بلاکچین و اینترنت اشیا / دو روح در یک بدن برای بهبود امنیت، درآمد و مدیریت اطلاعات

این روزها، هیاهو و مبالغه‌های فراوانی پیرامون اینترنت اشیا (Internet of Things) و قابلیت‌های آن از سرتاسر جهان به گوش می‌رسد. دستاورد نوینی که یکی از جذاب‌ترین مباحث تکنولوژی در میان صنایع و حتی دولت‌ها است. هدف‌گذاری دسترسی به 25 میلیارد اندپوینت (End-Points) متصل به شبکه جهانی تا سال 2021، رشد بی سابقه‌ای است که مستلزم پذیرش بالای این فناوری در سطح عموم و تشکیلات اقتصادی و سرمایه‌گذاری است. اما باید اذعان داشت که میزان مقبولیت این فناوری هنوز به میزان مطلوب نرسیده است. به نظر می‌رسد ادغام دو فناوری بلاکچین و اینترنت اشیا بتواند این مشکل را حل کند.

با توجه به اطلاعات موجود، سازمان بین‌المللی داده (International Data Corporation) پیش‌بینی می‌کند که در سال 2025، بالغ بر 180 تریلیون گیگابایت داده از طریق 80 میلیارد دستگاه آنلاین در سال تولید خواهد شد. ضمن این‌که انتظار می‌رود حجم داد‌ه‌های مربوط به اینترنت اشیا، که به منظور تغییر فرایند‌های کسب‌وکاری تجزیه و تحلیل شده و به کار گرفته خواهند شد نیز به میزان داده‌های تولیدی تا سال 2020 بالاتر باشد.

از طرفی دیگر، باید در نظر داشت که مشتریان امروزی تمایل بیشتری برای خرید و استفاده از ابزار‌های هوشمند دارند. انتظار می‌رود شرکت‌ها و تولیدکنندگان بزرگ ابزارها و سیستم‌های الکترونیکی نظیر سامسونگ یا ‌هایر (Haier)، که اخیرا شرکت جی‌ای اپلینس (GE Appliances) را نیز تحت مالکیت خود درآورده است، روند کنونی خود مبنی بر تجهیز و هوشمند‌سازی هرچه بیشتر محصولات و برقراری ارتباط با دستگاه‌ها از طریق اینترنت اشیا را ادامه دهند.

بازار ابزار‌های هوشمند که ارزش آن در سال گذشته چیزی در حدود 18.82 میلیارد دلار تخمین زده شده است، احتمالا تا سال 2024 خود را به مرز 49.12 میلیارد دلار خواهد رساند که رقمی‌ قابل توجه برای این حوزه است.

اما علی‌رغم پیش‌بینی‌های صورت گرفته در مورد رشد فوق‌العاده سریع پذیرش محصولات هوشمند توسط کاربران، پذیرش این سیستم‌ها در میان شرکت‌ها نتوانسته است، امید مدافعان فناوری اینترنت اشیا را پاسخ‌گو باشد. در واقع، شرکت تحقیقاتی فناوری اطلاعات آی‌ا‌س‌جی (Information Services Group)، با ارزیابی 26 شرکت ارائه دهنده اینترنت اشیا، متوجه شده است که افت سرعت پذیرش اینترنت اشیا در حوزه سرمایه‌گذاری تا حد زیادی تحت‌الشعاع سرعت توسعه شرکت‌ها است.

متاسفانه در اغلب کسب‌وکارها، اینترنت اشیا در مثال‌های عینی محدودی هم‌چون ترموستات‌ها یا لامپ‌های روشنایی هوشمند خلاصه می‌شود، یا نهایتا محدود به قهوه‌ساز‌های هوشمندی است که در اتاق‌های استراحت قرار داده می‌شوند. درحالی‌که موارد استفاده اینترنت اشیا در صنعت، فرایند‌های مختلفی نظیر تولید، زنجیره تامین و هم‌چنین تجزیه و تحلیل‌ داده‌ها را در بر می‌گیرد. ضمن این‌که این فناوری می‌تواند طرح‌های نوینی در حوزه‌های لجستیک و بهداشت ارائه دهد.

به‌عبارت بهتر، هیچ محدودیتی برای اعمال این فناوری و استفاده از قابلیت‌های آن وجود ندارد.

