بررسی خدمات مالی همراه در ایران (۲)

صنعت پرداخت از طریق تلفن همراه در طی سالیان آتی رشد ثابتی را تجربه خواهد کرد، چنانچه که تعداد کاربران این خدمات به ۷۳. ۴ میلیون نفر در سال ۲۰۰۹ خواهد رسید که رشدی ۷۰. ۴ درصدی را در مقایسه با سال ۲۰۰۸ نشان می‌دهد.

به گزارش ایسنا، موسسه تحقیقات گارتنر پیش‌بینی می‌کند که تعداد این کاربران در سال ۲۰۱۲ به یش از ۱۹۰ میلیون نفر می‌رسد که بیش از سه درصد از مجموع کاربران تلفن همراه جهان را تشکیل می‌دهد.

بر اساس گزارشی که از سوی دفتر مطالعات ارتباطات و فن‌آوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس ارایه شده و با بررسی وضعیت ارائه و رشد خدمات مالی همراه در جهان و بررسی وضعیت فعلی کشور، قصد شناسایی مزایا و تبعات حاصل از اجرای این طرح‌ را دارد؛ مدیر تحقیقات گارتنر اعلام کرده است که توسعه بازار خدمات پرداخت از طیق تلفن همراه در سال ۲۰۰۸ شدت گرفت، زیرا راه‌اندازی خدمات انتقال از طریق تلفن همراه در چندین بازار، مشارکت چندین موسسه بزرگ در توسعه خدمات پرداخت NFC و ارائه روش‌های جدید پرداخت در خلال این سال‌ها آغاز و فراگیر شده است.

البته در این مدت چالش‌های اصلی برای توسعه پرداخت تلفن همراه مشاهده شده که مواردی همچون نگرانی‌هایی در مورد مسائل ایمنی، اکوسیستم ناکارآمد و فضای نامشخص قوانین بانکداری را شامل می‌شود.

موسسه گارتنر خدمات پرداخت از طریق تلفن همراه را این گونه تعریف می‌کند: پرداخت برای محصولات یا خدمات با استفاده از فن‌آوری‌های تلفن همراه همانند SMS، WAP، USSD و NFC این خدمات شامل قراردادهایی می‌شود که از ابزارهای بانکداری همانند پول نقد، حساب بانکی و کارت اعتباری استفاده می‌کنند. اما شامل قراردادهایی که از سیستم صدور قبض اپراتورهای تلفن همراه همانند فروش محتوای تلفن همراه یا بانکداری از راه دور توسط تلفن همراه به یک مرکز خدمات از طریق یک سیستم IVR استفاده می‌کنند، نمی‌شود.

در این گزارش که به تفاوت تعداد کاربران خدمات پرداخت از طریق تلفن همراه و تاثیرات آن در بازارهای در حال توسعه از بازارهای درحال توسعه اشاره شده آمده است: «در بازارهای در حال توسعه، این خدمات همراه با خدمات بانکداری سیار به کاربران امکان می‌دهد که از خدمات مالی به روشی کارآمد‌تر و مقرون به صرفه‌تر استفاده کنند و سطح استانداردهای زندگی را افزایش دهند.

در بازارهای توسعه یافته نیز تلفن همراه روشی برای توسعه زیرساخت‌های فعلی مدل‌های پرداخت است که به کاربران امکان می‌دهد از خدمات مالی با استفاده از فن‌آوری‌های روز و در حال حرکت بهره ببرند».

این تفاوت به ارائه محصولات مختلف در بازارهای مختلف منجر می‌شود. برای مثال، اکثر خدمات بازار آمریکا به کارت اعتباری و موتور جست‌وجوگر متکی است، اما این روش در بازارهای در حال توسعه کاربردی ندارد، زیرا اکثر مردم حساب بانکی یا کارت – بانک ندارند.

