پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
وقتی که بازار تقلبی‌ها سکه می‌شود / کشتی‌آرای: سکههای وکیوم شده چیزی جز ابتکار شخصی واحدهای صنفی نیستند
وظیفه ضرب مسکوک طلا بنا بر تصویب شورای پول و اعتبار منحصراً بر عهده بانک مرکزی است. با این حال عده‌ای به عرضه سکههای تقلبی اقدام کرده‌اند که به آنها «سکه غیربانکی» نیز می‌گویند. اما آیا به کار بردن عنوان سکه غیربانکی یا همان سکههای تقلبی در حالی که سکههای بانکی ضرب می‌شوند، به‌جا است؟ چرا به سکههای تقلبی سکههای غیربانکی می‌گویند؟ در این گزارش بررسی کرده‌ایم که سکههای بانکی باید دارای چه مشخصاتی باشد و چگونه خریداری می‌شود؟
سکه بانکی به سکه‌ای اطلاق می‌شود که توسط بانک مرکزی در ضرابخانه این بانک ضرب شده باشد. زمانی که این سکه را خریداری می‌کنید، اگر وکیوم شده باشد روی آن نوشته شده است: «سکه بانکی تضمین شده». دیگر مشخصه سکه بانکی وکیوم شده این است که دارای هولوگرام اتحادیه طلا و جواهر تهران است.
محمد کشتی‌آرای،نایب رئیس دوم اتحادیه طلا و جواهرات در گفت‌وگو با راه پرداخت این مورد را تاکید کرد که سکه وکیوم شده حتما باید دارای برچسب هولوگرام باشد. اگر این برچسب وجود نداشته باشد، تشخیص سکه اصل از تقلبی سخت است. بنابراین باید از واحدهایی خریداری شود که دارای جواز فروش سکه باشند.
در مقابل سکههای تقلبی توسط افراد سودجو ضرب شده و از لحاظ قانونی جرم تلقی می‌شود. درواقع تمام مسکوکات را فقط ضرابخانه بانک مرکزی باید ضرب کند، حتی اگر سکههای تقلبی عیار و تمامی استانداردهای لازم و مطابق سکه بانکی را داشته باشد، باز هم این کار جرم تلقی می‌شود.
سکه طرح قدیم و جدید چه ویژگی‌هایی دارد؟
از سال 1358 به مناسبت و یادبود پیروزی انقلاب، انواع سکههای بهار آزادی در دو طرح متفاوت و در قطع‌های مختلف ضرب شد. عیار طلای این سکه‌ها، اعم از طرح قدیم و جدید ۹۰۰ در هزار است. سکههای طرح قدیم با طرح «علی» بر روی سکه شناخته می‌شوند که از سال 1358 تا 1370 ضرب می‌شد. سکه طرح جدید نیز که به سکههای امامی معروف هستند، از سال 1370 به بعد ضرب شد. از نظر قطع هم سکه‌ها در انواع «ربع»، «نیم»، «یک» یا «تمام»، «دو و نیم» و «پنج» بهار آزادی موجود هستند.
چرا سکههای بعد از سال 1386 به همین تاریخ ضرب می‌شوند؟
مساله‌ای که وجود دارد این است که بانک مرکزی سکههای از سال 1386 به بعد را با تاریخ همان سال ضرب می‌کند. پیمان قربانی، مدیر اداره بررسی‌ها و سیاست‌های اقتصادی بانک مرکزی در مورد دلیل انجام این کار توسط بانک مرکزی عنوان کرده است: «با توجه به اینکه سکه‌فروشان و فعالان بازار سکه، به سال ضرب سکه نرخ برای آن تعیین می‌کردند، بانک مرکزی تصمیم گرفت که برای جلوگیری از انجام این کار سال ضرب سکه‌ها را پس از سال 1386 با همان تاریخ ضرب کند.»
