پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
انتشار نتایج تحقیق بررسی عوامل موثر در خرید اینترنتی کتاب در ایران برای اولین بار
چرا مردم به صورت اینترنتی کتاب نمی‌خرند؟
نمایشگاه بین المللی کتاب بزرگ ترین رویداد سال در حوزه کتاب است. خیلی از مردم با علاقه از این نمایشگاه دیدن میکنند. بنابراین کاملا طبیعی و منطقی است که نمایشگاه کتاب، پربازدیدترین نمایشگاهی باشد که در ایران برگزار میشود. نمایشگاهی مانند نمایشگاه کتاب فرانکفورت حدود 300 هزار بازدید کننده دارد و ولی کتاب تهران چیزی در حدود 10 میلیون بازدیدکننده! در این نمایشگاه بازدیدکنندگان میتوانند هر کتابی را که می‌خواهند پیدا کنند و بخرند. حتی هر سال از گوشه و کنار ایران افراد زیادی برای خرید کتابهای دلخواه‌شان با پیمودن صدها کیلومتر به مصلی امام تهران میآیند.
با گشت و گذار در سطح نمایشگاه همیشه چهرههای خستهای را میبینیم که سنگینی کتابها در دست‌شان کمرشان را خم کرده است، ولی انگیزه رسیدن به کتاب مورد نظر، علاقمندان را به تحمل این بار مجبور می‌کند. چرا بسیاری از مردم برای به دست آوردن کتاب باید اینقدر سختی بکشند؟ آیا موقع آن نیست که پیشرفت فناوری و گستردگی شبکههای پرداخت الکترونیکی در ایران دسترسی کتاب برای مردم را سهل و آسان کند؟
راه پرداخت امسال در نمایشگاه رسانههای دیجیتال حضور پیدا کرد. این نمایشگاه فرصتی بود تا به دنبال جواب این سوال بگردیم. مردم تا چه حد از خرید اینترنتی کتاب استقبال میکنند؟ آنها چقدر از این روش استفاده میکنند؟ حدس اولیه ما این بود که مردم خیلی از روشهای پرداخت الکترونیکی برای خرید کتاب استفاده نمی‌کنند. به نظر دو دلیل وجود دارد؛ یکی این که به نظر میرسد کتاب، کسب و کار پررونقی نیست و دوما خرید از طریق اینترنت هم هنوز در بین مردم جا نیفتاده است.
برای همین از دو راه مختلف از مردم سوال پرسیدیم؛ از مردم خواستیم که از طریق پیامک به ما بگویند که آیا تاکنون از طریق اینترنت کتاب خریده‌اند یا نه. 707 نفر به ما پیامک زدند و 503 نفر از آنها گفتند که هرگز از طریق اینترنت کتاب نخریده‌اند. 204 نفر هم گفتند که این نوع خرید را تجربه کرده‌اند. در روز آخر نمایشگاه از بین شرکت‌کنندگان به قید قرعه چند نفر انتخاب شدند و جوایزی به آنها اهدا شد. این هم نتایج نظرسنجی پیامکی:
هم‌زمان از فرصت نمایشگاه استفاده کردیم و از بازدیدکنندگان نمایشگاه رسانههای دیجیتال پرسیدیم که آیا از طریق اینترنت کتاب خریده‌اند یا نه. 190 نفر در نظرسنجی ما شرکت کردند. نتیجه این نظرسنجی هم دور از انتظار نبود. 72 درصد جواب خیر دادند و 28 درصد هم جواب بله.
از بازدیدکنندگان علت را جویا شدیم. خیلی از بازدیدکنندگان دیدگاههای مشابهی داشتند، به واقع اصلیترین عوامل بازدارنده خرید اینترنتی کتاب خیلی از هم دور نبودند و در چند فاکتور کلی قابل جمع هستند. (برخی بیش از چند گزینه را انتخاب کردند)
اصلیترین دلیل مردم برای عدم تمایل به خرید اینترنتی کتاب، تمایل مردم به خرید کتاب به روش سنتی بود، یعنی اینکه مردم دوست دارند خودشان برگهای کتاب را لمس کنند، ورق بزنند و محتوای آن را بررسی کنند. اما این حس فقط یک حس سنتی نیست، بلکه نشان دهنده عدم وجود پایگاهی اینترنتی مانند آمازون است که علاوه بر معرفی کتابها، چکیده و فهرست کتابها را نیز در اختیار کاربران قرار دهد تا کاربران با اطمینان خاطر خرید خود را انجام دهند. دلیل دوم پرهیز از خرید اینترنتی کتاب، عدم اطمینان به سایتهای فروش است. 17درصد افراد از اینکه پول به حساب سایتها واریز کنند وحشت داشتند. یکی از بازدیدکنندگان در همین باره خاطره بدی داشت؛ «چند سال پیش برای خرید به حساب یک سایت مبلغی واریز کرده اما محصول هنوز به دست او نرسیده است.» این سواستفاده آن چنان در او تاثیر گذاشته بود که می گفت: «هرگز(!) خرید اینترنتی انجام نخواهد داد.» برخی دیگر از بازدیدکنندگان انتظار داشتند که جایی برای نظارت بر سایتهای فروش باید وجود داشته باشد تا در صورت مواجهه با مشکل، مردم بتوانند اعتراضات خود را به آنجا ارجاع دهند. یعنی با وجود نیاز به خرید کتاب به صورت اینترنتی، اعتماد مردم برای خرید از طریق اینترنتی جلب نشده است. البته انگشت اشاره بعضی از این بی‌اعتمادیها مورد توجه اهمال بانکها بوده است و مردم به دلیل تجربههای ناموفقی که در این زمینه داشتند حاضر به ریسک در زمینه پرداخت اینترنتی نبودند.