از سوی دیگر، برخی بررسی‌های نشان می‌دهد که روش بانکداری USSD در بازار آمریکا کاربردی نیست. زیرا اپراتورهای تلفن همراه این کشور تا به حال از این فن‌آوری برای عرضه خدمات مشترکین استفاده نکرده و ممکن است استفاده از آن برای کاربران دشوار باشد. علاوه بر این موسسه گارتنر پیش بینی می‌کند که تا سال ۲۰۱۲ از لحاظ تعداد کاربران و قرارداد‌ها، بازارهای آسیا – اقیانوسیه و ژاپن بیشترین سهم را از بازار خواهند داشت.

هم‌چنین انتظار می‌رود که ضریب نفوذ خدمات پرداخت از طریق تلفن همراه در اروپای غربی از ۰. ۹ درصد در سال ۲۰۰۹ به ۲. ۵ درصد در سال ۲۰۱۲ و در آمریکای شمالی از ۱. ۷ درصد به سه درصد افزایش یابد. ضریب نفوذ در بازارهای آسیا و اقیانوسیه و ژاپن نیز از دو درصد در سال ۲۰۰۹ به ۳. ۸ درصد در سال ۲۰۱۲ افزایش می‌یابد، ضریب نفوذ این خدمات در مناطق اروپای شرقی، خاورمیانه و آفریقا، آمریکای لاتین نیز به حدود سه درصد در سال ۲۰۱۲ می‌رسد.

بنابراین گزارش، تاثیر چشمگیر خدمات پرداخت و بانکداری سیار در این است که به افرادی که تحت پوشش خدمات بانکی نیستند، امکان می‌دهد که از خدمات مالی مدرن استفاده کنند و سطح استانداردهای زندگی خود را افزایش دهند. همچنین این خدمات به اپراتورهای تلفن همراه کمک می‌کند تا مشترکان بیشتری جذب کرده و سطح درآمدزایی خود را افزایش دهند برای موسسات مالی نیز فرصتی ایجاد می‌شود تا به کاربرانی که قبلا به دلیل فقدان زیرساخت مناسب خرده فروشی به آن دسترسی نداشته‌اند، تحت پوشش قرار گیرند.

مدیر تحقیقات گارتنر در انتها تاکید می‌کند که در مجموع این بازار در هر دو بخش مدل‌های تجاری و فن‌آوری‌ها به چندین زیر مجموعه تقسیم می‌شود. این بدین معنی است که باید خدمات را متناسب با بازارهای خاص خود ارائه داد و مدت زمانی طولانی برای توسعه آن نیاز است این عوامل همراه با مدت زمانی که برای افزایش آگاهی مشترکان از امکانات این خدمات مورد نیاز است. موسسه گارتنر را متقاعد کرده است که حداقل در حدود سه سال به طول می‌انجامد تا خدمات پرداخت از طریق تلفن همراه وارد بازار انبوه شود.

امروزه اقدامات و تلاش‌های متعددی در سراسر جهان برای تشکیل پایه‌ای برای استفاده گسترده‌تر از این فرصت انجام یافته است. بازاری که تنها در ایالات متحده در دو سال گذشته با رشد ۱۲۹ درصدی مواجه بوده است.

زنجیره ارزش پرداخت‌های تلفن همراه از شش بازیگر عمده تشکیل شده است. هرچند پیشران‌های بازار و توزیع قدرت در میان زنجیره ارزش در بازارهای مختلف متفاوت است. این زنجیره متشکل از اپراتورهای تلفن همراه، نهادهای مالی (برای مثال بانک‌ها و شرکت‌های کارت اعتباری) ارائه‌کنندگان خدمات مستقل، بازرگانان و ارائه‌کنندگان تجهیزات و همچنین جوامع صنعتی می‌باشد. بازیگران بازار نقش‌های متنوعی را از تسهیل‌گری تا مجوزدهی و تدارک و ایجاد دسترسی تا ترویج خدمات برعهده دارند.