پروژه‌هایی که به فرایند‌های حیاتی این چنینی گره خورده‌اند، بسیار پیچیده بوده و برای پیاده‌سازی نیازمند زمان زیادی هستند. حتی  شرکت تحقیقاتی و مشاوره جهانی مستقر در استمفورد آمریکا، گارتنر (Gartner)، معتقد است که سه پروژه از هر چهار پروژه در حال اجرای اینترنت اشیا، دوبرابر زمان طراحی شده‌شان زمان نیاز دارند تا بتوانند بر اساس انتظارات شرکت‌های ارائه دهنده عمل کنند.

نکته قابل توجه، ظهور موازی فناوری دیگری با عنوان فناوری بلاکچین است که به نظر می‌رسد با اینترنت اشیا همسو باشد. بلاکچین و اینترنت اشیا هر دو نوظهور و در حال رشد هستند و مسیر زیادی تا دستیابی به پذیرش کامل از سوی کاربران و شرکت‌ها پیش رو دارند. درست همانند اینترنت اشیا، بلاکچین نیز برای کسب مقبولیت نزد شرکت‌ها، نیازمند صرف انرژی و زمان زیادی است و به عبارت بهتر، هنوز اندر خم یک کوچه است.

با این اوصاف، آیا امکان همکاری دو فناوری نوظهور بلاکچین و اینترنت اشیا و ترغیب بیشتر سیستم‌های سرمایه‌گذاری برای پذیرش آن‌ها وجود دارد؟

دکتر جان باتس (Dr. John Bates)، مدیرعامل شرکت اتوماسیون آزمایش اگپلنت (Eggplant) و دکترای دانشگاه کمبریج اظهار می‌کند:

علیرغم وجود برخی پروژه‌های شگفت انگیز صنعتی از این فناوری، تئوری «اینترنت اشیا در همه‌جا» تنها یک اغراق است.

دکتر باتس، که تمام وقت خود را صرف شرکت اگپلنت در بریتانیا و آمریکا کرده و قبلا نیز مدیرعامل شرکت پلتوان (Plat.One) بوده‌است، اعتقاد دارد که ارائه همه‌چیز به صورت سرویس (everything-as-service) فرصت‌های شگرفی را ایجاد خواهد کرد. « فرض کنید دستگاه قهوه‌ساز شما، چرخ گوشت و هم‌چنین غذاساز شما با هم در ارتباط و تعامل باشند، یک ماده‌ی غذایی را سفارش دهند و حتی برای آن پرداخت انجام دهند. چنین سیستمی‌ باید فاقد اصطکاک و قابل اعتماد باشد. به نظر می‌رسد که تنها ترکیبی از دو فناوری بلاکچین و اینترنت اشیا می‌تواند چنین فرصتی را ایجاد کند.»

این استاد پیشگام در عرصه فین‌تک می‌افزاید:

«در حال حاضر می‌توان اینترنت اشیا را به مثابه اینترنت بدون وب جهانی قلمداد کرد که برای چارچوب‌های تجاری مشتری‌مدار ارائه شده است. اما چارچوب بلاکچین و اینترنت اشیا دقیقا چیزی است که می‌تواند به همه احتمالات جامه عمل بپوشاند».

سیم کوناپ (Siim Õunap)، تاجر ارز‌های رمزنگاری‌شده و فورکس و همچنین مدیرعامل آژانس بازاریابی بلاکچین ساوی دیجیتال (Savii Digital) می‌گوید: «هوشمند‌سازی اشیا از طریق اتصال آن‌ها به یک شبکه (مانند اینترنت)، مفهوم بسیار قدیمی‌تری نسبت به بلاکچین، به‌عنوان یک فناوری نوظهور است. ضمن این‌که برخلاف بلاکچین، این مفهوم در حال حاضر نیز در بسیاری از حوزه‌ها مورد استفاده گسترد‌ه‌ای قرار می‌گیرد، هرچند که در عمل متوجه آن‌ها نمی‌شویم. برای مثال، هم اکنون بسیاری از کشورها به سیستم‌های پرداخت عوارض اتوماتیک مجهز هستند و اغلب سرویس‌های دولتی با اتصال به مراکز داده فعالیت می‌کنند.»

وی می‌افزاید: « اما فناوری بلاکچین ابزاری فوق‌العاده برای ذخیره‌سازی و پردازش داده‌ها است، که مزایای بی‌نظیری را در اختیار شرکت‌های مبتنی بر اینترنت اشیای استفاده کننده از آن قرار خواهد داد که تاکنون از آن بی‌بهره بودند.»

