کم‌فروشی تعطیل! / مروری بر معایب و مزایای اقتصاد دیجیتال که با شتاب فزاینده‌ای در حال همه‌گیر شدن است

ماهنامه عصر تراکنش / تحولات اقتصاد دیجیتالی چنان پرشتاب است که بعید به نظر می‌رسد تا چندین دهه دیگر اقتصاد به سبک کلاسیک وجود عینی داشته باشد. مطابق برآورد شرکت سیسکو 14 هزار میلیارد دلار ارزش فرصت‌هایی است که در اثر تحول دیجیتال در پنج سال آینده در دنیا ایجاد خواهد شد. در گزارش پیش‌رو سعی کرده‌ایم شمایی کلی از این پدیده ارائه کنیم تا کسانی که هنوز درگیر آن نشده‌اند بدانند که نه تنها مزایای آن بیش از ضررش است، بلکه دیگر گریزی از آن نیست.

همین چند روز پیش بود که برای اولین‌بار بعد از دیدن چندین‌باره تبلیغات محیطی و اینترنتی خرید میوه و شیر و گوشت از یکی از اپلیکیشن‌های موبایلی دست به کار شدم و مایحتاج روزانه خانه را اینترنتی سفارش دادم. حتی ساعت و روز تحویل را هم مشخص کردم، بعد هم به‌صورت آنلاین مبلغ مشخص‌شده برای سفارش‌هایم را پرداختم و تازه تخفیفی هم نصیبم شد.

روز بعد سفارش‌هایم حاضر و آماده جلوی در خانه تحویل داده شد. حالا اگر می‌خواستم همین سفارش‌ها را خودم به‌صورت واقعی خریداری کنم، باید بعد از کارم، آن هم آخر شب که ترافیک نبود و هوا هم به نسبت طول روز گرم نبود، به فروشگاه‌های زنجیره‌ای که تا صبح فعالیت می‌کنند، می‌رفتم و آنها را خریداری می‌کردم. بعد هم با کلی کیسه در دست سوار ماشین می‌شدم و به خانه می‌آمدم.

حداقل شاید سه، چهار ساعتی وقتم را می‌گرفت. البته بگذریم از اینکه نه تخفیفی نصیبم می‌شد و نه راحتی. بله. درست خواندید؛ راحتی. شاید شما هم مانند پدرم بگویید نسل تنبلی هستیم و اصلاً مگر خرید چهار تیکه جنس کار سختی است که آن را هم اینترنتی سفارش می‌دهید یا بگویید باید جنس را ببینید، حواستان به تاریخ انقضایش باشد و اگر هم فرصتی دست داد، چک و چانه‌ای با فروشنده بزنید تا تخفیفی بگیرید؛ اما واقعیت این است که باید به حضور مدرنیته و تکنولوژی به زندگی‌تان خوشامد بگویید.

[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]کاهش هزینه: با استفاده از بانکداری دیجیتال می‌توان به واسطه خودکارسازی کارکردها، فرایندها و غیره، به صرفه‌جویی در هزینه عملیاتی دست یافت. بانکداری دیجیتال، فعالیت‌های پردازشی پرهزینه بخش پشتیبان سازمان را حذف و اشتباهات را کمتر می‌کند و از دیگر سو به کارکنان کمتری نیاز دارد.[/mks_pullquote]

.

واقعیت این است که وقت و راحتی شما در دنیای مدرن قابل احترام است و ارزش خاصی دارد. از طرفی تلفن همراه هوشمندی که در دست گرفته‌اید، فقط برای چک کردن شبکه‌های اجتماعی و گشت‌وگذار بین هزاران عکس و پیام نیست. این تلفن به دنیای شما پا گذاشته که دنیایتان را راحت‌تر و دلپذیرتر از گذشته کند. حالا شما می‌توانید ماهی و میوه را هم از اپلیکیشن‌های تلفن همراه‌تان سفارش دهید و جلوی درب خانه‌تان آنها را تحویل بگیرید.

