پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بار سنگین و تن نحیف / در فقدان توجه نهادهای رسمی به آموزش سواد مالی بدیل‌ها کدام‌اند؟
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۳۷ / این یک باور عمومی است که پول می‌تواند بسیاری از مشکلات و مسائل را حل کند؛ اما همه با افرادی برخورد داشته‌ایم که با وجود ثروت بسیار، در مدیریت آن موفق نبوده‌اند. مدیریت دخل‌وخرج مستلزم دانشی است که به آن سواد مالی گفته می‌شود و در قرن حاضر به اندازه داشتن سواد خواندن و نوشتن دارای اهمیت است.
در واقع حفظ و مدیریت پول از داشتن آن مهم‌تر است. افرادی که مهارت سواد مالی ندارند، از نظر اقتصادی در لبه پرتگاه قدم برمی‌دارند؛ زیرا نمی‌دانند چطور هزینه کنند یا نمی‌دانند درآمد خود را از چه راهی افزایش دهند. سواد مالی، مجموعه‌ای از نگرش‌ها و رفتارهایی است که به ما کمک می‌کند، چگونه درآمد و هزینه‌های خود را مدیریت کنیم. برای داشتن سواد مالی چند مؤلفه از قبیل خرج، پس‌انداز، اعتبار و بدهی، کاریابی و درآمد، سرمایه‌گذاری، مدیریت ریسک و تصمیم‌گیری مالی وجود دارد. سواد مالی مانند سواد خواندن و نوشتن در همه ابعاد زندگی کاربرد دارد و به همین دلیل است که بر آموزش آن از سنین پایین تأکید می‌شود.
سواد مالی به معنای پولدار شدن نیست و حتی هر راهی که شما را به سمت پولدار شدن یک‌شبه سوق می‌دهد، اساساً خلاف سواد مالی است. اما بازار سوداگران «پولدار شدن‌های یک‌شبه» در کشور ما گرم است و همیشه هم گرم بوده و بازار افزایش سواد مالی تا به حال کساد. یکی از دلایل عمده بی‌توجهی به سواد مالی بدون شک غفلت نهادهای رسمی است. نهادهای رسمی در رابطه با آموزش سواد مالی همیشه غفلت کرده‌اند و اساساً دغدغه‌شان این نبوده که چنین مهارتی برای زندگی هر فرد ضروری است.
در خلاء بسیار عمیق توجه دولت به افزایش سواد مالی، در میان عموم جامعه، افراد و نهادهایی سعی کرده‌اند که در این مسیر گام‌هایی بردارند؛ گام‌هایی که شاید رفته‌رفته دیگرانی را هم همراه کند. در ادامه به چند نمونه از این تجربیات که در پی افزایش سواد مالی بوده‌اند، اشاره می‌کنیم؛ تلاش‌های قابل ستایشی که هرگز نمی‌توانند خلاء فقدان آموزش سواد مالی در نهادهایی مانند آموزش‌وپرورش و صداوسیما را پر کنند.
تلاش ناکافی بانک‌ها
بانک‌ها به‌عنوان پرمخاطب‌ترین نهاد مالی در ایران جسته‌گریخته و غیرنظام‌مند از سال‌ها پیش اقداماتی برای سواد مالی انجام داده‌اند. بانک کشاورزی نخستین بانکی است که در این حوزه به‌طور جدی وارد شد و شعبی به نام «بانک کودک» نیز تأسیس کرد، اما متأسفانه به دلایل متعددی توفیق کافی به دست نیاورد. بانک ملت نیز کارگروهی برای کار روی حوزه کودک تشکیل داد. این بانک با راه‌اندازی «بنیاد ملت» فعالیت‌هایی را در راستای ایفای نقش مسئولیت‌های اجتماعی در حوزه کودک انجام داد، اما سرنوشت این فعالیت‌ها مشخص نیست که به کجا ختم شد.