بنابراین اختلاف قیمت سکههای با ضرب سال پایین نسبت به سکههای ضرب شده سال 1386 به بعد موضوعی است که باید خریداران و فروشندگان سکه از آن مطلع باشند. چراکه طبق گفته بانک مرکزی هیچ تفاوتی بین سکه‌ای که قبل از سال 1386 ضرب شده با بعد از این سال وجود ندارد و میزان طلای به کار رفته در آنها یکسان است.
با این حال باز هم سکه‌هایی که قبل از سال 1386 ضرب شده‌اند، در بازار ارزانتر به فروش می‌رسد. چراکه نسبت به سکههای ضرب 1386 خریدار کمتری دارد و خریداران خواهان خرید سکههای تازه ضرب شده هستند.
وزن سکه طلا و ارزش واقعی آن
باید گفت ارزش سکه طلا به طلایی است که در آن به کار می‌رود. در ایران معمولاً از طلای عیار 18 استفاده می‌شود. نمایش عیار استاندارد در بعضی کشورها برای طلای خالص، عدد ۲۴ است و هرچه از خلوص طلا کمتر شود، از این عدد هم کاسته می‌شود. طلای ۲۴ عیار یعنی طلای خالص 99.9 درصد طلا. در ایران و بسیاری از کشورها نمایش عیار با عدد هزار است. صد البته هیچگاه طلایی با این عیار نخواهید دید چون شمش‌ها با عیار 999/9 معامله می‌شوند و 0/01 درصد ناخالصی احتمالی را در نظر می‌گیرند.
سکههای وکیوم شده، ابتکار شخصی واحدهای صنفی هستند
بحث وکیوم سکههای طلا در سال‌های اخیر چالش‌های زیادی ایجاد کرده و خریداران سکه همیشه با این مشکل مواجه هستند که سکه را وکیوم شده تهیه کنند یا به‌صورت باز؟ سکههای وکیوم شده بیش از 10 سال است که رواج پیدا کرده و در همان اوایل استقبال خوبی از آن شد، تا جایی که مردم احساس می‌کردند سکههای وکیوم شده از اعتبار بیشتری نسبت به سکههای باز برخوردار است.
حالا نایب رئیس دوم اتحادیه طلا و جواهرات تاکید می‌کند که سکه را به‌صورت باز خریداری شود و سکههای وکیوم شده ابتکار شخصی واحدهای صنفی است. او اشاره می‌کند: «این قضیه هیچ ربطی به اتحادیه ندارد و دستورالعملی نیز در این خصوص وجود ندارد. همچنین قانونی هم برای آن نوشته نشده که سکه را وکیوم شده و بسته‌بندی تهیه کنیم.»
او به راه پرداخت توضیح می‌دهد: «از نظر اتحادیه در درجه اول سکه باید به‌صورت باز دادوستد شود. در درجه دوم بارها اتحادیه توصیه کرده مردم از واحدی سکه بخرند که دارای جواز کسب یا جواز فروش سکه باشد. کسانی که جواز دارند، اگر آرم و لوگوی آنها روی بسته‌بندی باشد، می‌توان به آنها مراجعه کرد و اگر سکه دچار اشکالی بود باید از آن واحد ادعای خسارت کرد.»
قانون نانوشته برای سکههای وکیوم شده
سید حجت شفائی، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان طلا و جواهر نیز خود یکی از مخالفان جدی شیوه فروش سکه وکیوم شده است. به گفته او سکه اصلی براساس کالیبر ترازو، وزنی بین هشت گرم و ۱۲۰ تا ۱۳۰ سوت دارد و به‌راحتی می‌توان این وزن را مورد راستی‌آزمایی قرار داد، حتی اگر عیار سکه موجود تغییر کرده باشد در این مرحله مشخص خواهد شد؛ اما متاسفانه درمورد سکههای وکیوم شده چنین امکانی وجود ندارد و هر یک از بسته‌های وکیوم شده وزن و شرایط خاص خود را دارد و از قاعده و قانون خاصی پیروی نمی‌کنند.
