ها و همچنین بازوی کنترلی بانک مرکزی آغاز کرد.

آیا به دنبال گسترش بانکداری الکترونیک در پرداخت‌های نقدی نیز تغییری ایجاد شده است؟ این روند را صعودی می‌دانید یا نزولی؟

اجزای تشکیل دهنده نقدینگی عبارتند از: پول و سپرده‌های غیردیداری، که در این میان پول تشکیل شده است از اسکناس و مسکوک در دست اشخاص و سپرده‌های دیداری بخش غیردولتی. بر اساس داده‌های مربوط به شاخص‌های عمده اقتصادی که توسط بانک مرکزی گردآوری می‌شوند، یافتن سیر صعودی اسکناس و مسکوک در دست اشخاص حاکی از روند افزایشی پرداخت‌های نقدی در کشور است. اما همانطور که انتظار می‌رود با استقبال وسیع از بانکداری الکترونیک، سهم اسکناس و مسکوک در دست اشخاص از نقدینگی روندی کاهشی می‌یابد؛ به طوریکه این مقدار از ۲/۸٪ در پایان سال ۱۳۸۸ به ۵/۷٪ در پایان سال ۱۳۹۰ رسیده است.

زبان آمار، ‌زبانی گویا برای ارائه دستاوردهای هر طرح و پروژه‌ای است. آمار مقایسه‌ای پرداخت‌های الکترونیکی و نقدی چه نتایجی را نشان می‌دهند؟

بر اساس تحلیل آماری و مقایسه‌ای پرداخت‌های الکترونیکی شامل عملیات انجام شده در شتاب، ساتنا (بین مشتری) و پایا و پرداخت‌های نقدی، سرعت تکامل بانکداری الکترونیک به طور شایان توجهی بیشتر از بانکداری سنتی است. بر اساس مدل‌های خطی برآورد شده، پرداخت‌های الکترونیکی به طور متوسط ۴۲.۹۰۱ میلیارد ریال در ماه افزایش می‌یابند در حالی که رشد متوسط ماهیانه پرداخت‌های نقدی بر مبنای اسکناس و مسکوک در گردش تنها ۲.۲۷۵ میلیارد ریال است. همچنین با مقایسه سال ۱۳۹۰ نسبت به ۱۳۸۹، افزایش ۱۲۷ درصدی پرداخت‌های الکترونیکی بطور چشمگیری به مراتب بیش از افزایش ۱۷ درصدی اسکناس و مسکوک در دست اشخاص است.

لطفاً اهم مزایای بانکداری الکترونیک و نقشی که این خدمت در رفاه عمومی به ارمغان می‌آورد را بیان فرمایید.

بانکداری الکترونیک روشی ساده و قابل کنترل در مدیریت مالی است. نه تنها مشتریان، بلکه بانک‌ها نیز به طور گسترده‌ای از مزایای بانکداری الکترونیک بهره‌مند می‌شوند. از جمله مزایای بانکداری الکترونیک که موجبات رفاه عمومی را فراهم می‌آورند می‌توان به «صرفه‌جویی در هزینه‌ها»‌، ‌«استقلال مکانی و زمانی»، «امنیت» و «حفظ محیط زیست» اشاره کرد.

گسترش بانکداری الکترونیک موجب کاهش هنگفت هزینه بانک‌ها خواهد شد، زیرا بانک‌ها دیگر نیازی به تاسیس شعبه‌های متعدد و استخدام کارمندهای خبره به منظور برقرار کردن ارتباط مستقیم با مشتریان‌شان ندارند؛ کاهش هزینه حمل و نقل، چاپ اسکناس و مسکوک، چاپ صورتحساب‌های بانکی یا رسیدهای پرداخت قبوض از جمله منافع روی آوردن به بانکداری الکترونیک است. علاوه بر این، از دیدگاه مشتری نیز این صرفه جویی در هزینه به روشنی قابل درک است زیرا دیگر نیازی به مراجعه حضوری به بانک‌ها ندارد؛ تنها با در دست داشتن کارت پرداخت یا شناسه و رمز اینترنتی بسیاری از عملیات بانکداری را به راحتی می‌تواند انجام دهد ضمن آن که خدمات گیرندگان بانکی در هر نقطه از شهر و در هر ساعت از شبانه‌روز بسیاری از عملیات بانکداری خود را به راحتی و از طریق دسترسی به اینترنت و یا نزدیک‌ترین خودپرداز قابل انجام است .

علاوه بر مزیت‌های بیان شده، امنیت بانکداری الکترونیک را نباید نادیده گرفت؛ حمل پول نقد در سیستم بانکداری الکترونیکی معنایی ندارد به همین منظور ریسک ربوده شدن یا مفقود شدن پول نیز بسیار پایین می‌آید. فروشگاه‌ها و بانک‌ها نیز دیگر نیازی به نگهداری مقادیر زیاد پول نقد در باجه‌ها و گاوصندوق‌های خود ندارند.

یکی از برجسته‌ترین مزایای بانکداری الکترونیکی که امروزه بسیار حائز اهمیت است، ‌سبز بودن این صنعت است. شعبه‌های کمتر بانک‌ها سبب اشغال فضای کمتری از شهرمی‌شوند و کاهش مصرف انرژی و سوخت جهت حمل و نقل نیز از تبعات بعدی آن است. همچنین نیاز کمتر به چاپ اسکناس و صورت حساب‌های چاپ شده بر روی کاغذ، کمک بسیاری در حفظ محیط زیست می‌نماید.