در میان بانک‌ها، بانک ملی یکی از منسجم‌ترین برنامه‌ها را برای هوش مصنوعی به‌خصوص برای کودکان دارد. اپلیکیشن کانون جوانه‌های بانک ملی ایران؛ «هپ» بخش‌های آموزشی مانند مدرسه اقتصادی، مدرسه هوش مصنوعی، مدرسه کارآفرینی، مدرسه حقوقی، مدرسه همیار پلیس، بازی، فیلم و کارتون، قصه و آهنگ و… دارد که می‌تواند برای بچه‌ها آموزش و سرگرمی را به‌صورت یکجا فراهم کند.
«مدرسه اقتصادی» یکی از بخش‌های این اپلیکیشن است که اطلاعات بانکی و اقتصادی را در قالب ویدئو به کودکان و نوجوانان آموزش می‌دهد. واژه «هپ» مخفف «هوش پول‌ساز» است؛ این عبارت در لاتین به معنای «امید و آرزو» است و از سوی دیگر کلمه‌ای آشنا از یک بازی نوستالژیک و قدیمی است.
بانک پاسارگاد نیز اپلیکیشنی تحت عنوان «سرزمین کودک پاسارگاد» در راستای برقراری تعامل بیشتر با کودکان و نوجوانان در بستر تلفن‌های همراه، تبلت و ارائه برنامه‌های کاربردی با هدف سرگرمی، فرهنگ‌سازی و آموزش مفاهیم بانکداری و مدیریت سرمایه، راه‌اندازی کرده است. در این نرم‌افزار بخش‌های متنوعی در حوزه‌های داستان تعاملی، بازی، آموزش طراحی و نقاشی، رنگ‌آمیزی، پخش ویدئو، کارتون و… ارائه شده است.
نشریات مکتوب
در میان عناوین نشریه‌هایی که در ایران منتشر می‌شود، کم نشریه اقتصادی نداریم، اما نشریه‌ای که به‌طور خاص به بحث سواد مالی بپردازد، حتی به اندازه انگشتان یک دست هم نداشته‌ایم یا اگر هم داشته‌ایم اثرگذاری چندانی نداشته‌اند که به چشم بیایند. دو نشریه‌ای که مشخصاً بر این حوزه متمرکز بوده‌اند؛ یکی ماهنامه «قلک» است و دیگری ماهنامه «معیشت».
قلک نخستین نشریه‌ای است که در آموزش مهارت‌های زندگی با سبک زندگی اقتصادی به کودکان فعالیت می‌کند. این ماهنامه نشریه‌ای تمام‌رنگی است که برای گروه سنی سه تا هفت سال منتشر می‌شود. بنیان‌گذار این نشریه امیر لعلی است و از مردادماه ۱۳۹۳ منتشر می‌شود. مفاهیم اقتصادی که در این نشریه به آن پرداخته می‌شود، شامل توجه به محیط زیست، کار گروهی، خلاقیت، استفاده صحیح از انرژی، حمل‌ونقل عمومی، آشنایی با شغل‌ها و… است. محتوای این نشریه را مطالبی مانند شعر، داستان‌هایی در قالب‌های متنوع، بازی، کاردستی و سرگرمی تشکیل می‌دهد.
ماهنامه معیشت دیگر نشریه مکتوبی است که به سواد مالی می‌پردازد و البته حدود یک سال است که انتشار آن متوقف شده است. نشریه معیشت ماهنامه‌ای است که به‌صورت منحصربه‌فرد بر سواد مالی و هوش اقتصادی افراد با نگاه کاملاً کاربردی متمرکز است. در حدود 50 شماره‌ای که از این نشریه منتشر شده، به تمامی مسائل زندگی از جمله سفر، خرید، مسکن، کودکان و مباحث مرتبط با سواد مالی پرداخت شده است. این ماهنامه به‌دنبال توصیه‌های بلندمدت و سیاست‌گذارانه نیست و مخاطب خود را افراد خانواده در نظر گرفته و اگر نقدی هم می‌شود به دیدگاه‌های خانواده نقد می‌کند.
