پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ماشین خودگردان بانکی (ATMR) چطور به بانک‌ها در مدیریت نقدینگی کمک می‌کند؟
واریز وجه نقد یکی از نقاطی است که بانک‌ها برای رسیدن به بانک دیجیتال باید به سمت برداشتن بار آن از دوش شعب بروند و در حال حاضر که بانک‌های کشور در مسیر تدوین نقشه راه دیجیتالی خود هستند، توجه به این موضوع نباید فراموش شود؛ چراکه هم به خودکار شدن بخش زیادی از چرخه مدیریت نقدینگی می‌انجامد و هم بخش زیادی از ظرفیت پرشده فعلی کارکنان شعب را خالی می‌کند که می‌تواند جهت توسعه روی سرویس‌های جدید، صرف شود.
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۳۱ و ۳۲ / قبل از توسعه شبکه ماشین‌های خودپرداز در کشور، پرداخت وجه نقد وقت‌گیرترین و در عین حال پرمراجعه‌ترین سرویسی بود که شعب بانک‌ها ارائه می‌کردند. با توسعه شبکه ماشین‌های خودپرداز مقدار سنگینی از این بار از روی دوش شعب برداشته شد و این اقدام باعث کاهش هزینه تمام‌شده این سرویس و همچنین خالی‌شدن زمان کارکنان شعب و ایجاد امکان تمرکز بیشتر روی ارائه بهتر سایر سرویس‌ها شد.
حالا بعد از گذشت سال‌ها از راه‌اندازی این سرویس، اکنون واریز وجه نقد به حساب، در فهرست وقت‌گیرترین و پر مراجعه‌ترین سرویس‌های شعب قرار گرفته است؛ در صورتی که با قدمبرداشتن به سمت بانکداری دیجیتال، نمی‌توان همچنان چنین سرویسی را بر دوش شعب قرار داد. ماشین‌های خودگردان بانکی (ATMR) که برخی آن را به نام CRS نیز می‌شناسند، در این مسیر به بانک‌ها بسیار کمک خواهد کرد.
پیشرفت فناوری در طول زمان روش‌های رایج و سنتی بسیاری را از میدان به در کرده است. زمانی که پای فناوری به دنیای مالی باز شد، اغلب مردم بر این باور بودند که به‌زودی و تنها در عرض چند سال استفاده از پول نقد به تاریخ خواهد پیوست، اما گذر زمان ثابت کرد که وفاداری مصرف‌کنندگان به این ارز سنتی بیش از حد تصور است. همین مساله باعث شده تا حکمفرمایی پول نقد همچنان پس از گذشت قرن‌ها بر دنیای مالی ادامه داشته باشد.
حکمفرمایی پول نقد و علاقه مردم به این روش پرداختی باعث شده تقاضا برای نصب و راه‌اندازی ماشین‌های خودپرداز همچنان در حال افزایش باشد. پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۲۱ تعداد ماشین‌های خودپرداز در سراسر جهان با رشد ۲۷ درصدی مواجه شود. از طرف دیگر، بسیاری از فرایندهای تأمین و مدیریت پول نقد قابلیت خودکارسازی دارند و بانک‌ها با استفاده از فرصت خودکارسازی قادر خواهند بود تا در هزینه‌های خود به صرفه‌جویی قابل توجهی دست یابند و سالانه چندین میلیارد دلار سود بیشتر به دست آورند. در حال حاضر نیز طبق آمارهای بانک مرکزی ایران بیش از ۶۵ هزار ماشین خودپرداز در کشور وجود دارد که در سال حدود ۲۰۰ هزار میلیارد تومان وجه نقد به مشتریان ارائه می‌کنند.
این حجم حاصل 3.5 میلیون عملیات پول‌گذاری خودپرداز است که فرایند به‌شدت پرهزینه‌ای است و در چرخه مدیریت نقدینگی، مسیر بازگشت این حجم از وجه نقد به بانک‌ها، شعب هستند. هر ماشین خودپرداز بانک‌های بزرگ در سال چیزی بین 20 تا 25 میلیون تومان هزینه پولرسانی دارد و باید توجه داشت که ماشین خودگردان علاوه بر انجام کار ماشین خودپرداز، امکان تعریف سرویس‌های ارزش‌افزوده را نیز خواهد داشت.
