پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
در آستانه 10سالگی رمزارزها، این فناوری در کجا قرار دارد؟ / بلاکچین و صنعت آموزش، از هایپ تا واقعیت
حامد صالحی، نویسنده و محقق در زمینه بلاکچین؛ ماهنامه عصر تراکنش / مدتی قبل جامعه رمرزارز تولد 10سالگی بیت‌کوین را جشن گرفت؛ فناوري که به‌جرات می‌توان گفت از زمان به وجود آمدنش منشاء تحول و انقلاب بزرگی در اذهان پویا و جست‌وجوگر شد؛ انقلابی که موضوعات مغفول‌مانده مهمی را دوباره مطرح کرد و دنیا را به سمت یک تحول عظیم حرکت داد.
دانلود کنید: فایل PDF یادداشت «بلاکچین و صنعت آموزش از هایپ تا واقعیت» در شماره 19 ماهنامه عصر تراکنش
این نبوغ ساتوشی ناکاموتو بود که این انقلاب را با دست گذاشتن روی مهم‌ترین عنصر کلیدیِ دنیا یعنی «پول» آغاز کرد. کار او نشان داد اگر چنین سیستمی بتواند با کنار گذاشتنِ عنصر اعتماد به نهادِ متمرکز، مدلی جدید در بانکداری با یک پولِ سالم (Sound Money) ارائه کند، می‌توان با استفاده از این سیستم به سمتِ حلِ موضوعاتِ مهم دیگری رفت که برای دهه‌ها و قرن‌ها نیازمند یک نهاد متمرکزِ هزینه‌زا، کُند و آسیب‌پذیر بود که تنها دلیلِ زنده‌بودن‌شان فروش اعتماد است.
اما این همه ماجرا نیست، فناوري بلاکچین هم مانند فناوري اینترنت در دهه 80 میلادی نقاط مبهم و کشف‌نشده متعددی دارد و این نقاط مبهم به سوءبرداشت، نگاه‌های نادرست و اغلب اغراق‌آمیز و حتی سوءاستفاده‌های متعددی منجر شده است.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
دانشگاه کورنل
دانشگاه کورنل (Cornell) رتبه نخست را از لحاظ تعداد کلاس‌های تشکیل‌شده با موضوع رمزنگاری، ارز رمزنگاری‌شده و بلاکچین، به خود اختصاص داده است. در این دانشگاه، ۲۸ دوره آموزشی با عنوان «مردم‌شناسی پولی» و «آشنایی با بلاکچین، ارزهای رمزنگاری‌شده و قراردادهای هوشمند» برگزار می‌شود. ارز رمزنگاری‌شده بیت‌کوین و «تاثیر آن بر ایجاد و تسریع چشم‌اندازهای فنی» جزء مباحث اساسی این دوره هستند.
[/mks_pullquote]
دیدگاه‌هایی وجود دارد که بلاکچین را به‌مثابه یک شیء جادویی که توانایی حل تمامِ مشکلاتِ بشری را دارد، نگاه می‌کنند یا با کمترین دانش و شناخت عمیق از فناوری بلاکچین، با عوض کردن خصوصیات اصلیِ آن و اضافه‌کردن عناصر ناکارآمدِ اثبات‌شده متمرکز ادعای ارائه مدلی بهتر از این فناوری دارند و سازمان‌ها و شرکت‌ها به‌جای طرح مشکلات خود برای بررسی و ارزیابیِ راه‌حل‌هایی که فناوری بلاکچین ممکن است بتواند برای آنها حل کند، به‌دنبالِ مشکلاتی هستند که ممکن است بلاکچین در مورد آنها استفاده شود و بسیاری از موارد دیگر که در نهایت به از دست رفتن وقت و سرمایه‌های بسیاری منجر خواهد شد؛ وقت و سرمایه‌ای که اگر با دید درست در زمان و مکان درست صرف شود، می‌تواند منشاء رشد و پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در سطوح کشوری و جهانی شود.
