پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
رفاتک، بستری برای آماده‌سازی استارت‌آپ‌های فین‌تک و سلامت / مدیرعامل رفاتک: داشته‌های بانک رفاه به توسعه نوآوری کمک می‌کند
رفاتک، مرکز نوآوری بانک رفاه کارگران است که از بهمن‌ماه سال گذشته در دو حوزه فین‌تک و سلامت فعالیت می‌کند. به‌گفته هادی ویسی، مدیرعامل این مرکز، تمایز کلیدی که این مرکز با دیگر مراکز نوآوری دسترسی به شبکه ذی‌نفعان فعلی بانک است.
ایده این مرکز حدود دو سال است که در بانک رفاه شکل گرفته و این بانک برای هم‌‌راستا شدن با تکنولوژی در فضای مالی، اقداماتی انجام داده است. برای اینکه بدانیم در رفاتک چه اقداماتی انجام می‌شود و آنها چه برنامه‌هایی دارند با هادی ویسی، مدیرعامل رفاتک گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
.
ایده شکل‌گیری
ویسی به زمینه شکل‌گیری این مرکز اشاره کرد و توضیح داد: «نوآوری ابتدا در بانک رفاه در اداره‌ای به نام برنامه‌ریزی، پژوهش و نوآوری ایجاد شد. این اداره همانطور که از اسم آن مشخص است سه کار عمده انجام می‌دهد؛ برنامه‌ریزی، پژوهش و تحقیقات بانک و مسائل مربوط به نوآوری. با حضور تیم مدیریتی فعلی بانک به ویژه مدیرعامل بانک، آقای دکتر سهمانی و اعضای هیات‌مدیره، حدود دو سال است که این واحد در بانک مورد توجه جدی قرار گرفته است. با توجه به اینکه مدیریت بانک معتقد به تغییرات تکنولوژی بوده، یک تیم آینده‌پژوهشی در این بانک شکل گرفته و فضای مرتبط با کسب‌وکار بانک را در سطح دنیا و داخل کشور رصد می‌کند.»
او ادامه داد: «بانک در این زمینه به‌درستی و هوشمندانه دریافته که نباید نوآوری را به‌عنوان اداره در بانک ایجاد کند. شاید برخی بخش‌ها در بانک با سازمان‌های بیرونی در تعامل کمتری باشد، اما نوآوری یک اکوسیستم است و نیاز دارد با اجزای مختلف مانند دانشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها، استارت‌آپ‌ها، شتابدهنده‌ها، صندوق‌ها و غیره در تعامل باشد.»
سال 1397 تفاهم‌نامه‌ای بین مرکز نوآوری رفاتک با پارک علم‌وفناوری دانشگاه صنعتی شریف منعقد شده است. ویسی در این‌باره توضیح داد: «یکی از موضوعات محوری این تفاهم‌نامه این بود که مرکزی در نزدیکی دانشگاه برای انجام امور نوآوری ایجاد شود. پیرو این تفاهم‌نامه در بهمن‌ماه همان سال، مرکز نوآوری رفاتک افتتاح شد. کار هوشمندانه دیگری که بانک برای این مرکز انجام داد این است که در هدایت این مرکز از نیروهای مرتبط با فضای نوآوری که خارج از بانک بودند، بهره گرفته شده است.»
.
اهدافی که رفاتک دنبال می‌کند
از نظر ویسی رفاتک مرکز نوآوری است که هدف آن توسعه فعالیت‌های نوآوری در بانک است و شتابدهنده و صندوق ویسی ابزارهای زیرمجموعه این مرکز قرار می‌گیرند. همچنین برگزاری دوره‌های تخصصی آموزشی یا سرویس‌دادن به استارت‌آپ‌ها از جمله فعالیت‌های این مرکز است. اهدافی که بانک رفاه تدوین کرده تا مرکز آن را دنبال کند، در چهار مورد خلاصه می‌شود؛ طراحی و تولید محصولات و خدمت‌های جدید، همکاری با استارت‌آپ‌ها و سرمایه‌گذاری در آنها، حضور در رویدادها و برگزاری آنها، پشتیبانی از نوآوری و تیم‌های نوآور. این چهار رکن اصلی است که بانک در برنامه اولیه خود برای این مرکز تدارک دیده است.