یکی از مهم‌ترین موارد در مفهوم خودخدمتی در حوزه بانکی، واریز وجه نقد است که تا امروز مشتری برای انجام آن باید به شعبه مراجعه می‌کرد و یکی از چالش‌های بانکداری کشور ما نیز دقیقاً همین موضوع واریز وجه نقد، آن هم در شعبه است؛ چراکه شعب در بانکداری امروز کانال گرانی است و وقتی گزینه دیگری برای انتخاب نباشد، چاره‌ای جز رفتن به شعبه برای مشتریان نمی‌ماند. تحقیقاتی که روی چند بانک کشور انجام شده است، نشان می‌دهد که از ۳۴ درصد تا ۸ درصد ظرفیت شعب بانک‌ها صرف دریافت وجه نقد از مشتریان می‌شود و سومین دلیل در تراکنش‌های مالی که مشتری به خاطر آن به شعب مراجعه می‌کند، واریز وجه نقد است.
در نتیجه به‌روشنی قابل مشاهده است که واریز وجه نقد یکی از نقاطی است که بانک‌ها برای رسیدن به بانک دیجیتال باید به سمت برداشتن بار آن از دوش شعب بروند و در حال حاضر که بانک‌های کشور در مسیر تدوین نقشه راه دیجیتالی خود هستند، توجه به این موضوع نباید فراموش شود؛ چراکه هم به خودکار شدن بخش زیادی از چرخه مدیریت نقدینگی می‌انجامد و هم بخش زیادی از ظرفیت پرشده فعلی کارکنان شعب را خالی می‌کند که می‌تواند جهت توسعه روی سرویس‌های جدید صرف شود.
خودکارسازی وجوه نقد در کشورهای مختلف
شاید بد نباشد بدانید که خودکارسازی وجوه نقد برای کشوری مثل آلمان در سال ۲۰۱۶، حدود ۲۴ درصد بوده است، یعنی ۲۴ درصد از کل وجوه نقد آلمان به‌صورت خودکار مدیریت می‌شود. همچنین در کشوری مانند ژاپن که مهد Cash Recycling است، صد درصد ماشین‌های خودپرداز آن به‌صورت خودگردان هستند و در کره جنوبی نیز ۶۰ درصد نقدینگی بانک‌ها از طریق شبکه ماشین‌های خودگردان دریافت می‌شود.
در خصوص ماشین‌های خودپرداز دنیا نیز به این آمارها توجه کنید؛ حدود ۱۰ درصد ماشین‌های خودپرداز ترکیه، خودگردان هستند ولی آمار کل دنیا به این صورت است که حدود ۳۴ درصد ماشین‌های بانکی کل دنیا ترکیبی از ماشین‌هایی هستند که هم پول دریافت و هم پرداخت می‌کنند. همچنین بر اساس پیش‌بینی موسسه RBR؛ در سال ۲۰۲۱، تقریباً بیش از ۷۰ درصد ماشین‌های بانکی، به‌صورت ATMR یا ماشین‌های خودگردان خواهند بود.
علاوه بر خودکارسازی وجوه نقد که باعث کاهش هزینه‌ها می‌شود، خودکارسازی سپرده‌گذاری‌ها نیز می‌تواند به صرفه‌جویی در هزینه‌ها و آزادسازی نیروی کار انسانی برای پرداختن به سرویس‌های پیچیده‌تر کمک کند. برای مثال در ایالات متحده آمریکا، 72 درصد سپرده‌گذاری‌ها در شعب و تنها 28 درصد آن به‌صورت دیجیتال و از طریق خودپردازهای خودگردان انجام می‌شود. در اروپا 68 درصد سپرده‌گذاری‌ها در شعب و 32 درصد از طریق خودپردازهای خودگردان، در آسیا نیز 79 درصد از طریق شعب و 21 درصد از طریق خودپردازهای خودگردان انجام می‌شوند.
