پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
فاصله با بانکداری مدرن / آیا می‌توان بانکداری ایران را مدرن نامید؟
ماهنامه عصر تراکنش / با اینکه طی یک دهه گذشته برخی زیرساخت‌های لازم رشد فزاینده‌ای داشتند، اما هنوز هم عدم توسعه زیرساخت‌های نهادی، حقوقی و رگولاتوری متناسب و هم‌راستا با ظرفیت‌های فناوری، از چالش‌های اساسی مدرنیزاسیون است.
تاریخ بانکداری و اولین نمونه بانک‌ها را به فروشندگان بین‌المللی نسبت می‌دهند که به کشاورزان و تاجرانی که بین شهرها کالا و اجناس را ردوبدل می‌کردند، دانه‌های زراعتی می‌دادند. این ماجرا به حدود دو هزار سال قبل از میلاد برمی‌گردد و در آشور و سومریان جریان داشت. بعدها در یونان باستان و در طول امپراتوری روم، وام‌دهندگان در معابد می‌نشستند و سپرده‌های افراد را قبول می‌کردند و کار تبدیل پول را انجام می‌دادند. همچنین باستان‌شناسان نشانه‌هایی از ارائه وام و فعالیت‌های این‌چنینی از آن دوران را در کشورهای چین و هند پیدا کرده‌اند.
در هر دوره‌ای با توجه به ویژگی‌ها و مقتضیات مختص آن، مدرن بودن تعریف خاص خودش را دارد. از قرن 17 میلادی، معنای بانکداری مدرن با صدور اسکناس‌های بانکی همراه بود و اولین بانکی که اسکناس‌های مختص خودش را وارد این بازار کرد، بانک انگلستان در سال 1695 بود. سرویس‌هایی از جمله سرمایه‌گذاری، چک، اضافه‌برداشت و تسویه هم از دیگر خدمات بانکی بود که به‌مرور وارد این سیستم شد.
از سال 1959 این صنعت شاهد استفاده از فناوری در بخش بانکداری خرد است و در دهه 1960 بود که اولین دستگاه خودپرداز توسعه پیدا کرد و در حوزه بانکداری مورد استفاده قرار گرفت. در سال ۱۹۷۰ اولین سیستم پرداخت توسعه پیدا کرد که به ایجاد سیستم پرداخت الکترونیکی هم برای انجام پرداخت‌های داخلی و هم پرداخت‌های بین‌المللی منجر شد.
در سال 1973 شبکه پرداخت بین‌المللی سوئیفت راه‌اندازی شد و همه اینها به نوبه خود سهمی در مدرن شدن سیستم بانکداری روزگار خودشان داشتند. دهه اول قرن بیست‌ویکم نیز نقطه اوج نوآوری در فناوری‌های بانکی شد و شاهد تغییر عمده‌ای از سمت بانکداری سنتی به‌سوی بانکداری اینترنتی بودیم. به این ترتیب تعریفی که از مدرن بودن در صنعت بانکی وجود دارد، در دوران مختلف کامل‌تر و پیچیده‌تر شد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
10 روند برتر بانکداری خرد در سال 2018
از بین بردن اصطکاک از سفر مشتری، افزایش و توسعه استفاده از داده و تجزیه‌وتحلیل‌های پیشرفته، بهبود ارائه سرویس چندکاناله، استفاده بیشتر از PSD2 و بانکداری باز، ایجاد و برقراری روابط با کسب‌وکارهای فین‌تک، گسترش پرداخت‌های دیجیتال، پیروی و تطبیق با توافقات و تغییرات رگولاتوری، بررسی فناوری‌های پیشرفته، رقابت با چالشگران جدید و به‌کارگیری فناوری زنجیره بلوک جزء 10 روند برتر بانکداری خرد سال 2018 است که در سایت فایننشال برند معرفی شده است.
[/mks_pullquote]
سیستم کسل‌کننده بانکی
اما مفهوم نوآوری که پابه‌پای مدرنیته در صنعت بانکی پیش می‌رود، واقعا به چه معناست؟ آیا نوآوری به معنای ایجاد یک دنیای جدید برای بانکداری است، یا به معنای یک بانک جدید برای کل دنیاست؟ امروزه بحث‌های بسیاری وجود دارد که موسسات مالی به چه اندازه برای جذب و نگهداری مشتریان‌شان به نوآوری در سیستم‌ها و سرویس‌هایی که ارائه می‌دهند، احتیاج دارند.