او با بیان اینکه ما سعی کردیم به این اهداف شکل استراتژی و نقشه راه بدهیم، توضیح داد: «در حال حاضر در دو رکن حرکت می‌کنیم. رکن اول نوآوری درون‌سازمانی است. هر مساله‌ای که مربوط به توسعه نوآوری و تقویت در بانک باشد، نوآوری درون‌سازمانی است. بخشی از این کار فنی و تکنولوژیک است؛ به‌طور مثال با استارت‌آپ‌هایی مانند فین‌تک‌ها که مربوط به حوزه نوآوری هستند، همکاری می‌کنیم. بخش دیگر این رکن به توسعه تفکر و فرهنگ نوآوری مرتبط است. در این بخش دو محور را برای فعالیت مرکز تعیین کرده‌ایم. یکی محور فین‌تک و دیگری سلامت.»
ویسی ادامه داد: «به‌دلیل ارتباطی که بانک با سازمان تأمین اجتماعی، بیمارستان‌ها، داروخانه‌ها و پزشکان دارد، تعداد زیادی از مشتریان این بانک در حوزه فضای سلامت کشور هستند. علاوه‌بر این، بانک هر ماهه حقوق مستمری‌بگیرهای تأمین اجتماعی را پرداخت می‌کند و این شبکه از مشتریان باعث شده بخشی زیادی از تمرکز بانک بر حوزه سلامت باشد.»
به گفته او اکنون بیش از دو و نیم میلیون مستمری‌بگیر به‌طور ماهیانه از بانک رفاه حقوق می‌گیرند. این خود بستری برای توسعه استارت‌آپ‌هاست که مرکز شرایط آن را فراهم کرده است. به‌طور مثال ممکن است فردی بخواهد از فروشگاه‌های آنلاین موجود که فروش اقساطی دارند، استفاده کند، اما راهی برای تضمین بازپرداخت قسط‌ها نداشته باشد. یک راه برای بازپرداخت قسط این است که به حقوق ماهیانه افراد دسترسی داشته باشیم. مشتری‌های مستمری‌بگیر تأمین اجتماعی می‌توانند این مورد را فراهم کنند.
بخش دیگر در نوآوری درون‌سازمانی که ویسی معرفی کرد، فرهنگ و تفکر نوآوری در مجموعه است. او در این‌باره گفت: «این بخش مهم و کلیدی نوآوری است که باید در سازمان شکل بگیرد. خوشبختانه این تفکر در لایه‌های سطح بالا مانند مدیرعامل، هیات‌مدیره و برخی مدیران میانی وجود دارد و همراه این فرایند هستند. اما این نیاز باید به لایه‌های مختلف ستادی و صفی بانک نیز تسری پیدا کند.»
رکن دوم استراتژی مرکز، سرمایه‌گذاری برون‌سازمانی است. ویسی در این باره توضیح داد: «این سرمایه‌گذاری همان محوری است که در مأموریت اولیه مرکز (سرمایه‌گذاری استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارها) دیده شده بود، اما نه الزاماً از جنس فین‌تک و سلامت. هر استارت‌آپ و کسب‌وکاری که جذاب باشد، جزو تمرکز سرمایه‌گذاری ما است. ما در این مدت این بخش‌ها را چارچوب قرار داده‌ایم. در حوزه سلامت و فین‌تک از ایده تا مرحله بازار و شکل‌گرفتن یک شرکت بالغ سرمایه‌گذاری می‌کنیم. اما در حوزه‌های برون‌سازمانی تنها در مرحله اولیه (Early Stage) آن سرمایه‌گذاری می‌کنیم.»
.
توسعه مشتری‌های بانک با تمرکز بر نوآوری
ویسی تاکید کرد که تمایز کلیدی این مرکز با دیگر مراکز نوآوری دارد این است که رفاتک دارای شبکه وسیعی از ذی‌نفعان است که در کنار دارایی‌های مادی و بستر مالی بانک، داشته بزرگی برای کسب‌وکارهای نوین محسوب می‌شود. او اضافه کرد: «بخش زیادی از این داشته شبکه ارتباطی و زیرساختی بانک است که تاکنون از آن استفاده زیادی نشده است. این تمایز در زیرمجموعه سرویس‌های ارائه شده توسط مرکز و استارت‌آپ‌ها می‌گنجد.
