پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
اهمیت روز افزون بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت و نقش رو به تزاید آن در نظام بانکی کشور، و ضرورت بررسی و تجزیه و تحلیل وضعیت فعلی و شرایط مطلوب این صنعت در ایران و جهان، پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی را بر آن داشت تا با همکاری شرکت ملی انفورماتیک اولین همایش بین المللی بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت را در۳۰ بهمن و اول اسفند ماه سال ۱۳۸۰در برج میلاد برگزار کند.
این همایش دارای بخش‌های متعددی چون گزارش‌های مدیریتی، ارائه مقاله‌های علمی، کارگاه‌های آموزشی، میزگردهای تخصصی و نمایشگاه بود. وجه تمایز این همایش با سایر همایش‌های مشابه وجود ۱۷ کارگاه آموزشی بود که در روز دوم آن برگزار شد. عنوان یکی از کارگاه‌های برگزار شده «نقشه راه سامانه‌های نظارت الکترونیکی بانک‌ها با رویکرد هوش تجاری» بود که توسط خانم مریم حاجی‌پور مهندس نرم‌افزار، کار‌شناس ارشد سیستم‌های اطلاعات مدیریت مالی و رئیس اسبق گروه هوش تجاری شرکت خدمات انفورماتیک در اول اسفندماه۱۳۹۰ به اجرا در آمد.
اهداف نقشه راه
مباحث کارگاه مذکور در ۵ بخش عمده مطرح شد: در بخش اول ضمن مطرح نمودن ضرورت آشنایی مدیران و مخاطبان با سامانه‌های نظارتی، به بیان دغدغه‌های فکری و سؤالات ذهنی در خصوص شاخص‌ها و کمیت‌های مرتبط با اهداف نظارتی، اهداف متصور در ارائه نقشه راه و ادبیات موضوعی نظارت الکترونیکی با رویکرد کاربردی هوش تجاری پرداخته شد.
حاجی‌پور مدرس این کارگاه اهداف در نظر گرفته شده برای نقشه راه موفق در نظارت الکترونیکی را چنین بر شمرد:
- ارائه برنامه‌ای که بتواند پاسخ گوی فرایند‌ها و تکنولوژی‌های نوین باشد
- آسیب‌شناسی وضعیت نظارت در سیستم بانکی
- دستیابی به برنامه‌ای جامع جهت شفاف سازی اطلاعات
- معرفی سامانه‌های مورد نیاز در تمامی بانک‌ها به منظور ایجاد پروتکل ارتباطی و زبان واحد بین بانک‌ها و بانک مرکزی به عنوان ناظر نظام بانکی کشور
هوش تجاری
در ادامه کارگاه تعریفی از هوش ارائه شد «هوش در لغت به معنای توانایی یادگیری درباره موضوعی یا از موضوعی، درک و تعامل با محیط دیگر است اما از نقطه نظر بانکداری هوش با معنای تجاری آن مطرح بوده و با ایفای نقش کلیدی خود در شناسایی نقاط قوت و ضعف بانکداری موجود، در ارتباطی مستقیم با فرآیند برنامه‌ریزی قرار گرفته که نهایتا موجبات ارتقاء سطح دانش و موفقیت‌های کسب و کار در صنعت بانکداری را فراهم می‌آورد. نقشه راهی که با عنایت به این نوع از هوش ترسیم می‌گردد، طرح مفهومی جهت طی کردن مسیر در رسیدن به وضعیت آتی می‌باشد».
نظارت الکترونیک
سپس حاجی‌پور درباره نظارت و نظارت الکترونیک چنین توضیح داد «نظارت عبارت از فرایندی سیستماتیک است که به طور عینی شواهدی را که در مقابل وضعیت فعلی به‌دست می‌آورد، ارزیابی می‌کند و آن را با شاخص‌ها و ضوابط استانداردی که از پیش تعریف و تأیید شده مقایسه می‌نماید و نهایتا نتایج را با کاربران هدف مرتبط می‌کند که استانداردهای تعیین شده توسط کمیته بازل (Basel) ارائه‌کننده ارکان مورد نیاز در امر نظارت می‌باشد.