آنطور که شفایی گفته است، حتی خود بانک مرکزی نیز سکه‌ها را به شکل باز وارد بازار می‌کند و آنچه به‌عنوان بسته‌بندی‌هایی به شکل وکیوم شده مورد استفاده قرار می‌گیرد حاصل کاری است که در مراحل بعدی انجام می‌گیرد و به نظر می‌رسد در ابتدا این کار به منظور ارائه شکیل سکههای طلا باب شده است.
در مقابل برای فروش سکههای وکیوم شده نیز مشکلاتی وجود دارد. برخی از واحدها سکههای وکیوم شده را خریداری نمی‌کنند و یا باید به‌صورت باز خریداری شود. کشتی‌آرای توضیح می‌دهد: «اگر سکه‌ای وکیوم باشد، باید حتما دارای برچسب هولوگرام باشد، در غیر این صورت پذیرفته نمی‌شود.»
حال این سوال پیش می‌آید که تکلیف سکههای وکیوم شده در کنار سکههای باز چیست؟ اگر سکه‌ای را به‌صورت باز خریداری کنیم، بعد از باز کردن برای فروش آن به مشکل برمی‌خوریم، چراکه بسیاری از صرافی‌ها از خرید سکههای باز شده خودداری می‌کنند. آیا این دور تسلسل برای خریدوفروش سکه‌ها باید ادامه داشته باشد؟
محمد کشتی‌آرای با اشاره به اینکه باید این سکههای وکیوم شده از بین برود، گفت: «قانونی برای این سکههای بسته‌بندی‌شده وجود ندارد. تنها راهی که برای از بین بردن این مساله وجود دارد این است که مردم این سکه‌ها را نخرند و استقبال نکنند. با این کار خودبه‌خود خریدن سکههای وکیوم شده منسوخ می‌شود.»
سکه، چرا وکیوم شده باشد، چرا نباشد؟
با این حال اگر سکههای وکیوم شده حذف شود، باید روشی بهتر جایگزین آن شود، چراکه ما در خرید سکههای باز نیز به دنبال نام‌ونشانی معتبر هستیم. میثم رادپور، کارشناس طلا و ارز در این باره توضیح می‌دهد: «ما در حال حاضر گزینه دیگری برای جایگزین کردن سکههای وکیوم شده نداریم. بنابراین تنها راه اطمینان به سکههای وکیوم شده این است که از جایی خریداری شود که اعتبار نسبی در بازار داشته باشند.»
او اشاره می‌کند: «اینکه سکههای باز چه مشخصات معتبری دارند، مشخص نیست. درحالی‌که در سکههای وکیوم شده می‌توانیم به اسم‌ونشانی آن اشاره کنیم که اگر تقلبی باشد، علیه آن اقامه دعوی کنیم. فرق بین سکه وکیوم شده و باز دقیقا در همین است و زمانی که سکه باز شود دیگر اعتباری ندارد.»
رادپور در این شرایط تاکید می‌کند: «زمانی‌که این نگرانی وجود دارد، باعث می‌شود مردم سکه را جهت تشخیص اصالت داشتن یا نداشتن آن، از وکیوم خارج کنند. اینکه ترجیحا بدانند از کجا سکه را بخریم، اهمیت بیشتری نسبت به این مساله دارد که آن را به وکیوم بودن یا نبودن آن ربط دهیم.»
ما هم نمی‌دانیم
درباره واحدهای مجاز ارائه‌دهنده سکه طلا از محمد کشتی‌آرای، نایب رئیس دوم اتحادیه طلا و جواهرات خواستیم که فهرست جدیدی از واحدها را در اختیار ما قرار دهد، اما او با بیان اینکه نمی‌توانیم این فهرست را منتشر کنیم، می‌گوید: «ممکن است با انتشار این فهرست بین واحدهای صنفی تبعیض قائل شویم. اما طبق قانون اماکن، کلیه افراد صنفی موظف هستند که جواز کسبشان را در دید مشتری قرار دهند.»
