پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
منتظرقائم: با فیلتر تلگرام اتفاق خاصی رخ نخواهد داد / تقی‌پور: ما اصلا کسب و کار تلگرامی نداریم
این روزها اخبار و زمزمه‌ها درباره فیلترینگ تلگرام، بیش از هر زمان دیگر به گوش می‌رسد. عده‌ای موافق هستند و عده‌ای مخالف؛ موافقان، بر مزایای تلگرام، از جمله فراهم شدن فضای کسب‌وکاری، پیام‌رسانی و آزادی بیان تاکید دارند و مخالفان هم به ایجاد ناامنی توسط این اپلیکیشن اشاره و آن را حربه‌ای برای نفوذ تلقی می‌کنند و پیام‌رسان‌های داخلی را جایگزین مطلوبی برای آن می‌دانند.
در همین راستا 28 فروردین ماه، نشستی تحت عنوان «تلگرام؛ بودن یا نبودن؟» با همکاری پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات برگزار شد. دکتر رضا تقی‌پور، عضو شورای عالی مجازی و وزیر اسبق ارتباطات و دکتر مهدی منتظرقائم، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، سخنرانان این نشست بودند و رضا قربانی، سردبیر ماهنامه عصر تراکنش به عنوان مجری در این پنل حضور داشت. مشروح این مناظره در ادامه آورده می‌شود.
چگونه با تلگرام مواجه شویم؟
در ابتدای این نشست رضا قربانی، سردبیر نشریه عصر تراکنش تاریخچه مختصری از فعالیت رسانه‌ها را بیان کرد و گفت: «از زمانی که اولین روزنامه‌ها در ایران به وجود آمد، دولت نقش مهمی در این عرصه داشت. زمان قاجار، پهلوی و بعد از انقلاب، رسانه‌ها دولتی بودند. برای اولین بار ما با فضایی مواجه شدیم که مصداق آن تلگرام است و دولت توان کنترل، نظارت و محدودیت آن را ندارد. برای اولین بار با مفهومی مواجه هستیم که نقش دولت در آن کمرنگ شده است. حال این سؤال مطرح می‌شود که چگونه می‌توان با این پدیده مواجه شد؟ ایجاد جایگزین‌ها و پیام‌رسان‌های داخلی مطرح است و ما می‌خواهیم در این نشست درباره آن گفتگو کنیم.»
رضا تقی‌پور، وزیر اسبق ارتباطات با بیان اینکه تلگرام در عین حال که رسانه است فقط یک رسانه نیست، گفت: «در ابتدا باید ببینیم تلگرام یک رسانه است و یا حاکمیتی در میان حاکمیت‌ها؟»
در ادامه مهدی منتظرقائم، عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه وقتی از رسانه صحبت می‌کنیم، مفهومی بزرگ را یادآور می‌شویم، گفت: «رسانه ترجمه Media است نه Mass media؛ ما وقتی می‌گوییم رسانه خلط مفهومی ایجاد می‌شود. باید بگوییم رسانه جمعی یا رسانه ارتباطی. تلگرام از بین سه هزار اپلیکیشن، یک اپ ارتباطی است و نه می‌تواند و نه ما باید باور کنیم که قرار است حکومت را تغییر دهد.»
تقی‌پور در ادامه به تشریح تأثیر فضای سایبر بر مفهوم قدرت پرداخت و گفت: «قدرت ملی از چهار بعد تشکیل شده است؛ قدرت اجتماعی و فرهنگی، قدرت سیاسی، قدرت اقتصادی و قدرت نظامی. در دو دهه اخیر، بحث قدرت اجتماعی و فرهنگی به قدرت نرم تغییر پیدا کرده است. ایدئولوژی، اعتبار ملی، ساختار حکومت، روحیه ملی، هویت ملی، مشروعیت نظام سیاسی و … مورد توجه است و انقلاب اسلامی از همین محورها حاصل شده است. در نگاه سیاسی بحث قدرت، متفاوت و عبارت است از توانایی تغییر رفتار طرف مقابل. در این زمینه دانشمندان علوم انسانی قدرت را از نفوذ متمایز کرده و فضای سایبر را وارد آن می‌کنند.»