می‌توانید بلیت قطار، اتوبوس و هواپیما را به‌صورت آنلاین انتخاب کنید و چند ساعت بعد هم بدون هیچ استرسی در ترمینال باشید و به سفر بروید. حتی دیگر می‌توانید نگران نداشتن پول نقد در جیب‌تان نباشید و با خیال راحت سوار تاکسی شوید و از طریق اپلیکیشنی که روی تلفن همراه‌تان دارید با اسکن یک کد کرایه تاکسی را پرداخت کنید. اینها شاید سال‌ها پیش تخیلی بود و به ذهن کسی نمی‌رسید، اما حالا بخشی از واقعیت دنیای مدرن است. دنیایی که روزبه‌روز در حال پیشرفت است و شما را احاطه کرده است. دنیایی که نام آن اقتصاد دیجیتال است؛ اما این دنیا چه کارکردی دارد؟ چه فعالیت‌هایی را تحت پوشش خود قرار داده است؟

برای درک صحیح از روندی که جهان امروز ما در حال طی‌کردن آن است، باید مفهوم اقتصاد دیجیتال و تحول دیجیتال را درک کنیم. اقتصاد دیجیتال در واقع شامل تمام فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی که روی شبکه‌های مخابراتی توسط نرم‌افزارهای مختلف و با استفاده از بزرگ‌داده انجام می‌شوند، خواهد بود. با اضافه‌شدن امکاناتی مانند پرینترهای سه‌بعدی که از کشکک زانو تا قطعات حساس موتور جت را پوشش می‌دهند، سنسورهای فوق حساسی که هر روز ارزان‌تر از دیروز به بازار عرضه شده و در همه محصولات قابل عرضه هستند، ارزان‌تر و همه‌گیر شدن ربات‌های صنعتی، بیوتکنولوژی و انرژی خورشیدی به‌عنوان دستاوردهای اخیر بشر، دنیا را از حالت سنتی به قرن همه چیز Internet of everything وارد کرده‌اند.

در این دنیا مردم، داده‌ها، اشیا، فرایندها که به‌صورت زمان حقیقی Real Time با هم متصل شده‌اند، در تعامل دائمی با هم و خلق فرصت‌های جدید خواهند بود. آینده دنیا هم‌چنین، چه بخواهیم و چه نخواهیم بر عرصه اقتصاد دیجیتال است و اگر کشوری به‌دنبال حاکمیت خود باشد، باید در این عرصه حرفی داشته باشد. طی سال‌های گذشته، ۱۰ شرکت نخست دنیا را شرکت‌های نفتی تشکیل می‌دادند، اما حالا این شرکت‌های فناوری اطلاعات هستند که جای آنها را گرفته‌اند.

بگذارید بدون تعارف بیان کنیم که عرصه فناوری اطلاعات عرصه خلاقیت‌هاست و چند راه در مقابل آن بیشتر نداریم. نخستین راه این است که در مقابل آن و سیلی که به راه افتاده، تسلیم شویم یا اینکه در مقابل فناوری مقاومت کنیم و بایستیم، اما نکته‌ای که مهم است اینکه روش‌های برخورد با فناوری در این دو روش خلاصه نمی‌شود؛ گزارش‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که از نظر شاخص‌های مربوط به خلاقیت، ایران در رتبه بالایی قرار دارد که این نشان می‌دهد در ایران خلاقیت داریم و بنابراین به چشم‌انداز، راهبرد و سیاست در این حوزه نیاز داریم. باید دانش دولت و حاکمیت بالا برده شده و اطلاع‌رسانی شود که چه تغییراتی در حال وقوع است.

 .

اقتصاد دیجیتال چیست؟

اگرچه تعریف واحدی از اقتصاد دیجیتال وجود ندارد، اما شاید تعریف توربان از اقتصاد دیجیتال در کتاب تجارت الکترونیک (Electronic Commerce) نقطه شروع مناسبی باشد؛ اقتصاد دیجیتال که به آن اقتصاد اینترنت (Internet Economy) هم گفته می‌شود،‌ اقتصادی است که پایه آن بر تراکنش‌ها/تعامل‌های اینترنتی گذاشته شده است.