هرچند بانک مرکزی فهرست صرافی‌های مجاز خود را اعلام کرده است، اما قطعا تنها راه خریدوفروش سکه طلا از طریق صرافی نیست و واحدهای دیگری نیز اقدام به خریدوفروش سکه می‌کنند.
سکههای تقلبی را بر چه اساسی بشناسیم؟
سکههای تقلبی وارد شده به بازار انواع مختلفی دارند. در برخی از آنها وزن و عیار طلای به کار رفته در آنها دقیقاً مانند سکههای بانکی است، با این تفاوت که ضرب بانک مرکزی نیست و از لحاظ قیمتی ارزانتر از سکههای بانکی معامله می‌شود، اما بعضی از این سکههای تقلبی از طلای عیار پایین‌تر ساخته شده‌اند. عیار طلای برخی از این سکه‌ها ۱۷ یا حتی کمتر نیز است. در صورتی که عیار سکههای بانکی 21/6 است که معمولاً 22 عیار می‌گویند.
همچنین برخی از سکه‌ها و مخصوصا سکههای وکیوم شده، فقط روکش طلا دارند و توخالی هستند. این موارد برای عموم مردم قابل شناسایی نیست و حتی برای تشخیص آن نمی‌توان به هر واحد، صرافی و حتی کارشناسی رجوع کرد.
این در حالی است که ابراهیم محمدولی، رئیس اتحادیه فروشندگان طلا و جواهر در گفت‌وگو با راه پرداخت با اعلام اینکه تعداد خطاهایی که در حوزه طلا و جواهر رخ می‌دهد، به عدد انگشتان دست هم نمی‌رسد، می‌گوید: «ما کمترین خطا و سواستفاده را در حوزه خریدوفروش طلاوجواهر داریم، اما به‌عنوان فعالان این حوزه این چند درصد هم نباید اتفاق بیفتد.»
حباب 90 هزار تومانی سکه
گفته می‌شود عیار سکه تمام بهار آزادی مطابق با استاندارد بانک مرکزی با وزن 8.133 گرم است. اما در 133 سوت آن تفاوت وجود دارد. محمد کشتی‌آرای در این باره به راه پرداخت توضیح می‌دهد:«وزن دقیق سکه را نمی‌توان مشخص کرد و بین 130 تا 140 سوت کم و زیاد می‌شود. اما این میزان در قیمت آن تفاوتی ایجاد نمی‌کند.»
ما در محاسبه قیمت واقعی سکه همان هشت گرم و 133 سوت را در نظر می‌گیریم. برای این محاسبه به اندازه هر اونس طلا نیز نیاز داریم. هر اونس برابر با 31.103431 گرم است. اصطلاح یک اونس طلا به معنی طلایی یک تکه یا ساچمه با وزن یک اونس تروا و با خلوص ۹۹٫۹۹ درصد (24 عیار) است که برای اندازه‌گیری فلزات گرانبها از آن استفاده می‌شود. مطابق با این مفروضات قیمت هر سکه را می‌توان بدست آورد.
با محاسبه ضریب وزن خالص سکه (عیار ۹۰۰) در قیمت هر گرم طلا به علاوه پنج هزار تومان کارمزد ضرب سکه، قیمت واقعی سکه بدست می‌آید. تفاوت قیمت بازار سکه با قیمتی که با این فرمول به دست می‌آید، مقدار حباب سکه را مشخص می‌کند. طبق اعلام سازمان امور مالیاتی با توجه به اینکه سکه بهار آزادی توسط بانک مرکزی ضرب می‌شود، سکه مشمول مالیات بر ارزش افزوده نیز نیست.
تا لحظه نوشتن این گزارش، قیمت هر سکه بهار آزادی در بازار چهار میلیون و 540 هزار تومان است. قیمت واقعی بدست آمده نیز چهار میلیون و 440 هزار و 875 تومان است. بنابراین حباب قیمت سکه را می‌توان چیزی حدود 99 هزار تومان دانست. این حباب چیزی است که بر وضع عرضه و تقاضا تأثیر می‌گذارد. به‌عنوان مثال تا همین یک هفته پیش حباب سکه تا مرز 500 هزار تومان نیز پیش رفت، اکنون با کاهش دلار و تغییر اونس طلا حباب سکه نیز کاهش یافته است.