این نشریه کاری به سیاست‌های بلندمدت دولت و نهادهای قانون‌گذار ندارد. بر اساس ادعای مدیرمسئول این ماهنامه، رویکرد این ماهنامه نظری نیست و دنبال توصیه‌های کاربردی است. مثلاً برای اسکان محل زندگی افراد برای رهن و اجاره یا خرید مسکن توصیه‌های کاربردی دارد که در بازه‌های دو یا سه ماه آینده برای آنها کاربرد داشته باشد. معیار دیگر این ماهنامه در نظر گرفتن کل جامعه است؛ نه لزوماً افرادی که حداقل دانش مالی و اقتصادی دارند. بنابراین زمانی که یک نفر از اعضای خانواده، این نشریه را خریداری می‌کند، مطالب آن تنها مختص یک نفر نیست؛ بلکه افراد می‌توانند بر مبنای سطح سواد مالی و سلیقه خود مطالب مدنظر خود را پیدا و مطالعه کنند.
نهادهای بدیل
مؤسسات و سازمان‌هایی تا به حال تلاش‌هایی کرده‌اند تا با برگزاری دوره‌ها و کلاس‌هایی، عموم مردم را با سواد مالی آشنا کنند. یکی از آنها شرکت دانش‌بنیان پارت است که بابرنامه، منسجم و حرفه‌ای چند سالی است مشغول این کار است. این شرکت «آکادمی هوش مالی» را از سال 1396 در حوزه سواد مالی ایجاد کرده که نهادی پژوهشی ـ آموزشی است. با توجه به نبود منابع آموزشی مناسب، بخش عمده این زمان به شناسایی، ترجمه و آماده‌سازی منابع برجسته این حوزه اختصاص یافته است؛ چراکه از نظر آنها هر فعالیت بلندمدت و پایدار و اثربخش آموزشی، ریشه در غنای علمی محتوای آموزشی دارد.
حاصل تلاش‌های این دوره، بیش از 50 کتاب داستان آموزش سواد مالی برای کودکان 6 تا 12 سال، 12 جلد کتاب آموزش سواد مالی به دانش‌آموزان اول تا دوازدهم؛ شامل چهار جلد برای دانش‌آموزان، چهار جلد برای معلمان، چهار جلد برای والدین، یک جلد کتاب آموزش سواد مالی به دانشجویان، یک جلد کتاب آموزش سواد مالی به خانواده‌ها و دو جلد کتاب آموزش سواد مالی به زنان است. تولید محتواهای ویدئویی نیز از جمله کارهای در حال انجام این آکادمی است.
همچنین برگزاری بیش از یکصد نشست و گفت‌وگو با اهالی رسانه و گروه‌های مرجع، حضور در برنامه‌های تلویزیون، تولید پادکست و ستون‌نویسی مستمر در مطبوعات، نمونه‌هایی از این اقدامات بوده است. شرکت دانش‌بنیان پارت با شعار «دستیار هوشمند اقتصادی شما» از طریق زیربخش‌ها و سامانه‌های متنوع خود این مأموریت را دنبال می‌کند.
شرکت پارت به‌جز آکادمی هوش مالی در بحث ارتقای سواد مالی، ابزار دیگری هم دارد؛ سامانه «مرآت» بحث اعتبارسنجی اشخاص حقیقی را انجام می‌دهد که از مهم‌ترین محورهای سواد مالی است، سامانه «رسام» در حوزه صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سامانه «سیگنال»در انواع فرصت‌های سرمایه‌گذاری به مردم کمک می‌کنند. همچنین با توجه به ضرورت افزایش آگاهی مردم از مباحث اقتصادی مهم، کانال تلگرامی گنجینه، اخبار اقتصادی برگزیده را به زبان ساده در اختیار خانواده‌ها قرار می‌دهد که به‌صورت مستمر بر تعداد و تنوع این سامانه‌ها افزوده می‌شود.
در پایان باید گفت که هرچند این تلاش‌ها قابل ستایش است و به قدر وسع خودشان نوری بر مسیر اقتصادی فرد و خانواده می‌اندازند، اما بار سنگین آموزش سواد مالی تنها با ورود نهاد بزرگی مانند دولت است که می‌تواند راه به جایی برد.
نویسنده / مترجم
سمانه عابدی