سرویس‌هایی مانند ایجاد ارتباط با مراکز حوزه سلامت، داروخانه‌ها، پزشک‌ها، تأمین اجتماعی و بازار بزرگی که مشتری‌های بانکی برای کسب‌وکارها ایجاد می‌کنند. در کنار آن در بخش شتابدهنده مزایایی برای تیم‌ها قائل هستیم. تعامل با تیم‌هایی که در شتابدهنده هستند، بیشتر از جنس CVC است. به این معنا که ما چون شتابدهنده را عمدتاً از جنس رکن اول یا نوآوری دورن‌سازمانی سرویس می‌دهیم، هدف سرمایه‌گذاری بر آنها نیز توسعه استارت‌آپ‌هاست تا در کنار آن کسب‌وکار بانک نیز تقویت شود. وقتی این دیدگاه وجود داشته باشد، دیگر فقط به‌دنبال این نیستیم که وقتی تیمی وارد شتابدهنده می‌شود از او پول بگیریم. نگاه این است که این تیم بخشی از کسب‌وکار و مشتری‌های بانک را توسعه و سرویس جدیدی را در اختیار آنها قرار می‌دهد.»
.
بسترسازی برای استارت‌آپ‌های فین‌تک
مدیرعامل رفاتک معتقد است چون بیشتر استارت‌آپ‌هایی که با آنها در تعامل هستیم، فعالیت مالی دارند، به‌نوعی همه آنها با بستری که سرویس مالی است درگیر هستند. کاری که در این زمینه انجام می‌دهیم، آماده‌سازی بستری است که بتواند همه مسائل مالی استارت‌آپ‌ها را کنترل کند. همه استارت‌آپ‌ها نیاز به برخی سرویس‌ها مانند پرداخت و کیف پول دارند. ما سعی می‌کنیم این بستر را برای آنها فراهم کنیم.
دورنمای رفاتک این است که حوزه فین‌تک و سلامت در جایی به هم وصل شوند. ویسی توضیح داد: «در حوزه سلامت تأمین‌کننده مواد اولیه، داروسازها، بیمارستان‌ها، پزشکان و بیماران با زنجیره‌ای روبه‌رو هستند که حلقه اتصال آنها مالی است. اگر بتوانیم بستر مالی را فراهم کنیم، حوزه سلامت در این بستر سوار می‌شود.
به‌عنوان مثال فردی که توریست سلامت است و از کشور دیگری برای درمان می‌آید، نیازهای مالی واضحی مانند تبدیل ارز، پرداخت‌های داخل کشور به ریال و مانند آن را دارد. این کار مستلزم زیرساخت پرداختی است که این مسائل را حل کند و با بدنه سیستم سلامت نیز ارتباط داشته باشد. اکنون به‌دلیل اینکه این بستر نمود پیدا نکرده و در حال برنامه‌ریزی است، نمی‌توان شفاف درباره آن صحبت کرد. احتمالاً تا سال آینده این بستر نمود بیشتری برای استارت‌آپ‌ها پیدا می‌کند.»
.
نگاه بانک به تیم‌ها صرفاً بازاری نیست
از مدیرعامل رفاتک درباره نیازهای واقعی که قرار است این مرکز در راستای نوآوری ایجاد کند، پرسیدیم. ویسی توضیح داد: «این نکته درست است که ما باید به نیازهای واقعی پاسخ دهیم. پیش از توضیح این مساله به رویدادی که در اینوتکس برگزار کردیم اشاره می‌کنم. این رویداد با هدف شناخت مرکز نوآوری رفاتک به بدنه نوآوری کشور برگزار شد و در دو حوزه فین‌تک و سلامت از استارت‌آپ‌ها دعوت کردیم تا در این رویداد شرکت کنند. در این فراخوان 70 استارت‌آپ شرکت کردند که 11 مورد از آنها ارائه دادند.»
