پروژه ادهار / پیش درآمدی بر بزرگ‌ترین سیستم شناسایی بیومتریک جهان

ادهار (Aadhaar) که در لغت به مفهوم پایه و اساس است، یک شناسه منحصربه‌فرد دوازده رقمی است که بر اساس داده‌های بیومتریک و جمعیتی هندوستان به دست آمده است. این داده‌ها توسط اداره تشخیص هویت هندوستان (Unique Identification Authority of India) که در سال 2009 توسط دولت هند و تحت اختیارات وزارت الکترونیک و فناوری اطلاعات این کشور تاسیس شده است، تجمیع شده و در راستای اهداف پروژه ادهار هند که تحولات هدفمند مالی، خدمات و مزایا را دنبال می‌کند مورد استفاده قرار می‌گیرد.

هر شخص، بدون در نظر گرفتن جنسیت، سن یا هر فاکتور دیگری صرفا می‌تواند با تکیه بر سکونت در هندوستان شناسه ادهار را دریافت کند.

ارائه مشخصات بیومتریک و دموگرافیکی داوطلبان دریافت این شناسه، طی فرایند ثبت‌نام رایگان آن الزامی است. هر فرد تنها یک بار می‌تواند نسبت به دریافت این شناسه اقدام کند و ادهار ارائه شده برای هر شهروند هندوستانی نیز کاملا منحصربه‌فرد خواهد بود. مشخصات بیومتریک و دموگرافیک مورد نیاز برای شرکت در پروژه ادهار هند به شرح زیر هستند:

مشخصات بیومتریک

• اثر انگشت (از هر ده انگشت داوطلب)
• اسکن از عنبیه
• و تصویر چهره

مشخصات دموگرافیک

• نام
• تاریخ تولد (مورد تایید) یا سن
• جنسیت
• آدرس
• شماره تلفن همراه (اختیاری)
• و آدرس پست الکترونیکی (اختیاری)

پروژه ادهار طرحی فوق‌العاده منحصربه‌فرد، مقرون به صرفه و قابل اعتماد برای پیش‌گیری از بروز هویت‌های جعلی یا تعدد هویتی برای شهروندان هندی است و می‌تواند دولت هند را در راستای ارتقای خدمات، افزایش شفافیت و بهبود مدیریت یاری کند. این پروژه فاقد هرگونه هوشمندی است و نمی‌تواند شرکت‌کنندگان در طرح را از لحاظ دین و مذهب، صنف، میزان درآمد، بهداشت یا حتی موقعیت اقلیمی و جغرافیایی دسته‌بندی کند.

در حقیقت ادهار، یک گواه و تصدیق هویتی و ابزاری برای سیاست استراتژیک است که می‌تواند مشارکت‌های مالی و اجتماعی، اصلاحات بخش دولتی، مدیریت بودجه و ارتقای خدمات مالی و رفاهی را تسهیل و تسریع کند.

پروژه ادهار هند را می‌توان بزرگ‌ترین سیستم شناسایی بیومتریک در سراسر جهان دانست به‌طوری‌که پاول رومر (Paul Romer)، اقتصاددان ارشد بانک جهانی این برنامه را پیشرفته‌ترین برنامه آی‌دی جهان معرفی می‌کند. اما باید در نظر داشت که ادهار، صرفا یک مدرک اقامت در هندوستان است و به هیچ عنوان نمی‌تواند سند شهروندی برای مالکین آن تلقی شود.

این پروژه یکی از مهم‌ترین پایه‌های هند دیجیتال است و می‌تواند هویتی منحصربه‌فرد برای تمام ساکنین این کشور ارائه دهد. اجرای پروژه ادهار هند، تحت قوانین متعددی از دیوان عالی این کشور قرار دارد. بیست و سوم سپتامبر سال 2013، دیوان عالی هند اعلام کرد که دولت نمی‌تواند هندیان فاقد ادهار را در محدودیت قرار دهد. در حقیقت، بر اساس این لایحه، دریافت ادهار برا تمام ساکنین هند کاملا اختیاری معرفی شد. هم‌چنین محدودیت‌هایی برای ادهار اعمال شده و ماهیت داوطلبانه بودن آن برای عموم نیز در قالب چندین قانون دیگر مورد تاکید قرار گرفت. حکم صادره در بیست و چهارم آگوست سال 2017 توسط دیوان عالی هند، حقوق امنیتی ادهار را به‌عنوان حقی اساسی تضمین کرد. با این حال و با وجود تخصیص زمان و انرژی بالا برای ارتقای پروژه ادهار هند،