در سمت دیگر اما مهم‌ترین بخش از این زنجیره یعنی «مردم» قرار دارند. میزان اطلاعات و شناخت مردم از این فناوری و کاربردهای آن بیشتر معطوف به بیت‌کوین، ماینینگ و خریدوفروش است و از مزایایی فراتر از پول که فناوری بلاکچین می‌تواند خلق کند، در بهترین حالت اطلاعات ناچیز دارند.اما تمام رفتارهای فوق ناشی از کمبود و ضعف در مقوله مهمی به نام «آموزش» است؛ کمبود و ضعفی که در سطوح مختلف مردم، دانشجویان، نخبگان، حاکمیت و مسئولان با درجات مختلف مشاهده می‌شود.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
سال 2018
سال ۲۰۱۸ سال خوبی برای بیت‌کوین نبود. طی سال جاری، ارزش این ارز رمزنگاری‌شده، حدود ۷۳ درصد کاهش پیدا کرد و کل بازار ارز رمزنگاری‌شده را به چالش كشيد. کارشناسان امید دارند که در سال ۲۰۱۹، شرایط تغییر کند؛ چراكه صندوق قابل معامله در بورس بیت‌کوین، مدت‌زمان زیادی است که در انتظار راه‌اندازی به سر می‌برد. برآورد شده که با تسهیل روند‌های قانونی و تاسیس این صندوق، میزان مشارکت سرمایه‌گذاران افزایش یافته و بازار ارز دیجیتال رونق بیشتری پیدا کند.
[/mks_pullquote]
در این نوشتار، ابتدا به معرفی ارزش‌های خلق‌شده توسط بلاکچین و بیان قسمتی از توان شناخته‌شده بلاکچین در حرکت به سمت حل برخی موضوعات و ارائه آمارهایی از فعالیت کشورهای دنیا در زمینه آموزش بلاکچین می‌پردازم، سپس با ذکر نمونه‌هایی از فعالیت‌های انجام‌شده آموزشی در ایران، چند مثال در زمینه نحوه تحول نظام آموزشی توسط بلاکچین مطرح مي‌كنم و با ارائه چند پیشنهاد برای سیاست‌گذاران به‌منظور بهبود فرایندهای آموزشی و ایجاد نتایج مطلوب در استفاده از بلاکچین این نوشته را به پایان می‌رسانم.
بلاکچین چه مشکلاتی را حل می‌کند؟
برای پاسخ باید این سوال را از خودمان بپرسیم که هنگامی که اینترنت معرفی شد چه مشکلاتی را می‌توانست حل کند؟ تاثیر بلاکچین دقیقا مانند تاثیر اینترنت است. بلاکچین سیستم اعتماد و اقتصاد را مانند اینترنت عوض خواهد کرد و محصولات یا خدماتی را که به‌صورت سنتی ارائه می‌شوند، به‌دلیل غیرمتمرکز بودن و دارا بودن ویژگی‌هایی مانند ثبات و پایداری سوابق، حق حاکمیت فردی، اعتماد، شفافیت و اثبات منشأ، غیرقابل تغییر بودن یا توانایی اجرای قراردادهای هوشمند؛ مختل و نابود خواهد کرد.
امور مالی و بانکی، صنعت بیمه، صنعت موسیقی و فیلم، صنعت املاک، اینترنت اشیا، صنعت مراقبت‌های بهداشتی، صنعت حمل‌ونقل، خیریه، زنجیره تامین، خرده‌فروشی، صنعت گردشگری و ده‌ها مثال دیگر وجود دارند که بلاکچین به شکل موثر در آنها می‌تواند تغییر ایجاد کند که توضیح هر کدام از آنها مقاله و زمان جداگانه‌اي را می‌طلبد.
اوضاع دنیا در زمینه آموزش بلاکچین چطور است؟
دانشگاه‌های دنیا در حال حاضر در مرحله‌های آزمایشی پیاده‌سازی فناوری بلاکچین برای آموزش قرار دارند و چندین سازمان نیز در مراحل ابتدایی تست آزمایشی اعطای گواهی‌نامه‌ها با استفاده از بلاکچین هستند، در حالی که تعدادی دیگر از رمزارز برای پرداخت استفاده می‌کنند، اما دانشگاه‌های مطرح دنیا در زمینه آموزش بلاکچین اقدامات مثبت و مفیدی در پذیرش و آموزش آن انجام داده‌اند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
دانشگاه پرینستون
در دانشگاه پرینستون (Princeton)، امکان شرکت در کلاس امنيت اطلاعاتی فراهم شده است. موضوعاتی که در این کلاس تدریس می‌شوند، عبارتند از: سیستم‌های محاسباتی امن، ارزهای رمزنگاری‌شده، بلاکچین و مسائل مرتبط با اقتصاد، اخلاق و امور حقوقی.
