پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
امیر مهجوریان؛ مدیر فنی آزمایشگاه معماری سازمانی سرویس گرا / بیان (Banking Industry Architecture Network=BIAN) یک چارچوب و مدل مرجع معماری مختص صنعت بانکداری است که توسط انجمنی مستقل و غیرانتفاعی متشکل از بانک‌ها، شرکت‌های ارائه‌دهنده سیستم‌ها / راهکارهای بانکی و مؤسسات علمی از سراسر جهان پشتیبانی می‌شود.
چارچوب سرویس گرا بیان دو ویژگی متمایز و کلیدی دارد، اول اینکه منطبق بر چارچوبی مدرن، کاربردی و سرویس گرا بناشده است، بطوریکه بهترین متخصصان و شرکت‌های صاحب‌نام دنیای فناوری اطلاعات در طراحی و به‌روزرسانی چارچوب و متدلوژی آن مشارکت دارند. دوم اینکه محتوا چارچوب مذکور توسط کارگروه‌های تخصصی از خبرگان صنعت بانکی از سراسر جهان تهیه شده و طی چندین مرحله بازبینی و تصحیح می‌شود.
مدل قابلیت‌های کسب‌وکار بانکی بیان یا به‌اختصار B3CM (BIAN Banking Business Capability Model) یکی از جدیدترین مدل‌های این چارچوب است که از سال 2018 به‌صورت رسمی معرفی‌شده است. این مدل، مکمل سایر مدل‌ها و اسناد چارچوب بیان است و حذف‌کننده سایر عناصر نیست.
این نوشته به بررسی مدل قابلیت کسب‌وکار بانکداری و تفاوت آن با سایر مدل‌ها و عناصر بیان می‌پردازد.
معرفی مدل قابلیت کسب‌وکار بانکداری بیان
قابلیت (Capability) به معنای توانایی برای انجام چیزی / کاری است «قابلیت کسب‌وکار (Business Capability) به معنای» توانمندی یا ظرفیتی است که کسب‌وکار دارا است و آن را قادر می‌سازد به نتیجه مشخصی نائل آید یا خروجی معینی را ارائه کنند.
به زبان ساده‌تر، قابلیت کسب‌وکار در مورد توانمندی / قابلیت یک سازمان (واحد کسب‌وکار) برای انجام یک وظیفه مشخص است، یک قابلیت برای عملیات نیاز به نقش‌ها (Roles)، فرایندها (Processes)، اطلاعات (Information) و ابزار / فناوری (Tool / Technology) دارد.
مدل قابلیت‌های کسب‌وکار بانکی بیان (B3CM) یکی از عناصر مهم و جدید چارچوب سرویس گرا بیان است که از نسخه 6 آن مطرح شد و قرار است در نسخه 7 به‌صورت نهایی منتشر شود. طبق آخرین اعلام کارگروه مربوطه، نسخه نهایی تا پایان سال 2018 منتشر خواهد شد.
کارگروه متولی مدل قابلیت کسب‌وکار علاوه بر استفاده از تجارب بانک‌ها و مؤسسات مالی عضو بیان، از چندین مدل مرجع معماری نیز برای تکمیل و تطبیق نتیجه نهایی استفاده برده است. در شکل زیر نمونه‌ای از قابلیت‌های بانکی و نحوه اتصال آن‌ها به دامنه‌های سرویس نمایش داده‌شده است.
تفاوت میان قابلیت، فرایند و سرویس
در چارچوب بیان سه مفهوم مرتبط اما متفاوت وجود دارد که جا دارد به‌صورت دقیق‌تر بررسی شود. این سه مفهوم همان‌طور که در شکل زیر مشخص‌شده‌اند عبارت‌اند از قابلیت (کسب‌وکار)، فرایند (کسب‌وکار) و سرویس (دامنه سرویس).
قابلیت کسب‌وکار همان‌طور که گفته شد درباره بلوک‌های سازنده بانک (با نگاه ایستا) است و اینکه بانک برای پاسخگویی به ذینفعان «چه‌کار» می‌کند (باید بکند) و جهت کاربردهای زیر استفاده می‌شود:
- در سطوح مدیریت ارشد سازمان برای تحلیل معماری کسب‌وکار، شناسایی قابلیت‌های کلیدی یا بازنگری زنجیره ارزش سازمان
- به‌عنوان ورودی تحلیل‌ها و تصمیمات راهبردی سازمان مورداستفاده قرار می‌گیرد تا برای تحقق راهبردهای جدید نسبت به ایجاد قابلیت‌های جدید، حذف قابلیت‌های منسوخ یا تغییر قابلیت‌های موجود تصمیم‌گیری شود.
- به‌عنوان عناصر ساختاری / ایستا کسب‌وکار می‌تواند مبنای طراحی و تحول سازمان قرار گیرد.
- و نهایتاً به‌عنوان بلوک‌های سازنده ایستا مبنایی برای مقایسه معماری بین بانک‌ها است.
