پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارتآپهای فین‌تک است.
صدای پای تغییر / نگاهی به چالش‌های اصلی، نگاه‌های متفاوت و مزایای معاملات الگوریتمی در گفت‌وگو با حامد حدادی
یکی از نیازهای بازار سرمایه، استفاده از معاملات الگوریتمی است؛ چراکه با وجود حجم زیاد اطلاعات، پردازش آنها توسط انسان امکان‌پذیر نیست. در نتیجه هیچ راهی جز استفاده از توان کامپیوتر برای پردازش، تحلیل و اجرای معاملات وجود ندارد و نباید به معاملات الگوریتمی به چشم یک کالای لوکس نگاه کرد.
ماهنامه عصر تراکنش / در حال حاضر بخش عمده‌ای از معاملات بازار سهام در کشورهای توسعه‌یافته توسط الگوریتم‌ها و به‌صورت خودکار و در قالب معاملات الگوریتمی انجام می‌شود. در بازار سرمایه ایران نیز معاملات الگوریتمی به یکی از روندها و ترندهای اصلی تبدیل شده و استارت‌آپ‌هایی نیز در این حوزه شروع به فعالیت کرده‌اند و قدم‌هایی نیز از سوی نهاد قانون‌گذار برداشته شده است. برای مثال سازمان بورس پیش‌نویس‌هایی را درباره معاملات الگوریتمی ارائه کرده و اولین مسابقه معاملات الگوریتمی بازار سرمایه ایران نیز توسط سازمان بورس و با مشارکت ارکان و نهادهای مالی بازار سرمایه ایران برگزار شد. با حامد حدادی هم‌بنیان‌گذار استارت‌آپ کوانتکن درباره مفهوم، چالش‌ها و مزایایی که معاملات الگوریتمی دارند گفت‌وگو کردیم.
به گفته حدادی، معاملات الگوریتمی تعریف‌های علمی و مختلفی دارد، اما او ترجیح می‌دهد معاملات الگوریتمی را این‌گونه تعریف کند که هر نوع معامله‌ای که کامپیوتر به‌صورت خودکار و از پیش تعیین‌شده به جای انسان انجام دهد، معاملات الگوریتمی است. البته برخی از افراد به این تعریف، معاملات خودکار می‌گویند، ولی به عقیده حدادی، عبارت معاملات الگوریتمی بسیار جامع‌تر از عبارت معاملات خودکار است و معاملات خودکار زیرمجموعه‌ای از معاملات الگوریتمی است.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
درباره حامد حدادی
حامد حدادی مهندسی صنایع از دانشگاه صنعتی شریف و مدیریت کسب‌وکار (MBA) گرایش مالی از دانشگاه تهران را در سوابق تحصیلی خود دارد. همچنین او تجربه هفت بار شکست در استارتآپهای مختلف خود در مراحل مختلف را داشته و در صندوق سرمایه‌گذاری رویش لوتوس نیز کارشناس ارزش‌گذاری و توسعه کسب‌وکار بوده است. در حال حاضر او مدیرعامل و هم‌بنیان‌گذار استارت‌آپ کوانتکن است که در زمینه معاملات الگوریتمی فعال است.
[/mks_pullquote]
.
دو چالش اصلی
هر حوزه و ترند جدیدی که ایجاد می‌شود، با چالش‌هایی روبه‌رو است و یکی از اصلی‌ترین چالش‌های هر حوزه‌ای نیز بحث رگولاتوری و قانون‌گذاری آن است. حدادی نیز یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها در حوزه معاملات الگوریتمی را بحث رگولاتوری می‌داند و می‌گوید: «به نظر بنده سازمان بورس هنوز خیلی نمی‌داند که چگونه با موضوع معاملات الگوریتمی برخورد کند، ولی در حال تلاش است تا آن را قانون‌گذاری کند؛ منتها باید دید در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد.»
به عقیده او نهادهای قانون‌گذار باید ایده‌های جدید را ببینند، بشنوند و آنها را بدون پیش‌داوری و نگاه سنتی بررسی کنند. حدادی معتقد است: «استارت‌آپی‌ها معمولا آدم‌های روراست و منطقی در همه دنیا بوده و هستند و می‌خواهند ارزشی را خلق کنند؛ در نتیجه بهتر است که به استارت‌آپ‌ها این‌گونه نگاه نشود که آمده‌اند تا بازار را خراب کنند. امیدوارم در حوزه رگولاتوری نگاه نهادهای قانون‌گذار تغییر کند.»