کاربران تلگرام جاسوس‌ها نیستند بلکه همین ملت هستند
منتظرقائم با بیان اینکه قطعاً پدیده‌ای که در جامعه گسترش می‌یابد با قدرت ارتباط پیدا می‌کند، گفت: «هر پدیده که در عالم ظهور می‌کند در معنا و چگونگی قدرت یا تغییر در آن اثرگذار است و هرچقدر وسیع‌تر باشد قطعاً با قدرت رابطه دارد. مناقشه در تعریف عام نیست بلکه در حوزه مفهومی و نوع کاربرد است. در بحث قدرت ملی باید ملت را هم تعریف کنید. کاربران تلگرام جاسوس‌ها نیستند بلکه همین ملت هستند. ما در برساخت قدرت ملی درون حاکمیت این توفیق را نداشتیم که ملت درون ایدئولوژی یا هژمونی دولت کار کند. ما باید بحث درونی کنیم که چگونه تلگرام را درون قدرت ملی هضم کرد تا کنش تمام افراد درنهایت موجب افزایش قدرت ملی شود. تقلیل امر عام در سیاست‌گذاری رسانه‌ای، محتوم به شکست است.»
جنگ نرم از طریق شیوه‌های ارتباطی است
در ادامه تقی‌پور با تاکید بر اینکه قدرت ملی برخاسته از قدرت مردم است، گفت: «قدرت نرم انقلاب همین‌گونه است و حتی شاید ما از معدود کشورهایی هستیم که قدرت نظامیمان هم با اتکا به مردم شکل گرفته است. اینکه انقلاب اسلامی شکست‌ناپذیر است، موضوعی است که استکبار جهانی به آن رسیده؛ هشت سال جنگ، آنها را به این نتیجه رساند و از قدرت نظامی به قدرت اقتصادی تغییر رویه دادند. امروز طرف مقابل ما به این نتیجه رسیده که اگر قرار است جنگی رخ دهد عرصه جنگ نرم است و این از طریق شیوه‌های ارتباطی موجود است.»
منتظرقائم با تاکید بر اینکه بشریت درحال شدن است و تحت تأثیر عواملی، تغییراتی رخ می‌دهد، گفت: «ما اکنون از گذشته عبور کرده‌ایم، به وضع موجود رسیده و به آینده می‌رسیم. در برابر هیچ کدام نمی‌توانیم بایستیم. همه ملل نیز در تمام تاریخ به دنبال این بوده است تا تصمیمی بگیرد و آینده بهتری داشته باشد. اینکه بگوییم امام، جنگ، انقلاب، بسیج و دشمن درنهایت به حفظ وضع موجود می‌رسیم. اگر وضع موجود چالش نداشت نیازی نبود برای رسیدن به آینده آن را تغییر دهیم. اگر جلوی آینده و تغییرات بایستیم ما را به راهکارهای سیاسی رهنمون می‌شود. همواره در طول تاریخ، تغییراتی رخ داده است. آنچه در پایان قرن 20 و اوایل قرن بیست و یک رخ داده است، ظهور نوآوری‌های تکنولوژیک بوده است. این نوآوری‌ها خلق نمی‌شود بلکه امکان پیدا کرد آنچه در گذشته بوده با بزرگ‌نمایی مواجه شود.»
او اضافه کرد: «مرکزیت‌زدایی، اقتدارزدایی، وفور، دسترسی و … ویژگی جهان مجازی است. این جهان مجازی حالا تبدیل به تلفن‌های هوشمند شده است. بخشی از اپلیکیشن‌ها شبکه‌ساز هستند تا یک تیم بتواند پیام خود را به تعداد زیادی از افراد عرضه کند. این اپ‌ها در خود اینترنت یا کامپیوترهای شخصی موجود بود اما تلگرام یکی از اپ‌های موبایل است که وقتی از کامپیوتر شخصی به موبایل منتقل شدیم اتفاق ماهوی رخ داد. فیس‌بوک و وبلاگستان برای طبقه متوسط به بالای اندیشه در جامعه است. این طبقه آینده متفاوتی را می‌خواهد و داوری ضد با گذشته دارد. وقتی این شبکه‌سازی از کامپیوتر شخصی به موبایل می‌رسد خصلت گم شدن در آن زیاد می‌شود و قابلیت خبررسانی و تفسیر که در اپ‌های قدیمی سطح پایینی دارد، افزایش پیدا می‌کند. اینکه معاند و فتنه‌گر داریم، واقعیت است اما مرزبندی و لایه‌شناسی مهم است.»