هنوز هم برخی از انجمن‌های آزادی‌خواه مدنی یا انجمن‌های عدالت اجتماعی هند با این پروژه مخالف‌اند چرا که آن را ناقض حقوق امنیتی و حریم خصوصی شهروندان می‌دانند.

علی‌رغم اینکه تایید کامل و تصدیق پروژه ادهار، به‌ویژه با در نظر گرفتن محدودیت‌های امنیتی آن، هنوز نیز جزو بزرگ‌ترین چالش‌های دیوان عالی هند است، دولت مرکزی این کشور شهروندان هندی را مجبور به دریافت شناسه ادهار از طریق میزبانان خدماتی همچون سیمکارت‌های تلفن همراه، حساب‌های بانکی، صندوق‌های حمایتی کارکنان، و تعداد زیادی از طرح‌های رفاهی نظیر قانون تضمین اشتغال ملی ماهاتما گاندی، سیستم توزیع عمومی و حقوق بازنشستگی کرده است. گزارشات اخیر حاکی از این است که بیماران مبتلا به اچ‌آی‌وی در این کشور به دلیل ترس از نقض هویت از درمان بازمانده‌اند؛ چراکه درمان این بیماران مشروط به مشارکت در پروژه ادهار است.

تاریخچه پروژه ادهار هند

نخستین زمزمه‌های احراز هویت

اولین زمزمه‌های احراز هویت پس از جنگ کارگیل (Kargil) شکل گرفت. در سال 1998 و پس از جنگ کارگیل، کمیته بازبینی کارگیل به سرپرستی تحلیل‌گر امنیتی به نام کی. سوبرامانیام (K. Subrahmanyam) شکل گرفته و گزارش خود را در هفتم ژانویه سال 2000 تحویل اتال بیحاری واجپای (Atal Bihari Vajpayee) نخست وزیر کرد. در میان انبوهی از پیشنهادات ارائه شده در این گزارش، توصیه‌ای مبنی بر ارائه کارت شناسایی برای ساکنین شهرها و روستاهای مرزی نیز به چشم می‌خورد.

تیمی متشکل از وزرا، به سرپرستی ال. کی. ادوانی (L. K. Advani)، به منظور مطالعه پیشنهادات ارائه شده و بررسی امکان اجرای آنها تشکیل شد و نهایتا در ماه می سال 2001، وزارت بازرگانی طی نامه‌ای این طرح را پذیرفته و ارائه کارت شناسایی ملی چندمنظوره را اعلام کرد. صدور این کارت ابتدا از روستاهای مرزی کشور آغاز شد اما به مرور زمان به سایر شهرها و نقاط کشور نیز گسترش یافت.

در اواخر سپتامبر 2001، صدور کارت شناسایی اجباری از سوی وزارت امور خارجه مطرح شد که از گزارشاتی نشات می‌گرفت که دال بر دارا بودن برخی از شهروندان از چندین گذرنامه با اطلاعات مختلف بود. این اختلال بیشتر ناشی از عدم وجود سیستم کامپیوتری مناسب و یکپارچه در مراکز گذرنامه بود. لایحه (اصلاحیه) شهروندی (Citizenship Bill) که در سال 2003 توسط ال. کی. ادوانی مطرح شد، در درجه اول به تخصیص حقوق شهروندی به اشخاص حقیقی ساکن در هند می‌پرداخت، اما با تکیه بر بند 14، اجازه ثبت اجباری اطلاعات شهروندان و صدور کارت شناسایی ملی برای آن‌ها را از سوی دولت مرکزی صادر کرد.

