پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
در ابتدا وقتی راجع به تحریم‌ها خبر تازه‌ای می‌شنویم، خیلی بی‌تفاوت از کنار آن می‌گذریم. گویی انگار از این بدتر نخواهد شد. تحریم‌ها هم انصافا تمام حوزه‌های حیاتی اقتصاد کشور را نشانه گرفته‌اند. اینکه تا الان چه میزان خسارت از بابت تحریم‌ها بر کشور وارد شده، شاید به راحتی قابل محاسبه نباشد ولی مطمئنا امیدهای زیادی را ناامید کرده است.
برای نسل جوان امروز ما که با تمام محدودیت‌ها و کاستی‌های موجود در مسیر آموزش و بعد از آن در حوزه کسبوکار، به موفقیت‌هایی رسیده بودند، تحریم‌ها معنایی دیگر می‌دهد. تحریم‌ها در حوزه کسب‌وکارهای آنلاین، تجارت الکترونیک و استارت‌آپ‌ها به اندازه سایر حوزه‌های تحریمی قابل لمس نیست؛ اما باید گفت گستردگی حوزه فناوری اطلاعات و درهم تنیدگی‌هایی که با سایر بخش‌ها دارد، چالش‌های اساسی را برای این کسب‌وکارها ایجاد کرده است.
باید توجه داشت با اینکه در فهرست تحریم‌های ایالات متحده به شکل مشخص عنوانی از تحریم شرکت‌های تکنولوژی نیامده ولی بسیاری از شرکت‌های فعال در این حوزه نظیر گوگل یا مایکروسافت و حتی اپل بخشی از خدمات خود را برای کاربران ایرانی محدود یا به کلی غیر قابل دسترس کرده‌اند.
محدودیت‌ها تکنولوژی طبق کدام بند تحریم‌هاست؟
در اینجا سوالی که مطرح می‌شود این است که پس طبق کدام بند تحریم‌ها این محدویت‌ها اعمال می‌شود؟ جدا از اینکه در این شرکت‌ها طبق قوانین بین الملل عمل نمی‌شود، در اینجا پاسخ نیل ماتین یکی از مدیران ارشد گوگل جالب است که می‌گوید: «با این حال ما متعهد به اجرای قوانین صادرات آمریکا و تحریم‌ها هستیم و به مثابه یکی از شروط مجوز صادراتی، از دسترسی آدرس یا آی‌پی‌های وابسته به نهادهای دولتی ایران به این برنامه‌ها جلوگیری خواهد شد.»
با همه این تفاسیر، کسب‌وکارهای آنلاین در ایران به شکل قابل توجهی درگیر تحریم‌ها و یا اثرات غیرمستقیم آنها شده‌اند و به همین ترتیب مشکلاتی برای کاربران این کسب‌وکارها ایجاد شده است. از اصلی‌ترین اثر تحریم‌ها می‌توان به محدودیت در تراکنش‌های مالی و یا افتتاح حساب در بانک‌های خارج از کشور تا محدودیت دسترسی به سرویس‌های جهانی شرکت‌های بین‌المللی وب و هاستینگ، اشاره کرد.
تحریم‌هایی که ما را در بخش فناوری اطلاعات مورد هدف قرار داده است را می‌توان در دو دسته خلاصه کرد:
- به جرم زندگی در ایران: بسته شدن دسترسی کاربرانی عادی که از ایران (IP ایران) به این سایت‌ها و یا سرویس‌ها متصل می‌شدند.
- به جرم ایرانی بودن: ایجاد مسدودیت در دسترسی کسب‌وکارهای آنلاین ایرانی که از خدمات سرویس‌های جهانی استفاده می‌کردند نظیر مارکت‌ها یا خدمات وب.
به جرم زندگی در ایران!
برای موضوع اول، فقط دسترسی از IP ایران را تحریم کرده بودند و ایرانیان در هر جای دنیا به این سرویس‌ها دسترسی داشتند. یک راه‌حل ساده و همه‌گیر استفاده از VPN بود که حتی قبل از تحریم‌های ایالات متحده نیز امری مرسوم در بین کاربران ایرانی بود. منتها به دلیل حساسیت‌ها و مشکلاتی که دسترسی به VPN در ایران داشت، گروهی از دانشجویان دانشگاه تهران برای اینکه اثر دسترسی به برخی از سایت‌های مفید و بازی‌ها را راحت‌تر کنند سامانه «شکن» به آدرس Shecan.ir را راه‌اندازی کردند.
این سامانه یک تحریم‌شکن ایرانی است برای ایجاد دسترسی به پایگاه‌هایی که ایران را تحریم کرده‌اند و این اتفاق در چارچوب مقررات کشور و بدون نیاز به استفاده از ابزارهای ناامن، کند و غیرقانونی (مانند فیلترشکن و VPN) صورت می‌گیرد.
به جرم ایرانی بودن؟!