تلگرام؛ فراتر از یک اپ
قربانی در ادامه به محیط کسب‌وکار دیجیتالی که در فضای تلگرام ایجاد شده است، اشاره کرد و گفت: «تلگرام اولین فضای اطلاع‌رسانی بود که افراد در لایه‌های مختلف با یکدیگر ارتباط برقرار کرده‌اند و کسب‌وکارهای دیجیتال از فضای تلگرام استفاده کردند. ما باید تلگرام را فراتر از یک اپ ببینیم. تلگرام ابزار انتقال فایل، ذخیره‌سازی و پیام‌رسانی شده است و این کار ریسک بالایی دارد. تلگرام بستر فعالیت اقتصادی شده است و فرد نیاز دارد مسیر آینده خود را بداند. ریسک و تغییرات ناگهانی در این مسیر وجود دارد و با این وضعیت فعال اقتصادی همواره در اضطراب است. شما این موضوع را چه‌طور می‌بینید؟»
تقی‌پور در پاسخ به این پرسش گفت: «تلگرام به منافع اقتصادی خود فکر می‌کند اما ای کاش همین‌طور بود. ما اصلاً کسب و کار تلگرامی نداریم. حاضرم مناظره کنم که اتفاقاً تلگرام بدترین بستر برای کار اقتصادی است. اگر تلگرام اپلیکیشن است جایگاه کریپتوکارنسی و پورن در این اپ چیست؟ بحث بلاک‌چین چیست؟ ما بیش از 300 نرم‌افزار پیام‌رسان در دنیا داریم. کدام یک کانال با ظرفیت نامحدود دارند؟ تلگرام کار فنی و صنعتی نمی‌کند.»
او ادامه داد: «حداقل یک سال است که مخالفت با تلگرام در سطح کشور مطرح است. دی ماه 1395 در شورای عالی فضای مجازی طرحی تحت عنوان ساماندهی فضای مجازی به وجود آمد و در خردادماه 1396 تصویب شد که پیام‌رسان‌های داخلی درحالی ادامه فعالیت دهند که در داخل ثبت شوند و در بحث جرائم پاسخگو باشند. ما به دلیل سواد کم عده‌ای در بخش قوانین از جمله احراز هویت عقب مانده‌ایم.»
مشکل از کجاست؟
در ادامه منتظرقائم با تاکید بر اینکه تلگرام قطعاً یک اپ است، گفت: «اینکه پشت تلگرام اهداف و سیاست‌گذاری شده است، در ماهیت آن تغییری ایجاد نمی‌کند و به خاطر مزیت نسبی، نیازسنجی، هدف‌گذاری و مشتری‌هایی که داشته در کشور ما رواج پیدا کرد. اگر ما با اپلیکیشن مشکل داریم، بحث حقوقی دارد که به قوانین بین‌الملل و قوانین داخلی وابسته است. اگر طبق قوانین بین‌الملل با اپلیکیشن توافق داریم؛ اپلیکیشن موظف به فرمانبرداری است. اگر تعریف ما با تعاریف ساختارهای بین‌المللی متفاوت است؛ این مشکل خاص ما است. ما با اپ مشکل نداریم بلکه با کارکرد آن مشکل داریم. مساله من نیز منافع اقتصادی و سیاسی نیست بلکه منافع ملت ایران است. ما با کارکرد اپلیکیشن مشکل داریم یا خود آن؟ اگر اپ را بردارید فرد دیگری می‌آید و پرچم را برمی‌دارد. جامعه ما نیاز به آموزش جنسی دارد؛ به دلیل تاریخی که طی کرده‌ایم، بیش از متوسط سایر کشورها وقتی به مسائل جنسی می‌رسیم، جامعه خودکنترلی‌اش را از دست می‌دهد و در شرف انقلاب جنسیتی قرار دارد.»