دامنه‌های سرویس (به‌اختصار سرویس) در چارچوب بیان با نگاه مبتنی بر فناوری اطلاعات، سرویس‌های بانک و نحوه تعامل آن‌ها را نشان می‌دهد و برای کاربردهای زیر استفاده می‌شود:
- نگاه جعبه سیاه به ورودی / خروجی سرویس‌های بانکی بدون ورود به منابع، ابزارها و فرایندهای تحقق آن
- ایجاد زبان مشترک بین متخصصان فناوری اطلاعات برای توصیف عملیات و تبادلات سرویس‌ها
- شناسایی و طبقه‌بندی اشیاء کسب‌وکار باقابلیت استفاده مجدد
همچنین مدل قابلیت کسب‌وکار اساساً با مدل‌های پرکاربرد فرایند متفاوت است، مدل قابلیت کسب‌وکار حالت ایستا و بادوام از توانمندی / امکانات یک کسب‌وکار را توصیف می‌کند درحالی‌که مدل فرایندی حالت پویا و متغیر کسب‌وکار را در زمان مشخصی مدنظر دارد.
مدل قابلیت برای توصیف بلوک‌های سازنده سازمان و نحوه همکاری آن‌ها در راستای تحقق اهداف سازمان مفید است، این مدل به منابع، مهارت‌ها و ابزارهای (فناوری) لازم برای پاسخگویی به رخدادها و ارائه خدمات بدون ورود به جزییات توالی فعالیت‌ها و نحوه تحقق آن می‌پردازد؛ اما مدل فرایندی به زنجیره (ترتیب و توالی) فعالیت‌های مرتبط به یکدیگر برای تحقق یک نتیجه (خروجی) مشخص در زمان تعیین‌شده می‌پردازد.
به‌صورت ساده می‌توان گفت قابلیت یعنی «سازمان چه‌کاری انجام می‌دهد» و فرایند یعنی «کارها چگونه انجام می‌شود» و سرویس یعنی «چه خروجی به ذینفعان ارائه می‌شود». اهمیت مدل قابلیت کسب‌وکار در جایگزینی مدل فرایندی یا سرویس نیست، بلکه مکمل آن‌ها است و منجر به تحلیل بهتر معماری بانک می‌شود.
نحوه به‌کارگیری مدل قابلیت کسب‌وکار بانکداری بیان
مدل قابلیت کسب‌وکار بانکداری بیان بر اساس آخرین نوآوری‌ها علمی و فنی حوزه معماری ارائه‌شده است، هم‌اکنون بسیاری از شرکت‌ها و صنایع نگاه ویژه‌ای به مفهوم قابلیت کسب‌وکار دارند و استفاده از آن در تحلیل و طراحی سیستم‌ها و بازطراحی معماری سازمان‌ها با نگاه سرویس گرا بحث داغ این روزها است.
از طرف دیگر تعیین شفاف ارتباط این مفهوم با سایر مفاهیم مرتبط ازجمله «کارکرد»، «فرایند»، «سرویس»، «زنجیره ارزش»، … نیز ضروری است و اگر نحوه و دامنه کاربرد هریک از این مفاهیم به‌درستی و به مثل‌های صریح مشخص نشود منجر به عدم موفقیت در به‌کارگیری و استفاده از این مدل در سازمان‌ها خواهد شد. همچنین باید توجه داشت یادگیری و استفاده مؤثر از این مفاهیم پیچیده نیاز به دانش عمیق و تجربه طولانی در موضوعات مرتبط با معماری سازمانی، معماری سرویس گرا، تحلیل فرایند و متدلوژی‌های سرویس گرا ازجمله SOMA دارد.
در جمع‌بندی می‌توان گفت شرط استفاده موفق بانک‌ها و صنایع بانکی از مدل قابلیت کسب‌وکار یا سایر مدل‌های بیان، آماده‌سازی پیش‌نیازهای معماری و فنی آن طبق یک متدلوژی هدفمند و سفارشی است. مجموعه مفاهیم و عناصر بیان (Service Domain, Business Scenario, Wireframe Model, BOM, B3CM, Asset Decomposition, Control Record), با یکدیگر وابستگی عمیق مفهومی و فنی دارند و به‌تنهایی نمی‌توان از یک پازل این چارچوب بهره‌برداری بهینه انجام داد.
از طرف دیگر، اصل توجه بیان به مدل قابلیت کسب‌وکار که از جدیدترین متدها و رویکردهای حوزه معماری کسب‌وکار در جهان است، نشان‌دهنده تعهد این مجموعه به ارائه استانداردی منطبق با مباحث روز دنیا و بهترین تجارب صنعت بانکداری است.
باتشکر از شما
کل اجزائ و توضیحات مدل را چه جوری باید پیدا کرد؟
چگونه در تولید سیستمهای کربنکینگ استفاده کنیم؟
آیا مدل داده هم برای تولید کربنکینگ دارد؟