نظارت الکترونیکی مشتمل بر استفاده از فناوری‌های پایش الکترونیکی و سامانه‌هایی برای پایش میزان انطباق عملکرد متخلفین با شاخص‌های استاندارد است که این امر می‌تواند به ارتقاء سیستم و دستگاه‌های نظارتی کمک نماید.
چنین نظارتی دارای پیش شرط‌هایی چون مباحث کلان اقتصادی، زیر ساخت‌ها، نظم و انضباط بازار، تحلیل مشکلات بانک‌ها و شبکه ایمنی عمومی است.
وی در بحث شفافیت اطلاعات بانکی که آن را از عوامل مؤثر در دستیابی به نظم و انضباط بازار می‌داند، به بررسی میزان پای‌بندی بانک‌ها به الزامات احتیاطی چون کفایت سرمایه، مقدار منابع عمده در معرض ریسک و شناسایی مشکلات بالقوه پرداخت و بیان نمود که با ایجاد نظام گزارش‌گیری جامع نظارتی امکان کشف زود هنگام مشکلات و تلاش در جهت رفع آن‌ها به‌وجود خواهد آمد.
آسیب‌شناسی اطلاعات بانکی
بخش دوم کارگاه به بررسی وضع موجود اطلاعات بانکی و آسیب‌شناسی اثرات آن بر نظارت عالیه ناظر نظام بانکی اختصاص داشت و در آنجایگاه مدیریت سونامی داده‌ها در توقف و جلوگیری از نشر و سرایت آسیب‌های موجود و آتی به سیستم بانکی تشریح گردید.
مدرس کارگاه این آسیب‌شناسی را از دو جنبه مورد بررسی قرار داد:
- در سطح بانک‌ها و اجرای پروژه‌های بانکی
- در سطح بانک مرکزی در جایگاه مقام نظارتی
وی در سطح بانک‌ها و اجرای پروژه‌های بانکی، عدم کفایت، جامعیت و مقبولیت اطلاعات بانکی را به عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات در نظارت مؤثر برشمرد. وی به این موضوع اشاره کرد که با وجود قرار داشتن در عصر اطلاعات، اما همواره دیدگاه حاکم بر پروژه‌ها دیدگاه هزینه‌محور بوده و مبنای ارزش‌گذاری در اجرای پروژه‌های بانکی سریع بودن، ارزان بودن و حل مشکلات به صورت موضعی و مقطعی بوده است. این در حالی است که می‌بایست با رویکردی سرمایه محور، کیفیت پروژه‌ها در اولویت اول و زمان دراولویت آخر باشد.
حاجی‌پور سپس به بررسی برخی از ریشه‌های ایجاد آلودگی، تضعیف و منسوخ شدن رکوردهای اطلاعاتی پرداخت و آن‌ها را چنین فهرست کرد: تغییر اطلاعات مشتریان و عدم انعکاس آن در پایگاه‌داده‌ها به خصوص در بخش نظارتی بانک‌ها، اشتباهات کاربران سیستم‌ها در ورود اطلاعات، عدم استفاده از استاندارد‌ها و عدم مستندسازی مناسب در خصوص تغییرات، وجود منابع مختلف با اطلاعات یکسان، عدم دقت کافی در میزان و نحوه آموزش کاربران سیستم‌ها، عدم شناسایی و تحلیل ضعیف نسبت به کاربران استفاده‌کننده از اطلاعات و گا‌ها عملیات مهاجرت در سیستم‌هاو Conversionهای اطلاعاتی.
