پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
مصوبه شاپرک در مورد توقف ussd سه بند بیشتر نداشت اما همان سه بند توانست بخشی از فعالیت‌هایی را که از طریق موبایل انجام می‌شد، متوقف کند. طبق آن مصوبه قرار شده بود از ۱۵ مهرماه شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت (PSPها) عرضه برخی خدمات بر بستر USSD را محدود و برخی از خدمات را نیز به صورت کامل متوقف کنند. در اصل دیگر امکان انجام تراکنش خرید و همچنین مانده‌گیری از طریق USSD وجود نداشت و سقف ارائه خدمات خرید شارژ و مانده‌گیری نیز محدود به سقف ۲۰۰ هزار تومان شد.
هر چند در این بخشنامه به کانال USSD اشاره شده بود اما پس از اجرایی شدن آن امکان مانده‌گیری از روی برنامه‌های کاربردی موبایل (اپ) نیز محدود شد؛ در اصل با این مصوبه کانال موبایل به صورت کامل بسته شد.
این مصوبه در یک جلسه فوری صادر و تصویب شده است. صحت این گفته زمانی مشخص می‌شود که به روز ابلاغ این مصوبه به بانک‌ها و زمان اجرایی شدن آن نگاهی بیندازیم. این مصوبه پنجشنبه ۹ مهرماه به بانک‌ها ابلاغ شده و شنبه ۱۱ مهرماه به شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت. این شرکت‌ها قرار بود ظرف چهار روز کانال‌های مورد نظر بانک مرکزی و در اصل کانال کسب و کاری خود را ببندند.
در اصل در طول چهار روز کسب و کاری که دو سال بود از عمر آن می‌گذشت و برخی از طریق آن برای خود بستر کسب درآمد قانونی ایجاد کرده بودند، از بین رفت. اولین دلیلی که برای این تصمیم ناگهانی شاپرک و بانک مرکزی به ذهن خطور می‌کرد، امنیت بود.
.
امنیت
امنیت ساده‌ترین دلیلی است که برای صدور چنین مصوبه‌ای به ذهن خطور می‌کند. اما اگر امنیت پاسخ قانع‌کننده‌ای باشد چرا امکان خرید شارژ یا پرداخت قبوض تا سقف ۲۰۰ هزار تومان در این بستر پذیرفته شده است؟ اگر این بستر ناامن است برای هر مقداری از پول ناامن است. پس شاید امنیت یکی از دلایل اتخاذ چنین تصمیمی باشد اما به طور قطع تمام ماجرا نیست.
نیما امیرشکاری کارشناس بانکداری الکترونیکی در این خصوص می‌گوید:«در USSD چون خود شما پیام را ایجاد می‌کنید امن کردن آن دست بانک نیست و اپراتور در این میان می‌تواند شنود مالی داشته باشد، این فرآیند برای شبکه بانکی منطقی نیست. از سویی USSD جزو پیام‌های کوتاه موبایلی (short message) طبقه‌بندی می‌شود، از همین رو رمزنگاری آن به نسبت پیچیده و متفاوت است و همچنین طول پیام را افزایش می‌دهد و از این گروه خارج می‌کند.»
ابراهیم حسینی‌نژاد معاون عملیات پرداخت الکترونیکی سامان نیز دلیل این امر را پایین بودن امنیت این بستر می‌داند و می‌گوید:«در حال مذاکره با بانک مرکزی هستیم تا بتوانیم مشکلات موجود را برطرف کنیم و طبق استاندارد عمل کنیم. با مذاکره و پیاده کردن استانداردهای مورد نظر می‌توان بستر را برای ارائه خدمات موبایلی آماده کرد.»
.
اقتصادی یا سیاسی
یکی دیگر از دلایل مطرح‌شده در این رایزنی‌ها اقتصادی بودن تصمیم بانک مرکزی و شاپرک عنوان شده است. طی سال‌های گذشته بانک مرکزی و شاپرک با اپراتورها بر سر چگونگی ارائه خدمات بانکی بر بستر USSD و موبایل مذاکره کرده‌اند. برخی معتقدند به دلیل نتیجه ندادن این مذاکرات بانک مرکزی سعی کرده است با این تصمیم، فشار بیشتری به اپراتورهای تلفن همراه بیاورد تا شاید بتواند آنان را با خود همراه کند. از سویی تقریباً ۷۰ تا ۸۰ درصد کارمزد خدمات ارائه‌شده بر بستر USSD به اپراتورها تعلق می‌گرفت و همین امر موجب شده بود اعتراض شرکت‌های PSP و در برخی مواقع بانک‌ها بلند شود که اپراتورها توانسته‌اند از انحصاری که در اختیارشان است سوءاستفاده کنند. حال این تصمیم بانک مرکزی و شاپرک موجب می‌شود اپراتورها این بخش از درآمدشان را از دست بدهند و همین امر شاید علت برگشت آنها به میز مذاکره و قبول کردن خواسته‌های بانک مرکزی و شاپرک باشد.