2009 تا 2013

اداره تشخیص هویت هند در تاریخ بیست و هشتم ژانویه سال 2009 پس از صدور حکم کمیسیون برنامه‌ریزی تشکیل شد. این اداره به منظور افزایش شفافیت و بهبود فرایندهای احراز هویتی کشور، پروژه‌ای را تحت عنوان پروژه ادهار در دستور کار قرار داد. در بیست و سوم ژوئن، ناندان نیلکانی (Nandan Nilekani) به سرپرستی پروژه گمارده شد. پروژه‌ای که می‌توانست بسیار حساس و سرنوشت‌ساز باشد و سرپرستی آن جایگاهی معادل یک وزیر کابینه داشت. لوگو و نام تجاری پروژه ادهار در آوریل سال 2010 توسط نیلکانی به ثبت رسید.

در ماه جولای سال 2010، اداره تشخیص هویت هند لیستی متشکل از پانزده سازمان واجد شرایط برای تعلیم پرسنل شرکت کننده در فرایند ثبت‌نام و 220 آژانس واجد شرایط شرکت در روند ثبت‌نام را منتشر کرد. درحالی‌که پیش از آن تنها بیست ایالت مشمول پروژه بوده و شرکت بیمه ال‌آی‌سی (LIC of India) هند و استیت بانک هند (State Bank of India) در روند ثبت‌نام مشارکت داشتند، این اعلان تعداد بالایی از شرکت‌های خصوصی را نیز وارد پروسه ثبت‌نام از علاقه‌مندان کرد. طبق برآوردها، طی مدت زمان دو سال حدود 31019 پرسنل و بیش از 155 مرکز آموزشی به پروژه ادهار اضافه شدند.

در هفتم فوریه سال 2012 سیستم تایید شناسه ادهار توسط اداره تشخیص هویت هند راه‌اندازی شد. این سیستم، قابلیت بررسی صحت و سقم اطلاعات بیومتریک شناسه‌های ادهار کاربران را برای بانک‌ها، شرکت‌های مخابراتی و ادارات دولتی میسر میساخت و اقامت دارندگان این شناسه در کشور هند را تایید می‌کرد.

در بیست و ششم نوامبر سال 2012، منموحان سینگ (Manmohan Singh)، نخست وزیر هند، طرح انتقال مستقیم مزایای متصل به ادهار را راه‌اندازی کرد. هدف از راه‌اندازی این پروژه، حذف نشتی‌های موجود در انتقال مستقیم مزایا به حساب دریافت کننده بود. این پروژه که در ابتدای ژانویه سال 2013 در 51 ناحیه معرفی شده و مورد استفاده قرار گرفت، به تدریج توانست در سراسر هند گسترش یافته و به طرحی همه‌گیر مبدل شود.

در اواخر نوامبر سال 2012، یک قاضی دادگاه عالی کارناتاکا (Karnataka) به نام کی. اس. پوتاسامی (K. S. Puttaswamy) و یک وکیل به نام پاروش خانا (Parvesh Khanna)، دادخواست عمومی علیه دولت تنظیم کرده و تسلیم دیوان عالی هند کردند. آن‌ها طی این دادخواست تصریح کردند که دولت هند بدون هیچ‌گونه پشتوانه قانونی این پروژه را عملی کرده است. آن‌ها طبق این دادخواست اظهار داشتند که اداره تشخیص هویت هند نمی‌تواند اطلاعات بیومتریک شهروندان هندی را ثبت کند، چرا که این امر ناقض حریم خصوصی شهروندان طبق ماده 21 قانون اساسی هند است. بر همین اساس نیز در سپتامبر سال 2013، دیوان عالی کشور حکمی را مبنی بر اختیاری بودن مشارکت در پروژه ادهار صادر کرد و دولت را از اعمال محدودیت در این حوزه باز داشت.

2014 الی 2015

در تاریخ دهم ژوئن سال 2014، دولت جدید هند چهار کمیته کابینه را برای تصحیح و تسهیل روند تصمیم‌گیری‌ها منحل کرد که کمیته کابینه ادهار نیز جزو آن‌ها بود. در همین زمان، دپارتمان فناوری اطلاعات هند به منظور دریافت بازخوردهایی از پروژه ادهار جلسه‌ای را با وزیر امور خارجه ترتیب داد. نیلکانی با ملاقاتی که در اوایل جولای سال 2014 با نخست وزیر مودی (Modi) و وزیر دارایی آرون جیتلی (Arun Jaitley) ترتیب داد، آن‌ها را در مورد پتانسیل‌های پروژه ادهار متقاعد ساخت و مودی در پنجم ژوئن، تصمیم دولت برای حفظ و ادامه پروژه را اعلام نمود و اذعان کرد که در مورد بررسی امکان ادغام ادهار با گذرنامه هند از مقامات رسمی تقاضای کمک کرده است.