در ادامه بحث مدرس کارگاه در پاسخ به این سؤال که: « مشکلات عمده ناشی از کیفیت پایین داه‌ها چیست؟» افزود:
«برخی از این مشکلات که در حال حاضر نیز در سیستم بانکی مشهود است شامل: عدم اعتبار و مقبولیت سیستم‌های استفاده‌کننده، عدم رضایت مشتری، عدم استناد به اطلاعات موجود به‌دلیل قدیمی بودن سوابق اطلاعاتی در دسترس، ناتوانی در انجام فعالیت‌های تحلیلی و آماری دقیق جهت اخذ تصمیمات استراتژیک، از دست دادن فرصت‌های سرمایه‌گذاری یا انجام سرمایه‌گذاری‌های اشتباه و همچنین تاخیر در توسعه سیستم‌های نوین بانکی می‌باشد».
اما در بخش آسیب‌شناسی در سطح بانک مرکزی برخی از مشکلاتی که مورد بررسی قرار گرفتند عبارت بودند از:
- عدم وجود روش‌های استاندارد گزارش گیری نظارتی و افشای عمومی
- عدم پیشگیری به موقع از وقوع مشکلات در بانک
- ایجاد آشفتگی بازار به دلیل جریان نامنظم اطلاعات
- عدم دسترسی به موقع به اطلاعات
- عدم وجود بسته‌های تشویقی و تنبیهی و ضمانت اجرایی آن
- عدم ارائه اطلاعات به موقع و موثق به فعالان بازار (پنهان کاری) که بیانگر توان ارزیابی اقدامات یک بانک و ریسک‌های موجود در فعالیت آن‌ها می‌باشد
- وسعت فعالیت‌های بانکی و عدم وجود سامانه‌ای که اطلاعات دریافتی از بانک‌ها را جمع آوری و تجریه و تحلیل کند و کلیت نظام بانکی را مورد ارزیابی قرار دهد
- عدم وجود سامانه‌های مناسب نسبت به نگهداری سوابق فعالیت‌های بانکی
- عدم وجود فرمت استاندارد بانکی در تبادل اطلاعات بین بانک‌ها و بانک مرکزی
- وجود فضای پنهان کاری در عملیات بانکی
حاجی‌پور در خاتمه این بخش گفت: «به علت اینکه در حال حاضر اطلاعات مورد نیاز مدیران در منابع اطلاعاتی مختلف، ناهمگون و توزیع شده وجود دارد، و با توجه به حجم بسیار زیاد داده‌های عملیات بانکی، پدیده سونامی داده اتفاق افتاده است که تنها با راهکار سامانه انباره داده‌ها، امکان مدیریت سونامی داده‌ها می‌سر می‌باشد. این امر منجر به ایجاد اطلاعات یکپارچه پالایش شده و تجمیعی قابل تحلیل و غیر قابل تغییر می‌گردد که در اولین گام مهم خود جهت حصول به اهداف کلان نظام بانکی، بحث کیفیت داده‌ها را مد نظر قرار می‌دهد تا با مدیریت مستمر کیفیت داده‌ها، کلیه اطلاعات از یک منبع و مأخذ مشخص تحت عنوان سامانه انباره داده، در دسترس ذی‌نفعان قرار گیرد.
سامانه پیشنهادی
در بخش سوم کارگاه، ابتدا عناصر مؤثر در ارائه یک نقشه راه موفق در نظارت الکترونیکی بانک‌ها با رویکرد هوش تجاری مورد بررسی قرار گرفت. این عناصر شامل چشم‌انداز‌ها و استراتژی‌ها، اهداف کلی و خرد، معماری و زیر ساخت، اجرا و کنترل، محتوا، تعیین نقش افراد و همچنین تشکیل سازمان اجرایی کار می‌باشد. سپس مدرس کارگاه به ترسیم نقشه راه مورد نظر پرداخت و راهکارهایی برای سامانه‌های نظارت الکترونیکی ارائه کرد که برخی از آن‌ها به شرح زیر است.