بنابر تحقیقات موسسه پژوهشی آرتور دو لیتل، پیش‌بینی می‌شود که مجموع حجم تراکنش پرداخت‌های مبتنی بر تلفن همراه به حدود ۲۵۰ میلیون دلار آمریکا در سال ۲۰۱۲ و با رشدی معادل ۶۸ درصد از ۲۹ میلیون دلار آمریکا در سال ۲۰۰۸ برسد.

علاوه بر این مشاورین این شرکت معتقدند که این ارقام برای صورت واقعیت به خود گرفتن در آینده علیرغم بحران مالی فعلی، نیازمند آن است که شرکت‌های مخابراتی مشوق‌هایی را برای عرضه خدمات پرداخت همراه به منظور بهره‌گیری از مزایای پنجره موجود فرصت‌ها ارائه کنند.

این در حالی است که انتظار می‌رود که این نوع از تراکنش‌های مبتنی بر تلفن همراه از تراکنش‌های بانکی موجود، نظر به این‌که قیمت‌های خدماتی کمتری دارد و از خدمات پرداخت بر خط که امکان جابه‌جایی را افزایش می‌دهد، سهم بازار بیشتری را گرفته و در ‌‌نهایت پیشی خواهد گرفت.

عمده و اغلب سرویس‌های پرداخت همراه، هنوز بر محیط «کسب و کار به فرد» و نسبت برابری میان خدمات دور و نزدیک متمرکز هستند. درخصوص توسعه حجم تراکنش‌ها، حوالجات جهانی قوی‌ترین بخش رشد با ۲۵ درصد در طول دو سال آتی به شمار می‌روند، قبل از آن خریدهای خرده فروشی تا سال ۲۰۱۲ پیش‌رو رشد با ۷۷درصد می‌باشند.

پیشرفت‌ها در بازارهای خرده‌فروشی در هر دو کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته تحت تاثیر عوامل فرهنگی، اجتماعی، فن‌آورانه و اقتصادی هستند. فاکتور کلیدی که پتانسیل پرداخت‌های مبتنی بر تلفن همراه در هر بازاری را تحت تاثیر قرار می‌دهد زیرساخت بانکی است. بنابراین پرداخت‌های مبتنی بر تلفن همراه فرصت‌های بیشتری را در بازارهایی با شبکه‌های بانکی کمتر توسعه یافته در پیش رو خواهد داشت.

از دیدگاه منطقه‌ای، برای بازارهای توسعه یافته انتظار رشد آهسته‌تری نسبت به بازارهای نوظهور می‌رود و سهم ۳۵ درصدی بازار جهانی را در سال ۲۰۱۲ به خود اختصاص خواهند داد.

 

۳-۱-۲. وضعیت خدمات پرداخت سیار در چین؛ بانک در خدمت اپراتور، اپراتور در خدمت بانک

در حال حاضر، بازار تلفن همراه چین با بیش از ۷۰۰ میلیون مشترک، بزرگ‌ترین بازار در نوع خود در جهان است. به عقیده تحلیل‌گران وال‌استریت، تا سال ۲۰۱۳ خدمات بانکداری و پرداخت سیار در چین به یک صنعت ۵. ۴ میلیارد دلاری تبدیل خواهد شد که ارزش آن در مقایسه با سال ۲۰۰۹، در حدود ۴۴۰ میلیون دلار افزایش خواهد داشت.

در اوایل ماه مارس سال ۲۰۱۰، شرکت چاینا تلفن همراه، یکی از سه اپراتور مخابراتی بازار چین، اعلام کرد که در حال مذاکره با بانک توسعه پودانگ شانگهای است تا بخشی از سهام این بانک را خریداری کند؛ گفتنی است این اقدام در راستای برنامه این شرکت برای توسعه خدمات پرداخت سیار صورت گرفته است.