البته زمانی‌که نوبت به ادغام دو فناوری بلاکچین و اینترنت اشیا در سیستم‌های هوشمند مورد استفاده کنونی می‌رسد، افرادی هم‌چون کوناپ نسبت به نتیجه بخش بودن این تئوری در عمل ابراز تردید می‌کنند. هرچند وی اعتقاد دارد که «این مفهوم بسیار جالب توجه است و می‌تواند در مورد برخی از بلاکچین‌های خاص و منتخب مورد استفاده قرار گیرد».

پروژه‌های متمرکز روی بلاکچین و اینترنت اشیا

در حال حاضر تعداد پروژه‌های بلاکچین متمرکز روی اینترنت اشیا کم نیستند. آی‌او‌تی‌ای (IOTA) دفتر کل توزیع‌شده متن بازی است که با قابلیت میکرو تراکنش‌های بدون کارمزد و یکپارچه‌سازی داده‌ها برای دستگاه‌ها، برای نسل آینده اینترنت اشیا طراحی شده است و بدون شک می‌توان آن را یکی از محبوب‌ترین پروژه‌های رمزنگاری مرتبط با اینترنت اشیا تلقی کرد. این اقدام جسورانه، مصداق بارزی از «اقتصاد ماشینی» است که به دستگاه‌های سیستم اینترنت اشیا اجازه تراکنش با یکدیگر را می‌دهد.

برای مثال، یک خودروی هوشمند را در نظر بگیرید که می‌تواند عوارض هوشمند خروج خود را به‌صورت اتوماتیک از طریق آی‌او‌تی‌ای پرداخت کند. این چشم‌انداز بسیار دست نیافتنی به نظر می‌رسد، اما درصورتی‌که تحقق یابد، با استناد به اظهارات برخی از دانشمندان حوزه صنعت، زمینه‌ای مجهز به اینترنت اشیا با سطح بی‌نظیری از فرایند‌های اتوماتیک ایجاد خواهد کرد. با وجود این‌که این چشم‌انداز صراحتا توسط آی‌او‌تی‌ای ترسیم شده است، اما هنوز هم بسیار محتاطانه با آن برخورد می‌شود.

پروژه آی‌او‌تی‌ای و سایر پروژه‌های بلاکچین و اینترنت اشیا نظیر آن، انتقاداتی نیز به دنبال دارند، چراکه نگرانی‌هایی در مورد جهت‌گیری فنی، مسایل امنیتی و سودمندی واقعی آن‌ها در عمل وجود دارد. بر همین اساس نیز به نظر می‌رسد چنین پروژه‌هایی بیشتر برای سرمایه‌گذاری‌های جسورانه روی فعالیت‌های نوآورانه مناسب باشند تا برای فعالیت‌های روتین و عادی. به عبارت دیگر، پروژه آی‌او‌تی‌ای همانند ارز رمزنگاری‌شده بدون مبنای بلاکچین است که امنیت آن را مفهومی‌ با عنوان تنگل (Tangle) تامین کند. مفهومی‌ ریاضی یا اید‌ه‌ای که از آن با نام دی‌ای‌جی (Directed Acyclic Graph) یاد می‌شود. از نظر طراحان آی‌او‌تی‌ای، تنگل نسبت به بلاکچین پرهزینه و پیچیده بوده، اما قابلیت‌ها و مزایای خود را دارد. اما باید دید که این ایده، علیرغم جذابیتی که در تئوری و روی کاغذ دارد، چقدر می‌تواند عملی و مطلوب باشد.

همواره هنگام تصویب و مقبولیت یک فناوری جدید، شرکت‌ها در مورد ابزار‌هایی که دارای کاربرد ویژ‌ه‌ای بوده و نقش مثبتی در کسب‌وکار آن‌ها ایفا می‌کنند، ابراز نگرانی می‌کنند. به‌عبارت بهتر، از دست دادن برخی از امکانات و تجهیزات به واسطه یک فناوری مدرن، ریسکی است که می‌تواند منجر به پس‌رفت یا حتی باخت کامل شرکت‌ها شود. ضمن این‌که نگرانی این شرکت‌ها در مورد افزایش نرخ بازگشت سرمایه (Return on Investment) تخصیص یافته نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

بنابراین، علاوه بر قابلیت فناوری‌های این‌چنینی برای ارتقای سرعت، سهولت و کارایی فرایندها، بسیاری از شرکت‌ها به دنبال پاسخ این پرسش هستند که، آیا ترکیب فناوری بلاکچین و اینترنت اشیا قادر خواهد بود به کسب درآمد آن‌ها از پروژه‌های اینترنت اشیا کمک کند، یا نه؟ در حال حاضر، پروژه‌های دیگری نیز در این زمینه شروع به کار کرده‌اند که می‌توانند فرصت کسب درآمد از طریق اینترنت اشیا را در اختیار کسب‌وکارها قرار دهند.