[/mks_pullquote]
در یکی از پژوهش‌های کوین‌بیس که در آمریکا انجام شده، 675 دانشجو بررسی و مرور جامعی بر واحدهای 50 دانشگاه بین‌المللی انجام داده‌اند و یافته‌های این تحلیل نشان می‌دهد که 42 درصد از 50 دانشگاه برتر جهان حداقل یک کلاس را در زمینه رمزارز یا بلاکچین ارائه کرده‌اند و حدود 22 درصد از آنها بیش از یک کلاس را ارائه می‌کنند و با در نظر گرفتن کلاس‌های قدیمی و همیشگی رمزنگاری (cryptographic) 70 درصد از دانشگاه‌ها حداقل یک کلاس مربوط به رمزارز را ارائه می‌کنند.
واحدهای درسی رمزارز و بلاکچین در ایالات متحده رواج بیشتری دارد. پنج دانشگاه یا 27 درصد از 18 دانشگاه بین‌المللیِ این لیست، حداقل یک کلاس را در زمینه بلاکچین یا رمزارز ارائه می‌کنند و دو دانشگاه موسسه فناوری زوریخ سوئیس و دانشگاه ملی سنگاپور بیش از یک کلاس را ارائه می‌کنند.
هر جا سخن از نوآوری باشد، نام دانشگاه ام‌آي‌تي قطعا جزء اولین گزینه‌هاست. این دانشگاه که یک دانشگاه تحقیقاتی خصوصی در کمبریج است، غالبا به‌عنوان بهترین دانشگاه در جهان رده‌بندی می‌شود.
این دانشگاه به‌عنوان یکی از بانفوذترین دانشگاه‌های جهان در عرصه فناوری بلاکچین در حال ظهور است. این ابتکار عمل در کنار پروژه‌های تحقیقاتی، مقالات و با پشتیبانی از گروه‌های بلاکچینی و در عین حال افزایش آگاهی نسبت به خطرات و پتانسیل‌های فناوری بلاکچین در حال شتاب‌دهی به پیشرفت بلاکچین است. ام‌آي‌تي همان دانشگاهی که فناوری اینترنت را ممکن کرد، باز هم در این عرصه پیش‌قدم است.
دانشگاه نیکوزیا (NICOSIA) بزرگ‌ترین دانشگاه قبرس بوده و یکی از مبتکرترین و امروزی‌ترین کالج‌های دنیا محسوب می‌شود که شهریه‌اش را هم به بیت‌کوین دریافت می‌کند.
این دانشگاه اولین دانشگاه در جهان است که به‌صورت کامل فناوری رمزارز و بلاکچین را تدریس و بابت آن مدرک اعطا می‌کند. در حالی که دانشکده‌های دیگر تنها بر دوره‌های آموزشی، اعطای گواهی یا تمرکز بر کارشناسی ارشد تمرکز دارند، اما این دانشگاه سه سال و نیم تحصیلی کامل را برای دانشجویان طراحی کرده تا مدرک ارشد خود را بتوانند در این زمینه دریافت کنند. گفتني است این دوره کاملا آنلاین برگزار می‌شود.
دانشگاه‌های مطرح دیگری همچون دانشگاه جان هاپکینز، پرینستون، کورنل، جورج‌تاون، نیویورک، استنفورد و ده‌ها مورد دیگر نیز از این قطار رشد و پیشرفت جا نمانده و به‌سرعت در حال سازگاری با این فناوری هستند و بیش از نیمی از دانشگاه‌های تحلیل‌شده حداقل یک کلاس را در زمینه رمزنگاری و اساس فنی بلاکچین و رمزارزها ارائه می‌کنند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
دانشگاه جان هاپکینز
در دانشگاه جان هاپکینز (Johns Hopkins) یک دوره کسب‌وکار با موضوع بلاکچین برگزار می‌شود. در معرفی این دوره آمده: دانشجویانی که در این کلاس شرکت می‌کنند، با ویژگی‌های امنیتی بلاکچین و «مزایا و ضعف‌های ساختاری آن در کسب‌وکارها و سازمان‌ها» آشنا می‌شوند.[/mks_pullquote]
دنیای آکادمیک به حرکت سریع معروف نیست، اما بلوغ بلاکچین و رمزارزها و پذیرش آنها توسط کسب‌وکارها و گروه‌های دیگر طی چند سال اخیر این امر را به‌وضوح نشان داده که این عرصه پتانسیل اثربخشی‌های گسترده‌ای دارد و این امر باعث شده که دانشگاه‌ها هم این صنعت را جدی بگیرند.