ویسی در ادامه به رویداد رفاتک چلنج که در آینده قرار است برگزار شود، اشاره کرد و درباره آن گفت: «هدف از برگزاری این رویداد این است که برای بعضی از مسائل واقعی پاسخ پیدا کنیم. در این رویداد ما تعدادی مساله که بانک دارد را شناسایی کرده و از بین آنها چند مساله با اولویت بالاتر انتخاب شدند. این مسائل از جنس مشتری‌های بانک مانند خدماتی که سالمندان نیاز دارند، سرویس‌های مراقب، سلامتی، فروش اقساطی و غیره است. برای بعضی از این مسائل راه‌حل وجود دارد. علاوه‌بر آن در حوزه مالی نیز به دلیل تحریم‌ها در انتقال پول محدودیت‌هایی داریم و کشور در این حوزه نیازهایی دارد. رفاتک اکنون در این مرکز به‌دنبال راه‌حلی برای این مسائل است»
او با اشاره به اینکه اکنون در ارزیابی‌هایی که داشته‌ایم حدود 200 طرح اپلای کرده‌اند، توضیح داد: «در این زمینه هم استارت‌آپ‌هایی برای ما جذابیت دارد که نیازهای واقعی را حل کنند. اکنون شش طرح و استارت‌آپ را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کرده‌ایم. همه آنها این دغدغه را دارند که به نیاز واقعی پاسخ دهند. به‌طور مثال یکی از این استارت‌آپ‌ها در حوزه فروش اقساطی به مشتری‌هایی که توان مالی آنها محدود است، فعالیت می‌کند.»
ویسی تاکید کرد که نگاه بانک به تیم‌ها صرفاً بازاری نیست، بلکه در بخشی از موارد نگاه مسئولیت اجتماعی است. گاهی محصولاتی که ارائه می‌شود، علی‌رغم اینکه بازار بزرگی نداشته‌اند، اما ابراز تمایل کرده‌ایم که در آنها سرمایه‌گذاری کنیم.
.
رفاتک نوآوری را برای بانک توسعه می‌دهد
ویسی درباره تعامل رفاتک با تیم‌ها توضیح می‌دهد: «نکته‌ای که در همکاری با تیم‌ها در نظر می‌گیریم این است که در تعامل و پاسخگویی با آنها چابک و شفاف باشیم. بیشتر تیم‌هایی که با آنها در تعامل هستیم در حوزه فین‌تک و سلامت هستند، در حال حاضر تنها یک تیم داریم که در حوزه لجستیک فعالیت می‌کند. با این نگاه که این تیم در آینده تکه‌ای از پازل بزرگتری را برای ما تکمیل می‌کند.»
او هدف همکاری این مرکز را با بانک رفاه؛ توسعه نوآوری، طراحی و ارائه محصولات نوآورانه در بانک دانست. به‌گفته او این مرکز به‌طور کامل به بانک تعلق دارد و تصمیم‌گیری‌های کلان با حضور مدیران ارشد بانک انجام می‌شود. ما در رفاتک شورای راهبری داریم که مدیران ارشد بانک در آن عضو هستند و به‌صورت دوره‌ای بحث‌ها را با آنها جلو می‌بریم و آنها نیز سیاست‌ها را تدوین می‌کنند. بخش دیگر هم این است که با بدنه بانک ارتباط خوبی داریم تا هم تفکر نوآوری را در بانک تقویت کنیم و هم شناخت بهتری از نیازها و مشکلات مشتریان پیدا کنیم.
.
بانکداری دیجیتال، دورنمای اصلی رفاتک
از نظر ویسی دورنمای اصلی رفاتک از فین‌تک در بانک رفاه این است که به سوی بانکداری دیجیتال برود. او توضیح داد: «در این زمینه چند محور اصلی دیده می‌شود. یکی از آنها موضوع مربوط به تحلیل داده است که در فضای پردازش داده بانک‌ها در آینده به آن نیاز خواهند داشت. در بانک بر همین مبنا اداره‌ای برای این موضوع ایجاد شده و در تعامل با مرکز می‌توانیم مسائل مربوط به داده را به‌خوبی جلو ببریم. این محور کلیدی برای همه بانک‌ها است که نگاه خود را به این سمت ببرند که دیگر با فرمت موجود نمی‌توان به مشتری در شعبه خدمات داد، چراکه در دنیا نیز بانک‌ها به سوی کم کردن تعداد شعبه‌های فیزیکی رفته‌اند.»