اما اپراتورها نظری غیر از این دارند. این تصمیم هر چند برای آنان بسیار عجیب بود اما بیشتر از اینکه آن را اقتصادی بدانند، سیاسی می‌دانند.
عطوفی معاون بازاریابی و فروش همراه اول معتقد است:«مسدود شدن USSD نمی‌تواند امنیتی باشد چرا که تاکنون هشدار امنیتی‌ای در این خصوص نداشته‌ایم. اگر در این خصوص اتفاقی افتاده بود با توجه به نظارت‌هایی که در این زمینه صورت می‌گیرد حتماً به اطلاع ما می‌رسید. به نظر ما این موضوع به اختلاف خود شرکت‌های PSP و تخلفاتی که در این زمینه انجام داده‌اند، بازمی‌گردد. به عنوان مثال گاهی پیام خرید یک میلیون تومانی شارژ برای ما ارسال می‌شد در حالی که هیچ گاه از این شارژ در شبکه استفاده نمی‌شد. همچنین از وقتی برنامه خندوانه و تبلیغ کدهای USSD مختلف آغاز شد، اختلاف‌ها بر سر آن نیز بالا گرفت.» نیما امیرشکاری در این خصوص می‌گوید:«گزارش‌های زیادی در این خصوص به کاشف می‌رسید، تخلفاتی در خصوص ثبت کردن تراکنش‌ها و نادرست ثبت کردن تراکنش‌های انجام‌شده؛ مثلاً تراکنش‌های ارسال‌شده را پرداخت قبض اعلام می‌کردند یا خرید شارژ، یا با ارسال پیام مانده‌گیری برای خودشان کارمزد ثبت می‌کردند.»
.
خندوانه
اوج استفاده از کدهای USSD به برنامه خندوانه بازمی‌گردد، در طول اجرای این برنامه اگر کسی هم از USSD استفاده نکرده بود به استفاده از آن تحریک شد و اگر شارژ نخرید یا قبضش را پرداخت نکرد حداقل برای انتخاب خنداننده برتر یک رای داد. از همین رو بسیاری دلیل اختلافات پیش‌آمده و مصوبه اخیر را همین خندوانه می‌دانند. شاید همین نظر است که موجب شد رامبد جوان در مورد اسپانسرینگ برنامه در روز حضور عادل فردوسی‌پور در برنامه خندوانه توضیح دهد. این برنامه بعد از متوقف شدن استفاده از کدهای USSD پخش شد و در این برنامه برخلاف دوره‌های گذشته‌اش هیچ اشاره‌ای به شماره آن کد نکرد. او توضیح داد که اسپانسرینگ برنامه با کانال تلویزیونی در ارتباط است و آنها پول‌شان را از صدا و سیما می‌گیرند.
از ابتدای این برنامه تا روزهای پایانی آن تقریباً این برنامه با سه کد فعالیت خود را ادامه می‌داد و هر سرکد USSD در دوره‌ای اسپانسر این برنامه بود یا رای‌گیری‌های این برنامه توسط این سرکد صورت می‌گرفت، اما برخی می‌گویند قدرت گرفتن یکی از این کدها موجب شد کدهای دیگر به نوعی بخواهند بازار این کد را از بین ببرند. هر چند این ایده بیشتر شبیه یک تفکر توطئه است که شکل گرفته، اما دلیلی است که این روزها دهان به دهان میان کارشناسان این حوزه می‌چرخد و هیچ کدام از مدیران این سه PSP نیز حاضر نیستند به صورت شفاف در این خصوص صحبت کنند، فقط به صورت غیررسمی یا تکذیب می‌کنند یا می‌گویند آنها نیز چنین شایعاتی را شنیده‌اند.
به نظر می‌رسد عدم تدوین قوانین مشخص از سوی بانک مرکزی در این زمینه موجب بروز چنین مشکلات و اختلاف نظرهایی شده است؛ شرکت‌های فعال در این زمینه می‌دانستند که در یک فضای خاکستری فعالیت می‌کنند و هر آن ممکن است فعالیت‌شان محدود شود و در اصل ریسک این فعالیت را پذیرفته بودند، از سویی برای توسعه آن نیز سرمایه‌گذاری قابل توجهی انجام ندادند. به عنوان مثال اپراتورها به جای اینکه خدمات خود را بر بستر USSD ارائه دهند می‌توانستند با تغییر سیم‌کارت از SKD بهره برند و خدمات را روی سیم‌کارت منتقل کنند تا از بستر امن‌تری برخوردار شود اما تغییر سیم‌کارت‌ها هزینه بالایی به اپراتور تحمیل می‌کند و اگر قانونی که بانک مرکزی تدوین خواهد کرد خلاف مسیر اپراتور باشد، مطمئناً اپراتور در چنین شرایطی متضرر خواهد شد.