اوضاع ایران در حوزه آموزش بلاکچین چطور است؟
بعضی دانشگاه‌های ایران از سال 1396 فعالیت‌هایی در زمینه آموزش بلاکچین آغاز کرده‌اند، ولی به‌دلیل نبود آمارهایی از کیفیت و چندوچونِ این کلاس‌ها همراه با ضعف اطلاع‌رسانی، آن‌طور که بایدوشاید مطرح و دیده نشده‌اند.
دانشگاه صنعتی شریف در سال ۱۳۴۴ بنیان‌گذاری شد و رتبه آن بین دانشگاه‌های جهان که در ۵۰ سال گذشته تاسیس شده‌اند، ۴۰۰ است. این دانشگاه کپی‌برداری‌شده از دانشگاه ام‌آي‌تي است و نوع فعالیت آن «آموزش از نوع حل مساله» است. دانشگاه شریف در ترم پاییز 1397-1396 یک کلاس درس رسمی در سطح فوق لیسانس و دکتری در دانشکده برق برگزار کرده است.
هدف این کلاس تعمیق دانش دانشجویان در زمینه بررسی مبانی پایه‌ای و علمی این حوزه و آماده‌کردن دانشجویان برای کار صنعتی و علمی بوده، البته دوره‌های کوتاه چندساعته، یک‌روزه و دوروزه هم در این زمینه برگزار شده که هدف آن آشنایی مقدماتیِ مدیران اجرایی، تصمیم‌گیران، مدیران فنی یا برنامه‌نویسان با این موضوع بوده است.
البته فضای خارج از دانشگاه در موضوع آموزش بسیار فعال‌تر بوده و گروه‌های مختلفی با توجه به ظرفیت‌های متفاوت‌شان سعی در پوشش ضعف آموزش بلاکچِین در ایران داشته‌اند.
مدرسه بلاکچین (خانه نوآوری)، کریپتوکلاس (همگرا) و موسسه بلاکچین گروه‌های فعالی هستند که هر کدام در قسمت‌های مختلفی از آموزش این صنعت از برنامه‌نویسی تا موضوعات بیزينسی مشغول فعالیت‌اند، اما کماکان کمبود یک دوره جامع که از مبانی پایه تا متوسط و پیشرفته همراه با خروجی مطلوب برای معرفی نیروی کار و مشاوره به شرکت‌ها را دربر بگيرد، به‌شدت احساس می‌شود که گروه‌هایی مانند دپارتمان آموزش BlockWays با استفاده از استادان و صاحب‌نظران این حوزه در حال حرکت در چنین مسیری است.
نمونه‌ای از طرح‌های قابل استفاده در آموزش توسط بلاکچین
این بخش به‌طور خلاصه چند شرح کلی در زمینه آموزش بلاکچین برای کوتاه‌مدت با توجه به وضعیت فعلی توسعه فناوري پیشنهاد می‌کند که توضیحات هر کدام در مقام بررسی و اجرا نیازمند یادداشت‌های جداگانه‌اي است.
استفاده از بلاکچین برای ایمن‌سازی دائم گواهی‌نامه‌ها
سازمان‌های آموزشی در حال حاضر گواهی‌نامه‌ها را در قالب کاغذ یا در قالب الکترونیکی صادر می‌کنند. صدور، نگهداری و تایید این گواهی‌نامه‌ها زمانبر و پرهزینه است و زیرساخت‌های آنها نیز باعث ایجاد وابستگی‌هایی می‌شود که ممکن است مورد سوءاستفاده قرار بگیرند یا سوابق تاییدشده فعلی نیز در صورت وقوع بلایای طبیعی یا جنگ در معرض تخریب قرار گیرند.