بودجه‌ای که برای سال مالی 2014 الی 2015 برای پروژه تخصیص یافت، مبلغی بالغ بر 300 میلیون دلار آمریکا اعلام شد که نسبت به سال قبل از آن (با بودجه 230 میلیون دلاری) افزایش چشم‌گیری داشت. هم‌چنین سرمایه‌گذاری 4.4 میلیون دلاری اداره تشخیص هویت هند روی یک کمپین تبلیغاتی و استخدام یک آژانس تبلیغاتی معتبر نیز از دیگر گام‌های مثبت در راستای نیل به اهداف پروژه ادهار در این بازه زمانی بود.

فرایند ثبت‌نام پروژه ادهار در دهم سپتامبر سال 2015 به مناطق اوتار پارادش (Uttar Pradesh)، بیهار (Bihar) و غیره نیز کشیده شد و اتحادیه با تخصیص سرمایه‌ای بالغ بر 170 میلیون دلار آمریکا، پروژه ادهار را با هدف ثبت‌نام یک میلیارد کاربر به پیش راند.

تجربه استفاده از طرح‌های انتقال مزایای مستقیم (Direct Benefit Transfer) در پنجم جولای 2015 که طبق برآوردها 1.8 میلیارد دلار صرفه‌جویی برای خزانه عمومی به ارمغان آورد، طرحی فوق‌العاده و مثمرثمر برای پروژه ادهار بود که به گفته آرون جیتلی، پول را مستقیما، سریعا و بدون هدر رفت به دریافت کننده می‌رساند و از همین رو، موجب افزایش پس‌انداز می‌شد.

سرویس دیجی‌لاکر (DigiLocker) نیز از دیگر گام‌های پروژه ادهار در جهت نیل به اهداف والای آن بود که در مارس سال 2015 در اختیار کاربران قرار گرفت و آن‌ها را قادر ساخت تا اطلاعات خود را اسکن کرده و به‌صورت ابری ذخیره‌سازی کنند و در صورت نیاز با شرکت‌ها و مقامات دولتی به اشتراک بگذارند.

نشستی که در هجدهم ژوئن سال 2015 برگذار شد، فرصتی بود برای بازنگری در مورد پروژه ادهار هند و ارتقای قابلیت‌های آن در سطح ملی؛ به‌طوری‌که طی این نشست، نخست وزیر مودی مقامات کشور را متقاعد ساخت تا با سرعت بخشیدن به پروژه ادهار و گسترش برنامه‌های تحت پشتیبانی این سیستم، بالغ بر 14 الی 15 درصد در هزینه‌های مربوط به نقل و انتقالات مستقیم مزایا صرفه‌جویی کنند.

2016 تاکنون

در جریان بودجه سال 2016 در بیست و نهم فوریه، جیتلی اعلام کرد که لایحه‌ای برای حمایت قانونی از پروژه ادهار در دست ارائه است و در تاریخ سوم مارس همان سال، وی لایحه ادهار را تسلیم پارلمان کرد. هرچند که این لایحه از سوی احزاب و انجمن‌های بسیاری مورد انتقاد قرار گرفت.

یازدهم مارس 2016، قانون ادهار در لوک سبها (Lok Sabha) یا خانه مردم هند به تصویب رسید. با این وجود، افرادی چون سیتارام یچوری (Sitaram Yechury) بر این باور بودند که تصویب چنین لایحه‌ای آن هم در زمانی‌که مساله حریم خصوصی آن هنوز هم در دیوان عالی کشور مورد بحث و بررسی است امری غیر قابل قبول است. شانزدهم مارس 2016، لایحه مجددا همراه برخی اصلاحات به لوک سبها رفت اما بلافاصله رد شد.