مهدی شهیدی رئیس هیات‌مدیره شرکت آسان پرداخت معتقد است:« USSD یک تکنولوژی مرده است و باید روی بسترهای دیگری کار کرد.»
نیما امیرشکاری می‌گوید:«مطمئناً استفاده از USSD بهترین راهکار برای ارائه خدمات نیست و در دنیا استفاده از آن منسوخ شده است اما در ایران به دلیل تکمیل نبودن پوشش اینترنت اپراتورها در کل کشور این نوع سرویس خیلی سریع رشد کرد و آسان بودن استفاده از آن موجب شد مورد استقبال مردم نیز قرار گیرد، از سویی قوانین بانک مرکزی هم در این زمینه محدودکننده است یا اصلاً برای این فضا قانونی نداشته‌ایم و سکوت بانک مرکزی موجب مبهم شدن این بازار شده بود.»
او معتقد است:«نگاه بانک مرکزی به نهادهای مالی کشور نظارت کامل و کنترل کامل بر این نهادهاست، در این وضعیت برخی از شرکت‌ها که PSP نبودند و مجوز فعالیت مالی نداشتند و تحت نظارت بانک مرکزی نیز نبودند، بر بستر USSD فعالیت مالی می‌کردند. همین امر موجب نگرانی بانک مرکزی شد. ترس بانک مرکزی از فراد (fraud) اطلاعات موجب صدور چنین مصوبه‌ای شد.»
در این صورت به نظر می‌رسد بانک مرکزی به جای توقف کامل این سرویس باید فعالیت شرکت‌هایی را که خارج از نظارتش فعالیت می‌کردند، محدود می‌کرد نه اینکه کل بستر این سرویس را مسدود کند.
.
تجارت موبایلی تعطیل شد
حامد قنادپور مدیرعامل شرکت تجارت الکترونیکی ارتباط فردا می‌گوید:«در شرایطی که فعالیت روی موبایل از روندهای عادی دنیاست و همه روی آن سرمایه‌گذاری می‌کنند، بستن کانال‌های فعال روی آن کار درستی نیست.»
او معتقد است:«اگر مشکل یا مساله‌ای وجود دارد باید آن را حل کنند نه اینکه به صورت کامل آن را مسدود کنند یا اگر یکی از کانال‌ها مشکل دارد فقط آن کانال را ببندند و راهکاری برای رفع مشکل بدهند نه اینکه تمام فعالیت‌های روی موبایل را محدود کنند.»
قنادپور ادامه می‌دهد:«ارائه خدمات بر بستر موبایل با USSD متفاوت است، باید از ظرفیت‌ها به نحو احسن استفاده کرد و بستن راه مناسبی برای جلوگیری از تخلفات نیست. در شرایط فعلی مردم نمی‌توانند از خدمات اینترنت روی موبایل نیز استفاده کنند.»
او اضافه کرد:«ما بارها بر سر عدم انسجام صنفی ضربه خورده‌ایم، موضوع کارمزدها هنوز فراموش نشده است و حالا هم این تصمیم ناگهانی. اگر قرار بود چنین تصمیمی نیز اتخاذ شود باید مدت‌زمان منطقی برای اجرایی شدن آن در نظر گرفته می‌شد.»
مدیرعامل شرکت تجارت الکترونیکی ارتباط فردا گفت:«با این تصمیم، بازار کسب و کارهای دوساله که برای این بازار برنامه‌ریزی کرده بودند به هم خورد و تا زمانی که بتوانند مجدداً فعالیت خود را آغاز کنند، مدت‌زمانی لازم خواهد بود.»
اما به نظر می‌رسد تاکنون مدیران تصمیم‌گیر فکری به حال کسب و کارهایی که بر بستر موبایل شکل گرفته، نکرده‌اند.
حسام آرمندهی مدیرعامل کافه بازار اعلام کرد:«حدود ۳۰ درصد خرید کافه بازار از طریق USSD کد صورت می‌گیرد. امیدواریم بتوانیم حداقل دو متد جدید پرداخت را در سه ماه آتی به عنوان جایگزین بهره‌برداری کنیم. اگر مسدود کردن این مسیر همراه با گنگ ماندن وضعیت مجوزهای سیستم‌های پرداخت و کیف پول و سختگیری‌های بیشتر در بسترهای دیگر باشد، مطمئناً شاهد اتفاق خوبی در حوزه موبایل و تجارت الکترونیکی نخواهیم بود.»
رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیکی نیز در این خصوص گفت:«یکی از کانال‌های فراگیر و روبه‌رشد برای گسترش تجارت الکترونیکی کانال موبایل است، اگر این کانال بسته شود تاثیر منفی روی این بازار می‌گذارد. بدون شک قانونگذاری و رگولیت کردن این بازار اولویت دارد اما بستن کانال موبایل مخالف جریان دنیاست.»
منبع: پیوست