سکههای طلا فاکتور ندارند
سکه برخلاف طلا فاکتور ندارد. شاید یکی از مسائلی که خریدوفروش سکه را مشکل کرده است، همین نداشتن فاکتور برای خریدن سکه باشد.
در این باره محمد کشتی‌آرای گفته است: «سکه از گذشته تاکنون فاکتور نداشته است، حالا نیز چنین فاکتوری برای خرید در این بخش وجود ندارد.»
او همچنین درمورد چگونگی اطمینان از سکه‌ها توضیح داده است: «ما بارها خطاب به خریداران اعلام کرده‌ایم که سکههای خود را از واحدهای مجازی که دارای جواز فعالیت هستند و جواز خود را در معرض دید قرار داده‌اند؛ خرید کنند، در چنین شرایطی هیچ جایی برای نگرانی وجود ندارد. اما برخی واحدهای متفرقه، اجاره‌ای و غیره نیز وجود دارند که ممکن است خرید از آنها مشکلاتی برای مردم ایجاد کند. بر همین اساس همچنان تاکید و توصیه ما به مردم آن است که برای خرید به واحدهای صنفی مجاز مراجعه کنند.»
پلاک‌هایی که سکه نیستند
از آنجایی که سکههای رسمی بانک مرکزی در قطعات ربع، نیم و تمام در دو طرح قدیم و جدید با عیار 900 در بازار موجود است، با افزایش قیمت این سکه‌ها و کاهش توان خرید مردم به خصوص برای اهدای آن در مناسبت‌ها، سکه‌هایی مانند پارسیان رونق بیشتری یافتند. اما سکههای پارسیان در واقع سکه نبوده و عیارشان نیز با عیار سکههای رایج تفاوت داشت. از همین رو بانک مرکزی تصمیم به ضرب نسل جدید سکههای استاندارد گرفت تا با این کار جوابگوی بخشی از جامعه که خواهان ضرب سکه با قیمت‌های مناسب‌تر و رعایت استانداردهای ضرب سکه بودند باشد.
عیار پلاک‌هایی مانند پارسیان یا ایرانیان ۱۸ است و معمولاً از 50 سوت به بالا در شکل‌های هشت ضلعی عرضه می‌شوند. این سکههای یک گرمی برخلاف سایر سکههای رایج در بازار، تاریخ ضرب بر روی آن حک نشده است. بانک مرکزی دلیل این امر را جلوگیری از پیدایش اختلاف نرخ سکه بر اساس سال ضرب آن عنوان کرده است.
سکههای طلا در جهان چه ارزشی دارد؟
طلا برای کشورهای دیگر نیز بازار بسیار پر رونقی محسوب می‌شود. اداره ضرب سکه آمریکا برای نخستین بار سکه طلای 100 دلاری با عکس یک زن سیاه‌پوست را ضرب و از آن رونمایی کرد. این سکه از جنس طلای 24 عیار بود و به مناسبت گذشت 225 سال از تأسیس اداره ضرب سکه (ضرابخانه) در وزارت خزانه‌داری آمریکا به ضرب رسید.
طلا معمولاً در شرایط ابهامات سیاسی و اقتصادی به عنوان یک دارایی مطمئن، با تقاضای بالاتر خرید از سوی سرمایه‌گذاران مواجه می‌شود، اما این روند در اواخر سال 2018 که ارزش دلار آمریکا افزایش پیدا کرد و بازارهای سهام دچار افت شدند، ضعیف شد.
با این حال ارزش سکههای طلا بسیار بالاتر از ارزش اسمی آن است. به عنوان مثال، تقاضای زیادی برای سکه‌هایی که در اوایل دهه 1990 ذوب می‌شود، وجود دارد. به این معنی که امروزه سرمایه‌گذاری می‌تواند در عرض چند سال ارزش بیشتری داشته باشد.