بخش عمده‌ای از این تعامل‌های اینترنتی، از جنس تجارت الکترونیکی هستند. البته اقتصاد دیجیتال، شامل شبکه‌های ارتباطی دیجیتال کابلی و وایرلس (از جمله اینترنت و اینترانت، اکس‌ترانت و VAN ها) و نیز کامپیوترها، نرم‌افزارها و سایر ابزارهای فناوری اطلاعات هم می‌شود. البته با وجودی که رأی و نظر توربان، در حوزه تجارت الکترونیک و اقتصاد دیجیتال مهم و تاثیرگذار است، اما لازم است تاکید کنیم که بسیاری از صاحب‌نظران، ترجیح می‌دهند بر خلاف توربان، اقتصاد دیجیتال را بزرگ‌تر از اقتصاد اینترنت در نظر بگیرند. یکی از این صاحب‌نظران، کلاوس شواب است؛ همان کسی که بنیان‌گذار مجمع جهانی اقتصاد یعنی اجلاس داووس، بوده است. او اقتصاد دیجیتال را چهارمین موج بزرگ صنعتی‌شدن جهان دانسته است.

 .

تفاوت انقلاب دیجیتال با اقتصاد دیجیتال چیست؟

واقعیت این است که انسان دنیای مدرن حوصله خواندن متن‌های طولانی و سخت و پر از کلمات تخصصی را ندارد. پس خیلی ساده باید برای این مبحث بگوییم که هرگاه دیدیم همان کارهای قدیمی، همان فرایندهای قدیمی، همان عملکردهای قدیمی، با استفاده از ابزارهای دیجیتال انجام می‌شوند، ما صرفاً با انقلاب دیجیتال مواجه هستیم که متاسفانه بسیاری از کشورهای در حال توسعه، تکنولوژی دیجیتال را در این سطح تجربه می‌کنند، اما هرگاه دیدیم کارها و خدماتی انجام می‌شود و ارزش‌هایی ایجاد می‌شود که قبلاً وجود نداشته و عملاً به‌واسطه تکنولوژی خلق شده‌اند، خصوصاً هر گاه دیدیم ساختارهای سنتی در حال ضعیف‌شدن و نابودشدن هستند و ساختارهای دیجیتال جای آنها را می‌گیرند (نه اینکه ساختار دیجیتال، صرفاً ابزار آنها شود) اقتصاد دیجیتال را تجربه کرده‌ایم.

.

اقتصاد دیجیتال چه مزایایی دارد؟

رقابتی‌شدن اقتصاد از جمله بارزترین مزایای اقتصاد دیجیتال است. همچنین کاهش هزینه‌ها از مهم‌ترین مزایای این نوع از اقتصاد است. به‌عنوان مثال، در سیستم بانکداری الکترونیک بیشتر امور بانکی را می‌توان از طریق اینترنت و گوشی همراه انجام داد و نیازی به مراجعه مستقل، صرف وقت و هزینه نیست.

نکته دیگر این است که از آنجا که در اقتصاد دیجیتالی فروشگاه‌های اینترنتی گسترش پیدا می‌کنند، بسیاری از خریدوفروش‌ها از طریق اینترنت انجام می‌شود و رقابت بین فروشگاه‌ها در سطح جهانی اتفاق می‌افتد. همچنین خدمات بانکی، جابه‌جایی و انتقال پول، خریدوفروش‌های اینترنتی و ارائه خدمات در سیستم اقتصاد دیجیتال با سرعت بیشتری انجام می‌شود و این مزیت سبب شده که انجام بسیاری از کارهای اقتصادی به‌صورت دیجیتال باشد و در نهایت اینکه تغییر شکل پول از کاغذی به الکترونیکی از دیگر مزیت‌های اقتصاد دیجیتال است.

[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]چابکی: به‌منظور متفاوت عمل کردن و واکنش سریع به تغییرات بازار، می‌توان کارکردهای خودکار بانک‌های دیجیتال را به‌آسانی، آموزش داد. بانکداری دیجیتال، اصلاحات سریع و ساده فرایند، عرضه سریع محصول و تطبیق سریع با تغییرات جدید مقررات را میسر می‌سازد.[/mks_pullquote]

.

بحث دیگری که در این بخش باید به آن اشاره شود، این است که در اقتصاد دیجیتال مردم کمتر پول نقد نگهداری می‌کنند و بیشتر خریدها از طریق کارت‌های اعتباری یا اینترنتی انجام می‌شود؛ بنابراین به‌تدریج شکل پول تغییر کرده، به‌طوری که ممکن است در آینده بانک‌های مرکزی پولی چاپ نکنند و تنها حساب افراد و شرکت‌ها را بستانکار و بدهکار کنند، اما اگر بخواهیم به‌صورت موردی مزایای اقتصاد دیجیتال را بررسی کنیم، باید به این موارد زیر اشاره کنیم.