او ادامه داد: «در این دورنمای بانکداری دیجیتال، مشتری قرار است متناسب با نیازش خدمات دریافت کند؛ از این‌رو می‌توان از طریق تحلیل داده سرویس مطلوبی برای او فراهم کرد. در آینده مشتری‌ها به‌دنبال بانک‌هایی خواهند رفت که بتوانند فضای دلپذیری برای ارائه سرویس به او ایجاد کنند. این تجربه کاربری در فضای دیجیتال مساله کلیدی خواهد بود که باید به سمت آن حرکت کنیم.»
.
رفاتک بر چه حوزه‌هایی قرار است تمرکز کند؟
محور مهم دیگر در فضای فین‌تک از نظر ویسی بحث احراز هویت است که در این‌باره توضیح داد: «این مساله یکی از گلوگاه‌های اصلی است که تنها به‌صورت فیزیکی در شعبه اجرا می‌شود. این بحث یکی از محورهای کلیدی ما در مرکز خواهد بود. در ذیل این بحث نیز موضوعات مختلفی شکل می‌گیرد که مهم‌ترین آنها تکنولوژی‌های بیومتریک هستند. از طریق این تکنولوژی می‌توانیم از روی بیومتریک ها مانند چهره و اثر انگشت احراز هویت کنیم تا از راه دور این کار انجام شود. هرچند در این حوزه هم چالش قانونی و هم چالش تکنولوژی داریم.»
حوزه پررنگ دیگری که این مرکز قرار است به سمت آن رود، هوش مصنوعی است. ویسی توضیح داد: «منظور من از هوش مصنوعی بحث کلان آن است. مانند مسائلی که اگر بخواهید با مشتری از راه دور تعامل کنید نیاز به ابزارهایی دارد که هوشمند باشد. در این حوزه تکنولوژی‌هایی مانند پردازش صوت، چت‌بات‌ها، درک متن و تکنولوژی‌های مربوط به پاسخ وجود دارد.»
اینترنت اشیا حوزه دیگری است که ویسی درباره آن توضیح داد: «به این دلیل که ما در آینده به سیستم‌ها به‌عنوان سنسور برای تحلیل داده‌ها نگاه می‌کنیم، به این تکنولوژی نیاز داریم. به‌طور مثال در آینده‌ای نزدیک گجت‌های پوشیدنی به‌ویژه در حوزه سلامت و مراقبت دوره سالمندی بیشتر خواهد شد. ما هم لیستی از تکنولوژی‌های با اولویت که قرار است در مرکز به سمت آنها حرکت کنیم تهیه کردیم که ذیل آنها نمونه‌های ساده‌تری مانند روال ساده پرداخت و کیف پول‌ها نیز شکل می‌گیرد.»
او ادادمه داد: «مساله دیگری که در آینده نمود بیشتری پیدا خواهد کرد، اتصال بسترهای مختلف به همدیگر است. کسب‌وکارهایی در فضای آینده موفق هستند که بتوانند اطلاعات مختلفی را کنار هم جمع کنند و بر آن تصمیم‌گیری کنند. این اطلاعات می‌تواند زیرمجموعه داده‌کاوی قرار بگیرد، اما قدری عمومی‌تر از آن است.»
ویسی افزود: «موضوع کلیدی که در اولویت ماست، حوزه رمز ارزهاست. این حوزه آینده فضای پولی و مالی را به چالش کشیده و در آینده نزدیک عمومی‌تر می‌شود. ما هم با این تغییرات همراه خواهیم بود.»
.