خودگردانی وجوه نقد؛ یکی از الزامات تحول شعب
شاید بد نباشد بدانید که تقریباً ۴۰ تا ۶۰ درصد هزینه‌های بانک‌ها از نظر ساختار هزینه‌ای به شبکه شعب مربوط است و در این نقطه است که برای کاهش شعب و کاهش هزینه‌های شعب موجود، بحث بانکداری دیجیتالی به میان می‌آید تا در بانک تحولاتی اساسی ایجاد شود. توجه داشته باشید اگر شبکه بانکی کشور به سمت بانکداری سلف‌سرویس حرکت نکند، نمی‌تواند به سمت بانکداری دیجیتال برود.
همچنین در نظر داشته باشید که کشور ما در بانکداری، کشوری است که مازاد شعبه دارد؛ در نتیجه برای تحول شعب یکی از سرویس‌هایی که باید رایج شود، سرویس خودگردانی وجوه نقد است. همان‌طور که ذکر شد در ایران طی یک سال به‌طور تقریبی 3.5 میلیون عملیات پول‌گذاری در خودپردازها انجام می‌شود. این عملیات هزینه سنگینی به سیستم بانکی کشور تحمیل می‌کند که با بهره‌مندی نظام بانکی از ماشین‌های خودگردان بانکی، این فرایند بسیار سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر انجام خواهد شد.
بالغ بر ٣٠٠ ميليارد تومان واريز وجه نقد ماهانه در ماشین‌های خودگردان ایران
نظام بانکی کشور به‌عنوان یکی از نظام‌های نوآور، در یک دهه گذشته نسبت به سایر صنایع، رویدادها و نوآوری‌های فراوانی را تجربه کرده است و امروز با وجود ماشین‌های خودگردان پول نقد، در نقطه‌ای قرار دارد که مشتریان برای واریز وجه نقد دیگر نیاز به مراجعه به شعب بانک‌ها ندارند.
شرکت توسن‌تکنو با در نظر گرفتن این موضوع و در راستای ارائه راهکارهای نوآورانه برای توسعه بانکداری دیجیتال در کشور، از سال‌های گذشته مطالعات علمی را در خصوص موضوع تحول شعب یا Branch Transformation به‌عنوان یکی از الزامات حرکت به سمت بانک دیجیتال آغاز کرد و در همین راستا و تا این لحظه راهکارهایی جامع را برای خارج‌کردن برخی سرویس‌های تحویلداری پردرخواست از شعبه عملیاتی کرده است.
فراهم‌شدن امکان واریز وجه نقد در خارج از شعبه راهکار جدید ارائه‌شده توسط توسن‌تکنو است و این شرکت با همکاری بانک‌های کشور تا لحظه تدوین این گزارش، بیش از 1200 ماشین خودگردان بانکی را در هشت بانک بزرگ کشور راه‌اندازی کرده است. با یک نگاه آماری توسن‌تکنو از طریق راه‌اندازی ماشین‌های خودگردان توانسته است نزدیک به دو درصد از آن ۲۰۰ هزار میلیارد تومان تحویل اسکناس در سال به مردم توسط خودپردازها را به‌صورت خودکار به چرخه وجوه نقد برگرداند.
شرکت توسن‌تکنو با تمرکز روی موضوع تحول شعب به‌عنوان یکی از پارامترهای تبدیل‌شدن بانک‌ها به بانک دیجیتال، برای رسیدن به این جایگاه بیش از چهار سال تلاش کرد تا بتواند خدمت ماشین‌های خودگردان بانکی را در شبکه بانکی به‌صورت پایدار ارائه دهد. مأموریت این شرکت کاربردی‌کردن فناوری‌های نوین برای توسعه جامعه دیجیتال است و این شرکت هم‌اکنون بیش از ۹۰ درصد سهم بازار را در حوزه ارائه راهکار جامع خودگردان در اختیار دارد.