عدم محدودیت به مکان و زمان

مؤسسات مالی و شرکت‌های تجاری، در سال‌های اخیر، با تکیه بر فناوری اطلاعات، محدودیت‌های مکانی و زمانی را تقریباً از بین برده‌اند و به مزیت بازارهای بزرگ‌تر با جمعیت و تنوع بیش از گذشته دست یافته‌اند. با گسترش اقتصاد دیجیتال، بستری بزرگ برای ارائه کالا و خدمات در مقیاس جهانی، فراهم شده و همین امر، بسیاری از محدودیت‌های گذشته را رفع کرده است.

کاهش هزینه‌های تولید

با افزایش حضور تولیدکنندگان و شرکای تجاری‌شان در فضای مجازی، بسیاری از هزینه‌های ارتباط و هماهنگی، برای این فعالان اقتصادی کاهش یافته است؛ به عبارت دیگر، مالکان کسب‌وکارها، به‌راحتی می‌توانند یکدیگر را در بستر اینترنت بیابند و به همکاری بپردازند.

افزایش حجم فروش

افزایش فضای موجود جهت ارائه کالا و رشد تعداد بازدیدکنندگان، سبب افزایش چشم‌گیر حجم فروش شده است. فضای مجازی، ویترینی به وسعت کل اینترنت را در اختیار تجار و فروشندگان قرار می‌دهد. علاوه بر این، مشتریان نیز به حجم بالاتری از کالا و خدمات با تنوع و قیمت‌های متفاوت، دسترسی یافته‌اند.

دسترسی آسان

به‌جرات می‌توان گسترش اقتصاد مبتنی بر فضای مجازی را پایان‌بخش فرایند زمانبر و پرهزینه مبادلات مالی حضوری و روش‌های سنتی خرید دانست. امروزه، مشتریان و کاربران با جست‌وجویی کوتاه در فضای مجازی، می‌توانند به طیف بسیار گسترده‌ای از اجناس و خدمات دسترسی یابند و به‌صورت غیرحضوری به خریدوفروش بپردازند.

جهانی‌شدن تجارت

نقش مؤثر اقتصاد دیجیتال در تسهیل تجارت بین‌الملل و مبادلات مالی کلان در سطح جهان، امری انکارناپذیر است. اقتصاد دیجیتال نه‌تنها خرید را برای مصرف‌کنندگان خرد آسان کرده است، بلکه تجار و فعالان اقتصادی بین‌المللی نیز از فواید آن بهره‌های بی‌شماری می‌برند. امروزه می‌توان شبکه‌های مبادلات مالی چون سوئیفت را از مصادیق تجارت الکترونیک در بستر اقتصاد دیجیتال دانست.

کاهش هزینه‌ها و زمان معاملات

جهانی‌شدن شبکه‌های متصل تبادل پول در سطح جهان، با از بین بردن هزینه استفاده تجار کشورهای توسعه‌یافته از حواله‌های پرداخت خارجی و دیگر روش‌های سنتی مبادلات مالی، کسب‌وکار فعالان اقتصادی کلان را تا حدود زیادی تثبیت و تقویت کرده است.

حذف واسطه‌ها

با ورود مستقیم تولیدکنندگان به بازار محصولات و خدمات در فضای مجازی، انحصار بسیاری از واسطه‌ها و دلال‌ها که سبب افزایش قیمت‌ها در بازار بودند، کمرنگ شد و همین امر، سبب کاهش قیمت‌ها، افزایش تنوع و تشدید رقابت در بازار، به نفع مصرف‌کنندگان شد.

.

معایب اقتصاد دیجیتال چیست؟

با وجود مزایای بی‌شمار ذکرشده برای اقتصاد دیجیتال و تحول بدیع معلول از توسعه این دست فناوری‌ها در نظام مالی جهان، انقلاب ارتباطی جدید، تهدیداتی را نیز در پی دارد. بی‌شک هر نوعی از فناوری و پیشرفت، در کنار وجوه مثبت و تسهیل امور، مشکلات و چالش‌های عدیده‌ای را نیز در پی دارد.