- ایجاد بستر مناسب جهت ممیزی بانک مرکزی نسبت به اطلاعات سیستم بانکی (صیانت از داده‌ها یا شفاف‌سازی اطلاعات)
- ایجاد بستری مناسب در جهت توسعه سامانه‌های نظارتی در زمینه جلوگیری از پول‌شویی و نیز کشف تقلب
- ایجاد زیر ساخت مناسب در جهت توسعه سامانه‌های تصمیم‌یار و محصولات مبتنی بر سامانه انباره داده
- ایجاد سامانه جامع پروفایل مشتریان به عنوان سنگ زیرین سامانه‌های نظارتی و تصمیم‌یار
- ایجاد سامانه جامع گزارشات نظارتی
در ادامه بحث سامانه نظارتی و نیاز بانک‌ها به این سامانه جهت پاسخگویی در برابر بانک مرکزی مطرح شد این سامانه دارای حداقل‌هایی چون مدیریت ریسک، سامانه کشف تقلبات، سامانه مدیریت ارتباط با مشتری، سامانه ضدپول‌شویی و… می‌باشد که در نمودار زیر به تصویر کشیده شده
است.
هم چنین مزایای استفاده از این سامانه تشریح شد که برخی از این مزایا عبارتند از:
- ایجاد فضای حسابرسی داخلی
- ارزیابی کفایت و کارایی سیستم‌های کنترل داخلی
- امکان ممیزی و حسابرسی حضوری
- برطرف نمودن نقاط ضعف سیستم‌های بانکی و تکمیل آن‌ها
- حصول اطمینان نسبت به سوابق حسابداری و گزارش مالی و سودآوری عملیات تجاری
یک تجربه عملی
بخش چهارم کارگاه به رویکردهای شرکت خدمات انفورماتیک در اجرای پروژه جامع سامانه انباره داده و هوش تجاری در ایجاد سامانه‌های نظارتی و تصمیم‌یار اختصاص داشت. در این بخش به تحول در نظام بانکی از تمرکز به ارائه خدمات بانکی، تمرکز بر خواسته‌ها و انتظارات مشتریان با حفظ محرمانگی و امنیت اطلاعاتی اشاره شد و به لزوم شناسایی مشتریان و الگوهای رفتاری آن‌ها توسط بانک‌ها به منظور برقراری ارتباط بین انتظارات مشتری و محصولات بانکی، پرداخته شد.
در ادامه بحث دلایل توجه به سامانه انباره داده و هوش تجاری به عنوان یک راهکار جامع مطرح شد که برخی از این دلایل عبارتند از:
- کمک به بانک در جهت ایجاد بسترهای مناسب برای یک سرمایه گذاری افزایشی در زمینه فناوری اطلاعات
- ریسک پایین در پیاده‌سازی به دلیل عدم تاثیر در سیستم‌های تولید شده و عملیاتی
- ایجاد اتصال فعالیت‌ها به استراتژی سازمان (BPM و SCORE CARD)
- عدم ایجاد گسیختگی در فعالیت‌های روزانه در زمان انجام پروژه هوش تجاری
- کمک به انجام بهتر و هوشمندانه‌تر فرآیند‌ها و ارتقاء سطح اتوماسیون فرآیند‌ها
پیشنهادات
در بخش پایانی به ارائه پیشنهاداتی در زمینه راهکارهای نظارتی و اجرای هر چه بهتر پروژه راه اندازی سامانه‌های نظارت الکترونیکی پرداخته شد.
مدرس کارگاه به لزوم اجرای موارد زیر در انجام نظارت مؤثر بانکی اشاره نمود:
- تمرکز بر برنامه‌های آموزشی هدایت، نظارت و بازرسی مبتنی بر ریسک در تمام بانک‌ها
- ایجاد یک چارچوب مناسب به منظور برقراری ارتباط با عناصر نظارت شده در شرایطی شفاف، به نحوی که مشخص گردد چه وقت و چطور با مشکلات بالقوه در عملیات بانکی برخوردهای لازم انجام پذیرد تا از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری گردد
- قبول و انطباق با استانداردهای بین المللی
- پیاده‌سازی استانداردهای مناسب برای سیستم‌های مدیریت ریسک بانک‌ها
منبع: نشریه بانکداری الکترونیک مرکز فابا