در این طرح، سازمان‌های آموزشی که گواهی‌نامه‌های دیجیتالی را صادر می‌کنند، از بلاکچین عمومی برای ذخیره امضاهای دیجیتال مرتبط با گواهی‌نامه‌های دیجیتال استفاده می‌کنند؛ گواهی‌نامه‌های دیجیتال منحصربه‌فرد امضاشده به‌طور مستقیم به کاربران داده می‌شود. بنابراین، تایید اعتبار یک گواهی فقط به مقایسه با امضای دیجیتال یا هَش‌شده در بلاکچین نیاز دارد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
دانشگاه استنفورد
دانشگاه استنفورد (Stanford)، تابستان امسال، مرکز تحقیقات بلاکچین خود را افتتاح کرد. هدف از احداث این مرکز تحقیقات؛ گردهم‌آوری دانشجویان و استاداني است که در دانشکده‌های مختلف این دانشگاه، به تحقیق در حوزه ارزهای رمزنگاری‌شده و فناوري بلاکچین می‌پردازند.
[/mks_pullquote]
مدارک گواهی‌نامه‌ها به‌طور کامل، ایمن و دائمی در بلاکچین ذخیره می‌شوند. بنابراین، حتی اگر نهادهایی که گواهی‌نامه را صادر کردند، منحل شوند، یا اگر کل نظام آموزشی سقوط کند (مانند آنچه در سوریه اتفاق افتاد)، این گواهی‌نامه‌ها هنوز هم می‌توانند بر اساس سوابق ذخیره‌شده در بلاکچین تایید شوند. علاوه بر این، هنگامی که موسسات گواهی‌نامه را صادر می‌کنند، نیازی به صرف منابع بیشتر برای تایید اعتبار این گواهی‌نامه به اشخاص ثالث ندارند، زیرا می‌توانند مستقیما خود گواهی‌نامه‌ها را در بلاکچین تایید کنند.
استفاده از بلاکچین به‌عنوان کارت هوشمند آموزشی
در این طرح، دانشجویان مدارک خود در مورد آموزش‌هایی که دیده‌اند را از هر منبعی ـ چه رسمی یا غیررسمی ـ در بلاکچین ذخیره می‌کنند و هنگامی که به اشتراک گذاشته شد، از بلاکچین برای تایید فوری صحت این اسناد استفاده می‌شود.
مزیت این طرح به‌طور موثر این است که هر دانشجو به‌طور خودکار یک رزومه شغلی قابل اطمینان حاوی یک رکورد و مدرک از تمام آموزش‌ها و اشتغال‌ها دریافت خواهد کرد که به‌طور قابل توجهی امکان تقلب را کم و همچنین بسته به نوع پیاده‌سازی، حجم کاری سازمان‌ها و افرادی که نیازمند به تایید این رزومه شغلی هستند را کاهش می‌دهد.
تایید اعتباربخشی‌های چندمرحله‌ای، شناسایی خودکار و انتقال اعتبار، ردیابی مالکیت فکری و پاداش استفاده مجدد از آن مالکیت، دریافت‌ها و پرداخت‌ها از دانشجویان و بسیاری طرح‌های دیگر از جمله مواردی هستند که می‌توان از طریق بلاکچین در بازه‌های زمانی مختلف پیاده‌سازی و اجرا کرد.
پیشنهادی برای مدیران و سیاست‌گذاران در حوزه آموزش
این پیشنهادها به‌صورت کلی و به‌منظور بهبود فرایندهای آموزشی و نتایج استفاده از بلاکچین است و به‌طور کلی پیشنهادهای فنی و تخصصی برای ارتقاي فناوري بلاکچین نیست.