در حال حاضر و بر اساس آمار دریافتی از تراکنش‌های ماشین‌های خودگردان، به‌عنوان نمونه در یکی از بانک‌ها، به‌طور متوسط عددی بالغ بر ٣٠٠ ميليارد تومان واريز وجه نقد ماهانه صورت گرفته است که این خود نشان از استقبال مردم از راه‌اندازی این سرویس دارد. این در حالی است که تاکنون اطلاع‌رسانی عمومی و تبلیغات سراسری در کشور بابت راه‌اندازی این سرویس صورت نگرفته است.
همان‌طور که ذکر شد تاکنون اطلاع‌رسانی و تبلیغات عمومی در خصوص راه‌اندازی ماشین‌های بانکی خودگردان در شبکه بانکی کشور صورت نگرفته اما احتمالاً به‌زودی این اتفاق به‌صورت سراسری توسط بانک‌های کشور صورت خواهد پذیرفت. همچنین آگاهی مردم از محاسن و مزایای این ماشین‌ها که به‌صورت 365*24*7 یعنی حتی در ساعات و ایام تعطیلی شعب، به ارائه سرویس می‌پردازند، به استقبال و استفاده بیشتر از آنها خواهد انجام شد.
طبعاً با اطلاع‌رسانی و اقبال عمومی، موضوع تعریف الگوهای جدید اسکناس‌ها و رعایت نکات امنیتی در این ماشین‌ها نیز با سرعت بیشتری توسط شبکه بانکی اجرایی می‌شود. کما اینکه با راهکار ماشین خودگردان کنترل اسکناس نیز محقق شده و برعکس شعبه که عموماً فقط اصالت چک‌های بانکی را بررسی می‌کند کنترل جعلی‌نبودن اسکناس نیز انجام می‌گیرد و همین‌طور جذب منابع نیز برای بانک بیشتر خواهد شد. با یک نگاه استراتژیک و در راستای ایجاد اشتغال، انتقال فناوری و توسعه دانش فنی و مهندسی، شرکت توسن‌تکنو در حال حاضر در سایت تولید خود واقع در شهرک صنعتی کاسپین، ماشین‌های خودگردان یا ATMR را با عمق تولید داخلی 58 درصد تولید می‌کند.
مهاجرت از واردات به سوی تولید داخلی ماشین‌های بانکی و پایانه‌های پرداخت با رویکرد اقتصاد مقاومتی، برنامه‌ای بوده است که توسن‌تکنو طی چند سال گذشته دنبال کرده و در حال حاضر توانایی تولید بیش از دو هزار ماشین خودگردان در سال و تولید بیش از 50 درصد تقاضای بازار داخل کشور در حوزه تجهیزات بانکی در سایت تولید این شرکت ایجاد شده است. همچنین بد نیست بدانید که در حوزه پایانه‌های پرداخت نیز این شرکت به عمق تولید داخلی 53 درصد دست یافته که به‌دنبال آن توانایی تولید بیش از 400 هزار پایانه پرداخت در سال و تولید بیش از 80 درصد تقاضای بازار محقق شده است.
فرصت‌ها و چالش‌های ATMR برای شبکه بانکی
با سیدعباس نوربها، کارشناس ارشد بانکی نیز در خصوص ماشین‌های ATMR و فرصت‌ها و چالش‌هایی که برای شبکه بانکی کشور ایجاد می‌کنند، گفت‌وگو کردیم. یکی از ابهاماتی که در مواجهه با ابزاری مانند ATMR به وجود می‌آید، این است که اگر پول نقد در حال کناررفتن از چرخه اقتصادی است، دیگر سرمایه‌گذاری روی چنین ماشین‌هایی عقلانی نیست. نوربها در خصوص این موضوع توضیح داد: «درست است که نقش پول نقد در دنیا در حال کمرنگ‌تر شدن است، ولی در هیچ‌کدام از کشورهای دنیا این میزان به صفر نرسیده و کشور ما نیز از حذف کامل پول نقد فاصله زیادی دارد.»