آورده‌های بانک، صرفاً مالی نیست
ویسی با بیان اینکه ادبیات بانکداری در آینده قطعاً متفاوت با اکنون خواهد بود، گفت: «اکنون شرکت‌هایی مانند گوگل و آمازون در مسایئل تکنولوژیک و هوشمندی از بانک‌ها به دلیل قدرت تحلیل داده‌ای که دارند پیشی گرفته‌اند. این همان نکته‌ای است که باید در نوآوری از یک تحلیل داده درون‌بانکی فراتر رویم و حالت پلتفرمی برسیم. هرچند رسیدن به این هدف آسان نیست. اما برای بسیاری از بانک‌های دنیا فضای شبکه‌های اجتماعی اهمیت زیادی پیدا کرده است.»
او ادامه داد: «بانک دارایی‌های بزرگی دارد که می‌تواند فضای نوآوری را تکان دهد. وقتی می گوییم بانک، تأمین سرمایه به ذهنمان می‌آید. این موضوع آورده با ارزشی از سوی بانک است، اما این تنها آورده بانک در حوزه نوآوری نیست. من فکر می‌کنم برای بانکی مانند بانک رفاه چند آورده دیگری هم وجود دارد. استارت‌آپ‌های امروز به‌ویژه در فضای فین‌تک نیازی که به پول دارند، کمتر از نیاز آنها به چیزهای دیگر مانند سرویس‌ها و ایجاد بازار است. امروزه بسیاری از استارت‌آپ‌ها نیاز دارند که با تعامل مشتری بتوانند رشد کنند.»
به گفته او اگر بتوان بستر پایدار را برای توسعه کسب‌وکار ایجاد کرد، ارزشی بیشتر از پول ایجاد می‌شود. مهم‌ترین مورد برای ایجاد این بستر، بازار است که بانک می‌تواند آن را فراهم کند. بانک رفاه بازارهایی دارد که برای استارت‌آپ‌ها بالقوه است. به‌طور مثال جامعه مستمری بگیرها یا جامعه سلامت.
از نظر ویسی امکان دسترسی دادن به تیم‌ها و استارت‌آپ‌ها برای استفاده از این بستر آورده دیگری است که بانک می‌تواند برای این مرکز فراهم کند. آورده دیگر اعتبار و سابقه‌ای است که بانک دارد.
او تصریح کرد: «معضلی که بیشتر استارت‌آپ‌های نوپا با آن درگیر هستند، رگولاتوری و قانون است. اما بانک به‌دلیل سابقه درخشانی که از نظر احترام به قانون و رعایت چارچوب کشور دارد، می‌تواند این در این باره راهگشا باشد. وقتی بانک کنار تیم قرار می‌گیرد، به مثابه قدرت تیم در جذب مشتری و تعامل با بخش قانونگذاری کشور قرار می‌گیرد.»
مدیرعامل رفاتک درباره استارت‌آپ استودیو گفت: «بخش دیگری که از سوی سازمان‌هایی مانند بانک رفاه شکل می‌گیرد، استارت‌آپ استودیو است؛ به این معنی که فردی صورت مساله را می‌داند، آن را طراحی کرده و استارت‌آپی برای آن شناسایی می‌شود. بانک رفاه پر از نیازهایی است که می‌توان به‌صورت استارت‌آپ‌های استودیویی با آن برخورد کرد.»
.
چه تیم‌هایی در رفاتک فعالیت می‌کنند؟
ویسی درباره تیم‌هایی که در رفاتک فعال هستند، توضیح داد: «در رفاتک واحد سرمایه‌گذاری وجود دارد که کار ارزیابی استارت‌آپ‌ها و تیم‌ها با این واحد است. واحد دیگری به نام برنامه‌ریزی و طراحی کسب‌وکار وجود دارد که فعالیت آنها شناسایی نیازها، فرصت‌های کاری و توسعه کسب‌وکار است.
به این شکل که در تعامل با بانک متوجه می‌شویم نیازی وجود دارد و برای این نیاز باید راه‌حلی پیدا کرد. برای این راه‌حل ممکن است تیم استارت‌آپی وجود داشته باشد یا اینکه باید برای آن تیمی تشکیل داد. در کنار این مجموعه تیمی به نام آینده‌پژوهی فعالیت دارد که در مسائل مختلف فناوری و فرهنگ در کشور و دنیا فعالیت می‌کنند. در کنار این واحد تیم منتورینگ وجود دارد که هم در مرکز و هم خارج از آن وجود دارد و از آنها کمک می‌گیریم.»