به‌عنوان مثال، پروژه آی‌او‌تی‌دابلیو (IOTW) را در نظر بگیرید. این پروژه به‌عنوان ترکیبی از بلاکچین و اینترنت اشیا، میکروماینینگ (Micro-Mining) را از طریق دستگاه‌های مجهز به اینترنت اشیا ممکن می‌سازد و از پروتکل اجماع گواه اثبات کار (PoA) منحصربه‌فردی استفاده می‌کند که تنها تعداد محدودی از داوطلبین را برای حل مساله رمزنگاری انتخاب می‌کند. نکته قابل توجه وعده این سیستم مبنی بر توزیع منصفانه توکن‌های قابل استخراج در اکوسیستم است.

در مقابل، همان‌طور که می‌دانید پروتکل گواه اثبات کار بلاکچین، برای حل مسایل رمزنگاری نیاز به ماینر‌هایی دارد که باید زمان زیادی برای انجام محاسبات بگذارند و در ازای جایزه خود سکه دریافت کنند.

با این تفاسیر، وجود گواه اثبات کار برای دستگاه‌های با قدرت اندک بسیار ایده‌آل به نظر می‌رسد. نرم‌افزار ماینینگ آی‌او‌تی‌دابلیو می‌تواند روی سیستم عامل دستگاه‌های اینترنت اشیای نصب شده و کاربران را قادر به ماینینگ در طول آنلاین بودن دستگاه‌ها کند. البته، مزیت این فناوری ترکیبی، قابلیت دسترسی کاربران به درآمد‌های باقیمانده (Residual Income) است که جریانی جدید و جذاب از درآمد را پیش روی کسب‌وکار‌هایی قرار می‌دهد که از تجهیزات و دستگاه‌های اینترنت اشیای خود برای ماین کردن استفاده می‌کنند.

برای ادغام آی‌او‌تی‌دابلیو نیز کافی است نرم‌افزار بروزرسانی شود. به عبارت دیگر، برای استفاده از این فناوری، نیاز به یک سخت‌افزار (یا یک تراشه حقیقی) است.

پروتکل‌های شاهد (Witnessing Protocol)

فردریک لونگ (Frederick Leung)، مدیرعامل شرکت آی‌او‌تی‌دابلیو اذعان می‌کند: «آی‌او‌تی‌دابلیو بسیار سریع بوده و قادر به پشتیبانی حجم بالایی از دستگاه‌ها است. به‌علاوه، به دلیل پروتکل شاهد خود نسبت به بسیاری از بلاکچین‌های متداول موجود ایمن‌تر است. یک شرکت واحد می‌تواند مجموعه‌ای از هزاران دستگاه اینترنت اشیا را به زیرساخت‌های خود بیافزاید و بدون صرف هیچ هزینه مادی دیگری برای ماین کردن، از مزایا و درآمد‌های میکروماینینگ خود از طریق دستگاه‌های اینترنت اشیا لذت ببرد.»

در پروتکل شاهد، به‌جای تایید تراکنش‌های جدید از طریق اعتبارسنجی میکروماینینگ‌های صورت گرفته توسط دستگاه‌های اینترنت اشیا و تایید از طریق گره‌های مورد اعتماد، اعتبارسنجی تراکنش‌ها به وسیله پروتکل‌های شاهد صورت می‌پذیرد که اتفاقا جزو گره‌های ماینینگ هم نیستند. این اعتباری سنجی‌های صورت گرفته توسط پروتکل‌های شاهد، به وسیله امضاهای دیجیتال قابل تایید هستند.

با اتخاذ چنین رویه‌ای، برای حمله به یک سیستم و هک آن، نیاز به هماهنگی و دو حمله هم‌زمان، یکی به دفتر کل تراکنش‌ها و دیگری به بلاکچین مرتبط با شاهدین وجود دارد. بنابراین می‌تواند تا حد قابل ملاحظه‌ای سطح امنیت اکوسیستم بلاکچین آی‌او‌تی‌دابلیو را ارتقا دهد.