حریم خصوصی و امنیت

اطاعات شخصی و مالی، چون آدرس و شماره تماس و رمز کارت‌های بانکی، در همه جوامع و مقاطع حیات اجتماعی، جزء حساس‌ترین داده‌های هر فردی، به‌شمار می‌روند. از همین روی، استفاده مستمر این اطلاعات، در بستر فضای مجازی، افزایش خطر هک، نقض حریم شخصی و حتی سرقت‌های سایبری را سبب می‌شود؛ بنابراین حفظ امنیت حداکثری اطلاعات در فضای سایبری، تقریباً غیرممکن است و فقط می‌توان ضریب حفاظت حساب‌های کاربری را با برخی تدابیر افزایش داد.

نیاز به اینترنت

بر اساس گزارش‌های منتشرشده از سوی برخی نهادهای آماری موثق، نیمی از جمعیت کره زمین، به اینترنت و در نتیجه بازارهای فضای مجازی، دسترسی ندارند. با توجه به این گزاره، می‌توان نتیجه گرفت که امکان دسترسی به خدمات حوزه اقتصاد دیجیتال، مستلزم دسترسی به اینترنت است و همین امر، یکی از ضعف‌های اساسی این شبکه به‌شمار می‌رود.

فقدان تعامل

این روش از تجارت که غالباً به‌صورت غیرحضوری پیگیری می‌شود، امکان تعامل میان طرفین قرارداد را به حداقل تقلیل می‌دهد و روند خدمات پس از فروش و پیگیری‌های بعدی را دشوار و زمانبر می‌کند.

مسائل امنیتی شرکت‌ها

استفاده از بسترهای دیجیتال علاوه بر افزایش ریسک سرقت اطلاعات مصرف‌کنندگان، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات و کالا را نیز با مخاطره مواجه می‌کند. همه‌روزه اخبار بی‌شماری از هک و سرقت اطلاعات شرکت‌های بزرگ فعال در عرصه تجارت الکترونیک منتشر می‌شود. از همین روی، به نظر می‌رسد که چالش امنیت، همچنان مساله‌ای حل‌نشده در این عرصه باقی خواهد ماند.

هزینه‌های زیرساخت‌های تجارت الکترونیک

با تغییر تدریجی نظام اقتصادی جهان و افزایش تمایل جوامع امروزی به فعالیت اقتصادی در بستر اینترنت، مؤسسات مالی و شرکت‌ها ناچارند دیر یا زود، به این عرصه وارد شوند و این امر، با وجود کاهش بسیاری از هزینه‌های فروش و عرضه کالا و خدمات، سرمایه مورد نیاز جهت حفاظت از زیرساخت‌های دیجیتال و شبکه‌ها را به شکل سرسام‌آوری افزایش می‌دهد.

[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]

ماندگاری

تحول کامل به یک محیط دیجیتال، چیزی است که بانک‌ها، برای بقا و رقابت درباره هزینه‌ها و کاربردپذیری، به آن نیاز دارند. بانکداری دیجیتال، این امکان را برای بانک‌ها فراهم می‌کند که خدمات را در سطح کیفیتی یکسانی با فناوری‌های مالی و غول‌های فناوری ارائه دهند. این امر، برای دستیابی به یک پایگاه مشتریان گسترده‌تر و ایجاد روابط نزدیک‌تر با مشتریان، مورد نیاز است.

[/mks_pullquote]

در نهایت اینکه رفتن به سمت اقتصاد هوشمند و دیجیتال باعث افزایش بهره‌وری، شفافیت، روان‌سازی امور، کاهش هزینه‌ها و مبارزه با فساد می‌شود. اگر زمانی در اقتصاد سنتی کم‌فروشی اتفاق می‌افتاد و شما باید بعد از کلی حساب‌وکتاب متوجه می‌شدید که فلان فروشگاه یا شرکت چقدر به شما کم فروخته است، حالا در اقتصاد دیجیتال این کار به‌ندرت صورت می‌گیرد؛ مگر در رابطه با شرکت‌های اینترنتی که کم‌فروشی اینترنت بلای جان شهروندان شده است. پس خیال‌تان راحت باشد و از اقتصاد دیجیتال که زندگی شما را راحت‌تر و دلپذیرتر می‌کند، استفاده کنید. همین حالا دست به کار شوید و اولین سفارش آنلاین خود را بدهید.

نویسنده: امیر کلهر