و اما کسب‌وکارهای آنلاین که فقط به جرم ایرانی بودن از بسیاری از خدمات شرکت‌های بزرگ حوزه تکنولوژی محروم شدند شاید بیشترین تأثیر تحریم‌ها را حس کردند. به عنوان مثال برخی از این محدودیت‌ها عبارتند از:
- عدم دسترسی به پنل‌های آنالیز و مارکتینگ
- عدم دسترسی به مارکت‌هایی نظیر اپ‌استور و گوگل‌پلی
- عدم امکان پشتیبانی از نرم‌افزارها و به‌روزرسانی آنها
- عدم دسترسی به سرویس‌دهنده‌های میزبانی وب
- عدم دسترسی به سرویس‌های گیم مانند یوبی سافت
- عدم امکان داشتن حساب‌های بانکی و مسدود شدن حساب‌ها
راه‌حل‌های شرکت‌های ایرانی برای دور زدن تحریم‌ها چه بوده و تا چه حد بر آنها تاثیر گذاشته است؟
یکی از محدودیت‌هایی که کسب‌وکارها با آن مواجه شدند، عدم امکان عرضه محصولات و اپلیکیشن‌ها در مارکت‌هایی نظیر اپ‌استور و گوگل‌پلی بود. علاوه بر این، گوگل‌پلی، دانلود کاربران ایرانی را نیز با محدودیت‌هایی مواجه کرد و در انتشار اپلیکیشن‌های ایرانی مشکلاتی به وجود آورد که با توجه به اینکه در ایران، کافه بازار از مدت‌های قبل مشغول به فعالیت بود تاثیرش کمتر حس شد و شاید بیشترین آسیب متوجه استارت‌آپ‌ها و بازی‌های ایرانی شد که کاربران خارجی داشتند.
راه‌حل این مشکل نیز استفاده از واسطه‌ها یا ثبت شرکت منتشرکننده اپلیکیشن در کشورهایی نظیر امارات یا مالزی بود که برچسب ایرانی بودن را از این اپلیکیشن‌ها برداشت پس دیگر مانعی برای انتشار آن در گوگل‌پلی نبود.
ولی تحریم اپ‌استور برای ایران متفاوت از گوگل‌پلی است. اپل به کلی اجازه انتشار هیچ اپلیکیشن ایرانی را در این مارکت نمی‌دهد. شاید قبل از این مساله، وجود مارکت‌هایی نظیر سیب اپ یا سیبچه باعث می‌شد تصور کنیم که همانند کافه بازار مشکلی بابت عرضه اپلیکیشن‌های ایرانی و دانلود آنها توسط کاربران ایرانی نباشد ولی موضوع به این سادگی نبود.
امکان انتشار اپلیکیشن‌های ایرانی در مارکت‌های داخلی به صورت رایگان با استناد به قانون (Enterprise Developer Certificates) امکان‌پذیر بود. این قانون جهت انتشار اپلیکیشن‌های iOS برای کاربران محدود صرفا جهت تست (کاربران سازمانی) وضع شده بود و شرکت‌ها می‌بایست مطابق با قوانین خاص اپل تمامی اپلیکیشن های iOS خود را فقط از اپ استور منتشر کنند.
اما به دلایلی که مربوط به تحریم‌های ایران نیست و طبق گزارش‌های رسیده به اپل مبنی بر سواستفاده از این قانون برای انتشار اپلیکیشن‌های قمار و مستهجن در گوشی‌های اپل و به خطر افتادن امنیت سیستم عامل iOS، اپل تصمیم به محدود شدن «قانون گواهی توسعه‌دهنده سازمانی» گرفت که این موضوع برای مارکت‌های ایرانی دردسر ایجاد کرد. پس از آن، اپلیکیشن‌هایی که به اعتبار این قانون در مارکت‌های ایرانی رایگان منتشر شده بودند یک به یک از دسترس خارج شدند.
راه‌حل شرکت‌های ایرانی برای نسخه iOS خود استفاده از وب اپلیکیشین و ایجاد دسترسی‌های میانبر برای کاربرانشان بود. در این بین راه‌حل‌های بسیاری امتحان شد که به عنوان نمونه اخیرا اسنپ با یک ترفند موفق شده که با اسم Radioapp در اپ‌استور اپلیکیشن خود را منتشر کند.
هفته گذشته اسنپ این موضوع را به کاربران خود اعلام کرد تا بتوانند سریع این برنامه را دانلود کنند. متاسفانه این راه نیز دائمی نبود و با توجه به حساسیت‌های شرکت اپل، این اپلیکیشن از اپ‌استور حذف شد. از طرفی این حرکت، حساسیت‌ها را بیشتر کرده است. به نظر می‌رسد تنها همان وب اپلیکیشن راه‌حل شرکت‌های ایرانی باشد.
از جمله مشکلات دیگر کسب‌وکارهای آنلاین ایرانی عدم امکان افتتاح حساب بانکی برای خرید سرویس‌هایی نظیر آنالیز، خدمات وب و همچنین عدم دسترسی به حساب‌هایی که قبلا باز کرده بودند تا هزینه‌ای که کاربران خارجی آنها بابت خدمات این اپلیکیشن‌ها به حسابشان واریز می‌کردند، دریافت کنند را می‌توان نام برد.
راهکاری که کسب‌وکارهای آنلاین برای دسترسی به حساب‌های بانکی بین‌المللی و حساب پی‌پل پیدا کردند، وجود واسطه‌هایی بود که در کشور ثالث هستند و از طریق این افراد واسطه جابه‌جایی پول امکان‌پذیر شده است. در واقع حساب‌های بانکی و اعتباری این شرکت‌ها به اسم نفراتی که خارج از ایران بودند، ایجاد شد و تراکنش‌های مالی از این روش امکان‌پذیر شد.
اتفاق دیگری که باعث اختلال در سایت‌هایی نظیر فارس نیوز و بانک سامان شده بود نیز برای کاربران این دو سایت تعجب برانگیز بود. در اقدامی دامنه com. این دو سایت از دسترس خارج شد. ولی بلافاصله با تغییر به دامنه ir. مشکل دسترسی به سایت حل شد و در اقدامی تکمیلی با تغییر DNS ها موفق شدند دامنه com. خود را نیز بازگردانی کنند و در دسترس کاربران قرار دهند.
نویسنده: وحید حسنی