به گفته هم‌بنیان‌گذار کوانتکن، یکی دیگر از چالش‌های این حوزه، مارکت است؛ یعنی کسانی که در بورس معامله انجام می‌دهند، خیلی با برنامه‌نویسی و حوزه نرم‌افزار آشنا نیستند و اساسا یکی از پیش‌نیازهای معاملات الگوریتمی، برنامه‌نویسی است و بازار سرمایه ما کمی از دانش برنامه‌نویسی دور است.
او در این‌باره این‌طور توضیح می‌دهد: «شرکت‌های تامین سرمایه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و کارگزاری‌ها باید خیلی جدی سعی کنند که با دانش نرم‌افزار آشنا شوند؛ چراکه من فکر می‌کنم یکی از اصلی‌ترین مشکل‌هایی که وجود دارد، این است که بیشتر فعالان استارت‌آپی این حوزه پیشینه برنامه‌نویسی دارند و خیلی از بازار سرمایه دور نیستند، ولی در مقابل شرکت‌ها و بازیگران بازار سرمایه به‌شدت از حوزه برنامه‌نویسی و فناوری اطلاعات دور هستند و خیلی نگاه سنتی به بازار سرمایه دارند؛ در نتیجه ارتباط بین استارتآپهای این حوزه با شرکت‌ها و بازیگران بازار سرمایه به‌راحتی صورت نمی‌گیرد. من در حوزه معاملات الگوریتمی بسيار پیشنهاد می‌کنم که شرکت‌هایی که بازیگران مهمی در بازار سرمایه هستند، حتما مفهوم‌های مربوط به معاملات الگوریتمی و فناوری اطلاعات را مطالعه کنند.»
.
نقش افراد سنتی در پیش‌نویس‌های سازمان بورس
حدادی درباره نسخه اول الزامات معاملات الگوریتمی که تیرماه سال گذشته توسط سازمان بورس ارائه شد، می‌گوید پیش‌نویس‌هایی از سوی سازمان بورس آماده شده، ولی هنوز هیچ‌کدام از آنها منتشر نشده است. او با اشاره به اینکه هیچ‌کدام از پیش‌نویس‌ها با کمک استارتآپهای این حوزه آماده نشده و افرادی که روی آن نظر داده‌اند، افراد سنتی بازار هستند، تصریح می‌کند: «حتی برخی از این افراد تقریبا هیچ تجربه‌ای از معاملات الگوریتمی ندارند و معاملات الگوریتمی را خیلی جزئی و کوچک، در حد تعریف ميزان سود و ضرر می‌بینند.»
.
دو نگاه متفاوت به معاملات الگوریتمی
با حدادی درباره دو نگاه متفاوتی که نهادهای رگولاتوری به حوزه معاملات الگوریتمی دارند، صحبت کردیم. به گفته او، اولین نگاه این است که نهادهای رگولاتوری می‌گویند ابتدا بگذاریم افراد و کسب‌وکارها بدون هیچ مجوز و مانعی شروع به فعالیت کنند تا ببینیم چه ایده‌هایی خلق می‌شود و زمانی که تعداد زیادی از ایده‌ها شروع به فعالیت کردند و موفق شدند، بیاییم این حوزه را به گونه‌ای رگوله کنیم که ایده‌ها نیز بتوانند با نظارت، کار خود را ادامه دهند.
هم‌بنیان‌گذار کوانتکن درباره دومین نگاه این‌طور توضیح می‌دهد: «نگاه دوم این است که نهاد رگولاتوری از ابتدا می‌گوید که احساس می‌کنیم ترند جدیدی در حال رخ‌دادن است و ما باید برای آن قبل از رخ‌دادن هر نوآوری و ایده‌ای قانون‌گذاری کنیم. به عقیده بنده در نگاه اول نوآوری بهتر شکل خواهد گرفت، ولی فعلا نگاه نهادهای رگولاتوری معاملات الگوریتمی در ایران مانند حالت دوم است و احساس می‌کنند که تا قبل از اینکه نوآوری بخواهد در این زمینه اتفاق بیفتد، بهتر است قانون‌گذاری را انجام دهند که پیش‌نویس‌هایی که تاکنون نیز آماده شده، از این دید نشات می‌گیرند و فکر می‌کنم که این نگاه برای حوزه کارآفرینی و ایده‌پردازی آسیب‌زا خواهد بود.»
