پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
رؤیای تغییر / آیا آینده معاملات الگوریتمی در ایران روبه‌رشد خواهد بود؟
استفاده از معاملات الگوریتمی در ایران سن زیادی ندارد. سه سال پیش بود که رگولاتوری به این نوع معاملات توجه نشان داد، اما اخیراً محدودیت‌هایی برای استفاده از آن اعمال شده است. البته به نظر می‌رسد رگولاتوری هنوز برای ایجاد این تغییر در معاملات آمادگی ندارد
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۳۹ / ظرف بازار سرمایه در یکی، دو سال اخیر عمیق‌تر شده است. به‌طوری که ارزش بازار سرمایه ایران از سال گذشته تاکنون بیش از ۱۰ برابر شده است. حالا کورسوی امید بسیاری به قرمز و سبز شدن‌های یکی‌درمیان بورس وجود دارد. با این وجود نمی‌توان به رشد بورس توجه داشت، اما توسعه زیرساخت‌های فنی و نرم‌افزاری آن را فراموش کرد. از سال ۱۳۸۹ که سامانه معاملاتی راه‌اندازی شد، انقلاب بزرگی در دادوستدهای سهام ایجاد شد. بسیاری از معاملات فیزیکی به معاملات آنلاین انتقال یافت و اکنون ۷۲ درصد از کل دادوستدها در بازار سرمایه ایران در اختیار حجم معاملات آنلاین است.
با توسعه فناوری‌ها، معاملات الگوریتمی نیز جای خود را در بازار سرمایه باز کردند. با اینکه این نوع معاملات در ایران سه سال است که انجام می‌شود، اما در دنیا سابقه طولانی‌تری دارد. معاملات الکترونیکی اوراق بهادار از ۴۲ سال پیش شروع شد. زمانی که انجمن ملی معامله‌گران اوراق بهادار (آنچه امروزه به‌عنوان خدمات نزدک شناخته می‌شود) شروع به استفاده از سیستم بازارگردانی رایانه‌ای به‌منظور مظنه‌گذاری خودکار در آمریکا کرد، در اروپا نیز اولین بورس اوراق بهادار رایانه‌ای در سال ۱۹۸۰ شروع به ارائه خدمات معامله‌گری کرد، اما تا سال ۱۹۹۰ معاملات اوراق بهادار به‌صورت کاملاً خودکار سازمان‌دهی نشد.
اکنون معاملات الگوریتمی به‌طور چشم‌گیری در دنیا افزایش یافته است. به‌طوری که حتی در بحران سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ در آمریکا نیز این نوع معاملات رشد داشته‌اند. در حال حاضر کشورهای آمریکا، آلمان، انگلستان، فرانسه، بلژیک، کانادا و ژاپن بازیگران کلیدی معاملات الگوریتمی در دنیا هستند.
چرا معاملات الگوریتمی مهم است؟
بی‌شک معاملات الگوریتمی روابط سنتی بین سرمایه‌گذاران و واسطه‌های مالی را تغییر داده است. مهم‌ترین ویژگی معاملات الگوریتمی این است که این نوع معاملات بدون دخالت انسان انجام می‌شود. معاملات الگوریتمی در واقع به معنی معامله یک نماد است؛ اما به‌گونه‌ای که یک الگوریتم کامپیوتری به‌طور خودکار پارامترهای سفارش از قبیل قیمت سفارش، حجم سفارش، زمان ارسال سفارش یا نحوه مدیریت سفارش پس از ارسال را بدون دخالت عامل انسانی یا با دخالت محدود عامل انسانی تعیین می‌کند.
در حال حاضر بخش قابل توجهی از جریان ثبت سفارش‌ها در بازارهای اوراق بهادار در دنیا توسط الگوریتم‌ها مدیریت می‌شود و این بدان علت است که الگوریتم‌ها به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا تصمیمات خریدوفروش کارآمدتری را اتخاذ کنند.