درواقع شرکت تلفن همراه چین به خدمات پرداخت به عنوان یک منبع درآمدزایی جدید و ابزاری برای جذب مشتری می‌نگرد. زیرا از سال گذشته که دولت چین، روند تغییر ساختار بخش مخابرات این کشور را آغاز کرده است، شرکت رقیب تلفن همراه چین، یعنی چاینا یونیکام، موقعیت مناسبی برای توسعه فن‌آوری پرطرفدار نسل سوم تلفن همراه (۳G) با استفاده از استاندارد اروپایی GSM داشته است در حالی که چاینا تلفن همراه متعهد شده است تا از استاندارد بومی TD-SCDMA استفاده کند که علاوه بر محبوبیت کمتر، با مشکل وجود گوشی‌های کمتری که به این فن‌آوری مجهزند، نیز مواجه است.

بنابراین تعجب‌آور نیست که در مقابل شرکت چاینا یونیکام که به راحتی می‌تواند مشتریان نسل سوم تلفن همراه (۳G) را جذب کند شرکت تلفن همراه چین از سال گذشته عرضه خدمات پرداخت سیار را آغاز کند. به این امید که بتواند در بازار پرداخت بر خط چین وارد شده و فعالیت کند، البته تلفن همراه چین در این می‌دان، رقبای قدرتمندی مانند برخی سایت‌های فروش بر خط چون تائوبائو (بزرگ‌ترین سایت تجارت الکترونیک در بخش خرده فروشی چین) را پیش روی خود دارد.

شرکت چاینا تلکام، سومین اپراتور مخابراتی چین، ‌نیز بیکار نمانده و با ارائه آزمایشی خدمات پرداخت سیار در شانگهای، همچنان به فعالیت‌ خود در این عرصه ادامه می‌دهد. مشتریان این شرکت با استفاده از فن‌آوری NFC قادر خواهند بود، در پایانه‌های فروش، هزینه‌ کالای مورد نظر را پرداخت کنند.

شرکت سیما نیز اعلام کرده است که در حال نصب فن‌آوری NFC در تلفن‌های همراه و پیاده‌سازی سایر بخش‌های زیرساخت همچون نرم افزار و سیستم‌های قرائت‌گر الکترونیکی است که اگر عرضه آزمایشی آن موفقیت‌آمیز باشد، این برنامه در تمام فروشگاه‌ها و رستوران‌های چینی نصب خواهد شد.

در مجموع به نظر می‌رسد که کشورهای قدرتمند اقتصادی، در عرصه پرداخت سیار گام‌های بزرگی برداشته‌اند. حضور چین با داشتن جمعیت زیاد مصرف‌کننده نقش مهم‌تری را در سال‌های آینده در توزان قدرت به این کشور می‌دهد. چندان بعید به نظر نمی‌رسد که در آینده‌ای نزدیک، خدمات و سرویس‌های مورد استفاده و تولید در چین بازار غالب را در دنیا به خود اختصاص بدهند.

 

۴-۱-۲. پرداخت همراه در بازار منطقه خاورمیانه و آفریقا

بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد بازار پرداخت همراه در منطقه خاورمیانه و آفریقا همراه منطقه انتظار می‌رود که رشد سالیانه ۶۶ درصد را در طول سال‌های آتی داشته و به ۲۸. ۱ میلیون دلار آمریکا از ۳. ۷ میلیون دلار فعلی یا ۱۱. ۲ درصد ارزش جهانی در سال ۲۰۱۲ برسد.

بنابراین مطالعات پیشران‌های زیربنایی که این رشد سریع را پشتیبانی می‌کنند عبارتند از:

-شکاف بزرگ و رو به رشد میان میزان نفوذ بانک و نفوذ تلفن همراه در منطقه.

-تعداد زیاد کارگران قراردادی که عموما حساب بانکی ندارند.

-تعداد جمعیت مهاجر قابل ملاحظه که به طور منظم پول‌هایی را به سرزمین خودشان می‌فرستند.