موضوع پول‌گذاری در خودپردازها موضوع چالش برانگیزی برای بانک‌هاست. سرمایه انسانی، هزینه، زمان، ریسک، امنیت، هزینه‌فرصت ازدست‌رفته و موارد دیگر چالش‌هایی هستند که در فرایند پول‌گذاری در خودپردازها برای شبکه بانکی وجود دارد.
نوربها با بیان این مطلب گفت: «ماشین‌های ATMR می‌توانند بخشی از این چالش را تا حدودی پوشش دهند. در واقع قرار است ماشین‌های ATMR به چالش پول‌گذاری و کاهش هزینه‌ها و ریسک‌ها پاسخ دهند.»
به گفته این کارشناس ارشد بانکی، ماشین‌های ATMR نسل جدیدی از ماشین‌های خودپرداز هستند و آمده‌اند تا علاوه بر پرداخت پول، پول نیز دریافت و آن را وارد چرخه پرداخت مجدد کنند. این ماشین‌ها می‌توانند جایگزین خودپردازها شوند؛ کمااینکه در برخی کشورها ATMR به قدری توسعه پیدا کرده که به‌کل جای خودپرداز را گرفته است.»
نوربها به چهار چالشی که ممکن است توسعه این ماشین‌ها پیش روی شبکه بانکی قرار دهد نیز اشاره کرد و توضیح داد: «اولین چالش بحث عدم آگاهی و آشنایی مردم با این ماشین‌هاست و احتمال اینکه مردم بتوانند به‌سادگی با این ماشین ارتباط برقرار کنند، کم است و چون عمده مردم نسبت به تغییر مقاومت دارند، ممکن است از سوی مردم با مقاومت‌هایی روبه‌رو شود. چالش دوم بحث اسکناس‌ها است که چون قاعدتا چنین ماشین‌هایی نمی‌توانند مانند انسان عمل کنند، ممکن است پول‌های آسیب‌دیده را قبول نکنند.
سومین چالش نیز به فرایند چاپ اسکناس‌ها در کشور برمی‌گردد؛ چون ماشین‌های ATMR در سطح کشور خیلی فراگیر نیستند و مراجعی که اسکناس‌ها را چاپ می‌کنند، خیلی حسی نسبت به این ماشین‌ها ندارند، بعضا دیده‌ایم که این ماشین‌ها برخی از اسکناس‌ها را قبول نمی‌کنند؛ چراکه در فرایند چاپ آنها تغییرات کوچکی ایجاد شده است که با چشم قابل دیدن نیستند. همچنین چون این ماشین‌ها فناوری‌های پیشرفته‌ای دارند، قاعدتا موضوع تحریم‌ها نیز یکی از چالش‌های پیش رو است.»
به عقیده نوربها، اگر ماشین‌های ATMR بی‌محابا و بدون آموزش جامعه در فضاهای عمومی کشور توسعه داده شوند، ممکن است نتیجه عکس برای شبکه بانکی داشته باشد و ممکن است هزینه بانک را علاوه بر سرمایه‌گذاری، در قسمت پشتیبانی نیز بالا ببرد، اما اگر این توسعه با هوشمندی و در یک فضای آموزشی اتفاق بیفتد و راهنمایی‌هایی در اختیار مردم قرار گیرد، بهره‌برداری از این ماشین نیز بالاتر می‌رود.
ارزش‌افزوده ماشین‌های خودگردان بانکی بیشتر هم می‌شود
بانک ملی ایران با نصب و راه‌اندازی بیش از 900 ماشین خودگردان بانکی، به‌عنوان بانک پیشرو در کشور در توسعه شبکه ماشین‌های خودگردان بانکی شناخته می‌شود.
حبیب‌الله خالصی، رئیس اداره کل مدیریت عملیات بانکی بانک ملی ایران به‌عنوان فردی که در شبکه بانکی از عملیات بانکی مبتنی بر داده و اطلاعات خبر دارد، ضمن تاکید بر اینکه هنوز اسکناس در عملیات بانکی سهم قابل توجهی را به خود اختصاص داده است، گفت: «هنوز در معاملات، تمرکز اصلی صنوف زیادی مخصوصا در حوزه خرده‌فروشی، پول نقد است. از طرف دیگر، تنها کانال برگشت این حجم از پول نقد استفاده‌شده در معاملات به شبکه بانکی، شعب است.