بسیاری بر این باورند که سیستم بانکی به‌شدت خسته‌کننده و غیرهیجانی است و تحقیقاتی که در سال 2013 بین 70 میلیون بریتانیایی انجام شد، نشان داد که تنها 3.5 میلیون نفر بعد از یک سال بانک خودشان را تغییر داده بودند و این نشان‌دهنده خدمات ساده و یکنواخت برای مردم است. به همین دلیل برخی نوآوری را تلاش برای بهتر شدن عنوان کرده‌اند؛ بهتر شدن در همه ابعاد و به هر طریقی که رضایت و راحتی را بتوان در چهره مشتری و بازخوردهایی که می‌دهد، مشاهده کرد و به این ترتیب پای بانکداری دیجیتال به میان آمد.
دوره و زمانه در حال تغییر است و دنیای دیجیتال این روزها اثرات گسترده‌ای روی مجموعه‌ای از رفتارهای مصرف‌کنندگان دارد و مهم‌ترین آن تاثیری است که بر نحوه اداره امور مالی ما دارد. بانکداری الکترونیک، بانکداری دیجیتال و به‌طور کلی بانکداری مدرن، تلاشی است که موسسات مالی و بانک‌ها برای راحتی و رفاه حال مشتریان‌شان انجام می‌دهند و نه‌تنها هیچ نقطه پایانی برای این تلاش وجود ندارد، بلکه روزبه‌روز بر سرعتش هم افزوده می‌شود. در واقع فناوری همانند چرخ است و وقتی شروع به چرخش کند، هرگز متوقف نخواهد شد و هر چرخش در سریع‌تر شدن آن نقش موثرتری خواهد داشت. کسانی هم که از این قافله جا بمانند احتمالا زیر این چرخ له می‌شوند.
امروز بانک‌ها شباهت چندانی به بانک‌های گذشته و نسل‌های قبل ندارند؛ از فناوری‌های هوشمند گرفته تا بانکداری موبایلی و آنلاین، همه اینها توانسته‌اند نحوه تعامل مصرف‌کنندگان با موسسات مالی را تغییر دهند. حرکت رو به جلوی فناوری باعث ایجاد نوآوری‌های جالب و هیجان‌انگیزی شده است.
ما به‌عنوان مصرف‌کنندگان عصر فناوری به‌شدت وابسته به فناوری هستیم و انتظار داریم در صنعت مالی نیز همانند سایر صنایع همه‌چیز به‌سرعت امکان‌پذیر شود. طی 10 سال گذشته نوآوری‌های بی‌نظیری در بخش بانکی به وجود آمده است؛ از کانال‌های جدید و ارائه خدمات و سرویس‌های نوآورانه به مشتریان گرفته تا فناوری‌های مرتبط با بک‌آفیس و اتوماسیون.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
ردپای بانکداری در قرن 17 میلادی
بسیاری از دروس اقتصادی ردپای بانکداری مدرن را در قرن 17 و فعالیت‌های زرگرهای لندن دنبال می‌کنند. این زرگرها که مکان‌های مخصوص به خودشان هم داشتند، به ازای سرویسی که ارائه می‌دادند، از افراد مبلغی دریافت می‌کردند. کار آنها این بود که در ازای هر سپرده‌ای که افراد از فلزات گرانبهایشان انجام می‌دادند، رسیدی صادر می‌کردند که مقدار و میزان خلوص فلزی که ارائه شده بود در آن درج می‌شد.
[/mks_pullquote]
شش روند در بانکداری مدرن
در نظرسنجی بین‌المللی اخیر KPMG، تقریبا نیمی از مدیران عامل بانک‌ها گفتند که با توجه به حجم نوآوری‌ها در فناوری، انتظار ساختارشکنی‌های عمده و اساسی در بخش بانکداری دارند. اما خبر خوب این است که به نظر می‌رسد اکثر مدیران بانکی نگرش درستی نسبت به نوآوری دارند و بیش از دوسوم پاسخ‌دهندگان در این نظرسنجی عنوان کردند که به ساختارشکنی‌های فناورانه بیشتر به چشم یک فرصت نگاه می‌کنند تا تهدید.
اما برای اینکه مشخص شود کدام تغییرات توانستند بیشترین نظرات را به خودش جذب کنند، شرکت ARCA گزارشی منتشر کرده که در آن شش مورد از جالب‌ترین روندهای موجود در بانکداری مدرن را توضیح داده است.
1. آزمایشگاه‌های نوآورانه: باید گفت که تمام بازطراحی‌های خلاقانه شعب، فناوری‌های هوشمند و ابزارهای یکپارچه همگی از جایی به نام آزمایشگاه نوآوری سربرآورده‌اند.