معاملات پربسامد و رابطه آن با معاملات الگوریتمی
نمی‌توان از معاملات الگوریتمی صحبت کرد، اما از معاملات پربسامد چیزی نگفت. معاملات پربسامد در سال‌های اخیر ایجاد شده و بعد از سقوط ناگهانی بازارهای آمریکا در سال ۲۰۱۰ توجه زیادی را به خود جلب کرده است. این نوع معاملات اغلب به‌عنوان زیرمجموعه معاملات الگوریتمی در نظر گرفته می‌شوند. هر دوی این نوع از معاملات، مشارکت‌کنندگان بازار را قادر می‌سازند تا سرعت دریافت اطلاعات بازار، فرایند محاسبات داخلی، ارائه سفارش و دریافت تأیید آن را بهبود بخشند.
تفاوت اصلی این دو در این است که معاملات الگوریتمی با اجرای سفارش‌های مشتریان ارتباط زیادی دارد، اما معاملات پربسامد بر اجرای استراتژی‌های معاملاتی اختصاصی مشارکت‌کنندگان در بازارهای با فناوری بالا تمرکز می‌کنند. معاملات پربسامد معمولاً بر نقدشوندگی بازار تأثیر می‌گذارند و همین امر باعث می‌شود که قدرت نقدشوندگی بازار سرمایه بالا رود، اما اخیراً قانون‌گذاران سراسر دنیا، در مورد نیاز به قوانین نظارتی در مورد فعالیت‌های این نوع معاملات، بحث‌هایی را مطرح می‌کنند.
در ایران نیز از زمانی که پیش‌نویس الزامات معاملات الگوریتمی تهیه شد، برای معاملات پربسامد نیز محدودیت‌هایی اعمال شد. در بخش الزامات عمومی این پیش‌نویس ذکر شده که وارد کردن سفارش‌های پربسامد مجاز نیست. زیرساخت‌های دسترسی برخط نیز باید به گونه‌ای طراحی شود که امکان ارسال سفارش‌های پربسامد از طریق آن، وجود نداشته باشد.
الزامات نظارت بر معاملات الگوریتمی
در کنار ویژگی‌هایی که الگوریتم‌ها دارند، باید به نقاط ضعف آنها هم اشاره کرد. همان نقاط ضعفی که قانون‌گذاران را بر آن داشته تا قوانین جدیدی را در خصوص آنها تصویب کنند. این نوع معاملات در برخی برهه‌های زمانی به سقوط بازارهای مالی منجر شده‌اند. بدین صورت که اگر روبات‌های الگوریتمی فریب بخورند و تحلیل اشتباهی ارائه دهند، در صورت ارسال سفارش فروش، تأثیر منفی بر بازار خواهند داشت. به‌طور خاص پس از یک سقوط ناگهانی بازارهای آمریکا در سال ۲۰۱۰، بسیاری از تغییرات نظارتی در رابطه با معاملات الگوریتمی در قوانین ایالات متحده آمریکا ایجاد شد. در اروپا نیز مباحثی در مورد چگونگی قانونمند کردن استراتژی‌های معاملات الگوریتمی مطرح شده است.
از آنجا که استراتژی‌های معاملات الگوریتمی از جمله استراتژی‌های معاملات پربسامد در بازارهای اوراق بهادار آمریکا گسترده‌تر شده‌اند، احتمال تأثیرگذاری منفی این استراتژی‌ها بر بازار و ثبات شرکت‌ها نیز افزایش یافته است. شرکت‌های عضو نهاد تنظیم مقررات صنعت مالی (FINRA) که در معاملات الگوریتمی فعالیت می‌کنند، مشمول قوانین کمیسیون بورس اوراق بهادار (SEC) و قوانین نهاد تنظیم مقررات صنعت مالی قرار دارند که حاکم بر فعالیت‌های معاملاتی آنهاست.
از جمله قوانین حاکم بر فعالیت شرکت‌های عضو نهاد تنظیم مقررات صنعت مالی، قوانین مربوط به نظارت بر معاملات الگوریتمی است. سیستم‌های نظارتی از جمله قوانینی هستند که برای تمام شرکت‌های عضو نهاد تنظیم مقررات صنعت مالی؛ به‌ویژه شرکت‌های فعال در معاملات الگوریتمی وجود دارند. بدین ترتیب هر یک از اعضا باید دارای سیستمی برای نظارت بر فعالیت‌های اشخاص وابسته باشند که هدف از طراحی این سیستم، انطباق اعضا با قوانین و مقررات اوراق بهادار و قوانین اجرایی نهاد تنظیم مقررات صنعت مالی است. مسئولیت نهایی برای نظارت مناسب نیز بر عهده اعضاست.