او در ادامه تاکید کرد: «اگر داستان ایران با تلگرام، نزاع دولت- ملت با شرکت است نباید گفتمان‌های عوام‌پسند تولید کرد و مقاومت را در جامعه افزایش داد. ما متخصص در حوزه رسانه داریم، مدیران اپ‌های داخلی سخنگوی زودتر فیلتر کردن تلگرام شده‌اند. من به عنوان متخصص ملی که ایدئولوژی سیاسی هم ندارد همیشه این رویکرد را داشته‌ام که مجموعه ابزارهای سیاست‌گذاری از ممنوعیت محدودیت تا روش‌های فرهنگی و سایر ابزارها باید وجود داشته باشد، بنابراین نباید ممنوعیت و فیلترینگ را برداریم. درباره تلگرام باید همه مکانیسم‌های سیاست‌گذاری را به کار ببریم و با توجه به شرایط، مشروعیت برای به کارگیری آن به وجود آید. به خودمان وعده‌های غلط ندهیم؛ ما چند سال دیگر درباره این اپ‌ها با نام دیگر صحبت می‌کنیم. با فیلتر تلگرام اتفاق خاصی رخ نخواهد داد. با فیلتر تلگرام می‌توان از فیلترشکن استفاده کرد. اگر فیلترشکن هم نبود می‌توان از فناوری بلاک‌چین استفاده کرد.»
منتظرقائم تصریح کرد: «ما با دشمن، جنگ داریم اما با خودمان، توده‌های ناآگاه و سیاست‌مداران فاسد هم جنگ داریم. درحال حاضر می‌گوییم اپ خارجی است و باید اپ داخلی بیاوریم با این هدف که صنعت شبکه‌سازی اپ‌های داخلی را تقویت کنیم. اما این سؤال پیش می‌آید که اپ‌های ما برای بخش خصوصی هستند یا خصولتی؟ آیا در اقتصاد سیاسی چنین فرمولی داریم که بودجه به جایی داده شود و شبکه‌ای برای آن راه‌اندازی داده شود؟»
در ادامه رضا تقی‌پور گفـت: «مالک تلگرام سرمایه‌گذار نفت و گاز اسرائیل است و دوروف برای آن کار می‌کند. این گزاره که تعریف ما از پورن با تعریف غرب متفاوت است و این مشکل ماست، اصلاً قابل قبول نیست. دعوای ما هم این است که آنها نمی‌توانند تعاریف را به ما تحمیل کنند. تلگرام یک اپ است اما کارکردهای بسیار فراتر دارد و ما با آن کارکردها مشکل داریم. اگر درباره فیلترینگ صحبت می‌کنیم آن را تنها به عنوان بخشی از راه‌حل قبول داریم. تلگرام با فیلترشکن بالا می‌آید اما این هم بخشی از جنگ است. ما نباید بی‌قانونی را رواج دهیم؛ سروش شاکی خصوصی داشته است و تا جایی که قانون اجازه داده مدیرعامل آن پاسخگو بوده است.»
منتظرقائم با بیان اینکه باید ارکان اصلی نظام ارتباطی داخل مرزهای یک کشور باشد، گفت: «شبکه‌های پیام‌رسان منبع درآمد تبلیغی ندارند. اگر شبکه‌های داخلی ایجاد شود منبع درآمد آنها از کجا خواهد بود؟ آیا این منبع از نهادهای دیگر است که باید بودجه ملی بگیرند تا به این شبکه کمک کنند تا سرپا بمانند؟ اگر تابع دولت شد و بودجه نفت کم شد باید چه تدبیری اتخاذ کنیم. مساله اصلی ما در ایران کمیت‌ها و مصداق‌ها نیست بلکه کارکردها و لایه‌هاست.»