جدا از هزینه‌بر بودن دریافت این وجوه توسط شعب که خیلی موضوع مهمی است، یک محدودیت بزرگ دیگر نیز در شعب وجود دارد و آن هم ساعات و روزهای کاری شعب است که باعث می‌شود در مقابل کانال خودپرداز که به‌صورت 24 ساعته و هفت روز هفته اسکناس به جامعه تزریق می‌کند، تزریق اسکناس از جامعه به بانک با این پیوستگی صورت نگیرد و عملا یک سکته در این چرخه مدیریت نقدینگی به وجود می‌آید. این 24ساعته‌شدن کانال دریافت وجوه از مردم توسط شبکه بانکی، ضمن اینکه امنیت و رضایت مشتریان را به ارمغان می‌آورد، باعث کاهش هزینه بانک‌ها می‌شود.»
او در ادامه گفت: «بانک ملی ایران با همین هدف در مسیر توسعه ماشین‌های CRS یا ATMR یا همان ماشین‌های خودگردان بانکی قدم برداشت و در حال حاضر بیش از 900 ماشین خودگردان توسط این بانک راه‌اندازی شده که در حال ارائه سرویس به مشتریان هستند. در بانکی مثل بانک ملی ایران، به‌طور کلی روزانه بیش از 80 میلیون تراکنش از سوی مشتریان صورت می‌گیرد که جالب است بدانید با وجود اینکه هنوز تبلیغاتی روی معرفی شبکه ماشین‌های خودگردان به مردم صورت نگرفته است، بخش قابل توجهی از تراکنش‌های واریز وجوه به ماشین‌های خودگردان منتقل شده و بعضا در نقاطی، حجم وجوه دریافتی این ماشین‌ها خیلی بیشتر از حجم وجوهی است که به مردم پرداخت می‌کنند که نشان می‌دهد به‌درستی در شناسایی این نیاز از سوی مردم و خودکارسازی آن اقدام کرده‌ایم.
تازه ما معتقدیم هنوز برخی از این ماشین‌های ما جا نمایی بهینه‌ای ندارند؛ فرضا برخی از این ماشین‌ها سالنی هستند که در برخی شعب بانک، پاساژها، ادارات و… قرار داده شده‌اند که باعث می‌شود آن ماهیت 24ساعته که در ابتدای عرایضم خدمت شما عرض کردم، در برخی موارد رعایت نشده باشد، ولی با این حال ارزش‌افزوده‌ای که ایجاد کرده‌اند چشم‌گیر است.»
خالصی رئیس اداره کل مدیریت عملیات بانکی بانک ملی ایران با تاکید بر اینکه ارزش‌افزوده ماشین‌های خودگردان صرفا به همین عملیات خلاصه نمی‌شود، گفت: «در ادامه با توسعه زیرساخت‌های فنی و قانونی، ارزش‌افزوده خیلی بیشتری از طریق این ماشین‌ها می‌توانیم برای نه‌تنها مشتریان بانک ملی ایران، بلکه برای تمام مردم کشور خلق کنیم.
برای مثال در حال حاضر افراد از طریق شناسایی که توسط این ماشین به کمک کارت بانک ملی ایران از آنها صورت می‌گیرد، امکان واریز وجوه صرفا به حساب خودشان را دارند، در صورتی که با افزودن بحث احراز هویت به این ماشین‌ها، عملا مردم بدون توجه به اینکه در بانک ملی ایران حساب دارند یا نه، می‌توانند وجوه را به حساب هر فردی که مد نظر دارند در هر بانک دیگری واریز کنند. با همین نگاه ملی ما حتی یک نماد عمومی برای تابلوهای این ماشین‌ها طراحی کرده‌ایم که مختص بانکی ملی ایران نباشد.»