-استفاده نسبتا کم از خدمات کارت‌های اعتباری در منطقه

از سوی دیگر نتایج اقتصادی و نرخ بازگشت سرمایه برای ارائه‌کنندگان پرداخت همراه جذاب است. برای مثال از خدمات پرداخت همراه در منطقه به تجربه موفق‌ ام-پیسا در کنیا می‌توان اشاره کرد که با سرمایه اولیه ۳. ۲ میلیون دلار توسط وودافون ایجاد گردید و درآمد ۴۲. ۵ میلیون دلار آمریکا در پرداخت‌های همراه در کنیا در سال ۲۰۰۹ را به همراه داشته است.

هرچند این بازار هنوز در مراحل اولیه توسعه قرارداد و فرصت‌های بیشماری برای بازیگران جدید و موجود برای ایجاد کسب و ارزش از طریق مدل‌های تجاری مختلف وجود دارد. به طور خاص و در منطقه خاورمیانه در کشور اردن، اپراتور زین خدمات پرداخت همراه را از سال ۲۰۰۵ارائه کرده است.

این سرویس به کاربرانش اجازه انتقال اعتبار را می‌دهد، این اپراتور حق الزحمه‌ای معادل ۰. ۲ درصد دلار آمریکا هر تراکنش دریافت می‌کند. در بازار عربستان سعودی، اپراتورهای تلفن همراه هنوز خدمات پرداخت همراه را ارائه نکرده‌اند. بازار عربستان از ضریب نفوذ تلفن همراه بسیار بالایی (۱۲۰ درصد در سال ۲۰۰۸) برخوردار بوده و همچنین از جمعیت مهاجر بالایی (بیش از شش میلیون) برخوردار است. بنابراین انتظار فرصت‌های زیادی در آن برای اپراتورهای تلفن می‌رود.

مطابق بررسی که در سال ۲۰۰۹ توسط موسسه دلتا به انجام رسیده است، ۶۷ درصد از کاربران به دسترسی به سطوح بالا‌تر مطلوبیت از حیث رفاه و سادگی در انجام تراکنش‌های مالی از طریق تلفن همراه اشاره داشته‌اند. در کویت، اپراتور زین خدمات خود را در سال ۲۰۰۶ ارائه کرده و به کاربرانش اجازه شارژ اعتبارشان را با حساب بانکیشان می‌دهد.

علاوه بر این، اپراتور واتانیا تلکام خدمات خود را در فوریه سال ۲۰۰۶ راه اندازی نموده و به کاربرانش اجازه دسترسی به حساب‌های بانکیشان از طریق خطوط تلفن همراه می‌دهد. در بحرین نیز اپراتور زین در نوامبر ۲۰۰۸ خدمات پرداخت‌های مبتنی بر تلفن همراه را ارائه کرده است.

زین حق الزحمه‌ای برابر ۰. ۱۵ دلار آمریکابرای انتقال پول در بحرین دریافت می‌کند. برای پرداخت‌های بین المللی در سال ۲۰۰۹ این مبلغ از ۲. ۶۴ دلار آمریکا به ازای هر تراکنش آغاز می‌شده است. در بحرین علاوه بر اپراتور زین، باتکلو نیز خدمات تلفن همراه را در سال ۲۰۰۴ راه اندازی کرده است و خدمات پرداخت صورت حساب تلفن همراه را ارائه می‌کند. در امارات متحده عربی، اپراتور دو در سال ۲۰۰۷ خدمات خود را ارائه کرده و به کاربرانش اجازه پرداخت صورت حساب و شارژ اعتبار را می‌دهد.

اپراتور اتصالات نیز در ماه می‌سال ۲۰۰۷ با راه اندازی خدمات خود اجازه پرداخت قبوض تلفن همراه از طریق کارت اعتباری از پیش ثبت نام شده می‌دهد.