اینترنت اشیا و داده‌ها

قابلیت دیگری که با تصویب و توسعه اینترنت اشیا در اختیار شرکت‌ها و سازمان‌ها قرار خواهد گرفت، قابلیت استخراج و جمع‌آوری داده‌ها است. به خاطر داشته باشید که دستگاه‌های کنونی اینترنت اشیا، قابلیت اتصال به حسگر‌های مختلف و تولید و گردآوری حجم بالایی از اطلاعات را دارند. بر همین اساس نیز

تخمین زده می‌شود تا سال 2025، حجم داده‌های ایجاد شده مرز 180 تریلیون گیگابایت را نیز رد کنند. داده‌هایی که توسط بیش از 80 میلیون دستگاه اینترنت اشیا تولید و گردآوری خواهند شد.

بنابراین، با راه‌اندازی چنین سیستمی‌ می‌توان به‌جای رها کردن داده‌ها بدون استفاده، آن‌ها را در اختیار شرکت‌ها قرار داد تا به‌عنوان خوراک اولیه در پروژه‌ها و کسب‌وکار‌های‌شان مورد بهره‌برداری قرار دهند. ضمن این‌که داده‌های گردآوری‌شده توسط این دستگاه‌ها، امکان جریان یافتن در خلال کل سیستم از طریق قابلیت انتقال دستگاه‌ها را دارند و می‌توانند برای تعامل و تبادل اطلاعات بیشتر مورد استفاده قرار گیرند.

برای مثال، پلتفرم مبتنی بر فناوری بلاکچین استریمر (Streamr)، امکان انتشار امن و راحت داده‌های زنده (Live Data) را از طریق نوعی مکانیسم جریان داده در اختیار شرکت‌های دارنده تجهیزات اینترنت اشیا قرار داده است. در این مورد به‌خصوص، به شرکت‌های لجستیکی بیاندیشید که می‌توانند با بهره‌مندی از پلتفرم‌هایی نظیر استریمر، با ناوگان‌های‌شان تبادل اطلاعات کنند. البته، استفاده از این سیستم‌ها در بهبود برنامه‌های ناوبری و شناسایی و بهبود مسیر‌های عبور و مرور نیز مثالی جالب از کاربرد‌های اینترنت اشیا در تبادل اطلاعات است.

برنامه استریمر، حتی برای برخی از جنبه‌های ویژه تبادل اطلاعات، اتوماسیون نیز شده است. درصورتی که یک دستگاه، نیاز به تبادل اطلاعات با یک منبع خارجی داشته باشد، پلتفرم می‌تواند این فرصت را ایجاد کند. این تراکنش‌های ماشین به ماشین بر دیتاکوین (DATAcoin) استوارند. نکته قابل توجه دیگر در مورد قابلیت‌های این پلتفرم، فروشگاه اطلاعاتی آن است که تمام کاربران و جویندگان اطلاعات را قادر به استخراج داده‌های مورد نیاز از محیطی می‌کند که تمام طرفین در آن حضور دارند.

در حال حاضر تقاضای زیادی برای داده‌های اطلاعات واقعی (Real-Time) وجود دارد و طبیعتا درصورت پیاده‌سازی اینترنت اشیا در سطح شرکت‌ها، کسب‌وکارها فرصت‌های درآمدزایی زیادی از طریق تبادل اطلاعات در اختیار خواهند داشت.

امید است پیشرفت فناوری به سمتی حرکت کند که دو تکنولوژی بلاکچین و اینترنت اشیا در کنار هم بتوانند زمینه مناسبی برای رشد و موفقیت کسب‌وکارها و شرکت‌ها ایجاد کنند.

با این حال، تمام این گزینه‌ها می‌توانند استراتژی مقبولیت اینترنت اشیا را برای شرکت‌ها پیچیده‌تر کنند، چرا که در اغلب موارد، کسب درآمد بر اهداف والایی چون ارتقای کارایی فرایند‌های کسب‌وکار اولویت دارد. موفقیت پایدار شرکت‌ها، مستلزم هدف‌گذاری ثابت و اولیه است. اما حداقل، توانایی انجام میکروماین یا فروش داده‌های اینترنت اشیا می‌تواند شرکت‌ها را در راستای جبران بخشی از سرمایه‌گذاری‌شان کمک کند. ضمن این‌که، وعده اینترنت اشیا در مورد تضمین بازگشت سرمایه نیز می‌تواند نیرو محرکه‌ای جذاب برای شرکت‌ها باشد و عرصه را برای مقبولیت اینترنت اشیا بازتر کند.

منبع: Forbes