اداره تشخیص هویت هند، برای افزایش امنیت پروژه قابلیت احراز هویت از طریق چهره را نیز به آن اضافه کرد. این قابلیت که در تاریخ اول جولای 2018 به سیستم احراز هویت ادهار اضافه شد، کاربران را قادر می‌سازد تا در صورت بروز هرگونه اختلال در سایر روش‌های احراز هویت از قبیل اثر انگشت، عنبیه چشم و یا رمز یک‌بار مصرف (One Time Password) از روش تشخیص چهره استفاده کنند.

اهداف پروژه ادهار هند

هدف اداره تشخیص هویت هندوستان از اجرای پروژه ادهار، در حقیقت فعال‌سازی هویتی پرتابل برای تمامی ساکنین این کشور است به گونه‌ای که در هر زمان و مکانی قابل تایید و تصدیق باشد. پلتفرم ادهار تایید هویت کاربران از طریق ارائه‌دهندگان خدمات را ایمن و در عین حال با رویکردی آنلاین تسریع می‌کند و ازین طریق ارائه خدمات به آنها را کارآمدتر و موثرتر می‌سازد. در زیر، لیستی از خدمات قابل ارائه برای کاربران دارای شماره ادهار ارائه شده است.

• تایید شناسه ادهار

از طریق این سیستم، قابلیت شناسایی و تایید شناسه ادهار کاربران برای شهروندان و همچنین ارائه‌دهندگان خدمات ایجاد شده است تا از بروز هویت‌های جعلی جلوگیری شود.

• تایید شماره تلفن همراه یا آدرس پست الکترونیک

در صورت ارائه شماره تلفن همراه یا آدرس پست الکترونیکی از سوی داوطبین دریافت شناسه ادهار، قابلیت استفاده از خدمات آنلاین این طرح نیز درست همانند سایر خدمات در دسترس آن ممکن خواهد بود.

• قفل کردن اطلاعات بیومتریک

کاربران می‌توانند احراز هویت بیومتریک خود را از طریق اعمال سیستم امنیتی در این داده‌ها تضمین کنند. در صورت قفل بودن این داده‌ها، امکان احراز هویت برای هیچ کاربر دیگری وجود نخواهد داشت. هرچند که می‌توان برای معاملات احراز هویت بیومتریک، سیستم ایمنی اطلاعات را مجددا غیر فعال کرد.

• وضعیت اتصال شناسه ادهار با حساب بانکی

این اتصال که از طریق سرور موسسه هماهنگی ملی پرداخت‌های هند (NPCI) میسر شده است، قابلیت بررسی اطلاعات را به کاربران می‌دهد. گفتنی است که اداره تشخیص هویت هند، هیچ‌گونه مسئولیتی را در قبال این داده‌ها ندارد و هیچ‌کدام از اطلاعات ارائه شده توسط سرور موسسه هماهنگی ملی پرداخت‌های هند را ذخیره‌سازی نمی‌کند.

• تاریخچه احراز هویت ادهار

این سرویس به کاربران امکان بازخوانی تاریخچه احراز هویت‌های قبلی ادهار را می‌دهد.

• ژنراتور شناسه مجازی

با استفاده از این سرویس، کاربران دارنده شناسه ادهار می‌توانند شناسه مجازی VID خود را که عددی شانزده رقمی است از سیستم دریافت کنند.

به‌روزرسانی‌های جدید سرویس ادهار به کاربران این قابلیت را می‌دهد تا اطلاعات موجود در پایگاه داده قبلی را به‌روزرسانی کنند. برای مثال، در صورتی‌که آدرس محل سکونت کاربران تغییر یافته باشد، امکان تغییر و بروزرسانی آن در سیستم ادهار وجود دارد. ضمن اینکه، ردیابی زمان و مکان احراز هویت‌های صورت گرفته در مورد هر شناسه ادهار برای دارنده آن نیز میسر است. نکته قابل ملاحظه در مورد این به‌روزرسانی‌ها، ثبت تمامی تغییرات صورت گرفته در اطلاعات در تاریخچه ادهار است.

منابع: wikipedia – indiatoday – uidai.gov