رویکرد ایران در استفاده از معاملات الگوریتمی چیست؟
استفاده از معاملات الگوریتمی در ایران با تأخیر صورت گرفته است. از عمر استفاده این نوع معاملات در ایران بیشتر از سه سال نمی‌گذرد. تیرماه ۱۳۹۷ بود که معاملات الگوریتمی مورد حمایت سازمان بورس قرار گرفت. سازمان بورس در آن زمان پیش‌نویسی را تحت عنوان «الزامات معاملات الگوریتمی» منتشر کرد و توسعه این معاملات را به‌عنوان یک راهبرد اساسی در بازار سرمایه در دستور کار قرار داد. همچنین سازمان بورس بر آن شد که در همان سال مسابقات الگوریتمی را برگزار کند. هدف از برگزاری این مسابقات آزمودن نقاط ضعف و قوت معاملات الگوریتمی توسط نهاد ناظر پیش از فراگیر شدن آن، کشف استعداد در بین علاقه‌مندان، حمایت و پشتیبانی از افراد مستعد فنی در این حوزه و زمینه‌سازی برای جذب آنها در بازار سرمایه بود.
می‌توان گفت که سازمان بورس و ریاست قبلی این سازمان بر اهمیت استفاده از معاملات الگوریتمی واقف بودند، اما طی نزدیک به یک ماه گذشته محدودیت‌هایی از سوی این سازمان برای استفاده از معاملات الگوریتمی اعمال شد. البته محدودیت‌های سازمان بورس تنها دامن معاملات الگوریتمی را نگرفته و شاهد محدودیت در موارد دیگری مانند نوسان‌گیری و ممنوعیت ثبت سفارش کمتر از ۵۰۰ هزار تومان در مدت اخیر هم بوده‌ایم. البته همه این محدودیت‌ها در راستای حمایت از بازار انجام شده است. اما آن‌طور که به نظر می‌رسد، حال ناخوش بازار در دو ماه اخیر خوب نشده و بازار بورس تهران کج‌دار و مریز تا لحظه نوشتن این گزارش به راه خود ادامه می‌دهد.
نگاه سنتی حاکم بر قانون‌گذاران
به نظر می‌رسد قانون‌گذاران مقاومت زیادی در برابر استفاده از معاملات الگوریتمی دارند. می‌توان احتمال داد که نگاه سنتی که بر قانون‌گذاران ما حاکم است، مانع از رشد این نوع معاملات شده است. از روزی که کامپیوتر و ماشین‌های صنعتی به وجود آمدند، همیشه این سؤال و ترس وجود داشته که نکند این دستگاه‌ها جای انسان را بگیرند. شاید یکی از دلایل مخالفت و ایجاد محدودیت برای استفاده از معاملات الگوریتمی از سوی قانون‌گذاران نیز همین مسئله باشد.
به باور کارشناسان بازار سرمایه روبات‌ها تنها می‌توانند در صورت فریب‌خوردن یا انتشار خبری منفی، سفارش زیادی را برای فروش ثبت کنند، اما رخ‌دادن این اتفاق به شرطی است که معاملات الگوریتمی از قدرت بالایی برخوردار باشند، یعنی حدود ۳۰ درصد از ارزش معاملات روزانه بازار در دست روبات‌های الگوریتمی باشد. در حالی که حجم معاملات الگوریتمی در بازار بورس تهران، کمتر از سه درصد تخمین زده شده است.
با تمام این تفاسیر، اکنون در زمانه‌ای قرار داریم که بازارهای سرمایه تحت تأثیر فناوری‌های پیشرفته قرار دارند و نمی‌توان رشد این فناوری‌ها را نادیده گرفت. بخشی از آینده قابل تصور و روبه‌رشد این نوع معاملات در ایران نیز به نگاهی که رگولاتوری به آن دارد، برمی‌گردد. پرواضح است که رگولاتوری با تهیه پیش‌نویس معاملات الگوریتمی و برگزاری مسابقات در این حوزه نیمی از راه را برای استفاده از آن هموار کرده است، اما با اعمال محدودیت‌های اخیر به نظر می‌رسد هنوز از توسعه معاملاتی که قرار است با دخالت کمتر انسان انجام شود، می‌ترسد.