پیشنهاد می‌شود گروه متخصصان از بخش آموزشی، فناوری بلاکچین و حفاظت داده برای تعریف مدل جدیدی از استاندارد در این فضا تشکیل شود و پتانسیل‌های قابل توجه بلاکچین در زمینه‌هایی مانند صدور گواهی‌نامه، تایید مسیرهای اعتباربخشی، کارت‌های هوشمند آموزشی، مدیریت مالکیت فکری، مدیریت داده‌ها و غیره بیشتر بررسی شده و توسعه برنامه‌های کاربردی برای رسیدن به این موارد استفاده، پشتیبانی و تسریع شود.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]ضرورت آموزش از سوی سیاست‌گذاران
استفاده از پتانسیل کامل بلاکچین برای حوزه آموزش، نیازمند آن است که سیاست گذاران اطمینان حاصل کنند. ظهور بلاکچین ممکن است تأثیر قابل توجهی در فعالیت‌ها، استراتژی‌های موجود و برنامه‌ریزی‌ها داشته باشد و در این مورد خاص، سیاست‌گذاران باید به دانشی برای تعریف این جنبه دسترسی داشته باشند، تا بتوانند تفکر طراحی اولیه بلاکچین را بیاموزند[/mks_pullquote]
از آنجایی که استفاده هر کدام از این موارد به عوامل مختلفی وابستگی دارند و مسیرهای مختلف فنی برای رسیدگی به هر مورد وجود دارد، پیشنهاد می‌شود دولت حمایت مالی و پشتیبانی از افراد پیشگام برای هر مورد استفاده را انجام دهد تا راه‌حل‌های فناورانه بهینه به‌راحتی و باسرعت شناخته شوند و بهترین ایده‌ها را با دریافت امتیازات مناسب یک مسیر نوآوری مناسب ایجاد کنند. البته باید یک محرک استانداردسازی فوری در این زمینه نیز با همکاری مراجع ذی‌صلاح طراحی و ایجاد شود.
بسیاری از پیاده‌سازی‌های هیجان‌انگیز و بالقوه فناوری بلاکچین توسط افراد، گروه‌ها، انجمن‌ها یا سازمان‌های آموزشی مستقل ایجاد خواهد شد و دولت باید ضمن جلوگیری از اختراع دوباره چرخ، ابتکاراتی برای تقویت این شبکه‌ها و بهبود آنها در نظر بگیرد و از تحقیقات بیشتر در زمینه‌های مهمی که ممکن است با استفاده از بلاکچین بر بخش آموزش تاثیر بگذارد، حمایت كند.
همچنين ایجاد گروه‌های مشورتی که مسئولیت ارائه مشاوره‌های منظم به سیاست‌گذاران در سطوح مختلف برای متوازن ساختن ریسک‌ها و مدیریت انتظارات را دارند، مهم و بااهمیت است.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]آمار آموزش بلاکچین در دانشگاه ها برتر دنیا
در یکی از پژوهش های Coinbase که در آمریکا انجام شده، ۶7۵ دانشجو بررسی و مرور جامعی بر واحدهای ۵۰ دانشگاه بین‌المللی انجام شده و یافته‌های این تحلیل نشان می دهد که ۴2 درصد از ۵۰ دانشگاه برتر جهان حداقل یک کلاس را در زمینه رمزارز یا بلاکچین ارائه کرده اند.
[/mks_pullquote]
استفاده از پتانسیل کامل بلاکچین برای حوزه آموزش، نیازمند آن است که سیاست‌گذاران اطمینان حاصل کنند ظهور بلاکچین ممکن است تاثیر قابل توجهی در فعالیت‌ها، استراتژی‌های موجود و برنامه‌ریزی‌ها داشته باشد و در این مورد خاص، سیاست‌گذاران باید به دانشی برای تعریف این جنبه دسترسی داشته باشند تا بتوانند تفکر طراحی اولیه بلاکچین را بیاموزند. گفتني است انجام این کار نیازمند تعامل دولت با افراد و شرکت‌های مطلع و مناسب حوزه بلاکچین است که البته این شناخت نیز به‌دلیل ورود افراد کم‌اطلاع و سودجو، ولی پرهیاهو در این عرصه نیازمند هوشمندی دولت در تعامل، جست‌وجو و بررسی است.
و سخن آخر، بلاکچین آمده است که بماند و سیستم‌های سنتی، متمرکز و کُندِ موجود را به چالش بکشد. اگر امروز ما اولویت‌های موجود را شناسایی نکنیم و در بازی‌های بی‌سرانجام و کم‌فایده‌ای مانند رمزارز ملی و ماینینگ بمانیم و روی مهم‌ترین موضوعِ این صنعت که «آموزش» است، سرمایه‌گذاری نکنیم، به‌زودی کشورهای هوشمند دیگر با استانداردسازی و ایجاد یک دارایی و مزیت رقابتی از مواهب چشم‌گیر آن بهره‌مند خواهند شد.
منابع این یادداشت در پایگاه خبری راه پرداخت موجود است.