لازم است بدانیم که عیار طلا در کشورهای مختلف نیز متفاوت است. هر کشوری یک یا چند عیار مرسوم دارد و مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ایران معمولاً از عیار ۱۸ استفاده می‌شود. اما عیار سکه‌ها معمولاً بالاتر از عیار جواهرات است و گاهی از طلای خالص هم استفاده می‌شود.
همانطور که گفتیم در ایران تمام انواع سکههای طلای بهار آزادی با عیار 21/6 ضرب می‌شوند. بد نیست گریزی به عیارهای مرسوم دیگر کشورها داشته باشیم. در برخی از کشورهای عربی، چین، هنگ‌کنگ و تایوان عیار طلا ۲۴ است. در کشورهای هند، بنگلادش، پاکستان، سریلانکا طلای ۲۲ عیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. کشورهای عربی، منطقه خلیج‌فارس و ایران ۱۸ عیار مرسوم شده، اما جنوب اروپا و پرتغال 19/2 عیار رواج دارد. همچنین شمال اروپا، اسکاندیناوی و آلمان ۱۸ عیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما جالب است بدانیم که روسیه، شوروی سابق عیار ۱۴ قدیم و ۹ جدید استفاده می‌کنند. در بریتانیا نیز عیار مورد استفاده ۹ تا ۲۲ است. ایالات متحده هم از طلای ۱۰ تا ۱۸ عیار استفاده می‌کند. ترکیه نیز از عیار 14 تا 21 استفاده می‌کند.
چیزی به نام سپرده‌گذاری طلا
گواهی سپرده کالایی سکه طلا حکم معاملات نقدی سکه را دارد، ویژگی سپرده‌گذاری طلا این است که ارسال سفارش خریدوفروش روی گواهی سپرده بر روی سامانه‌های معاملاتی آنلاین وجود دارد. در واقع معامله‌گران بازار سهام که معاملات خود را به‌صورت آنلاین انجام می‌دهند، می‌توانند نسبت به ثبت سفارش معاملات نقدی سکه در سامانه معاملات آنلاین سهام اقدام کنند.
در حال حاضر بانک‌هایی مانند صادرات، رفاه کارگران و سامان، گواهی سپرده طلا ارائه می‌دهند. گواهی سپرده ورقه‌ای است بهادار که نشان‌دهنده مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالای سپرده‌شده در انبار است؛ پشتوانه آن قبض انباری است که توسط انباردار صادر می‌شود. بنابراین مقدار کالا در اوراق سپرده مشخص است و این کالا در انبار معینی سپرده شده است.
سکههای طلایی که به بانک تحویل داده می‌شود، دارای مشخصاتی است. گواهی سپرده سکه طلا برای سکه بهار آزادی طرح امام ضرب سال 1386 با عیار 900 و وزن 8.133 گرم و پس از اصالت‌سنجی و صدور گواهی سپرده صادر می‌شود و مالک گواهی سپرده، در هر زمانی می‌تواند با ارائه آن، سکه طلای خود را دریافت کند.
طی تماسی که با یکی از بانک‌های ارائه‌دهنده گواهی سپرده سکه طلا داشتیم، سکه‌هایی که مورد تأیید بانک قرار می‌گیرند، باید به صورت باز شده و بدون وکیوم باشند. همچنین سکه باید تمیز و بدون خط خوردگی تحویل داده شود. در غیر این صورت از قبول سکه مورد نظر خودداری می‌شود.
افرادی که تمایل به خرید یا فروش سکه از طریق گواهی سپرده سکه دارند، می‌توانند از طریق سازوکار بورس اوراق بهادار، معامله خود را انجام دهند. برای این کار داشتن کدبورسی الزامی است.
اگر فرد نام کاربری سامانه معاملات آنلاین (سهام) را نیز داشته باشد، می‌تواند بدون مراجعه به شعب کارگزاری‌ها، معامله خود را از طریق سامانه معاملات آنلاین انجام دهد.