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
استارت‌آپ کوانتکن
کوانتکن یک پلتفرم معاملات الگوریتمی تحت وب است که از سال ۱۳۹۵ در شتاب‌دهنده شریف شروع به فعالیت کرده است. هدف این استارت‌آپ فراهم‌کردن زیرساخت معاملات الگوریتمی برای فعالان بازار و از بین بردن بی‌عدالتی ناشی از عدم دسترسی به ابزارهای معاملاتی گران‌قیمت است. کوانتکن به فعالان بازار سرمایه ایران امکان معاملات خودکار یا معاملات الگوریتمی بدون نیاز به تغییر کارگزاری یا انحصار در یک کارگزاری را به‌صورت رایگان ارائه می‌دهد.
[/mks_pullquote]
.
نیاز بازار
به عقیده حدادی، معاملات الگوریتمی نیاز بازار هستند و با وجود حجم زیاد اطلاعات، پردازش آنها برای یک انسان امکان‌پذیر نیست و هیچ راهی جز اینکه از توان کامپیوتر برای معاملات و افزایش بهره‌برداری خود استفاده کنیم، نداریم. او به تجربه کشورهای دیگر درباره معاملات الگوریتمی اشاره می‌کند: «تجربه کشورهای دیگر نشان داده که معاملات الگوریتمی از روزی که وارد بازار شد، یک مزیت رقابتی برای شرکت‌هایی که زودتر به این حوزه وارد شده‌اند، فراهم آورد. برای مثال، آمارهایی که از بازار سرمایه آمریکا درباره معاملات الگوریتمی وجود دارد، نشان می‌دهد که حتی در بحران سال‌هاي 2008 و 2009 نیز سهم معاملات الگوریتمی رشد کرد و این موضوع نشان می‌دهد که این معاملات یک نیاز اساسی هستند و یک کالای لوکس نیستند. در نتیجه من احساس می‌کنم در ایران نیز حتما این اتفاق خواهد افتاد؛ منتها به‌خاطر شرایط متفاوت قانون‌گذاری که ممکن است در ایران وجود داشته باشد، نحوه پیاده‌سازی و بازیگرانی که می‌توانند این کار را انجام دهند احتمالا تفاوت‌هایی با آمریکا دارد.»
.
کمرنگ‌شدن نقش انسان
از روزی که کامپیوتر و ماشین‌های صنعتی به وجود آمدند، همیشه این سوال و این ترس وجود داشت که نکند این دستگاه‌ها جای انسان را بگیرند. درباره معاملات الگوریتمی نیز این ترس و نگرانی وجود دارد. حدادی در این‌باره می‌گوید: «اگر ما بیاییم و تجربه کشورهای دیگر را به‌عنوان آینده خود در نظر بگیریم، یعنی بگوییم برای مثال اتفاق‌هایی که در کشورهای دیگر افتاده، احتمالا برای ما نیز اتفاق خواهد افتاد، این دستگاه‌ها جایگزین انسان‌ها نمی‌شوند. در بسیاری از کشورهای دنیا، انسان‌هایی که به‌عنوان تحلیلگران خبره یا معامله‌گران حرفه‌ای به‌صورت سنتی معامله می‌کردند، کارهای روزمره و روتین خود را به کامپیوترها سپرده‌اند و از آنجایی که آنها، افراد توانمند و خبره‌ای هستند، وقت خود را روی خلق استراتژی گذاشته‌اند، در نتیجه بهره‌وری به‌شدت رشد کرد.»
او صحبت‌هایش را این‌گونه ادامه می‌دهد: «یعنی این افراد یک مدت طولانی برای خلق استراتژی فکر می‌کنند و آن استراتژی را تحویل یک کامپیوتر می‌دهند و کامپیوتر نیز بدون هیچ خستگی و اشتباهی آن را پیاده‌سازی می‌کند؛ در واقع آن کامپیوتر کارمند بازیگران اصلی که در حال حاضر در این حوزه وجود دارند، می‌شود. در نتیجه این بازیگران دیگر خودشان به‌صورت دستی معامله نمی‌کنند؛ چراکه وقت خود را روی خلق استراتژی می‌گذارند.»