2. صف‌های سریع‌تر: در صف ایستادن یکی از بدترین تجربه‌هایی است که افراد در رابطه با بانک‌ها دارند و حالا دیگر به لطف سیستمی به نام سسیستم مدیریت صف دیجیتال، دیگر خبری از انتظارهای کشنده نیست.
3. ابزارهای تعاملی: دیگر آن روزهایی که باید منتظر می‌ماندید تا یک نفر به کمک شما بیاید، گذشت و حالا دیگر بانک‌ها ابزارهای تعاملی به مصرف‌کنندگان ارائه می‌دهند و این یکی از جالب‌ترین روندها در این صنعت به‌شمار می‌رود.
4. کیوسک بانکدار: این کیوسک‌های بانکدار در بسیاری از شعب بانکی دیده می‌شود. در این کیوسک‌ها، بانکدار می‌تواند طیف متنوعی از عملیات را برای مصرف‌کننده انجام دهد.
5. سرویس‌های متعدد: یکی دیگر از کارهای جالبی که بانک‌ها برای حرکت به سمت آینده انجام می‌دهند، به‌کارگیری سرویس‌های چندگانه است. در گذشته بانک‌ها صرفا مکانی برای انجام کارهای بانکی بود، اما امروزه بانک‌ها به‌عنوان یک رویکرد جدید به سمت ارائه سرویس‌های مربوط به کافی‌شاپ و رستوران نیز رفته‌اند.
6. فناوری هوشمند: فناوری می‌تواند نقش بسزایی در بهبود تجربه مشتری داشته باشد. یکی از جالب‌ترین روندهای این روزها نیز فناوری ژست تعاملی است.
خلاصه اینکه تمامی اینها همان تلاش‌هایی است که به‌عنوان نوآوری در صنعت شناخته می‌شود و سعی دارد مشتریانی که دیگر نمی‌توان آنها را با کوچک‌ترین و ابتدایی‌ترین سرویس‌ها راضی نگه داشت، همچنان به‌عنوان مشتری ثابت حفظ و حتی کاری کند که مشتریان بیشتری روزبه‌روز به سمت بانک‌ها جذب شوند. در واقع رفاه، سرعت، امنیت، رضایت، صرفه‌جویی در هزینه‌ها و زمان، همگی اینها نشان‌دهنده مدرن بودن سیستم بانکداری و تطابق آن با جامعه و شرایط کنونی این دوران است.
همچنین می‌توان گفت فناوری‌ها، مفاهیم و روندهایی وجود دارند که بر این ارائه سرویس‌ها، نحوه عملکرد بانک‌ها و تاثیری که بر جذب رضایت مشتری دارند، اثرگذار خواهند بود. بیومتریک‌ها، بیگ‌دیتا، انجام تراکنش‌های غیرنقدی، هوش مصنوعی در مدیریت مالی شخصی و قانون‌گذاری فین‌تک به‌طور قطع بانکداری دیجیتال در سال 2018 را تغییر خواهد داد و بانک‌ها و موسسات مالی تمرکز بیشتری روی این حوزه‌ها خواهند داشت.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
راه‌اندازی اولین سرویس‌های بانکداری آنلاین در انگلستان
اولین سرویس‌های بانکداری آنلاین خانگی در انگلستان به‌وسیله شرکت ساخت‌وساز ناتینگهام (NBS) در سال ۱۹۸۳ پایه‌ریزی شد. سیستمی که استفاده می‌شد بر پایه سیستم prestel انگلیسی بود و از یک رایانه ـ مثل بی‌بی‌سی میکرو ـ یا صفحه‌کلید متصل به سیستم تلفن و دستگاه تلویزیون استفاده می‌کرد. این سیستم (که ارتباط خانگی-homelink- نامیده می‌شد) مشاهده آنلاین صورت‌حساب‌ها، انتقالات بانکی و پرداخت قبوض را ممکن می‌ساخت.
[/mks_pullquote]
ما کجای کاریم؟
اما در رابطه با ایران وضعیت چطور است؟ بانکداری ما؟ بانکداری الکترونیکی و دیجیتال ما؟ و اینکه آیا می‌توان با توجه به تعاریفی که پیش‌تر ارائه دادیم، بانکداری ایران را در دسته‌بندی بانکداری مدرن قرار داد، یا خیر؟
مصطفی بهشتی‌روی، عضو هیات‌مدیره بانک پاسارگاد که در مصاحبه با شماره دهم عصر تراکنش از عقب بودن وضعیت بانکداری کشور گفته بود، بانکداری حال حاضر ما را از کشوری مانند ترکیه هم عقب‌تر می‌داند؛ کشوری که به گفته خودش، زمانی که حول‌وحوش سال‌های 1362-1361 شمسی به آنجا رفته بود، برایش جالب بود که بانکداری آنجا درست مانند نحوه بانکداری سال 1354 ما بوده است، اما در کمتر از 20 سال توانستند از ما پیشی بگیرند و فاصله‌شان را چندبرابر کنند.