خوشبختانه کمرنگترین دلیل بازدارنده، آشنایی با سایتهای فروش و روشهای پرداخت الکترونیکی است. به نظر میرسد مردم برای خرید محصول مورد نظر خود میتوانند جستجو کنند و همچنین وبسایتهای مختلف را پیدا کنند از طرفی غالبا افراد با نحوه پرداخت اینترنتی آشنا هستند اما همچنان نبود بسترهای مناسب برای اینگونه خریدها احساس میشود.
دسته آخر که40 درصد افراد را شامل میشد به دلایل دیگری از خرید اینترنتی کتاب سرباز میزدند. برخی اهل مطالعه و کتاب نبودند، بعضیها هم معتقد بودند که سرویسهای آنلاین باید رایگان باشند. اما یک سوم این دسته (30%) علت خودداری از خرید اینترنتی کتاب را سرویسهای نامناسب میدانستند. سرویسهایی مانند: پایین بودن سرعت اینترنت، نبود سایتی جامع برای خرید کتابهای تخصصی، طولانی شدن زمان تحویل کتاب، هزینههای بالای حمل و نقل و … .
در کل به نظر میرسد مردم هم پتانسیل خرید و هم تمایل به خرید اینترنتی دارند اما شرایط خرید ایدهآل هنوز برای آنها مهیا نشده است.
از بازدیدکنندگان در مورد دیگر خریدهای اینترنتی پرسیدیم. 70% سوال شوندگان یعنی 141 نفر، تجربه خریدهای اینترنتی غیر از کتاب را داشتند. از 100 نفر به صورت دقیقتر درباره خرید محصولات اینترنتی سوالاتی پرسیده شد. از آنها پرسیدیم شما عمدتا چه محصولاتی را اینترنتی خرید میکنید؟ اصلیترین محصولاتی که افراد به صورت اینترنتی خرید میکرند، به صورت زیر است: (برخی بیش از یک گزینه را انتخاب کردند)
همانطور که مشاهده میشود بیشترین خریدها به سمت کارت‌های شارژ تلفن همراه معطوف شده؛ نرمافزار و پرداخت قبوض نیز درصدهای بالایی را به خود اختصاص دادهاند. اکانتهای اینترنتی مانند VPN و شارژ ADSL هم از بسیاری از خریدهای دیگر مانند خرید وسایل الکترونیکی در این نظرسنجی سبقت گرفته بودند. در مورد پرداخت قبوض، عده زیادی علاقه داشتند که قبضهای خود را با اپلیکیشهای موبایل بپردازند و از نبود یا مشکلات برخی اپلیکیشنها گله داشتند.
با وجود اینکه تمامی افراد علاقهمند به دنیای دیجیتال بودند، تنها 1/2% از این افراد شهروند دیجیتالی بودند وتمام خریدها و پرداختهای خود را اینترنتی انجام میدادند.
در پایان از بعضی از بازدیدکنندگان در مورد نحوه انتخاب سایتها برای خریدهای آنلاین سوال پرسیدیم. که بیشتر مردم به امنیت و اعتبار سایتها اشاره میکردند و انتظار داشتند که سایتهای ارائه دهنده سرویسهای فروش از درگاههای امن مانند Https استفاده کنند.
سخن آخر
با توجه به آمارهای به دست آمده از نظرسنجیهای انجام شده مشاهده میشود که بسیاری از مخاطبان مایلند محصولات خود را به صورت اینترنتی خریداری کنند. همچنین، اکثریت آنها با پرداخت الکترونیکی آشنایی دارند. در این میان، بالا بردن اعتماد افراد از نظر بسترهای امن بانکی و سایتهای فروش اینترنتی و در نهایت فراهم آوردن محیطی امن برای خرید کاربران همراه با ارائه سرویسهایی متناسب با محصول میتواند فرهنگ پرداخت اینترنتی را به مراتب ارتقا دهد. کنترل و نظارت بر سایتهای فروش برای سواستفادههای احتمالی نیز در همین راستا میتواند اثربخش باشد.
در پایان از شرکت توسن بخاطر پشتیبانی حضور راهپرداخت در نمایشگاه رسانههای دیجیتال و حضور گرم این شرکت در مراسم قرعهکشی صمیمانه تشکر میکنیم. همچنین از همکاری انتشارات سوره مهر قدردانی میکنیم و امیدواریم در فرصتهای بعدی افتخار همکاریهای بزرگتری را داشته باشیم.