به گفته حدادی، در کشورهای دیگر هیچ‌وقت این دسته از بازیگران حذف نشده‌اند و با وجود اینکه 20 سال از شروع فعالیت معاملات الگوریتمی در کشورهای توسعه‌یافته می‌گذرد، درصد این افراد صفر نشده است، بلکه نوع فعالیت آنها پیشرفته‌تر شده و این افراد تنها کارهای روتین خود را به کامپیوترها سپرده‌اند؛ بنابراین به نظر نمی‌آید در آینده نزدیک انسان بتواند از این صحنه حذف شود؛ منتها قطعا نقش انسان در کارهای روتین و روزمره کمتر می‌شود.
.
سهم معاملات الگوریتمی در بازار سرمایه ایران
حدادی همچنین در پاسخ به این سوال که در حال حاضر چه حجمی از معاملات بازار سرمایه ایران را معاملات الگوریتمی تشکیل می‌دهند، می‌گوید که این حجم را می‌توان از چند طریق محاسبه کرد. یک حالت این است که ارزش معاملاتی که توسط الگوریتم‌های معاملاتی دارد اجرا می‌شود را بگوییم. حالت دیگر نیز تعداد معاملاتی است که بدون توجه به ارزش آن معامله، توسط الگوریتم‌های معاملاتی انجام می‌شود. او در این‌باره توضیح می‌دهد: «من فکر می‌کنم اگر بخواهیم از نظر تعداد، آنها را محاسبه کنیم، قطعا کمتر از یک درصد کل معاملات ما امروزه الگوریتمی انجام می‌شود، ولی آمار دقیقی از نظر ارزش معاملاتی که به‌صورت الگوریتمی انجام می‌شود، وجود ندارد و احساس شخصی من این است که بین یک تا سه درصد از ارزش کل معاملات ما امروزه به‌صورت الگوریتمی انجام می‌شود.»
.
مزایای معاملات الگوریتمی
معاملات الگوریتمی پنج مرحله دارند؛ خلق استراتژی، جمع‌آوری دیتا، تست استراتژی با دیتای فراهم‌شده، پلتفرمی برای اجرای سفارش و مدیریت ریسک. یک الگوریتم معاملاتی کامل تمام این مراحل را داراست. حدادی درباره مزایایی که معاملات الگوریتمی دارند، می‌گوید: «یکی از مزایای آن در حوزه trade execution است؛ یعنی برای مثال شما به‌عنوان یک تحلیلگر به این نتیجه رسیده‌اید که می‌خواهید سهمی را بخرید یا بفروشید؛ اگرچه ممکن است تحلیل شما اشتباه باشد و ضرر کنید، ولی می‌توانید از این لحظه به بعد، اجرای معامله را به یک کامپیوتر بسپارید تا آن کامپیوتر تلاش کند برای شما آن سهمی که تصمیم به خرید آن را دارید، ارزان‌تر بخرد یا سهمی را که می‌خواهید بفروشید، گران‌تر بفروشد.»
به گفته حدادی، بیشتر مزایای معاملات الگوریتمی در چند دسته طبقه‌بندی می‌شوند. یکی در بحث بهره‌وری هزینه است؛ یعنی قاعدتا اگر کارها را به جای سپردن به یک فرد گران، به یک کامپیوتر بسپاریم که به‌نسبت هزینه آن آدم رایگان است، می‌تواند در هزینه‌های ما تاثیرگذار باشد. دومین مزیت آن در خطاهایی است که انسان دارد، ولی کامپیوتر ندارد؛ برای مثال، انسان خسته می‌شود یا ممکن است تصمیم‌های احساسی بگیرد. مورد آخر نیز بحث ناشناس‌بودن است که موضوعي بسیار حیاتی در همه دنیا و ایران است و معاملات الگوریتمی می‌توانند به گونه‌ای درخواست‌های خود را ارسال کنند که برای بازار و افراد مشخص نباشد که دقیقا چه اتفاقی دارد می‌افتد. در کل می‌توان گفت که اصلی‌ترین ویژگی‌هایی که معاملات الگوریتمی دارند، بیشتر مزایای کامپیوتر نسبت به انسان است.