نیما نامداری، معاون طرح و توسعه شرکت ارتباط فردا تعریفش از بانکداری مدرن را با بانکداری دیجیتال و ورودش به بانکداری خرده‌فروشی شروع می‌کند. او از نفوذ بسیار زیاد بانکداری دیجیتال به حوزه بانکداری خرده‌فروشی و از طرف دیگر، عدم نفوذ آن به انواع دیگر بانکداری مانند بانکداری سرمایه‌گذاری و شرکتی گفت و تاکید کرد که بانکداری خرده‌فروشی در دنیا عملا همان بانکداری دیجیتال است.
به گفته نامداری، اغلب مردم تمایلی ندارند که سرویس‌های بانکی‌شان را فقط از یک بانک دریافت کنند و اکثرا از سرویس‌های چند بانک مختلف استفاده می‌کنند. او در تکمیل این بخش از صحبت‌هایش گفت: «بانکداری دیجیتال کمک کرده که چندبانکه شدن ساده‌تر شود. اتفاقا بانکداری دیجیتال موجب شده که مردم به یک بانک وفادار نباشد و با چند بانک کارهایشان را انجام دهند. این تاثیری که بانکداری دیجیتال روی چندبانکه شدن گذاشته، اساسا محصولات بانکی را تغییر داده است. محصولات بانکی ناچارند در بانکداری خرده‌فروشی به سمت چندبانکه شدن بروند، چون هم ترجیح مردم به این سمت است و هم ابزارهای دیجیتال این امکان را فراهم کرده است.»
مثلا اینکه افراد از یک بانک وام دریافت کنند و بتوانند اقساط آن را از طریق یک بانک دیگر پرداخت کنند، جزء چندبانکه شدن محصولات بانکی قرار می‌گیرد و اینجاست که مفهوم Banking as a Platform هم معنا پیدا می‌کند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
جایگاه بانکداری ایران در دنیا
برت کینگ در هفتمین همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت از چهار مدل بانکداری موجود در دنیا گفت و توضیح داد که با وجود ورود بانکداری 4.0 در دنیا، اما ایران هنوز در مرحله بانکداری 1.0 به‌سر می‌برد.
[/mks_pullquote]
تعریف نامداری از بانکداری مدرن در یک جمله این است: «بانکداری مدرن، بانکداری مبتنی بر داده است.» یعنی دورانی که بانکداری مبتنی بر دارایی بود و افراد با ارائه یک سند ملکی، یا پول نقد یا ماشین‌آلاتی که قابل ارزش بودند، می‌توانستند از بانک‌ها سرویس دریافت کنند، به سمت دریافت و پردازش داده رفته است. نامداری اصلی‌ترین تفاوتی را که میان بانکداری مدرن و بانکداری کلاسیک وجود دارد، این‌طور تعریف می‌کند: «علاوه بر دارایی، شما داده هم دارید. داده می‌تواند به‌نوعی دارایی شما باشد. یعنی شاید شما در بانک هیچ پولی نداشته باشید و هیچ ملکی هم به اسم خودتان نداشته باشید، ولی چون بانک داده‌های متفاوتی از زندگی شما و رفتار مالی و هرگونه جنبه زندگی شما طی سالیان گذشته به دست آورده، می‌تواند این داده‌ها را تحلیل کند و سرویس‌هایی به شما بدهد که در گذشته به‌خاطر عدم اعتماد نمی‌توانست ارائه دهد. پایه‌ای‌ترین مفهوم اینجا اعتبار است و اصلی‌ترین کاری که با داده می‌توان انجام داد، اعتبارسنجی است و به‌واسطه همین داده‌ها هم می‌تواند اگر شما در بازپرداخت وام دچار مشکل شدید، اعتبار شما را کمتر کند و در دیگر بانک‌ها هم برای شما مشکلاتی به وجود آورد.»
در واقع مهم‌ترین تفاوت بانکداری سنتی و مدرن همین کار با داده است و مهم‌ترین ابزار آن هم بانکداری دیجیتال است. حالا با توجه به تمام تعاریفی که پیش‌تر ارائه شد، می‌توان گفت که بانکداری ما در دسته‌بندی بانکداری مدرن قرار نمی‌گیرد.
نامداری دلیلش را هم مبتنی‌نبودن بانکداری ما بر داده عنوان کرد؛ اینکه ما بیشتر در این صنعت ابزارهای دیجیتال داریم و سرویس‌دهی را مبتنی بر آی‌تی کرده‌ایم، ولی از داده‌های مشتریان هیچ استفاده‌ای در عملیات بانکی نمی‌شود. بانکداری سنتی همچنان در جامعه ما رواج دارد و صرفا بخش‌هایی از آن دیجیتالی شده است. به عبارتی وقتی بخواهید وام بگیرید، همچنان باید وثیقه ملکی داشته باشید و اعتبار شما پیش بانک مبتنی بر ضامن شما خواهد بود.
چرا در کار با داده ضعیف هستیم
نامداری صحبت‌هایش را این‌طور خلاصه کرد که بانکداری مدرن مسیری است که فازهای مختلفی دارد و ما توانسته‌ایم فاز اول آن را که شامل دیجیتالی کردن کانال‌های ارتباط با مشتری است، انجام دهیم، اما فاز دوم آن را که مبتنی بر داده و وارد کردن داده‌های دیجیتال بر فرایندهای تصمیم‌گیری و مدیریت بانکی است، انجام نداده‌ایم.
وقتی از او جویای علت شدیم که چرا بانکداری ما در فاز دوم این مسیر کوتاهی کرده و ضعیف عمل کرده است، سه علت را بیان کرد. علت اول منابع‌محور بودن نظام بانکی ایران بود. یعنی مدیران بانکی ما، بانک‌ها را با این هدف مدیریت می‌کنند که بتوانند پول بیشتری به داخل بانک بیاورند. در چنین نظام بانکی و با توجه به شرایط اقتصادی مملکت برای مدیر بانک صرف می‌کند که به همان درصد محدود مشتریانی بچسبد که منابع بیشتری دارند و چرا باید خودش را گرفتار درصد بیشتری از مشتریانی کند که پول چندانی هم ندارند. برای چنین نظام بانکی، بانکداری مبتنی بر داده فایده چندانی ندارد. در واقع مدیر بانک را بر اساس میزان پولی که توانسته وارد بانک کند، ارزیابی می‌کنند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
اولین استفاده از پول الکترونیکی
پول الکترونیک، برای نخستین‌بار در سال ۱۹۱۸ در کشور آمریکا توسط بانک فدرال رزرو مورد استفاده قرار گرفت. این بانک، پرداخت و انتقال وجوه را با استفاده از تلگراف در دستور کار خود قرار داد. این بانک بعدها با توسعه موسسات تهاتری خودکار (در سال ۱۹۷۲)، زمینه استفاده گسترده از پول الکترونیک را فراهم کرد.
[/mks_pullquote]
قدرت پایین مدیران فناوری اطلاعات بانک‌ها هم علت دوم بود. یعنی اینکه مدیران فناوری اطلاعات بانک‌ها اساسا مدیران درجه یک نیستند و قدرت‌شان به قدر مدیران مالی و بازاریابی و امور شعب نیست. مثلا شاید بالای 70 درصد اعضای هیات‌مدیره بانک‌ها افرادی باشند که تخصص مالی و حسابداری دارند و تعداد بسیار کم و انگشت‌شماری هستند که تخصص آی‌تی دارند.
به گفته نامداری این موضوع نشانه قوی‌نبودن مدیران آی‌تی بانک‌هاست. البته همین قوی نبودن هم دلیل دارد. از آنجایی که آی‌تی برای بسیاری از بانک‌ها صرفا برای کاهش هزینه است و نه فرصتی برای افزایش درآمد و سود، به همین دلیل مدیران بانکی، این موضوع را آن‌طور که باید، جدی نمی‌گیرند.
اما علت سوم به این موضوع برمی‌گردد که بانکداری الکترونیکی تمام تمرکزش را روی مکانیزه‌‌کردن کانال‌ها و روش‌های ارتباط با مشتری قرار داده، نه محصول. نامداری در توضیح این موضوع گفت: «ما یک مفهوم کانال داریم و یک مفهوم محصول. بانکداری الکترونیکی تمام تمرکزش روی مکانیزه کردن کانال‌ها و روش ارتباط با مشتری است. ما هیچ محصول بانکی که اختصاصا الکترونیکی باشد، نداریم و به همین دلیل هم از بحث بانکداری مبتنی بر داده فاصله زیادی خواهیم داشت. در واقع کاری که ما انجام می‌دهیم این است که محصولات سنتی بانکی را روی کانال‌های دیجیتال عرضه می‌کنیم.»
